Odrodzenie
starożytności
Petrarka – patron filologów
Humanistę i poetę Francesca Petrarkę uważa się za inicjatora intelektualnej rewolucji renesansu . Odkrył on i opublikował rękopisy Cycerona oraz rzymskiego
historyka Liwiusza.
Było to przełomowe wydarzenie, gdyż otworzyło drogę do
zapomnianego świata starożytnych
osiągnięć w literaturze i sztuce.
Wieki średnie wobec antyku
Średniowiecze sięgało wybiórczo do dziedzictwa antyku
• przepisanie wielu starożytnych rękopisów za czasów mocarstwa Karola Wielkiego
• poznanie pism Platona i Arystotelesa za
pośrednictwem tłumaczeń arabskich i próba ich syntezy z religią chrześcijańską (św. Tomasz)
• lektura mitologii starożytnej w Przemianach Owidiusza powstanie pierwszego słownika mitologicznego
• świadomość antycznego dziedzictwa wśród ludzi wykształconych
• odwoływanie się do nauk moralnych Cycerona i Seneki
Hans Baldung Grien Trzy etapy życia kobiety i Śmierć, ok. 1510
Wierność podziwianym mistrzom
Dzięki renesansowym filologom klasycznym odnaleziono dzieła Tacyta, listy
Cycerona, komedie Plauta.
Rafael Szkoła ateńska, ok. 1512
Humaniści poszukiwali starożytności autentycznej, która nie byłaby zanieczyszczona naleciałościami recepcji średniowiecznej. Często swoje studia antyku rozpoczynali od tego, że tak jak Petrarka zostawali poszukiwaczami i kolekcjonerami rękopisów.
Włochy kolebką nowej epoki
Na Półwyspie Apenińskim przetrwało dziedzictwo materialne imperium rzymskiego.
Bogate miasta-państwa włoskie, zwłaszcza Florencja i Wenecja, otaczały mecenatem uczonych, artystów, ludzi pióra.
Kopuła florenckiej katedry autorstwa Filippa Brunelleschiego stała się symbolem kulturalnej stolicy wczesnego renesansu.
Dojrzały renesans to przede wszystkim dzieło
genialnych florentczyków: Leonarda da Vinci i Michała Anioła oraz wenecjan: Tycjana, Tintoretta i Veronesa.
Homo trilinguis
renesansowy ideał człowieka znającego trzy języki starożytne: łacinę, grekę i hebrajski
Łacina także w średniowieczu była językiem ludzi wykształconych (średniowieczny uniwersalizm).
Humanistom pozostało
jedynie przywrócić jej oryginalny
klasyczny kształt.
Znajomość hebrajskiego
była jeszcze rzadsza niż greki.
Humanizm, przyczynił się do rozwoju studiów
hebraistycznych. Celem
opanowania hebrajskiego była możliwość bezpośredniej
lektury Pisma Świętego.
W XVI w. powstała pierwsza gramatyka hebrajska napisana przez chrześcijanina.
Św. Tomasz z Akwinu chciał pogodzić naukę Jezusa z filozofią Arystotelesa, jednak nie znał greki i bazował wyłącznie na łacińskich przekładach.
Humaniści renesansowi pominęli tłumaczenia i studiowali pisma Arystotelesa w oryginale. W XV w. przywieziono z Konstantynopola do Florencji też
wszystkie pisma Platona, co zapoczątkowało modę na studiowanie Dialogów.
Znajomość hebrajskiego była jeszcze rzadsza niż
greki. Humanizm, przyczynił się do rozwoju studiów
hebraistycznych. Celem
opanowania hebrajskiego była możliwość bezpośredniej
lektury Pisma Świętego.
W XVI w. powstała pierwsza gramatyka hebrajska napisana przez chrześcijanina.
Wynalazek renesansu – publiczne muzea
Pierwsze instytucje tego
rodzaju – Muzea Watykańskie – zostały stworzone przez
papieży, protektorów sztuk pięknych i kolekcjonerów.
Najstarszym publicznym
muzeum świata jest Muzeum Kapitolińskie, które
zapoczątkował dar Sykstusa IV dla ludu rzymskiego.
Również arystokracja gromadziła okazy sztuki starożytnej – Galeria Uffizi pochodzi od zbiorów
prywatnych florenckiego rodu Medyceuszy.
Mimesis – zasada twórczego naśladowania
Znajomość starożytnych dzieł i mitologii stała się ważna w procesie kształcenia młodych twórców. Była nieomal warunkiem zrobienia kariery artystycznej.
Obraz Piera della Francesca Idealne miasto (1475) wykorzystuje perspektywę zbieżną, inaczej zwaną geometryczną, której wszystkie linie zbiegają się w
jednym punkcie. Jest to najbardziej naturalny dla ludzkiego oka sposób przedstawienia na płaszczyźnie trójwymiarowej przestrzeni.
Antyczne wzorce w rzeźbie
Donatello stworzył pierwszą rzeźbę monumentalną renesansu – statuę kondotiera weneckiego Gattamelaty (1447) wzorowaną na rzymskim posągu konnym Marka Aureliusza.
Zmysłowy Dawid Michała Anioła nie wygląda jak bohater biblijnej historii żydowskiej – to grecki atleta.
Jest muskularny, smukły i przegięty w biodrach – niczym greckie posągi.
Rysunek Człowiek witruwiański
Leonarda da Vinci stanowi ilustrację do traktatu rzymskiego architekta Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięcioro – fragmentu
poświęconego proporcjom ludzkiego ciała. Idealny wzorzec sylwetki
ludzkiej obowiązywał w malarstwie i rzeźbie.
Antyczne wzorce w architekturze
toskańska Villa di Careggi
Medyceuszy, 1417
Wenecja, kościół Il Redentore projektu Andrei
Palladia, 1592
Renesansowi architekci studiowali traktat architektoniczny Witruwiusza i prowadzili pomiary ocalałych budowli antycznych. W ten sposób czerpali wiedzę o stosowanych w starożytności systemach konstrukcyjno-kompozycyjnych, m.in. porządkach doryckim, jońskim i korynckim.
Arystokracja włoska, która zaczęła spędzać część roku na wsi, czytając opisy Pliniusza jego willi, zapragnęła wiejskich pałacyków wzorowanych na budowlach antycznych.
Łuk triumfalny, który w starożytnym Rzymie stawiano dla uświetnienia przybycia ważnej persony, odżył w renesansie jako brama, portal
zwieńczony trójkątnym tympanonem lub monumentalna fasada z kolumnami.
Antyczne wzorce w malarstwie
Trzy Gracje – rzymska kopia greckiego oryginału
Fragm. obrazu Primavera Sandra Botticellego
Rafael Trzy Gracje
Inspirująca rzeczywistość
Tak więc – poprzez granice
i szkoły – głębokie prądy unosiły całą sztukę europejską
w nowym kierunku.
Porzucając stopniowo drogi
idealizmu, artyści otwierali oczy na codzienną rzeczywistość, próbowali ją mierzyć – stąd studiowanie perspektywy – interesowali się człowiekiem, jego ciałem, twarzą, choćby brzydką, odkrywali krajobraz.
Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, Warszawa 1993.
Peter Bruegel starszy Stara chłopka, 1563
