Rola edukacji w rozwoju regionu

Katarzyna Szczepañska-Woszczyna

R^{OLA EDUKACJIWROZWOJUREGIONU}

1. Konkurencyjnoœæ regionów

Procesy przemian strukturalnych w gospodarce, dokonuj¹ce siê wraz z prze- mianami spo³ecznymi, s¹ charakterystyczne dla ca³ego kraju. Transformacja pol- skiej gospodarki z centralnie planowanej do rynkowej ukaza³a niedoskona³oœci, a co za tym idzie wymusi³a konkretne zmiany w funkcjonowaniu gospodarki - zarówno jako ca³oœci, jak i poszczególnych jej czêœci sk³adowych. Celem tych zmian musi byæ wzrost gospodarczy, produktywnoœæ i konkurencyjnoœæ. Warto siê wiêc zastanowiæ, co determinuje te cele. Przez dwa ostatnie stulecia ekono- miœci twierdzili, ¿e gospodarka funkcjonuje w oparciu o trzy czynniki produk- cji: pracê, kapita³ i ziemiê (bogactwa naturalne). U schy³ku naszego wieku co- raz czêœciej mówi siê o gospodarce opartej na wiedzy. Oznacza to, ¿e coraz istotniejsza staje siê umiejêtnoœæ tworzenia i odpowiedniego wykorzystania wie- dzy. Produktywnoœæ, konkurencyjnoœæ i efektywnoœæ w coraz wiêkszym stop- niu zale¿¹ od stanu wiedzy technicznej, ekonomicznej, organizacyjnej, pozwa- laj¹cej tworzyæ nowe technologie i produkty oraz sprawnie zarz¹dzaæ nowo- czesnym przedsiêbiorstwem. Zale¿¹ wiêc od zasobu i nowoczesnoœci wiedzy ludzi, od jakoœci pracy, jakoœci wykszta³cenia i szkolenia, umiejêtnoœci myœle- nia twórczego i wdra¿ania nowych rozwi¹zañ do procesów wytwarzania, dys- trybucji i us³ug. Zwiêksza siê rola i znaczenie „mistrzów” zdolnych do kreowa- nia unikalnych struktur, zmieniaj¹cych oblicze firmy oraz „zasady gry” w ca-

³ym przedsiêbiorstwie czy dziale gospodarki.

W procesie globalizacji jakoœæ czynnika ludzkiego nabiera jeszcze wiêksze- go ³adunku sprawczego, a rolê pañstwa mniej lub bardziej przejmuj¹ regiony (a w³aœnie regionom przypisuje siê coraz wiêksze znaczenie w tworzeniu go- spodarczej si³y œwiata).

W ocenie rozwoju regionalnego nast¹pi³a wyraŸna zmiana akcentów kiero- wanych na p³aszczyzny analizy. O ile przez wiele lat postrzegano rozwój regio- nalny przez pryzmat inwestycji w infrastrukturê techniczn¹, to ostatnie lata kie- ruj¹ umys³y badaczy, jak i pragmatyków, w stronê czynników „miêkkich”, a wiêc kreuj¹cych procesu rozwojowe w regionie poprzez wiedzê i innowacyj- noœæ.¹ W literaturze przedmiotu² procesy rozwojowe w regionie uto¿samia siê w zasadzie z ide¹ konkurencyjnoœci regionalnej. Wœród definicji konkurencyj-

1 D. Strahl, Rola uczelni wy¿szych w rozwoju regionalnym, w: Rola wy¿szej uczelni w rozwoju spo³ecznym i ekonomicznym regionu, Materia³y konferencyjne pod red. J. Dietla i Z. Sapijaszki, FEP, £ódŸ 2000

2 por. R. Chmielewski, M. Trojanek, Czynniki okreœlaj¹ce konkurencyjnoœæ uk³adów przestrzennych (regio- nów i miast), w: Podstawy gospodarczej polityki miasta, Zeszyt nr 187, Warszawa 1999 oraz G. Gorzelak, B.,Ja³owiecki Konkurencyjnoœæ regionów, „Studia Regionalne i Lokalne” nr 1/2000, EIRRiL UW, Warsza- wa 2000

noœci regionów na uwagê zas³uguje propozycja T. Markowskiego, który uwa¿a, i¿ „region konkurencyjny, to taki region, w którym poziom wiedzy ludzkiej ro- zumiany jako zdolno æ do wyprzedzania potrzeb i odkrywania nowej kombina- cji zastosowania istniej¹cych lub nowych zasobów rzeczowych, pozwala na wy- tworzenie strukturalnej przewagi i skomercjalizowania wytworów regionu.”

Wœród czynników kszta³tuj¹cych konkurencyjnoœæ regionów w literaturze przed- miotu wymienia siê przede wszystkim³:

- poda¿ wykwalifikowanej si³y roboczej, - mo¿liwoœæ kszta³cenia w regionie,

- zapotrzebowanie na pracê o wysokich kwalifikacjach,

- dostêpnoœæ wykwalifikowanych pracowników sk³onnych do uzupe³niania swoich kwalifikacji,

- istnienie instytucji badawczo-rozwojowych, - jakoϾ instytucji edukacji.

J. Szlachta⁴ wyra¿a równie¿ przekonanie, ¿e „dla konkurencyjnoœci regio- nów podstawowe znaczenie maj¹ zasoby spo³eczne regionu okreœlaj¹ce jakoœæ kapita³u ludzkiego”. Mo¿na stwierdziæ, ¿e w procesie postêpuj¹cej globalizacji za najwa¿niejsze atuty gospodarki regionalnej nale¿y uznaæ:

- potencja³ badawczo-rozwojowy (a wiêc instytucje B+R), - jakoœæ kapita³u ludzkiego,

- potencja³ innowacyjny, - potencja³ organizacyjny.

Wszystkie wymienione elementy procesu rozwojowego skorelowane s¹ z edu- kacj¹, a przede wszystkim z uczelniami wy¿szymi. St¹d te¿ rola szkolnictwa wy¿szego w rozwoju regionalnym nabiera szczególnego znaczenia. Przemiany, jakie dokona³y siê w Polsce na prze³omie lat 80-tych i 90-tych wydatnie rozbu- dzi³y potrzebê w zakresie kszta³cenia. Sprawne zarz¹dzanie w sytuacji postêpu- j¹cych zmian to bodaj najcenniejsza umiejêtnoœæ wspó³czesnych kadr zarz¹- dzaj¹cych. Rozeznanie w pojawiaj¹cych siê nowych metodach i technikach za- rz¹dzania czy ci¹gle zmieniaj¹cych siê systemach informatycznych jest warun- kiem rentownoœci podjêtych dzia³añ. St¹d te¿ inwestowanie w edukacjê i naukê staje siê jedn¹ z najwa¿niejszych i najefektywniejszych form inwestycji. Myœle- nie ewoluuje w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Dlatego te¿ mówi¹c o rozwoju i konkurencyjnoœci regionu nie mo¿na pomin¹æ tak wa¿nego czynni- ka, jakim jest edukacja. Przyspieszenie zmian spowodowane globalizacj¹ go- spodarki i wzrostem konkurencji wymusza potrzebê kszta³cenia ustawicznego.

Ci¹g³e doskonalenie umiejêtnoœci i podnoszenie kwalifikacji, powszechna œwia- domoœæ, ¿e w kontekœcie kultury konsumpcyjnej wiedza równa siê pieni¹dz, ten zaœ staje siê warunkiem lepszego ¿ycia - to coraz czêstsza postawa spo³e-

3 T. Markowski, Wspieranie wzrostu konkurencyjnoœci w polityce rozwoju regionalnego, w: Strategiczne wyzwania dla polityki rozwoju regionalnego Polski, Friedrich Ebertstiftung, Warszawa 1996

4 J. Szlachta, G³ówne problemy polityki rozwoju region4alnego Polski na prze³omie XX i XXI wieku, w: Strategiczne wyzwania dla polityki rozwoju regionalnego3 Polski, Friedrich Ebertstiftung, Warszawa 1996

czna. O tej potrzebie kszta³cenia œwiadczy bardzo dynamiczny, obserwowany od 1991 roku rozwój niepañstwowego szkolnictwa wy¿szego. W Polsce fun- kcjonuje ponad 250 szkó³ wy¿szych, w tym 70 pañstwowych, ponad 130 nie- pañstwowych powsta³ych na mocy ustawy o szkolnictwie wy¿szym⁵ z wrzeœnia 1990 roku i ponad 50 wy¿szych szkó³ zawodowych powsta³ych w oparciu o ustawê o wy¿szych szko³ach zawodowych⁶ z 1997 roku. Istotnym jest fakt, ¿e uczelnie niepañstwowe s¹ instytucjami non-profit, a ewentualne nadwy¿ki z dzia-

³alnoœci w danym roku pozostaj¹ w uczelni, s¹ reinwestowane. Podstaw¹ dzia-

³alnoœci uczelni niepañstwowych s¹ wp³aty czesnego wnoszone przez studen- tów, a nie dotacje bud¿etowe (co z punktu widzenia regionów i gmin jest bardzo korzystne, gdy¿ inwestuj¹ na danym terenie, nie korzystaj¹c z dotacji). Uczel- nie niepañstwowe elastycznie wype³niaj¹ lukê edukacyjn¹, jaka powsta³a po- mimo rozpoczêcia przez uczelnie pañstwowe kszta³cenia kadr mened¿eskich.

Struktury tych uczelni pozwalaj¹ dostosowaæ ofertê dydaktyczn¹ do zg³aszane- go przez gospodarkê zapotrzebowania, modyfikowaæ sposoby nauczania, a tak¿e zaspokoiæ potrzeby rynku pracy. Strukturê szkolnictwa wy¿szego w wymiarze regionalnym przedstawia tabela 1.

2. Kierunki oddzia³ywania lokalnej uczelni na rozwój regionu

Regionalny wymiar szkolnictwa wy¿szego w Polsce zamieszczony w tabeli 1 pokazuje, i¿ w dwóch województwach, na których obszarze jest najwiêcej uczelni wy¿szych - tj. mazowieckim i œl¹skim - znajduje siê a¿ 37,3% wszystkich uczel- ni. Natomiast w piêciu regionach o najwiêkszej liczbie uczelni znajduje siê 62%

uczelni pañstwowych i 66,7% uczelni niepañstwowych. Warto w tym miejscu zauwa¿yæ, i¿ je¿eli województwo œl¹skie dostrzega, w œwietle procesów restruk- turyzacji, swoje szanse w szkolnictwie wy¿szym, to efekty takiego myœlenia powinny byæ widoczne szybko.

5 Ustawa o szkolnictwie wy¿szym z dnia 12 wrzeœnia 1990 r. (Dz.U. 65, 1990)

6 Ustawa o wy¿szych szko³ach zawodowych z dnia 26 czerwca 1997 r. (Dz.U. 96, poz. 590, 1997)

Tabela 1. Regionalny wymiar szkolnictwa wy¿szego w Polsce

ród³o: opr. w³asne

Rola uczelni wy¿szych w rozwoju regionalnym mo¿e byæ postrzegana w kil- ku warstwach, jak na przyk³ad:

- kreowania czynników miêkkich rozwoju regionalnego poprzez wprowadza- nie wysoko kwalifikowanych pracowników,

- elastycznego dostosowywania oferty edukacyjnej do potrzeb regionów, - tworzenia oœrodków myœli edukacyjnej.

Zatrzymuj¹c siê na p³aszczyŸnie kreowania w³aœciwej oferty dydaktycznej uczelni wy¿szych trzeba zauwa¿yæ, ¿e jest ona szczególnie aktualna w przy- padku funkcjonowania uczelni, której misj¹ jest przygotowanie kadry dobrze spe³niaj¹cej oczekiwania regionu. Za propozycje nawi¹zuj¹ce do specyfiki re- gionalnej mo¿na uznaæ utworzenie takich specjalnoœci, jak: obs³uga ruchu tury- stycznego w uczelniach woj. warmiñsko-mazurskiego, turystyka i rekreacja w woj. zachodniopomorskim i kujawsko-pomorskim, zarz¹dzanie ma³ym i re- dnim przedsi biorstwem w woj. lubuskim. Przyk³adem takiego w³aœnie dzia³a- nia w regionie Zag³êbia D¹browskiego jest Wy¿sza Szko³a Biznesu w D¹browie Górniczej - pierwsza uczelnia w Regionie Zag³êbiowskim. Uczelnia kszta³ci na kierunku: zarz¹dzanie i marketing w nastêpuj¹cych specjalnoœciach: zarz¹dza- nie przedsiêbiorstwem, rachunkowoœæ, zarz¹dzanie finansami, administracja pub- liczna, marketing, internetowe systemy zarz¹dzania, angielski jêzyk biznesu.

Misj¹ Wy¿szej Szko³y Biznesu w D¹browie Górniczej jest kreowanie wysoko- kwalifikowanej kadry mened¿erskiej regionu umiej¹cej sprawnie i skutecznie zarz¹dzaæ przedsiêbiorstwami i instytucjami D¹browy Górniczej i okolic.

WSB od pocz¹tku swojego istnienia podejmowa³a dzia³ania na rzecz regionu

:RMHZ¿G]WZR 6]NR‡\Z\V]H

1DXF]\FLHOH DNDGHPLFF\

GROQRvOVNLH

NXMDZVNRSRPRUVNLH

OXEHOVNLH

OXEXVNLH

‡¿G]NLH

PD‡RSROVNLH

PD]RZLHFNLH

RSROVNLH

SRGNDUSDFNLH

SRGODVNLH

SRPRUVNLH

vOVNLH

vZL·WRNU]\VNLH

ZDUPL½VNRPD]XUVNLH

ZLHONRSROVNLH

]DFKRGQLRSRPRUVNLH 2J¿‡HP

ILOLHLZ\G]LD‡\

]DPLHMVFRZH

XF]HOQLH QLHSD½VWZRZH EH]]DZRGRZ



































































































































RJ¿‡HP

czynnie w³¹czaj¹c siê w proces przekszta³ceñ w³asnoœciowych i restrukturyza- cji gospodarki obejmuj¹cy komercjalizacjê i prywatyzacjê przedsiêbiorstw pañ- stwowych, restrukturyzacjê wewnêtrzn¹ przedsiêbiorstw oraz dokonuj¹ce siê wraz z nimi przemiany spo³eczne w Zag³êbiu D¹browskim. Kilkuletnie doœwiad- czenia i prowadzone obserwacje pozwoli³y dostrzec, ¿e zachodz¹ce od kilku lat procesy transformacji polskiej gospodarki stwarzaj¹ potrzebê kszta³cenia spe- cjalistów w zakresie zarz¹dzania i marketingu. Szczególnie du¿e zapotrzebowa- nie na specjalistów z tej dziedziny wystêpuje ze wzglêdu na koncentracjê w naszym regionie znacznej liczby zak³adów pracy. Tymczasem kapita³ eduka- cyjny pracowników zatrudnionych w gospodarce województwa jest wci¹¿ nie- wystarczaj¹cy i w du¿ej mierze nie odpowiada wymogom projektowanych dzia-

³añ restrukturyzacyjnych. Wiadomo bowiem, i¿ o losach procesu restrukturyza- cji, jego tempie i charakterze zadecyduj¹ ludzie bardzo dobrze wykszta³ceni, o nowoczesnej osobowoœci. Niew¹tpliwie pomyœlnoœæ d³ugofalowych przed- siêwziêæ restrukturyzacyjnych podejmowanych w województwie œl¹skim zale-

¿eæ bêdzie od inwestycji w system edukacyjny, który jest najtañsz¹ i najskute- czniejsz¹ form¹ przygotowania do zmiany wizerunku województwa.

Potwierdzeniem tego s¹ wskazane w Strategii Rozwoju Wspólnoty Zag³êbiow- skiej do 2010 roku (projekt przygotowany przez Zwi¹zek Gmin Górnego Œl¹s- ka i Pó³nocnych Moraw realizowany wspólnie z Rz¹dem Krajowym Pó³nocnej Nadrenii Westfalii i Fundacj¹ im. Friedricha Eberta) priorytety i cele strategiczne dla naszego regionu. Pierwszym z oœmiu priorytetów stanowi¹cych podstawê strategii rozwoju województwa œl¹skiego (wybranych przez Zespól Liderów Re- gionalnych) jest rozwój edukacji, dokszta³cania i przedsiêbiorczoœci oraz stwo- rzenie warunków do przekwalifikowañ. Strategia zak³ada wzmocnienie w woje- wództwie potencja³u edukacyjnego, znajduj¹cego odbicie nie tylko w szkolni- ctwie pañstwowym, lecz przede wszystkim w rozwoju wy¿szych uczelni nie- pañstwowych, których oferta edukacyjna jest najbardziej dostosowana do po- trzeb restrukturyzacji przedsiêbiorstw oraz oczekiwañ rynku pracy. Strategia za- k³ada równie¿ inwestowanie w kszta³cenie w deficytowych zawodach okreœlo- nych przez regionalne centrum monitoringu kszta³cenia, kwalifikacji i zatrud- nienia. Wytyczone przez Wydzia³ Edukacji, Kultury i Sportu Urzêdu Miasta w D¹browie Górniczej programowanie edukacyjne, skorelowane z polityk¹ oœ- wiatow¹ regionu, przysz³oœciowo okreœla potrzeby edukacyjne w powi¹zaniu z wymaganiami restrukturyzuj¹cej siê gospodarki. Na podstawie sta³ej obser- wacji i oceny przemian na rynku pracy w ró¿nych sektorach oraz szacowania przysz³ych potrzeb w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, wyraŸ- nie wskazuje na szczególny niedobór kadr mened¿erskich zajmuj¹cych siê za- rz¹dzaniem, rozwojem regionalnym i lokalnym.

Warto przytoczyæ równie¿ wyniki badañ empirycznych prowadzonych w paŸ- dzierniku 1997 r. pod kierunkiem prof. Marka S. Szczepañskiego w ramach projektu badawczego „System oœwiaty jako czynnik modernizacji województwa katowickiego”. Wed³ug autora opracowania dobrej pozycji naukowej towarzy-

szy rozbudzony poziom aspiracji oœwiatowych. Z badañ wynika, ¿e 85,3% ab- solwentów szkó³ œrednich regionu pragnie kontynuowaæ naukê na poziomie akademickim, szczególnie studiuj¹c marketing, zarz¹dzanie, bankowoœæ, finanse, informatykê, prawo, psychologiê, filologie jêzyków obcych.

Mówi¹c o roli uczelni wy¿szych w rozwoju regionalnym trzeba pamiêtaæ, ¿e uczelnia to m.in. kadra naukowo-dydaktyczna. Kadra zwi¹zana z uczelni¹ - poprzez zamieszkiwanie w regionie, w którym ta uczelnia siê znajduje - ma szanse urealniæ potencjalne mo¿liwoœci uczelni w procesie rozwoju regionalne- go. Pracownicy naukowo-dydaktyczni zasiadaj¹ w gremiach spo³ecznych i po- litycznych, jak: rady miasta, powiatu, zarz¹dy miast i powiatów, fundacje, sej- miki wojewódzkie itp. Prowadzone przez nich badania i ich wyniki s¹ Ÿród³em innowacyjnych zachowañ, nowych rozwi¹zañ i technologii. Kadra naukowo- dydaktyczna jest inicjatorem wymiany doœwiadczeñ, pomys³ów, rozwi¹zañ po- przez organizacjê seminariów i konferencji - szko³y niepañstwowe s¹ czêsto jedynym lokalnym oœrodkiem organizuj¹cym tego typu spotkania (w przypad- ku WSB licznych konferencji organizowanych we wspó³pracy np. z Urzêdem Miejskim w D¹browie Górniczej np.: Spu cizna kulturalno-naukowa Zag³ bia D¹browskiego jako czynnik integrowania spo³ecze stwa miast i wsi regionu w najbli¿szym 10-leciu, Integracja kulturalno-gospodarcza gmin zag³ biowsko- ma³opolskich, Kierunki restrukturyzacji w procesie przekszta³ce Regionu Za- g³ biowskiego, Regionalny kredyt przedsi biorczo ci, Rynek pracy wobec wy- zwa restrukturyzacji, Rozwój ma³ych i rednich przedsi biorstw czynnikiem re- strukturyzacji woj. l¹skiego, Unia Europejska - wyzwania dla Polski, Alianse strategiczne przedsi biorstw, Polska m³odzie¿ w Zjednoczonej Europie - projek- ty ¿yciowe m³odych Polaków, Polityka gospodarcza gminy i in.), których wnios- ki publikowane s¹ w licznych wydawnictwach finansowanych przez uczelnie (powszechnie udostêpnianych).

Okreœlaj¹c rolê szkolnictwa wy¿szego w rozwoju regionalnym nie mo¿na nie zauwa¿yæ, i¿ powstanie uczelni o zasiêgu regionalnym w znacznym stopniu upowszechnia dostêp m³odzie¿y do kszta³cenia stacjonarnego. Czynnikiem sty- muluj¹cym ten proces jest niew¹tpliwie mniejsze obci¹¿enie finansowe studiu- j¹cej m³odzie¿y w miejscu zamieszkania, b¹dŸ w odleg³oœci pozwalaj¹cej nawet na codzienne dojazdy. Równie¿ i zaoczne formy kszta³cenia poszerzaj¹ zna- cznie dostêp do wiedzy dla osób pracuj¹cych, gdy¿ znacz¹ca rolê odgrywa tu czas dojazdu do uczelni i koszt pobytu studenta poza miejscem zamieszkania.

Usytuowana w centrum Regionu Zag³êbiowskiego Wy¿sza Szko³a Biznesu w D¹browie Górniczej stwarza mo¿liwoœæ kszta³cenia dla mieszkañców miasta D¹browa Górnicza oraz miast oœciennych: Porêby, Siewierza, Zawiercia, £a- zów, Ogrodzieñca, Pilicy, ¯arnowca, Wolbromia, Olkusza, Bukowna, S³awko- wa, Jaworzna, Bêdzina, Czeladzi, Psarów, Wojkowic, Siemianowic Œl¹skich, Pie- kar Œl¹skich i innych, dla których - ze wzglêdów ekonomicznych - jedyn¹ szan- s¹ na uzyskanie wykszta³cenia wy¿szego czy przekwalifikowania siê jest nauka

w uczelni usytuowanej w pobli¿u miejsca zamieszkania.

Nale¿y tu zwróciæ uwagê na jeszcze jeden bardzo istotny fakt. Migracja m³o- dzie¿y do du¿ych oœrodków akademickich zwi¹zana jest ze swoistym „drena¿em mózgów”. Wed³ug badañ prof. A. Pruska⁷ w latach 1995-1997 do rodzinnego miasta powraca 2-3% absolwentów szkó³ wy¿szych. Tak wiêc najzdolniejsza m³odzie¿ opuszcza region, zuba¿aj¹c jego potencja³ intelektualny i gospodar- czy. Miejscowa szko³a wy¿sza czêœciowo tê migracjê ogranicza.

Wreszcie szko³a wy¿sza w regionie spe³nia szereg wa¿nych zadañ w sferze ekonomicznej. Istotne jest niew¹tpliwie, kto jest za³o¿ycielem i jaki cel nim kie- ruje. Jeœli za³o¿yciel wywodzi siê z danego regionu, doskonale zna swe otocze- nie i jego potrzeby - bardziej skutecznie przyczynia siê do aktywizacji gospo- darczej regionu. Mo¿na wskazaæ nastêpuj¹ce aspekty funkcji ekonomicznej szkó³ wy¿szych w regionie:

1) kszta³cenie kadr dla lokalnego rynku pracy - dla lokalnego biznesu i instytu- cji; w szczególnoœci szko³y w³¹czaj¹ siê w proces restrukturyzacji gospodarki umo¿liwiaj¹c przekwalifikowanie pracowników czy podnoszenie przez nich kwalifikacji w ramach studiów podyplomowych (mury Wy¿szej Szko³y Biz- nesu w D¹browie Górniczej opuœci³o dotychczas ok. 1500 absolwentów - po- szukiwanie przez nich miejsc pracy zakoñczy³o siê sukcesem; zdobyta w toku studiów wiedza merytoryczna, nabyte umiejêtnoœci i doœwiadczenia sta³y siê przepustk¹ do podjêcia atrakcyjnej pracy w firmach polskich i zagranicznych, takich, jak: Exbud, General Motors, PepsiCo, Coca Cola, Polkomtel, Wedel, Polfloat Saint-Gobain, Lufthansa; badania przeprowadzone wœród absolwen- tów wykaza³y, ¿e 89% z nich podjê³o dalsze studia celem uzyskania tytu³u magistra (najczêœciej w Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Akademii Eko- nomicznej w Katowicach, Politechnice Czêstochowskiej, Uniwersytecie Ja- gielloñskim));

2) tworzenie nowych miejsc pracy, bezpoœrednio w szkole - dotyczy to przede wszystkim m³odej kadry asystentów i adiunktów, ale tak¿e administracji (do roku 1998 uczelnie niepañstwowe utworzy³y 5 tys. miejsc pracy na pe³nych etatach oraz 5 tys. na podstawie umowy o dzie³o); nowe miejsca pracy po- wstaj¹ równie¿ w instytucjach i firmach zwi¹zanych z obs³ug¹ szko³y, a w szczególnoœci licznych rzesz studentów tworz¹cych popyt w sferze han- dlu, gastronomii, zakwaterowania i innych us³ugach - ma to niew¹tpliwie zna- czenie dla lokalnego rynku pracy,

3) inwestycje na terenie gminy - powstaj¹ce szko³y niepañstwowe efektywnie zagospodarowa³y wiele obiektów po przedsiêbiorstwach, które zbankrutowa-

³y, b¹dŸ zamykanych placówkach oœwiatowych (powierzchnia u¿ytkowa za- jmowana (do 1998 r.) przez uczelnie niepañstwowe to 250 tys. m², zbiory biblioteczne uczelni niepañstwowych to ok. 600 tys. woluminów (dane z roku

7 J. Wêc³awski, WypowiedŸ moderatora w sesji I „Edukacja a rozwój regionalny”, w: Rola wy¿szej uczelni w rozwoju spo³ecznym i ekonomicznym regionu, Materia³y konferencyjne pod red. J. Dietla i Z. Sapija- szki, FEP, £ódŸ 2000

1998); jest to przejaw restrukturyzacji gospodarki w kierunku zwiêkszania udzia³u w niej sektora us³ug,

4) w³¹czanie siê w nurt przemian ekonomicznych w regionie przez inicjowanie b¹dŸ wspó³udzia³ w organizowaniu przez lokalne w³adze spotkañ œrodowisk biznesowych; uczelnie wydaj¹ równie¿ periodyki poœwiêcone problemom spo-

³eczno-gospodarczym w ujêciu regionalnym.

3. Aktywnoœæ inwestycyjna uczelni niepañstwowych

Znaczenie sektora edukacji wy¿szej dla regionu przejawia siê g³ównie po- przez nauczanie studentów oraz rozwój ró¿nych us³ug. Nale¿y jednak zwróciæ uwagê na znaczenie podejmowanych przez uczelnie inwestycji. W tym zakresie rozwój uczelni niepañstwowych jest imponuj¹cy. Mo¿na wskazaæ tu nastêpuj¹- ce pozytywne rezultaty tej dzia³alnoœci:

- uratowano, zmodernizowano lub rozbudowano zdewastowane i opuszczone budynki upad³ych zak³adów, szkó³ itp.,

- powsta³y lokale, w których mog¹ rozwijaæ siê inicjatywy intelektualne i kultu- rowe zaspokajaj¹ce potrzeby lokalnej spo³ecznoœci,

- wyraŸnie zwiêkszono estetykê zabudowy,

- ochroniono niektóre budynki o wartoœci zabytkowej, równoczeœnie podno- sz¹c walory turystyczne miast.

Dla ilustracji zagadnienia inwestycji uczelni niepañstwowych w poszczegól- nych regionach warto przytoczyæ wyniki badañ⁸ przeprowadzonych przez prof.

J. Dietla i dr Z. Sapijaszkê, które objê³y 34 uczelnie kszta³c¹ce na kierunkach ekonomicznych (wyniki badañ prezentuje tabela 2).

8 Dietl J., Rola uczelni niepañstwowych w regionie, w: Rola wy¿szej uczelni w rozwoju spo³ecznym i ekonomicznym regionu, Materia³y konferencyjne pod red. J. Dietla i Z. Sapijaszki, FEP, £ódŸ 2000

Tabela 2. Nak³ady inwestycyjne uczelni niepañstwowych w Polsce

ród³o: Dietl J., Rola uczelni niepañstwowych w regionie, w: Rola wy¿szej uczelni w rozwoju spo³ecznym i ekonomicznym regionu, Materia³y konferencyjne pod red. J. Dietla i Z. Sapijaszki, FEP, £ódŸ 2000

Dane zawarte w tabeli pozwalaj¹ na wysuniêcie kilku wniosków:

1) nak³ady inwestycyjne uczelni niepañstwowych istotnie uzupe³niaj¹ inwesty- cje na pañstwowe szkolnictwo wy¿sze - zainwestowa³y dot¹d 570 mln z³, 2) œrednia roczna nak³adów inwestycyjnych na 1 uczelniê wynosi³a 1012 tys.

z³, co daje 34,4 mln, które nale¿y doszacowaæ o ok. 40% z tytu³u wzrastaj¹- cych w ostatnich latach inwestycji zarówno w wyniku inflacji, jak i od³o¿one- go w ostatnich latach kapita³u finansowego - daje to 48,2 mln z³ inwestycji rocznych stanowi¹c ok. 17% ogólnego przychodu,

3) œrednio na 1 przyjêt¹ do analizy uczelniê przypada³o od pocz¹tku jej istnienia a¿ 4,9 mln inwestycji, a w przeliczeniu na jeden rok dzia³alnoœci 1012 tys. z³, 4) œrednio nak³ady inwestycyjne na zakup terenu, budynków oraz ich remont

i modernizacjê wynosz¹ 83% wszystkich nak³adów inwestycyjnych.

Osadzaj¹c rolê szkolnictwa wy¿szego w rozwoju regionalnym warto przy- pomnieæ, ¿e we wszystkich rozwa¿aniach nad przysz³oœci¹ przestrzeni europej- skiej⁹ najwiêksze szanse rozwojowe przypisuje siê tym regionom, które:

- bêd¹ zajmowaæ znacz¹ce miejsce w eksportowym nurcie kontaktów miêdzy- narodowych,

- potrafi¹ tworzyæ innowacje, a wiêc posiadaj¹ na swym obszarze oœrodki ba- dawczo-rozwojowe i akademickie,

- potrafi¹ uczestniczyæ w miêdzynarodowej wymianie informacji, - wejd¹ w orbitê miêdzynarodowej wymiany us³ug.

:<6=&=(*£/1,(1,(

8&=(/1,(=/2.$/,=2:$1(

1DN‡DG\LQZHVW\F\MQHZRNUHVLH

IXQNFMRQRZDQLHXF]HOQL

DQDXF]HOQL·RJ¿‡HPZW\V]‡

EQDXF]HOQL·vUZFLJXURNXZW\V]‡

FQDVWXGHQWDvUHGQLRZURNXZ]‡

:W\PQDDSDUDWXU·LVSU]·W

DQDXF]HOQL·RJ¿‡HPZW\V]‡

EZGRQDN‡DG¿ZLQZHVW\F\MQ\FK FQDVWXGHQWDvUHGQLRZURNXZ]‡

:W\PQD]DNXSWHUHQXEXG\QN¿Z

EXGRZ·LUHPRQW

DQDXF]HOQL·RJ¿‡HPZW\V]‡

EZGRQDN‡DG¿ZLQZHVW\F\MQ\FK FQDVWXGHQWDvUHGQLRZURNXZ]‡

















































ZPLDVWDFKR GXHMWUDG\FML XQLZHUV\WHFNLHM

1 

ZPLDVWDFKR NLONXOHWQLHM

WUDG\FML XQLZHUV\WHFNLHM

1 

ZPLDVWDFK WUDG\FMLEH]

XQLZHUV\WHFNLHM 1 

j5('1,2 1$-('1}

8&=(/1,›

9 Problematyka przestrzeni europejskiej, pod red. A. Kukliñskiego, Euroreg: Warszawa, 1997

Niezaprzeczalnym jest fakt, ¿e dalszy rozwój gospodarczy poszczególnych regionów, a w konsekwencji kraju, w coraz wiêkszym stopniu zale¿eæ bêdzie od podniesienia poziomu wykszta³cenia ludzi. Efektem stanie siê zanik lêków wynikaj¹cych z niedostatków edukacyjnych. Powstan¹ szanse korzystania z za- awansowanej technologii. Awans kulturowy obywateli powinien otworzyæ no- we, równie¿ pozaekonomiczne mo¿liwoœci. Podobnie jak wszêdzie na œwiecie edukacja staje siê stymulatorem postêpu, decyduj¹cym czynnikiem maj¹cym wp³yw na rozwój kraju oraz mo¿liwoœci¹ wytyczania w³asnej drogi rozwoju.

Streszczenie

W artykule ukazano rolê jak¹ odgrywaj¹ uczelnie wy¿sze w rozwoju regionu.

Wœród czynników kszta³tuj¹cych konkurencyjnoœæ regionów w literaturze przed- miotu wymienia siê przede wszystkim: poda¿ wykwalifikowanej si³y roboczej, mo¿liwoœæ kszta³cenia w regionie, zapotrzebowanie na pracê o wysokich kwa- lifikacjach, dostêpnoœæ wykwalifikowanych pracowników sk³onnych do uzu- pe³niania swoich kwalifikacji, istnienie instytucji badawczo-rozwojowych, ja- koœæ instytucji edukacji. Dla konkurencyjnoœci regionów podstawowe znacze- nie maj¹ zasoby spo³eczne regionu okreœlaj¹ce jakoœæ kapita³u ludzkiego. Mo¿- na stwierdziæ, ¿e w procesie postêpuj¹cej globalizacji za najwa¿niejsze atuty gospodarki regionalnej nale¿y uznaæ: potencja³ badawczo-rozwojowy (a wiêc instytucje B+R), jakoœæ kapita³u ludzkiego, potencja³ innowacyjny, potencja³ organizacyjny. Wszystkie wymienione elementy procesu rozwojowego skore- lowane s¹ z edukacj¹, a przede wszystkim z uczelniami wy¿szymi. St¹d te¿ rola szkolnictwa wy¿szego w rozwoju regionalnym nabiera szczególnego znaczenia.

W artykule zwrócono równie¿ uwagê na dynamiczny rozwój niepañstwowe- go szkolnictwa wy¿szego i jego rosn¹ce znaczenie w rozwoju regionów.

Summary

An attempt has been made in the paper to determine the role played by higher education in regional development. Main factors of regional development are considered by the literature of the subject to be: quality of human capital, propensity to innovate, readiness of cadres to raise their skills and qualifications.

All these elements intervene in education processes and, particularly, in higher education. Higher education schools are expected to play the role of not only transmitting professional skills but also developing desirable attitudes of their graduates open to permanent education and non-submissive thinking. The observed dynamic expansion of higher education in Poland and, in particular, non-public schools creates huge opportunities of their participation in regional development, as professional higher education institutions should create an

educational offer covering all forms and levels of education taking into consideration regional needs.