A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S POLIA OECONOMICA 2 3 . 1982
——---- ■ и ..., .... ... ... . ...A.., ... ... Г.-,...--,--- ---
---W łodzim ierz Q b ra n ia k *
AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA LUDNOŚCI NIEROLNICZEJ W WIEKU POPRODUKCYJNYM
Aktywność zawodową osób w wieku poprodukcyjnym o k r e ś l a j ą w znacznym s t o p n i u c z y n n ik i d e m o g r a fic z n e . O ddziaływ anie i c h może m ieć c h a r a k t e r obiektywný i s u b ie k ty w n y . W pierwszym przypadku d z i a ł a n i e t y c h czynników p r z e j a w ia s i ę w tym, i ż s t a n l i c z e b n y i s t r u k t u r a d e m o g ra fic zn a p o t e n c j a l n y c h zasobów s i ł y r o b o c z e j wpływać może n a z ap o trz e b o w a n ie na p rac ą osób, k t ó r a w kroczyły w wiek poprodukcyjny, a tym samym n a o k r e ś l o n ą p o l i t y k ę z a t r u d -n i e -n i a wobec osób w s ta r s z y m w ieku. Subiektywne o d d z ia ły w a n ie c z y n n ik a dem ograficznego wyraża s i ę n a t o m i a s t w tym, i ż s k ło n -n o ś ć osób w wieku poprodukcyjnym do kontynuowania p ra c y zawodo-wej z a le ż e ć może ort i c h cech d e m o g ra fic zn y c h .
Celem opracow ania J e s t p r z e d s t a w i e n i e zmian j a k i e z a s z ł y w l a t a c h 19бОт1974 w poziom ie aktyw ności zawodowej l u d n o ś c i n i e -r o l n i c z e j w s ta r s z y m wieku o r a z p r ó b a o k r e ś l e n i a n i e k t ó r y c h czynników subiektyw nych a k ty w iz u ją c y c h t ę grup^ l u d n o ś c i .
Z a k re s a n a l i z y , a p rze d e wszystkim zestaw badanych cech s t r u -k t u r a l n y c h z a le ż n y j e s t od p o s ia d a n y c h m a te ria łó w s t a t y s t y c z -n y c h . Jak wiadomo, głównym i w z a s a d z i e jedynym źródłem danych o l i c z b i e i s t r u k t u r z e l u d n o ś c i c z y n n e j zawodowo są s p i s y l u d -n o ś c i i o-ne w ł a ś -n ie stanow ić będą podstawę d a l s z y c h rozw ażań. Uwzględnimy w n i c h wyniki powszechnych spisów l u d n o ś c i z l a t 1960 i 1970 o r a z m a t e r i a ł y s p i u i l u d n o ś c i metodą r e p r e z e n t a c y j -ną przeprowadzonego w 1974 r . ( m e to d o lo g ia zastosow ana w tym
* Dr, a d i u n k t w Z a k ła d z ie Dem ografii i S t a t y s t y k i UL.
22 Vfi'jdziraiĽ.rĽ O bran ink
m i k r o s p i s i e n i e r ó ż n i ł a s i ę w z a s a d a i e od p r z y j ę t e j w NSP 1970 r . ) 1 .
Zasada J e d n o z n a c z n e j i n t e r p r e t a c j i danych lic zb o w y c h wymaga z d e f i n i o w a n i a dwu p o j ę ć : lu d n o ść w wieku poprodukcyjnym i l u d -n o ść czy-n-na zawodowo. Spośród k i l k u możliwych w ariantów d o l n e j g r a n i c y wieku poprodukcyjnego w opracow aniu w ykorzystano t e n , k t ó r y o p a r t y j e s t o k r y te r iu m powszechnych w P o l s c e (choć z dość l ic z n y m i wyjątkami w o k r e ś l o n e j g r u p i e zawodów) g r a n i c wieku e~ m e ry ta łn e g o , a w ię c : 60 l a t d l a k o b i e t i 65 l a t d l a mężczyzn. Tak więc osoby w tym i powyżej t e g o wieku z a l i c z a ć będziemy do g r o n a l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym. W o d n i e s i e n i u do d r u g i e -go z wyżej wymienionych p o ję ć posłużymy s i ę - ze z ro z u m ia ły ch względów - zasadami stosowanymi w p r a k t y c e p o l s k i c h spisów l u d -n o ś c i , w k t ó r y c h do gro-na l u d -n o ś c i c z y -n -n e j zawodowo z a l i c z a s i ę " t e osoby, "których Jednym ze ź r ó d e ł u t rz y m a n ia ( n i e k o n i e c z n i e
, , o
głównym) Je st,p ra c a * * . A więc do czynnych zawodowo z a l i c z a s i ę w s p i s a c h l u d n o ś c i n i e t y l k o t e osoby, k t ó r y c h głównym źródłem u t rz y m a n ia j e s t p r a c a o s o b i ś c i e wykonywana, a l e rów nież osoby, k t ó r e p o s i a d a j ą główne niezarobkow e ź r ó d ł o u t rz y m a n ia i d o d a tk o -wo p r a c u j ą .
W szy stk ie p o z o s t a ł e osoby n i e wykonujące o s o b i ś c i e pracy z a l i c z o n e z o s t a ł y do k a t e g o r i i b i e r n y c h zawodowo. Wypada przy tym w y j a ś n ić , i i w n i n i e j s z y m opracow aniu do g ro n a l u d n o ś c i b i e -r n e j zawodowo poza ro ln ic tw e m z a l i c z o n o zarówno t e osoby, k t ó r e p o z o s ta w a ły n a wyłącznym u trz y m a n iu p r a c u j ą c y c h poza ro ln ic tw e m , j a k i t e , k t ó r e utrzym ywały s i ę w y łą c z n ie ze ź r ó d e ł n i e z a r o b k o -
wych". 1
Wykorzystano t u n a s t ę p u j ą c e p u b l i k a c j e sp iso w e: S p is ‘pow-sz ec h n y z d n i a 6 g r u d n ia 19&0 r . » wyniki o s t a t e c z n e . Ludność. Go-sp o d a rs tw a domowe, P o l s k a , GUS, Warszawa 1965» Narodowy s p l 3 po-wszechny 8 Л 2.1 9 7 0 r . , wyniki o s t a t e c z n e . . S t r u k t u r a d e m o g r a fi-c z n a i zawodowa l u d n o ś fi-c i . G ospodarstw a domowe, P o l s k a , GUS, War-szawa 1972? S p i s l u d n o ś c i t m ieszkań metodą r e p r e z e n t a c y j n ą . Stan w d n i u 30.03.-1974, c z . 1, S t r u k t u r a d e m o g ra fic zn a 1 s p o łe c z n o - zaw odow a l u d n o ś c i , g o sp o d a rstw a domowe i r o d z i n y , GUS, Warszawa 1975. W szystkie dane lic z b o w e prezentow ane w t a b e l a c h i t e k ś c i e op rac o w an ia pochodzą z wyżej wymienionych m a t e r i a łó w , k t ó r e w d a lsz y m c i ą g u o k r e ś l a ć będziemy term inem : “m a t e r i a ł y spisów l u d -n o ś c i " .
1♦ Zmiany w s t a n i e l i czebnym l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, с z ynnej zawodowo poza r o l n i с twem
Stosowny» wprowadzeniem do te m a tu , a zarazem niezbędnym tłe m rozważań w tym z a k r e s i e winny być ogólne uwagi o dynamice zmian w s t a n i e lic z ebnym o g ó łu l u d n o ś c i c z y n n e j zawodowo poza r o ln ic tw e m . Zgodnie z danymi spisów l u d n o ś c i s z e r e g i lu d n o ś c i t e j k a t e g o r i i k s z t a ł t o w a ł y s i ę n a s t ę p u j ą c o :
1960 - 7 361,6 t y a . 1970 - 10 5 22,9 " 1974 - 11 566,1 «
W c i ą g u wymienionych c z t e r n a s t u l a t grono l u d n o ś c i c z y n n ej zawodowo poza ro ln ic tw e m p ow iększyło s i ę o 4204,5 t y s . , a więc o 57,1% w s to s u n k u do roku w y jściow ego. V d z i e s i ę c i o l e c i u 196o- -1970 p r z y r o s t bezwzględny w y n ió s ł 3161,3 t y s . ( w z r o s t o 42,9%), w l a t a c h 1970-1974 u k s z t a ł t o w a ł s i ę on na poziom ie 1043,2 t y s . ( w z r o s t o 9,9% ).
Dynamika p r z y r o s t u b y ł a s i l n i e zróżnicow ana w p r z e k r o j u p ł c i , L ic z b a k o b i e t czynnych zawodowo poza rolnic tw em n iem a l s i ę
pod-w o i ł a , p r z y r o s t względny w l a t a c h 1960-1974 w y n ió s ł bowiem 93,3% (mężczyzn 39,1% ). W d z i e s i ę c i o l e c i u 1960-1970 b y ł on p r z e s z ł o d w u k ro tn ie wyższy n i ż wśród mężczyzn (66,5% wobec 30,5%) n a t o -m i a s t w o k r e s i e 1970-1974 t r z y k r o t n i e ( l 6 , i % wobec 5,8% ), W t e n sp o só b , mimo, że w c i ą g u c a łe g o ro zpatryw anego o k r e s u k o b i e t y s t a n o w i ł y m n ie js z o ś ć wśród o g ó łu l u d n o ś ć ' c z y n n e j zawodowo poza r o ln ic tw e m (w 1974 r . 42,4% ), I c h u d z i a ł w p r z y r o ś c i e t e j k a t e -g o r i i lu d n o ś c i b y ł w tym c z a s i a wyższy n i ż mężczyzn i u k s z t a ł -tować s i ę na poz io m ie 56,3% (w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h 53,4%, a w oktr e s i e 1970-1974 aż 65,1% ).
J a k na tyra t l e p r z e d s t a w i a j ą s i ę zmiany w s t a n i e liczebnym l u d n o ś c i c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw e m w wieku pop ro d u k cy j-nym? L ic z e b n o ś c i osób n a l e ż ą c y c h do t e j k a t e g o r i i p r z e d s t a w i a ł y
s i ę n a s t ę p u j ą c o ( p o r . t a b . 1): 1960 - 1 5 7 ,5 t y s .
1970 - 2 4 0 ,3 rt 1974 - 169,8 “
W całym rozpatrywanym o k r e s i e s z e r e g i l u d n o ś c i w wieku po-produkcyjnym, c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw e m , p o w ię k s z y ły s i ę z a le d w ie o 1 2 ,3 t y s . , a więc o 7,d% w s to s u n k u do s t a n u z roku
Aktywność zawodowa lu d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym 23 — - - ---
---24 Włodzimierz Obrani«!;
1960, W porównaniu z dynamiką rozw oju o g ó łu l u d n o ś c i c z y n n ej zawodowo w n i e r o l n i c z y c h d z i a ł a c h g o epodarki p r z y r o s t t e n wypa-da o c e n ić ja k o b a rd z o n i s k i . Był on Jednak w y ra ź n ie z ró ż n ico w a -ny w c z a s i e . L a t a s z e ś ć d z i e s i ą t e c h a r a k te r y z o w a ły s i ę znacznym rozwojem l i c z b y l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, c z y n n e j zawo-dowa poza ro ln ic tw e m , k t ó r a p o w ię k s z y ła s i ę wówczas o 8 2 , 8 t y s . T a b e l a 1 Ludność czynna zawodowo poza r o ln ic tw e m "
w wieku poprodukcyjnym wg p ł c i w l a t a c h 196Q, 1970 i. 1974 Rok i p ł e ć Ludność czynna zawodowo poza r o ln ic tw e m ogółem
W tym w wieku poprodukcyjnym w l i c z b a c h bezw zględ-nych w % o g ó łu c z y n -n y c h zawodowo poza ro ln ic tw em I960 R 7 З61 587 157 563 2 ,1 M 4 823 727 73 012 1 ,5 К 2 537 860 84 551 3 ,3 1970 R 10 522 880 2/40 333 2 , 3 M 6 296 717 116 687 1 .9 К 4 226 163 123 646 2 ,9 1974 R 11 566 069 169 824 1 ,5 M 6 660 517 78 412 1 .2 К 4 905 552 91 412 1.9 R - г а г е п ; К - a ę ż c ż y ź n i ; К - k o b i e t y . Ź r ó d ł o s m a t e r i a ł y spisów l u d n o ś c i z l a t 1960, 1970^ i 1974.
P r z y r o s t względny wśród t e j k a t e g o r i i osób Cpor. t a b . 2) był w tym“ o k r e s l e n a w e t wyższy n i ż w s z e r e g a c h o g ó łu czynnych zawodo-wo poza ro ln ic tw e m (52,5% wobec 4 2 ,9 % ),. Można wobec teg o wnio-skować, i ż w d z i e s i ę c i o l e c i u 1960-1970 i s t n i a ł y o k o l i c z n o ś c i s p r z y j a j ą c e dynamicznemu rozwojowi p o p u l a c j i czynnych zawodowo po z a r o ln ic tw e m w wieku poprodukcyjnym .
Aktywność sawodowa l u itto é c i w. w lo ku popr od яке y j n ya 25 T a b e l a 2 Zmiany w s t a n i e lic z eb n y m lu d n o ś c i
c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw em w w ieku poprodukcyjnym wg p ł c i w l a t a c h 1960-1974
R - razem ; M - m ęfcczyrnl; К - k o b ie ty . Ź r ó d ł o : ja k w t a b . 1.
Odmienny o b ra z rz e c z y r y s u j e s i ę w l a t a c h 1970-197**, k ied y to grono osób n a le ż ą c y c h dó t e j k a t e g o r i i u l e g ł o znacznemu u - s z c z u p l m i u .
Ubytek w l i c z b a c h bezw zględnych w y n ió sł 7 0 ,5 t y s . co ozna-c z a spadek s ta n u lic z e b n e g o w sto s u n k u da roku 1970 o 29,3% . Przypom nijm y, i ż w tym samym p o d o k re s ie ogół czynnych zawodowo poza ro ln ic tw em po w ięk szy ł s i ę o b l i s k o 10%. M u siały wobec te g o p o jaw ić s i ę w tyra o k r e s i e nowe o k o l ic z n o ś c i , k t ó r e n i e s p r z y j a -j ą c dalszem u rozw o-jow i l ic z b y osób w w ieku poprodukcyjnym , p r a -c u ją -c y -c h poza ro ln i-c tw e m , spowodowały ponadto poważne u b y tk i w t e j p o p u l a c j i .
Dynamika zmian w o b s a d z ie l i c z e b n e j osób w wlekil poproduk-cyjnym , czynnych zawodowo poza ro ln ic tw e m , w p r z e k r o ju p ł c i n i e
L a ta i p ła ć P r z y r o s t k o b ie t w p r z y r o ś c ie w l ic z b a c h bezw zględ-nych w s ta n u z ro k u w yjściow ego 1960-1974 R ♦12 261 ♦ 7 ,8 5 6 ,0 M +5 400 ♦7 ,3 X К ♦6 861 ♦8,1 X 1960-1970 — R ♦02 770 ♦52,5 4 7 ,2 M ♦ 43 675 ♦ 5 9 ,8 X К ♦ 39 095 ♦ 4 6 ,2 X 1970-1974 R -70 509 - 2 9 ,3 4 5 ,7 M -3 8 275 - 3 2 ,8 X К -3 ? 234 -2 6 ,1 X
26 VT I :Л z IM г r s' Or r 4 r; ia л
♦
w ykazuje z n a c z n i e j s z y c h r ó ż n i c . Odnotujmy t y l k o , że p r z y r o s t względny, j a k i m iał m ie js c e w l u t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h , b y ł
wyż-szy wśród mężczyzn, a J e t e ż ubyťek l i c z b y osób w l a t a c h 1970- -1474 był r e la ty w rf ie większy wáród męskiego odłamu omawianej p o p u l a c j i .
Ludność w wieku poprodukcyjnym stanow i n i e w i e l k ą c z ę ś ć ogó-ł u czynnych zawodowo pozn r o ln i c tw e m , W roku i960 odpowiedni w skaźnik s t r u k t u r y w ynosił 2,1%, w 1970 r . w z ró sł n i e z n a c z n i e do 2,3%, aby w 1974 r . obniżyć s i ę do 1,5%, Warto p rz y tym zauwa-ż y ć , i zauwa-ż we w s z y s tk ic h wymienionych l a t a c h u d z i a ł procentowy męż-czyzn w wieku poprodukcyjnym iVšród o g ó łu czynnych zawodowo poza ro ln ic tw e m t e j samej p ł c i b y ł n i ż s z y od odpow iednich wskaźników d l a k o b i e t .
W y ja ś n ie n ie p rzyczyn u k s z t a ł t o w a n i a s i ę różnokierunkow ych t e n d e n c j i w rozw oju p o p u l a c j i czynnych zawodowo poza ro ln ic tw em w wieku poprodukcyjnym w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i w o k r e s i e po 1970 г , n i e j e s t zadaniem łatwym i wymaga m o żliw ie sz cz e g ó ło w e j a n a l i z y zmian w w ew nętrznej s t r u k t u r z e t e j k a t e g o r i i l u d n o ś c i . Przeprowadzimy j ą w d a l s z y c h . c z ę ś c i a c h n i n i e j s z e g o opracow ania i tara t e ż spróbujemy sformułować odpowiednie o p i n i e na t e n t e m a t.
2 . S t r u k t u r a l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, c z y n n e j zawodowo poza r o ln ic tw e m ,
według p ł c i i wieku
Wśród l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, c z y n n e j zawodowo po-za r o ln ic tw e m p r z e w a ż a ją w całym o k r e 3i e 1960-1974 k o b i e t y , co e w pewnym s t o p n i u wynika 2 r ó ż n i e z a k r e ś lo n y c h g r a n i c wieku
po-p ro d u k cy jn e g o ( d o ln a g r a n i c a wynosi d l ^ k o b i e t 60 l a t , d l a męż-c z y z n 65 l a t ) . Nie j e s t t o b y n a jm n ie j je d y n a i n a j w a ż n i e j s z a
p r z y c z y n a spraw cza t a k i e g o s t a n u r i e c z y . Ważną r o l ę w. k s z t a ł t o -waniu s i ę s t r u k t u r y omawianej p o p u l a c j i według p ł c i odgryw ają
t a k i e c z y n n i k i , j a k nadwyżka k o b i e t w p o s z c z e g ó ln y c h r o c z n i k a c h wieku poprodukcyjnego o r a z r ó ż n i c e w poziom ie aktyw ności zawodo-w ej mężczyzn i k o b i e t zawodo-w tym zawodo-w ieku, k t ó r e to z a g a d n i e n ie r o z p a -trzymy w k o l e j n e j c z ę ś c i o p ra c o w a n ia .
W o k r e s i e 19ĆO-1974 w sp ó łc z y n n ik i f e m i n i z a c j i ( l i c z b a ko-b i e t v r . ’/ : u d a ją c a na 100 mężczyzn) k s z t a ł t o w a ł y , s i ę wśród r o z
-Aktywr.oáé aawadawa lu d n o ś c i w wi a ku poprodukcyjnym 21 p a tr y w a n e j grupy l u d n o ś c i j a k n a s t ę p u j » :
1960 - 115,0 ,
1970 - 106,0 1974 - 116,6
Przewaga k o b i e t Jeat. więc w yraźna, a w g raniosm ysh l a t a c h o - mawianego o k r e s u z n a c z n a . Zwraca p rzy t y » uwagę f a k t , i i w l a -t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h p r o c e s f e m i n i z a c j i u l e g a ł » ł m l e j s z e n i u , a w p ierw sz y c h l a t a c h n a s tę p n e g o d z i e s i ę c i o l e c i a u l e g ł ponownie n a s i l e n i u .
Przypom nijay, i ż w ła ś n ie l a t a s z e ś ć d z i e s i ą t e ««chowały s i ę w z g lę d n ie n i ż s z ą dynamiką p r z y r o s t u l i c z b y k o b i e t n i ż mężczyzn w wieku poprodukcyjnym, czynnych zawodowo poza ro ln ic tw e m , n a t o -m i a s t w następny-m podokresi© u b y tek osób w t e j g r u p i e b y ł r e -l a t y w n i e n i ż s z y w s z e r e g a c h k o b i e t .
Sprawdźmy o b e c n ie , Jak p r z e d s t a w ia «4$ s t r u k t u r a l u d n o ś c i w w ieku poprodukcyjnym, c z y n n e j zaweńewo р*га r o l n i c t w e m , według w ie k u . S y n te ty c z n y o b r a z s t a n u r z e c z y w t e j milerze przedstawim y w t e n sp o só b , l ± wydzielimy epośr-Ad o a ł e j o*mwLs»*J grupy osoby ^ p o z o s t a j ą c e w p i ę c i u p ierw szy ch гоош Ц м м Л wi«ł®a p o p ro d u k cy jn e-g o . W przypadku mężczyzn będą t o osoby w wieku 6>5~&9 ł a t , wśród k o b i e t w wieku 60-64 l a t . Ląfcanie lu d n o ść ’w ty o k gsrmpeeł» wieku s t a n o w i ł a n a s t ę p u j ą c e o d s e t k i o g ó łu ludno ś e i w wieku poproduk-cyjnym, c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw em : '•
1960 - 62,0%
1970 - 63,8% : ‘
1974 - 6 8 , 9 * . ; .
Z pewnym p r z y b l i ż e n i e m można s t w i e r d z i ć , t ż w całym r o z p a -trywanym o k r e s i e dwie t r z e c i e o g ó łu lydnbśfcl w wieku poproduk-cyjnym, c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw e m , > t o osoby, k t ó r e w t e j g r u p i e z n a j d u j ą s i ę n a jw y ż e j od p i ę c i u - . l ą t -. Odpowiednie p r o p o r c j e o b lic z o n e osobno d l a mężczyzn 1 k o b i e t s ą do s i e b i e z b l i ż o -n e . O dsetek mężczyzn w wieku 65-69 l a t wśród o g ó łu mężczyzn w wieku poprodukcyjnym, czynnych Zawodowo poza ro ln ic tw e m w y n o s i ł: V i960 r . - 63,1%, w 1970 r . - 65,8% l ‘ w 1974 r , - 71,3%. Odpo-w ie d n ie p r o p o r c j e d l á k o b i e t w wieku 60-64 l a t w ynosiły» 6 1 ; 2%, 6 1, 9%, 66,9%,
N a j s t a r s z a g ru p a wieku j a k ą możemy* ( z e względu na u k ł a d i n -f o r m a c j i w m a t e r i a ł a c h p o s z c z e g ó ln y c h spisów l u d n o ś c i ) wydzie-l i ć z omawianej p o p u wydzie-l a c j i obejm uje озоЪу w wieku 70 l a t i w ię
-Obr ií:Í!ik
. c e j . U dział osób w tym wieku wśród ogółu czynnych zawodowo poza ro ln ic tw e m w wieku poprodukcyjnym w y n o s ił:
1960 - <25,1% 1970 - 23,9% 1974 - 20,0%.
Odpowiednie w skaźniki d ł a mężczyzn u k s z t a ł t o w a ł y s i ę n a po-z io m ie : 36,9%, 3 4 ,? * o r a z 28,7%, n a t o m i a s t d l a k o b i e t : 14,9%, 14,3%, 12,5%, Wymienione p r o p o r c j e są^w lęc p r z e s z ł o d w u k ro tn ie n i ż s z e d l a k o b i e t (w tym wypadku i s t o t n ą r o l ę odgrywa t u r ó ż -n i e z a k r e ś l o -n a g r a n i c a wieku p o p ro d u k c y jn e g o ), p rz y сгую mają o- ne w y ra ź n ie spadkową t e n d e n c j ę , s ż c z e g ó l n i e s i l n i e p r z e j a w i a j ą c ą s i ę w o s t a t n i m p o d o k r e s i e 1970-1974.
3 . Zmiany w poziom ie akty w n o ści zawodowej l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku
^otrzy m u ją c ej s i ę ze ź r ó d e ł po z a r o l n i c z y c h
L i c z e b n o ś c i osób w wieku poprodukcyjnym, czynnych zawodowo s ą w poważnej m ierze zdeterminowane a k ty w n o ś c ią zawodową lu d n o -ś c i w tym wieku, k t ó r e j poziom stanow i Wypadkową s k ło n n o ś c i do’ podejmowania p r a c y p r z e z tę lu d n o ść z j e d n e j s t r o n y o r a z o k r e ś -l o n e j s y t u a c j i na rynku p r a c y , k t ó r a może s p r z y j a ć l u b n i e za-t r u d n i a n i u osób w s za-ta rs z y m wieku, z d r u g i e j e t r o n y , ' Miernikami a k ty w n o ści zawodowej są w sp ó łc z y n n ik i (wyrażane n a j c z ę ś c i e j w p r o c e n t a c h ) o k r e ś l a j ą c e u d z i a ł osób czynnych zawodowo w o k r e ś -lonym wieku wśród o g ó łu l u d n o ś c i w tym w ieku.
W spółczynniki t a k i e o b l i c z o n e d l a l u d n o ś c i n i e r o l n i c z e j i n -f o r m u ją o u d z i a l e l u d n o ś c i c z y n n e j zawodowo poza ro ln ic tw e m w określonym wieku wśród ogółu osób w tym wieku, k t ó r e u trz y m u ją si*ž 2в ź r ó d e ł n i e r o l n i c z y c h ( a więc zarówno z p ra c y poza r o l n i -ctwem Jak i ze ź r ó d e ł n ie z a ro b k o w y c h ). Odpowiednie w s p ó łc z y n n ik i o b l i c z o n e d l a l u d n o ś c i n i e r o l n i c z e j w wieku poprodukcyjnym d l a l a t 1960, 1970 L 1974 p r z e d s ta w io n e z o s t a ł y w t a b . 3 . Wypada o - b j a ś n i ć , i ż w t a b e l i t e j z o s t a ł y podane również w s p ó łc z y n n ik i d l a l u d n o ś c i w p i ę c i o l e t n i c h g ru p a c h wieku b e z p o ś r e d n io p o p rz e -d z a ją c y c h wiek po p ro -d u k cy jn y ( 5 5 -5 9 d l a k o b i e t i 60-6 4 d l a męż-c z y z n ) . Mogą być one pomocne d l a oceny zmian, J a k i e n a s t ę p u j ą w poziom ie a ktyw ności zawodowej u t e j l u d n o ś c i , k t ó r a p r ^ e k r o
-A'/.ty vr.C'Ŕč zavpdovt lug л;.-ž c i a wieku p o p ro d u k c y jn a 29 c z y ł a wiek popro d u k cy jn y , co d l a z n a c z n e j c z ę ś c i czynnych zawo-dowo poza r o ln ic tw e m oznacza j e d n o c z e ś n i e w k ro c z en ie w wiek eme-r y t a l n y .
T a b e l a 3 W spółczynniki a ktyw ności zawodowej l u d n o ś c i w s ta rs z y m wieku
u t r z y m u j ą c e j s i ę ze ź r ó d e ł p o z a r o l n ic z y c h wg p ł c i i wieku w l a t a c h 19oO, 1970 i 1974 Grupy wieku Czynni zawodowo w p ł c i i p o s z c z e g ó ln y c h g ru p ac h wieku w % razem mężczyźni k o b i e t y i960 1970 1974 1960 1970 1974 i960 1970 1974 55-59 57,1 6 5 ,6 6 0 ,7 8 4 , 8 8 6 ,0 0 0 ,5 32,2 4 6 ,3 4 3 ,3 60- 6** 36,8 4 1 ,9 33,8. 6 5 ,6 7 0 ,8 6 0 ,7 1 6 ,2 1 7 ,3 12,3 65-69 17,7 17,3 9 , 9 32,7 30,7 1 8 ,2 8 , 7 8 ,1 4 ,2 70* 7 , 2 6 , 4 2 ,9 14,8 14,1 6 , 0 3 ,4 2 ,9 1,5 60-65+ 12,7 1 2 ,3 7 . V 2 2 ,6 2 1 ,8 1 1 ,5 9 , 2 8 ,7 5 ,3 1 r ó d I os j a k w t a b . t*
Przejdźmy do a n a l i z y wskaźników aktyw ności zawodowej z e b r a -nych w t a b . 3. Porównanie i c h s k ł a n i a do s f o r m u ł o w ^ i a następu*» - Ją cy c h wniosków;
poziom ogólnego w spółczynnika aktyw ności zawodowej lu d n o -ś c i w wieku poprodukcyjnym u l e g a ł w l a t a c h 1960-7974 sta łe m u z m n i e j s z a n i u , p rz y czym b y ł o ono stosunkowo n i e w i e l k i e w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i bardzo wyraźne w o k r e s i e 1970-1974. Wielkość te g o w spółczynnika w roku 1974 s t a n o w i ł a 55«9% je g o poziomu w r o k u 1960;
- aktywność zawodowa z m n i e j s z a ł a s i ę zarówno wśród mężczyzn, j a k 1 k o b i e t w wieku poprodukcyjnym. W 1974 r . poziom współ-c z y n n ik a d l a mężwspół-czyzn s ta n o w i ł 50,9% j e g o w i e l k o ś c i z 1960 r . , d l a k o b i e t odpow iednia p r o p o r c j a wynosi' 5 7 , 6%;
- stosunkowo n a jm n iejsze m u spadkowi u l e g ł y w s p ó łc z y n n ik i ak-tyw ności zawodowej* zarówno u mężczyzn j a k 1 k o b ie t» w p ierw -s z y c h p i ę c i u r o c z n i k a c h wieku poprodukcyjnego С65-69 l a t d l a
mę-30 Vladr. 1я1мг£ Obran Ik К
ż c zy z n i l a t d i e k o b i e t ) , n a t o m i a s t na jw y ra ź n ie js ze m u z m n i e j s z e n i a u l e g ł y w sp ó łc z y n n ik i aktyw ności zawodowej wśród n a j s t a r s z e « ® odłamu l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym.
W 197A r . w p i ę c i o l e t n i c h g ru p ac h wieku b e z p o ś r e d n io p o p rz e -d z a ją c y c h wiek popro-dukcyjny (m ężczyźni 60-64 l a t , k o b i e t y 55- -5 9 l a t ) o d s e te k m ^ c z y z n czynnych zawodowo w ynosił 60,7%, n a t o - t o m i a s t p r a c u j ą c e k o b i e t y e ta n o w iły 43,3% o g ó łu k o b i e t w tym w ie k u . Z e s ta w ie n ie wymienionych p r o p o r c j i ze wskaźnikami o k r e - \ alającytitl aktywneść zawodową w n a s tę p n y c h , p i ę c i o l e t n i c h grupach (m ężczyźni бЗ-б© l * t i k o b i e t y 60-64 l a t ) um ożliw ia w pewnym s t o p n i u a k r e ź l e n i e zmian, j a k i e n a s t ę p u j ą w poziom ie aktyw ności zawodowej po p r z e k r o c z e n i u g r a n i c y wieku e m e r y ta ln e g o . Oczywiś-c i e n a l e ż y przy tym zauważyć, i ż pewne grupy zawodowe s p o ś ró d p r a c u j ą c y c h poza ro ln ic tw em mogą k o r z y s t a ć z u praw nień emery-t a l n y c h p r z e d o s i ą g n i ę c i e m wieku poprodukcyjnego ( p rz y takim z a k r e ś l e n i u «ГЗД1С teg© wieku j a k t o u c z y n iliś m y w n i n ie js z y m o prac o w an iu ) o r a z ż e n i e w s z y s t k i e osoby, k t ó r e wiek t e n o s i ą g -n ę ł y p o s i a d a j ą w s z y s tk i e u p r a w -n ie -n ia wymaga-ne do u z y s k a -n ia eme-r y t u eme-r y . P a m ię ta j ą c o ty ch o k o l i c z n o ś c i a c h spróbujmy o k r e ś l i ć r e l a c j e pomiędzy poziomami współczynników aktyw ności zawodowej w o k r e ś l o n y c h wyżej grupach w ieku.
Proporcje- pomiędzy współczynnikami a ktyw ności zawodowej męż-czyzn w wieku 6 5 -6 9 l a t i 60-64 l a t o d z w i e r c i e d l a j ą n a s t ę p u j ą c e w s k a ź n ik i , wyrażone w p r o c e n t a c h : I960 - 49,8% 1970 - 43,4*" .1974 - 30,0%. D o s t r z e g a ją c wyraźnie" zarysowaną w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h t e n d e n c j ę spadkową wymienionych p r o p o r c j i można, z pewnym Upro-sz c z e n ie m , s t w i e r d z i ć , i ż w l a t a c h 1960 i 1970 aktywność zawodo-wa mężczyzn po p r z e k r o c z e n i u g ó r n e j g r a n i c y wieku p o p ro d u k cy jn e -go s p a d ł a do połowy w a r t o ś c i wskaźników c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s t a n r z e c z y w r o c z n i k a c h b e z p o ś r e d n io p o p r z e d z a ją c y c h t ę g r a n i c ę . W 1974 r . z ja w is k o z m n i e js z a n ia s i ę aktyw ności zawodowej mężczyzn po w y j ś c i u z wieku prod u k cy jn e g o w yraźnie s i ę n a s i l i ł o ^ - Wskaźnik a k ty w n o ści zawodowej mężczyzn w wieku 65-69 l a t o s i ą g a ł wówczas Z aledw ie 30% poziomu w sp ó łc zy n n ik a o b lic z o n e g o d l a mężczyzn w wieku 60-64 l a t .
spół-Aktywność zawodowa lu d n o śc i w wioku poprodukcyjnym 31 czynników aktyw ności zawodowej k o b i e t w wieku 60-64 i 55-59 l a t
p r z e d s t a w i a ł y s i ę n a s t ę p u j ą c o : 1960 - 50,3%
1970 - 37,4% 1974 - 20,4%.
W I960 г . , ta k samo j a k wśród mężczyzn, aktywność zawodowa k o b i e t b e z p o ś r e d n io po w kroczeniu w wiek poprodukcyjny z m n ie j-s z y ł a j-s i ę o 50%. W l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h w skaźnik t e n o b n iż y ł s i ę w większym s t o p n i u n i ż w s z e r e g a c h mężczyzn, a w l a t a c h 1970-1974 u l e g ł dalszem u z m n i e j s z e n i u . Spadek aktyw ności zawodo-wej po p r z e k r o c z e n i u wieku poprodukcyjnego był t u więc b a r d z i e j
sy ste m a ty c z n y , a l e odpowiednia p r o p o r c j a w roku 1974 u k s z t a ł t o w a -ł a s i ę n a poziom ie b a rd z o zbliżonym do tego j a k i c h a r a k t e r y z o -wał mężczyzn ( 2 8 , wobec 30,0%).
P rz y to c z o n e wyżej w skaźniki p o z w a lają wnioskować, że w p i e r -wszych l a t a c h b i e ż ą c e g o d z i e s i ę c i o l e c i a p r z y b r a ł y n a s i l e t e c z y n n i k i , k t ó r e s p r z y j a ł y w ycofaniu s i ę l u d n o ś c i p r a c u j ą c e j poza r o ln ic tw e m ■z czynnego ż y c i a zawodowego po o s i ą g n i ę c i u wieku
po-pro d u k c y jn e g o . Sądzimy, i ż n a j w a ż n i e j s z ą , a c zk o lw ie k n i e j e d y -ną przyczyną sprawczą t a k i e g o s t a n u r z e c z y b y ły przeprow adzone, w ł a ś n ie w tym o k r e s i e , podwyżki r e n t i e m e r y tu r ''. W r e z u l t a c i e t y c h zmian o s ł a b i e n i u u l e c mogła t e n d e n c ja do podejmowania do-datkowych z a j ę ć zarobkowych p r z e z lu d n o ść w wieku pop ro d u k cy j-nym, k t ó r a utrzym ywała s i ę g łów nie z niezarobkow ych ź r ó d e ł u - t r z y m a n i a . W t a b e l i 4 z eb ra n e 2o s t a ł y dane spisów l u d n o ś c i z l a t 1970 i 1974, k t ó r e p o t w i e r d z a j ą t e domniemania. Wynika z n i c h , i ż w l a t a c h 1970-1974 l u d n o ś ć w wioku poprodukcyjnym p o s i a d a j ą - c a w ła s n e , niezarobkow e ź r ó d ł o u trz y m an ia z w ię k s z y ła s i ę z 1498,6 t y s . do 1915,O t y s . , a więc o 27,0%. Ta c z ę ś ć l u d n o ś c i , k t ó r a dodatkowo p r a c o w a ła , z m n i e j s z y ł a .s ię Jednak w tym o k r e s i e z 2 7 5 ,8 t y s . do 2 2 0 ,3 t y s . , a więc o 20,1%. W r e z u l t a c i e " u d z i a ł p r a c u j ą c y c h dodatkowo wśród ogółu l u d n o ś c i w wieku
popro-dukcyjnym, p o s i a d a j ą c e j n iezarobkow e ź r ó d ł o u t r z y m a n i a , z m n ie j-s z y ł j-s i ę z 18,4% w 1970 r . do 11,5% w ro k u 1974.
Na s z c z e g ó ln e p o d k r e ś l e n i e ' z a s ł u g u j e p rzy tym f a k t , że s z e -r e g i osób t e j k a t e g o r i i , k t ó r e dodatkowo pracow ały w r o l n i c t w i e , ^ P o r. E . R o s a e t , Demografia P o l s k i , t . I , Warszawa
%
- T a b e l a 4
Ludność w wieku poprodukcyjnym p o s i a d a j ą c a nlezarobkow e ź r ó d ł o u t r 2ymanla wg p ł c i o r a y z wyróżnieniem p r a c u ją c y c h dodatkowo w l a t a c h 1970 i 1974 P o s i a d a j ą c y nlezarobkow e ź r ó d ł o u trz y m a n ia Rok i p ł e ć ogółem w tym p r a c u j ą c y dodatkowo razem r o l n i c t w i ew r o l n i с twempoza
w l i c z b a c h bezwzględnych 1970 R 1 498 592 275 806 187 952 87 854 M 549 164 157 270 102 907 54 363 К 949 4?8 118 536 85 045 33 491 1974 R 1 914 959 220 295 176 673 43 622 H 705 910 128 569 102 960 25 609 К 1 209 049 91 726 73 713 18 013 1970 R 100,0 V 18,4 % 12,5 5 ,9 . N 100,0 2 8 ,6 18,7 9 , 9
X
100,0 12,5 9 , 0 3 ,5 1974 R 100,0 1 1 ,5 9 , 2 2 ,3 Кwoje
18 ,2 ^ 1 4 ,6 3 ,6 К 100,0 7 , 6 6 ,1 1,5 i n deksy dynaajLki; .1970 - 10(3,0 1970-1974 ft 127,8 7 9 ,9 9 4 ,0 4 9 ,7К
128,5 8 1 , 8 100,1 47,1 К 127.3 7 7 ,4 86,-7 53 ,8 » Ź r ó d ł o ; j a k w t a b . 1 ,Ai;tjar-ośż zawodowa lu dności w wieku poprodukcyjnym
z m n i e js z y ły s i ę l i c z e b n i e w b a rd z o h ie w ie lk lm s t o p n i u ( z a le d w ie o 6% w s to s u n k u do s ta n u z 1970 г . ) . Bardzo z n a c z n i e n a t o m i a s t , bo do połowy s ta n u lic z e b n e g o w r o k u 1970, zredukowana . z o s t a ł a g r u p a l u d n o ś c i , k t ó r a p o s i a d a j ą c nlezarobkow e ź r ó d ł o u trz y m a n ia p r a c o w a ła dodatkowo w n i e r o l n i c z y c h d z i a ł a c h g o s p o d a rk i n a ro d o -w e j . J e ż e l i w roku 1970 b l i s k o 696 o g ó łu l u d n o ś c i w wieku po-produkcyjnym, p o s i a d a j ą c e j nlezarobkow e ź ró d ło u t rz y m a n ia d o d a t -kowo pracow ało poza ro ln ic tw em t o w 1974 r . w skaźnik t e n wy-n i ó s ł z a le d w ie 2,3%. Z m n ie jsz e n ie s i ę wspomnianej p r o p o r c j i z a -ry so w a ło s i ę s z c z e g ó l n i e w yraźnie wśród mężczyzn (9,99í w 1970r . wobec 3,6% w r o k u 1 974). „
P rz y to c z o n e wyżej l i c z b y i w sk a ź n ik i u j a w n ił y Jedną z p r z y -czyn z m n i e js z e n ia s i ę o g ó l n e j l i c z b y l u d n o ś c i w wieku poproduk-cyjnym , c z y n n ej zawodowo poza r o ln ic tw e m , a zarazem o k o l i c z n o ś ć , k t ó r a wpłynąć m u s i a ła na z m n i e js z e n ie s i ę współczynników aktyw-n o ś c i zawodowej wśród osób w tym w ieku. J e s t n i ą znaczny sp a -dek t e n d e n c j i podejmowania z a ję ć zarobkowych poza ro ln ic tw e m p r z e z osoby w wieku poprodukcyjnym, k t ó r e p o s i a d a j ą n l e z a r o b k o -we ź r ó d ł o u t r z y m a n i a . M a t e r i a ł y , k t ó r e s ta n o w ią podstawę ź r ó d ł o -wą n i n i e j s z e g o opracow ania n i e i n f o r m u j ą o c z y w iś c ie w jakim s t o -p n i u j e s t t o r e z u l t a t e m s u b ie k ty w n e j n i e c h ę c i do podejmowania p r a c y Jako u z u p e ł n i a j ą c e g o ź r ó d ł a u tr z y m a n i a , a w J a k i e j m ierze może być r e z u l t a t e m o k r e ś l o n e j p o l i t y k i w z a k r e s i e z a t r u d n i a n i a w n i e r o l n i c z y c h d z i a ł a c h g o s p o d a rk i n a ro d o w e j, osób w wieku po-produkcyjnym . Wolno s ą d z i ć , i ż o k r e ś l o n ą r o l ę odgryw ają t u o b i e wspomniane o k o l i c z n o ś c i . Na z m n i e js z e n ie s k ło n n o ś c i do podejmowa-n i a p r a c y podejmowa-n ie w ą tp l iw y wpływ wywrzeć m u sia ły wspompodejmowa-niapodejmowa-ne jy ż
pod-wyżki r e n t i e m e r y tu r .
ń Ludność m i e j s k a , czynna zawodowo w wieku poprodukcyjnym,
С
* wedtug poziomu w y k s z t a ł c e n i aWolno s ą d z i ć , i ż poziom w y k s z t a ł c e n i a wywierać może o k r e ś l o -ny wpływ na s k ło n n o ś ć do kontynuow ania p ra c y zawodowej po o s i ą g -n i ę c i u wieku p o p ro d u k cy j-n e g o . N i e s t e t y , stosow ane w p u b l i k a c j a c h spisow ych u j ę c i a i n f o r m a c j i na t e n te m a t n i e p o z w a la ją n a o k r e ś-l e n i e poziomu w y k s z t a ł c e n i a osób czynnych zawodowo poza r o l n i -ctwem w p o w ią z a n iu 2 I c h w iekiem .
H ło a ils iIcrií Obranlak
Odpowiednie dane prezentow ane s ą t y l k o d l a o g ó łu czynnych zawodowo. Nie c hcąc J e d n a k ' rezygnować z a n a l i z y tego ważnego z a g a d n i e n i a zdecydowaliśmy s i ę podać pewne i n f o r m a c j e na t e n t e - ffat d l a l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, c z y n n e j zawodowo i z a -m i e s z k a ł e j w -m i a s t a c h . S k i o n i ł п а з do te g o f a k t , i ż lu d n o ść m ie js k a w w ię k s z o ś c i u trz y m u je s i ę ze ź r ó d e ł n i e r o l n i c z y c h . B l i -ż s z e r o z p o z n a n ie s y t u a c j i dowiodło Jednak, że J a k k o lw ie k wśród o g ó łu czytanych zawodowo mieszkańców m i a s t o d s e te k p r a c u j ą c y c h w r o l n i c t w i e j e s t n ie w ie l k i,, (w 1974 r . o k , 5JO* t o Jednak wśród czynnych zawodowo w wieku poprodukcyjnym s i ę g a on 50% (w 1974 r . odpowiedni wskaźnik w y n o s ił 4 6 , 3 * ) , Wprawdzie s ą t o na Cgół o - soby związane z małymi gospodarstwami r o ln y m i, k t ó r e c z ę s t o mają c h a r a k t e r d z i a ł e k , p rzy czym - Jak wolno s ą d z i ć - i c h użytkow ni-cy w z n a c z n e j c z ę ś c i t o e m e ry c i, w c z e ś n i e j z a t r u d n i e n i w n i e r o l -n i c z y c h d z i a ł a c h g o sp o d a rk i -n a ro d o w e j, t o Jednak w nioski p ły n ą c e z n i ż e j p r z y tó o z o n y ch l i c z b i wskaźników t y l k o w b a rd z o ogólnym z a r y s i e odnoszone być mogą do i n t e r e s u j ą c e j n a s gru p y l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym, c z y n n ej zawodowo poza r o ln ic tw e m .
W t a b e l i 5 p r z e d s ta w io n e s ą i n f o r m a c j e d l a 1974 r . o s t r u k -t u r z e według w y k s z t a ł c e n i a mieszkańców m i a s t , czynnych zawodowo w wieku poprodukcyjnym . Ogólne w nioski j a k i e nasuwa a n a l i z a ty c h danych są n a s t ę p u j ą c e :
- w w y d z i e lo n e j g r u p i e czynnych zawodowo b l i s k o t r z y czwar-t e osób (74,3% ) l e g i t y m u j e s i ę n a jw y ż e j w y k s z t a ł c e n i e n p o d s t a
-!
wowym (wśród ogółu czynnych zawodowo mieszkańców m i a s t o d s e te k t e n w y n o s ił 40,25í),
. - u d z i a ł osób z w y k s z tałc en ie m ponadpodstawowym wynosi wśród mężczyzn 32, 6* i J e s t wyższy n i ż wśród k o b i e t , g d z i e k s z t a ł t o -wał s i ę na poziom ie 20, 8% (w śród ogółu mieszkańców m i a s t czy n -nych zawodowo odpow iednie p r o p o r c j e w y n o s iły wówczas: 6 1 , 7% o- r a z 5 7 , 4 # ) ,
- u d z i a ł osób z w y k sz ta łc e n ie m wyższym J e s t p r z e s z ł o dwu-k r o t n i e w ię dwu-k szy u mężczyzn n i ż u k o b i e t , a z d r u g i e j s t r o n y n ie m a l co t r z e c i mężczyzna i p r z y n a j m n i e j c o t r z e c i a ko-b i e t a n i e p o s ia d a świadectwa u k o ń c z e n ia p e ł n e j s z k o ły pod-sta w o w e j. O s t a t n i a z wymienionych i n f o r m a c j i o d n o s i s i ę zapew-ne w głów zapew-nej m ie rz e do osób czynnych zawodowo w in d y w id u aln y c h g o sp o d a rs tw a c h r o l n y c h .
Aktywność zavodova lu d n o ś c i v wieku poprodukcyjny« 35 T a b e l a 5 Ludność w wieku poprodukcyjnym czynna zawodowo w m ia s ta c h
wg p ł c i i poziomu w y k s z t a ł c e n i a w 1974 r . W y k s z ta łc e n ie * Razem Mężcz y -źni Ko-b i e t y Razem Mężc z y -ź n i Ko-b i e t y w l i c z b a c h bezwzględnych , w 54 Wyższe 15 684 9 805 5 879 6 ,1 9 , 2 3 ,9 P o m a tu ra ln e 776 292 484 0 , 3 0 , 3 0 , 3 N ie p e łn e wyższe 2 519 1 218 1 301 1 .0 1 . 1 0 , 9 Ś r e d n ie 29 465 12 974 16 491 1 1 .5 1 2 ,1 1 1 . 1 Z a s a d n ic z e zawo-dowe 10 461 7 663 2 798 4 ,1 7 ,2 1.9 N i e p e łn e ś r e d n i e 6 961 2 875 4 087 2 ,7 2 ,7 2 ,7 Podstawowe 101 268 40 244 61 024 39,6 37,6 4 1 ,0 N i e p e łn e p o d s t a -wowe o r a z b ez w y k s z t a ł c e n i a sz k o ln e g o 88 813 31 824 56 989 3 4 ,7 2 9 ,8 38,2 Razem 255 948 106 895 149 053 100,0 100,0 100,0 a * ■ Вег lu d n o ś c i o n i e ustalonym poziom ie w y k s z t a ł c e n i a . í r ó d ł o: Jak w t a b . 1.
W t a b e l i 6 zam ieszczone są w sp ó łc z y n n ik i a ktyw ności zawodo-w e j , J a k i e o b l i c z y l i ś m y d l a mieszkańcózawodo-w m i a s t , czynnych zawodo-wo w wieku poprodukcyjnym i r e p r e z e n t u j ą c y c h r ó ż n e poziomy wy-k s z t a ł c e n i a . Wśród osób l e g i ty m u j ą c y c h s i ę w y k sz tałc en ie m po-nadpodstawowym związek pomiędzy o s ią g n i ę ty m poziomem w y k s z t a ł -c e n i a a a k ty w n o ś c ią zawodową J e s t w yraźny. W m iarą p rz e c h o d z e -n i a do wyższych poziomów w y k s z t a ł c e -n i a r o ś -n i e -n a og ó ł w spół-c z y n n ik a k ty w n o ści z a w o d o w e j\ J e s te ś m y z d a n i a , ifc tę p r a w id ł o -wość można w p e ł n i o d n ie ś ć do l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjny»» c z y n n e j zawodowo po z a r o ln ic tw e m .
— - — . ■ '
Związek pomiędzy poziomem w y k s z t a ł c e n i a osób w s ta rs z y m wieku a i c h a k ty w n o ś c ią zawodową s tw ie rd z o n o t a k ż e na p o d s ta w ie b adań a n k i e t o w y c h . . P o r . J . 3 t a r ę g a , L u d z ie s t a r z y a p r a
36 tí1 o íi'b im i b ť i О Ь r л la k
Aktywność zawodowa osób le g i ty m u j ą c y c h s i ę . w yk sz tałc en ie m podstawowym lu b niższym n i o w i e l e r ó ż n i s i ę od poziomu aktyw ności
zawodowej l u d n o ś c i l e g i t y m u j ą c e j s i ę w y k sz tałc en ie m średnim czy t a ż zasadniczym zawodowym. Nie można je d n a k zapominać, że w ł a ś n i e w g r u p i e czynnych zawodowo r e p r e z e n t u j ą c y c h n a j n i ż s z e poziomy w y k s z t a ł c e n i a k o n c e n t r u j e s i ę głów nie lu d n o ść związana z indywidualnym i gospodarstwam i r o l n i c z y m i . Przy tym, powszech-n i e wiadomo, że z o k r e ś lo n y c h względów aktywność zawodowa lu d n o ś c i r o l n i c z e j w s ta r s z y m wieku J e s t z n a c z n ie wyższa n i ż l u d n o ś -c i n i e r o l n i -c z e j . Podajemy d l a p r z y k ł a d u , że w 1974 r . w spółczyn-T a b e l a 6 Aktywność zawodowa l u d n o ś c i m i e j s k i e j
w wieku poprodukcyjnym wg p ł c i i poziomu w y k s z t a ł c e n i a w l a t a c h 1970 i 1974
% czynnych zawodowo wśród o g ó łu l u d n o ś c i w wieku poprodukcyjnym o określonym poziom ie
w y k s z t a ł c e n i a W y k s z ta łc e n ie 3 1970 1974 Razem Męż-c zy-ź n i Ko- b l e - t y Razem Męż-c z y -źni Kob i e -t y Wyższe 4 4 ,2 4 5 ,8 4 1 ,8 2 8 ,3 30,5 2 5 ,3 P o m a tu ra ln e 36,1 3 8 ,9 3 5 ,2 16 ,2 2 1 ,7 14,1 N ie p e łn e wyższe 3 4 ,0 35,4 3 3 ,0 15,2 18,8 12,9 Ś r e d n i e 2 1 ,4 30,0 17,6 12,5 17,1 10,3 Z a s a d n ic z e z a -wodowe 26,8 . 3 1 ,8 19,2 17,1 20,2 12,0 N i e p e łn e ś r e d -n i e 20,6 2 9 ,6 1 6 ,3 12,9 18,2 10,7 Podstawowe 17,5 2 9 ,8 1 3 ,2 v 1 1 ,7 17,6 9 , 6 N ie p e łn e p o d s t a -wowe i bez wy-k s z t a ł c e n i a
sz k o ln e g o 19,3 31,2 15,8 1 3 ,3 2 0 ,7
N 1 1 , 1
Ogółem 19,6 3 1 ,2 15,4 1 3 ,0 19,3 1 0,5
a W o b l i c z e n i a c h n i e uw zględniono osób o n i e u s ta lo n y m , wy-k s z t a ł c e n i u .
Aktywność zawodowa lu d n o śc i w wieku poprodukcyjnym 37 n i к aktyw ności zawodowej wśród l u d n o ś c i n i e r o l n i c z e j w wieku po-produkcyjnym w y n o s ił 7,1%, a wśród o d pow iedniej grupy l u d n o ś c i r o l n i c z e j aż 78,9%.
Wolno wobec t e g o s ą d z i ć , i ż gdyby p r z y to c z o n e w t a b . 6 w sk a ź n ik i mogły być o b l ic z o n e d l a l u d n o ś c i n i e r o l n i c z e j , to i c h poziom w o s t a t n i c h dwu k a t e g o r i a c h w y k s z t a ł c e n i a byłby z n a c z n ie n i ż s z y , a tym samym zarysowana w t e j t a b e l i z a le ż n o ś ć pomiędzy poziomem w y k s z t a ł c e n i a a a k ty w n o ś c ią zawodową b y łab y J e s z c z e b a r d z i e j w yraźna.
Na kon iec spróbujemy dokonać porównania współczynników a k t y -w ności za-wodo-wej, u j ę t y c h według p o sz cz e g ó ln y c h poziomów wy-k s z t a ł c e n i a , a o b l ic z o n y c h osobno d l a osób w p i ę c i u o s t a t n i c h r o c z n i k a c h wieku produkcyjnego i d l a osób n a le ż ą c y c h do p ierw -szych p i ę c i u roczników o t w i e r a j ą c y c h wiek p o p ro d u k cy jn y . Zdecy-dowanie w yróżnia s i ę s y t u a c j a wśród osób z w y k s z ta łc e n ie m wyż-szym, wśród k t ó r y c h w z n a c z n ie większym s to p n i u n i ż w p o z o s t a -ł y c h k a t e g o r i a c h l u d n o ś c i u trz y m u je s i ę stosunkowo wysoki poziom a k ty w n o ści zawodowej rów nież po p r z e k r o c z e n i u wieku p r o d u k c y j-n e g o . Wśród l u d n o ś c i r e p r e z e n t u j ą c e j p o z o s t a ł e poziomy wykształ-c e n i a r e l a c j e pomiędzy współczynnikami aktyw ności zawodowej o - b lic z o n y m i d l a p i e r w s z e j grupy wieku poprodukcyjnego a współ-czynnikami d l a o s t a t n i e j grupy wieku produkcyjnego są z n a c z n ie m n ie js z e i z b l i ż o n e do s i e b i e poziomem. Stosunkowo wysoka war-t o ś ć odpowiedniego w skaźnika o b lic z o n e g o d l a osób o niepełnym w y k s z t a ł c e n i u podstawowym i bez w y k s z t a ł c e n i a o b j a ś n i o n a być mo-że o k o l i c z n o ś c i a m i , o k tó r y c h b y ł a mowa w to k u a n a l i z y związków pomiędzy a k ty w n o ś c ią zawodową a poziomem w y k s z t a ł c e n i a . Warto J e -s z c z e odnotować f a k t , i ż r e l a c j e pomiędzy w skaźnikam i, j a k i e o- b l i c z o n e z o s t a ł y d l a mężczyzn 1 k o b i e t , n i e w i e l e s i ę między sobą
r ó ż n i ą . .
Z przep ro w a d z o n ej a n a l i z y wynika, że aktywność zawodowa osób w wieku poprodukcyjnym p o d l e g a ł a w l a t a c h 1960-1974 t e n d e n c j i spadkowej o s i ą g a j ą c n a j n i ż s z y poziom w p ołow ie l a t s i e d e m d z i e s i ą -t y c h , Należy zw rócić uwagę, że l a -t a 1970-1930 c h a r a k -te r y z o w a ły s i ę s z c z e g ó l n i e dużym p r z y r o s te m p o t e n c j a l n y c h zasobów p r a c y , k t ó r e b y ły w tym o k r e s i e z a s i l a n e lic z n y m i ro cz n ik am i m łodz ie ż y z tzw , "wyżu d e m o g ra fic z n e g o ’' . W t e j w ł a ś n ie d e k a d z ie l i c z b a l u d n o ś c i w wieku produkcyjnym z w ię k sz y ła s i ę o ponad 3 a i i l i o n y t j , o ok . 17%, Dodajmy, że w 1975 r . u d z i a ł m łodzieży w wieku 18-24 l a t
T a b e l a 7 Aktywność zawodowa l u d n o ś c i w wybranych g ru p a c h wieku p ro dukcyjnego i poprodukcyjnego
wg p ł c i i poziomu w y k s z t a ł c e n i a w 1974 r .
% czynnych zawodowo wśród o g ó łu "ludności
w d a n e j g r u p ie p ł c i i w ieku R e la c J e wskaźników w % W y k szta łc e n i e mężczyźni 60-64 l a t k o b i e t y 53-59 l a t mężczyźni 6 5 -6 9 l a t k o b i e t y 60-64 l a t
razem mężczy-ź n i k o b i e t y razem mężczy-źni k o b i e t y razem mężczy-źni k o b i e t y
1 2 3 4 5 6 4:1 5:2 6 : 3 Wyższe 7 8 ,0 7 9 ,5 7 3 ,9 4 0 ,9 4 1 , 5 40,1 5 2 ,4 52 ,2 5 * 0 Pom aturalne 62,8 7 2 ,2 57,7 2 3 ,3 2 8 ,2 2 0 ,7 37,1 39,1 35,9 N ie p e łn e wyższe 6 7 ,0 7 5 ,4 59,9 2 4 ,7 29,0 2 1 ,1 36,9 3 9 ,5 3 5 ,2 Ś re d n i e 6 5 ,0 7 0 ,9 58,9 20,9 24,1 18,8 32,2 3 4 ,0 3 1 ,9 Z a s a d n ic z e zawo-dowe 6 1 ,2 6 5 ,5 4 7 ,8 22,6 2 5 ,6 16 ,6 3 6 ,9 39,1 34,7 N ie p e łn e ś r e d n i e 55,9 6 6 ,1 4 7 ,7 2 1 ,2 2 5 ,4 1 6 ,9 3 7 ,9 38,4 3 9 ,6 Podstawowe 5 0 ,7 5 8 ,3 4 4 ,9 1 8 ,4 23,1 16 ,2 3 6 ,3 39,6 36,1 N i e p e łn e podstaw o-we i b e z wy-k s z t a ł c e n i a sz k o ln e g o 5 2 ,6 5 9 ,7 4 6 ,4 2 2 ,5 2 7 ,2 20,0 4 2 ,8 4 5 ,6 43,1 Ogółem 5 5 ,6 6 3 ,2 4 8 ,3 2 1 ,0 2 5 ,8 1 8 , 2 3 7 ,8 4 0 ,8 37,7 ź г 6 d ł o r Jak w t a b . 1
Aktywność ýhwodowa lu d n o ś c i ■« wieku poprodukcyjnym 39 wśród lu d n o śc i w wieku produkcyjnym p r z e k r o c z y ł 24%, Wolno s ą -d z i ć , że w t e j s y t u a c j i p o t r z e b a zapew nienia m ie js c p ra c y d l a t a k l i c z n y c h szeregów m łodzieży n i e s p r z y j a ł a a k ty w n ej - p o l i t y c e z a t r u d n i e n i a wobec osób w s ta r s z y m w ieku.
W łodzim ierz O braniak
PROFESSIONAL ACTIVITY OF THE NON-AQRICULTURAL POPULATION IN THE POST-PRODUCT!ON AGE
The a r t i c l e d i s c u s s e s c h a n g e s i n th e number o f t h e p o p u la -t i o n i n -t h e p o s t - p r o d u c t i o n age b e in g p r o f e s s i o n a l l y a c t i v e o u t -s i d e t h e a g r i c u l t u r e ov e r th e y e a r s 1960-1974 and i t s s t r u c t u -r e a c c o -r d in g t o 9ex and a g e . A g a in s t t h i s background t h e a u t h o r a n a l y z e s t h e p r o f e s s i o n a l a c t i v i t y o f t h i s group o f p e o p le p o i n t i n g a t a downward t r e n d o f c o e f f i c i e n t s i n t h e p e r i o d u n d e r s u r v e y . There a r e a l s o empha-s i z e d demographic and s o c i a l c h a r a c t e r i s t i c s a f f e c t i n g t h e l e v e l o f th e p r o f e s s i o n a l a c t i v i t y o f e l d e r l y p e o p l e . The p r o f e s s i o n a l a c t i v i t y a p p e a r s t o b e h i g h e r among men and i t i s d e c r e a s i n g a lo n g w ith age b e in g s t r o n g l y d i f f e r e n t i a t e d a c c o r d in g t o th e e d u c a t i o n a l b a c k g ro u n d . The h i g h e s t p r o f e s s i o n a l a c t i v i t y Is d i s -p l a y e d by p e o p le i n t h e p o s t - p r o d u c t i o n age w ith t h e academic ba c k g ro u n d .
