kosten ^
mpraktijk en theorie
Inhoud
I
Wat is een oeververdediging
5
Ir. J. de Nekker, Ing. K.A.G. Mouw
II Waterloppkundige
aantasting
van de oeververdediging
21
Ir. E.J. van de Kaa
III Grondwaterbeweging
onder oeverconstructies
57
Dr.Ir. P. van der Veer
IV Filters
69
Ir. T. van der Meulen
V
Fysische en mechanische eigenschappen van filterweefsel
83
Prof.Ir. K van Harten, Ir. A.H.J. Nijhof
VI Kuststoffilters in de praktijk
99
Ir. A.G.M. Groothuizen
VII Standaardconstructies
153
Voorwoord
In het voor u liggende boek wordt een uitwerking
gege-ven van de voordrachten, die gehouden zijn tijdens het
Symposium over Oeverbeschermingen, dat op 8 maart
1979 door de Nederlandse Vereniging Kust- en
Oever-werken werd georganiseerd ter gelegenheid van haar
25-jarig jubileum.
Het is tekenend voor de actieve opstelling van de
Vereni-ging dat zij op een dergelijke herdenkingsbijeenkomst,
die uiteraard toch in de eerste plaats voor haar leden is
bestemd, de aandacht niet zozeer op het verleden, maar
op het heden en de toekomst richt en dat dan niet aan de
hand van min of meer vrijblijvende beschouwingen, maar
door middel van een concreet technisch onderwerp, n.l.
het ontwerp van oeverbeschermingen met
gebruikma-king van de moderne technieken. Hiervoor is uiteraard
studie nodig geweest. Een deel van deze studie, n.l. de
evaluatie van gedeeltelijk volgens de moderne
technieken uitgevoerde oeverbeschermingsconstructles v o r m
-de -de aanleiding tot en -de kern van dit Symposium.
Op grond van de uitkomsten van deze studie zal ook de
weg gevonden moeten worden waarlangs het onderzoek
dient te worden voortgezet om tot een evenwichtig
ont-werp te komen.
ln verband met het hiervoor gestelde, is het goed om na
te gaan hoe deze Vereniging van aannemers in het
zink-bedrijf zich gedurende de afgelopen vijfentwintig jaar
heeft ontwikkeld. Bij deze korte geschiedschrijving
pas-sen dan twee benaderingswijzen: die van de
organisato-rische feiten en die van de technische ontwikkeling.
Of enigszins anders gesteld: de geschiedenis der m e n
-sen in de Vereniging en het voortschrijden van de
tech-niek in deze tijdsspanne. Waarbij overigens direct moet
worden aangetekend dat de techniek niet losgemaakt
kan worden van de mensen. Juist de geschiedenis van
de techniek van het zinkwerk wordt gekenmerkt door de
strijd van mensen (mannen en ook vrouwen) tegen het
water ter bescherming van mensen.
De Nederlandse Vereniging Kust- en Oeverwerken werd
na diverse voorafgaande besprekingen opgericht in het
jaar 1954 in het stadhuis te Rotterdam. Het voornaamste
motief voor de oprichting bestond hierin, dat na de
ge-beurtenissen in februari 1953 en de daaruit
voortvloeien-de grote waterbouwkundige werken bij voortvloeien-de overheid en
de vakbonden behoefte bestond aan een
georganiseer-de gesprekspartner in georganiseer-deze bedrijfstak voor wat betreft
het loonoverleg. De toenmalige secretaris van het
Col-lege van Rijksbemiddelaars C J . Buijtendijk heeft bij de
oprichting een belangrijke rol gespeeld.
De eerste voorzitter van K & O was Jac. G. van Oord.
Omdat zowel de overheid als de K & 0-bedriJven grote
behoefte hadden aan vakbekwaam personeel, werd in
1955 de Stichting Productiviteit Rijswerkers- en
Steenzettersbedrijf opgericht, een praktijkopleiding die nog a l
-tijd functioneert in samenwerking met de Rijkswaterstaat
en het Ministerie van Sociale Zaken.
Het steenzetwerk langs de rivieren en de kust heeft
steeds een belangrijk onderdeel gevormd van het K &
O-werk.
Vanaf het eerste begin heeft de Vereniging echter meer
gedaan. Zij ging als ontmoetingscentrum voor
vakgeno-ten fungeren, waarbij de nadruk werd gelegd op het
vakgenoot zijn, ondanks de vaak scherpe onderlinge c o n
-currentie.
Om een basis te creëren in het loonoverleg werd een
ar-beidsanalyse uitgevoerd, waartoe S.M. Oosterhoff werd
aangetrokken. Dat Oosterhoff door de tarieven heen de
mensen bleef zien, bewijst wel de door hem
gepubliceer-de studie ,,De Werkendammer Rijswerkers".
Logischerwijs kreeg behalve de tarief-technische kant
ook de techniek van de uitvoering de nodige aandacht.
Hierbij trad de overheid in de v o r m van de
Rijkswater-staat mede-initiatiefnemend op.
Omstreeks het Jaar 1960 werd de Commissie
Bodembe-scherming gevormd als een paritaire commissie van
overheid en bedrijfsleven. Twee mannen, wier werk
wel-licht bepalend is geweest voor de verdere ontwikkeling
van deze commissie zijn de hoofdwaterbouwkundige N.
Smit van de Afdeling Nieuwe Werkmethoden van dé
Rijkswaterstaat en de aannemer J . Bot, die in de praktijk
zijn sporen had verdiend als ,,zinkbaas".
Geconfronteerd met de gigantische hoeveelheden
bo-d e m - en oeverbeschermingswerk bo-die ten behoeve van
het Deltaplan zouden moeten worden uitgevoerd, werd
naarstig gezocht naar nieuwe methoden en technieken.
De leidende gedachte hierbij was (en is) het efficiënter
maken van het zinkbedrijf, hetgeen o.a. neerkomt op het
terugbrengen van de uitvoeringstijd. Eén van de
oplos-singen voor dit probleem lag in de mechanisatie, die voor
het rijswerk in 1956 werd gerealiseerd door de komst van
de wiepenbindmachine waarvoor met name J . Visser
zich heeft ingezet.
Dit ontwerp kwam in vier dagen tot stand bij de
machine-fabriek Slootweg te Hoofddorp. De wiepenbindmachine
wordt, zij het in een wat verbeterde v o r m , nog steeds
ge-bruikt.
Verder kan de ontwikkeling van de bodembescherming
in grote lijnen als volgt worden aangegeven: klassieke
zinkstukken, zooistukken en stukken met vaste ballast,
met daarnaast de ontwikkeling in de asfaltbitumen
b o d e m - en oeverbescherming.
Om voor de fabricage van zinkstukken onafhankelijk te
zijn van het getij, werd steeds meer overgegaan op het
gebruik van z.g. kunstmatige zaten. Hoewel reeds
be-kend van het IJsselmeer, werden deze voor het eerst op
grote schaal toegepast bij de bouw van de nieuwe
haven-d a m m e n in IJmuihaven-den aan het einhaven-d van haven-de vijftiger Jaren.
De eerste kunstmatige zaten bestonden uit houten
plankleren met sleden, gefundeerd op houten palen.
Later werden rollebanen toegepast en bij de introductie
van de zogenaamde zooistukken werden aangepaste
speciale vormen ontwikkeld. De aanvoer, het lossen en
in het stuk brengen van de nodige rijsmaterialen werd
gemechaniseerd door het gebruiken van een op railbaan
lopende kraan, getraceerd langs de kunstmatige zate.
Bij het laden van deze materialen in de aanvoer-schepen
werd rekening gehouden met deze manier van lossen en
In het werk brengen.
Bij de verdere ontwikkeling van de zinkstukken is één
van de leidende gedachten geweest dat de stukken niet
alleen bij de kentering, maar ook gedurende andere
fasen van het getij „ o p s t r o o m " gezonken moesten k u n
-nen w o r d e n . Naast de activiteiten van de verschillende
aannemers heeft Kust- en Oeverwerken bIJ deze wijze
van zinken een stimulerende rol gespeeld.
In aanvulling op proeven In de praktijk met behulp van de
bok Ursus waarbij met een zinkgewicht de
bovenstroom-se zijde van het stuk naar beneden werd gebracht, heeft
K & O in 1963 aan liet Waterloopl<undig Laboratorium
opdractit gegeven de kractiten die daarbij optraden te
onderzoeken. Hiermee werd een nieuwe fase In tiet werk
van Kust- en Oeverwerken ingeluid, nl. naast de
uitvoe-ringskant een meer actieve opstelling ten aanzien van tiet
ontwerp. Dit werd nog geaccentueerd door de opricliting
van de Tectinisctie Commissie, die min of meer een
voortzetting was van de eerder genoemde Commissie
Bodembescherming.
Op verschillende werken ln de Delta en de Lauwerszee is
vervolgens op uitgebreide schaal geëxperimenteerd met
het op stroom zinken van klassieke stukken. Voorts werd
ter verbetering van de eigenschappen en ten behoeve
van een snellere en meer efficiënte productie, een
aan-vang gemaakt met de ontwikkeling van andere vormen
van zinkstukken. Hierbij werd de onderlaag vervangen
door een geweven kunststofdoek. In het begin leidde dit
tot een grote variëteit van toegepaste doeken. Hierin is
door het werk van de Technische Commissie, gesteund
door proeven van het Waterloopkundig Laboratorium,
een standaardisatie toegepast.
Als gevolg van de methode van het stroomzinken
ont-stond ook de noodzaak het afstorten te mechaniseren,
waartoe door verschillende aannemers
geautomatiseer-de steenstorters wergeautomatiseer-den ontwikkeld.
Aanvankelijk monteerde men kiepbakken op de
stort-schepen en later kwamen schuifstorters, kettingstorters
en trilstorters tot ontwikkeling. Ook de Rijkswaterstaat
heeft hierbij een actieve rol gespeeld.
In dit kader is het Juist om een ogenblik stil te staan bij de
rol van de Rijkswaterstaat. Het is voor de ontwikkeling
van de bodembeschermingstechniek van groot belang
geweest dat de Rijkswaterstaat een duidelijk beroep
heeft gedaan op de bij de aannemers aanwezige kennis
en ervaring om tot nieuwe en naar gehoopt werd betere
ontwerpen te k o m e n . Deze houding, die behalve van
goed inzicht ook van vertrouwen In de deskundigheid
aan aannemerszijde getuigt, is een uitermate belangrijke
factor in de ontwikkeling geweest.
Mede dankzij deze opstelling van de Rijkswaterstaat is
het mogelijk geweest de grote werken, die in Nederland
de laatste jaren zijn uitgevoerd, tot een goed einde te
brengen.
Als een onderdeel van deze Waterstaats-politiek moet
ook de in 1971 aan de aannemers gestelde vraag worden
gezien ten behoeve van de afsluiting van de
Oosterschel-de een zinkstuk met vaste ballast te ontwerpen. Als
resultaat hiervan zijn o.a. de blokkenmat en de g r i n d
-worstenmat ontwikkeld, waarvan eerstgenoemde
uitein-delijk bij de zinkwerken in de Oosterschelde is
toege-past.
Parallel aan de ontwikkeling van klassieke zinkstukken,
via zooistukken naar stukken met vaste ballast, heeft de
ontwikkeling plaatsgevonden van
asfaltbitumen'bodem-en oeverbeschermingasfaltbitumen'bodem-en.
In de zestiger Jaren werd een methode uitgevonden om
via een dubbelwandige pijp gietasfalt te storten op
bo-dembeschermingen, bestaande uit een steenlaag. De
hiertoe met overheidssteun ontwikkelde ,,Jan Heymans"
is later o m g e b o u w d om zinkstukken met een vaste
bal-last van steenasfalt te kunnen leggen.
In de technologie van de asfaltbitumen b o d e m - en
oever-beschermingen heeft een zodanige ontwikkeling
plaats-gevonden, dat het nu mogelijk is goed waterdoorlatende
en tegelijk zanddichte bodembeschermingen te maken.
Hier snijdt de lijn van de geschiedenis het heden,
waarin een groep gespecialiseerde aannemers, verenigd
in de Nederlandse Vereniging Kust- en Oeverwerken,
zich tesamen met wetenschappers uit de kring van
over-heid en onderzoeksinstellingen binnen de Technische
Commissie bezighoudt met het verbeteren van het
ont-werp van beschermingsconstructies. Een verslaggeving
op het moment van het snijpunt ligt nu voor u.
Dit v o o r w o o r d kwam tot stand in nauw overleg tussen
E.W. Bijker, W. Drooger, E. Hakkenes en A. Nijdam.
Voorts zijn geraadpleegd:
Hakkeling B., Zink- en aanverwante werken, benevens
het hoe en de wijze waarop. Uitgave van de Nederlandse
Vereniging Kust- en Oeverwerken.
Oosterhoff, S.M., De Werkendammer Rijswerkers.
Uitga-ve mogelijk gemaakt door de Nederlandse Vereniging
Kust- en Oeverwerken.
Inleiding
De taak die een oeverbeschierming van een waterloop of
waterweg moet vervuilen is tiet in stand tiouden van de
oever. Dit fioudt in dat de oever bescliermd moet worden
tegen aanvallende Invloeden zowel van de waterzijde
door golven en stroom, ais van de landzijde door afvoer
van oppervlakte- en grondwater. In ons land speelt de
afvoer van oppervlaktewater door de over fiet algemeen
goede riolering nog maar een beperkte rol. In vele
min-der ontwikkelde gebieden kan deze
oppervlaktewater-afvoer één van de belangrijke oorzaken van de
aantas-t i n g v a n de oeverbesclierming zijn.
De beide eisen kunnen worden vertaald in een
construc-tie die de kraciiten die construc-tiet water door golven en stroom
uitoefent voldoende opvangt en tegelijkertijd
gelegen-heid biedt tot afvoer van overtollig water vanaf de
landzij-de. Indien deze afvoer niet voldoende is gegarandeerd
kunnen overdrukken achter en onder de constructie
ont-staan. Door deze overdrukken kan uitspoelen en
verwe-ken van de oever optreden, terwijl de oeververdediging
hierdoor kan worden opgelicht en beschadigd. In het
ge-val van een verticale verdediging kan stabiliteltsverlies
optreden.
In dit symposium zijn vooral flexible constructies die In
de vorm van één of andere afdeklaag op een talud
wor-den aangebracht aan de orde. De traditionele vorm
hier-van, kraagstukken bestaande uit één of meer lagen
rijs-hout, vaak in combinatie met een rietlaag en afgedekt
met stort- of zetsteen voldeed op uitstekende wijze aan
de gestelde eisen. De aanval van de waterzijde uit werd
voldoende in het steen- en rijshoutpakket afgezwakt om
geen schadelijke invloed op de er ondergelegen bodem
te kunnen uitoefenen. De steenlaag was zwaar genoeg
om het rijshout op zijn plaats te houden en het geheel
was gelijkertijd voldoende poreus o m gevaarlijke
over-drukken onder de bekleding te vermijden en voldoende
dicht om grondultspoeling te v o o r k o m e n .
Met opzet Is het bovenstaande In de verleden tijd
ge-steld. De bedoelde constructies zijn in de praktijk
ont-wikkeld, eigenlijk in een min of meer continu
modelon-derzoek op schaal 1:1. Op het moment echter dat de
ei-sen die aan de constructies worden gesteld sterk worden
verzwaard is het logisch dat meer proeven ln een kort
tijdsbestek moeten worden genomen. Bij voortzetting
van de proeven 1:1 zouden dan dus onvermijdelijk
mis-lukkingen gaan optreden. Op dat ogenblik begint het
in-teressant of zelfs noodzakelijk te worden de functie van
de oeververdediging nader te analyseren en op grond
hiervan een o n d e r z o e k p r o g r a m m a op te zetten.
Alvorens in te gaan op dit o n d e r z o e k p r o g r a m m a ls het
wellicht dienstig om na te gaan waardoor de eisen nu
zo-veel verzwaard zijn, of althans waarom de
omstandig-heden zijn veranderd. De verzwaring van de eisen Is
al-lereerst een gevolg van de motorisering van de
scheep-vaart en dan wel speciaal van het optreden van de
snel-lopers en duwvaarteenheden gedurende de laatste
ja-ren. Een omstandigheid die In niet geringe mate heeft
bijgedragen tot de noodzaak andere constructies te
ont-werpen Is het — o m welke reden dan ook — schaars
worden van rijshout en de betrekkelijk lange tijd die voor
de uitvoering van dergelijke constructie nodig was door
de grote arbeidsintensiviteit op de bouwplaats.
Het onderzoek naar de aanval o p , en de mogelijke
aan-tasting van oeverbeschermingen moet uiteraard in de
eerste plaats gericht zijn op de aanval. Hiertoe moet in
het prototype zowel als In waterloopkundige modellen
een onderzoek naar de golfbeweging en de daaraan
ge-koppelde aanval worden uitgevoerd. De directe
water-snelheden blijken daarbij over het algemeen niet het
grootste probleem op te leveren. Deze kunnen met de
moderne constructies — evenals trouwens met de
tradi-tionele zet- en stortsteen bekledingen — goed worden
opgevangen. Het gevaar wordt vooral gevormd door de
waterbeweging als gevolg van de drukfluctuaties In het
grensvlak tussen bekleding en o n d e r g r o n d . Hierdoor en,
zij het dan waarschijnlijk In geringere mate, door
druk-verhangen in de ondergrond kan materiaal worden
ver-plaatst en eventueel door de afdeklaag worden
afge-voerd. De eisen die daardoor aan de bekledingslaag
w o r d e n gesteld zijn helaas gedeeltelijk met elkaar In
strijd. Voor de twee hoofdtypen, open en gesloten
ver-dedigingen kunnen zij als volgt worden samengevat:
Voor open verdedigingen geldt:
. Voldoende sterk om aan de directe s t r o o m - en
golf-aanval weerstand te kunnen bieden.
. Voldoende doorlatend om geen ontoelaatbare
over-drukken onder de bekleding te laten ontstaan en
even-tueel uit de grond tredend water te kunnen afvoeren.
. Voldoende ondoorlatend om uitspoeling van b o d e m
-materiaal door de constructie te v e r m i j d e n .
. Voldoende zwaar en elastisch om tegen overdrukken
onder de constructie weerstand te kunnen bieden.
Voor gesloten verdedigingen geldt voornamelijk deze
laatste eis van voldoende gewicht en elasticiteit. Daarbij
moet er echter op worden gelet dat onder de verdediging
niet dusdanige waterdrukken kunnen v o o r k o m e n dat
daardoor stabiliteltsverlies van de ondergrond kan
wor-den ingeleid.
In de verschillende delen van dit jubileumboek wordt op
deze aspecten ingegaan.
In deel 1 wordt een overzicht van verschillende typen
oeververdedigingen gegeven en wordt het principe van
de mogelijke bezwijkvormen besproken. Bovendien
worden praktijk-voorbeelden van het gedrag van
oever-verdedigingen getoond.
In deel II wordt de waterbeweging zoals deze door de
scheepvaart wordt veroorzaakt behandeld en wordt een
berekeningsmethode voor oeververdedigingen tegen de
aanval ten gevolge van de scheepvaart (retour- en
volg-stroom, haalgolven en schroefstralen) gegeven, waarbij
de frequentie van voorkomen van deze belastingen in
beschouwing wordt genomen.
In deel III wordt Ingegaan op de grondwaterbeweging in
de grondmassa achter de verdediging en op de wijze
waarop deze grondwaterbeweging kan worden
be-rekend.
In deel IV worden de principes van de fllterwerking van
verschillende materialen behandeld en worden de
resul-taten van onderzoeken hiernaar gegeven.
In deel V worden de moderne fllterweefsels van
kunst-stof nader bescfiouwd en worden de eigenschappen van
deze weefsels als gevolg van de opbouw en de
karak-teristieken van de garens besproken.
In deel VI wordt het onderzoek beschreven dat in o p
-dracht van de Nederlandse Vereniging Kust- en
Oever-werken is uitgevoerd o m na te gaan hoe filterweefsels
zich in de praktijk hebben gehouden.
Uit dit onderzoek is gebleken dat het mogelijk moet
wor-den geacht om met behulp van een dergelijk onderzoek
tot conclusies te k o m e n . Om deze conclusies echter
vol-doende betrouwbaar te doen zijn, zal gezien de variatie
in bodemomstandigheden en weefseleigenschappen
een vrij groot aantal monstérs per talud genomen moeten
worden.
Gegronde conclusies omtrent houdbaarheid en gedrag
van weefsels in relatie tot de omstandigheden waaronder
zij zijn toegepast, kunnen nu uiteraard nog niet worden
getrokken. Hiertoe zal het onderzoek, volgens de lijnen in
deel VI aangegeven, moeten worden voortgezet.
In deel VII is, uitgaande van de principes uiteengezet in
de voorafgaande delen, aangegeven hoe een
oeverver-dediging kan worden berekend en ontworpen.
De Technische Commissie van de Nederlandse
Vereni-ging van Kust- en Oeverwerken heeft gemeend dat door
de uitgave van dit boek een bijdrage wordt geleverd aan
de ontwikkeling van economisch verantwoorde
oeververdedigingen. Aangegeven wordt hoe door verder o n
-derzoek betere constructies gemaakt kunnen worden.
Hierdoor wordt enerzijds een materiaalbesparing
be-reikt, terwijl anderzijds de concurrentiepositie van
Ne-derland op de buitenlandse markt wordt verbeterd.
3 1 H . I H O S 1 1 0 4
I,
b l z 1 , I n l e i d i n g * 7 2 . W a t z i j n o e v e r v e r d e d i g i n g e n 8 3. S o o r t e n o e v e r v e r d e d i g i n g e n 8 3 . 1 O e v e r s v o o r r e c r e a t i e f g e b r u i k 8 3 . 2 O e v e r v e r d e d i g i n g e n l a n g s s c h e e p v a a r t k a n a l e n e n in h a v e n s 12 4 . W a a r ó m g i n g het fout 15 4 . 1 A l g e m e e n 15 4 . 2 P r a k t i s c h e o p m e r k i n g e n 15 4 . 3 C o n c l u s i e s 1 8 L i t e r a t u u r 19
Ir. J , d e M e k k e r e n I n g . K. A . G. M o u w
1. InleidÉng
In h e t v o o r g a a n d e is in g l o b a l e z i n b e s c h r e v e n w a t e e n o e v e r v e r d e d i g i n g is e n a a n w e l k d o e l d e z e m o e t b e a n t -w o o r d e n . A l v o r e n s in d e v o l g e n d e d e l e n in d e t a i l -w o r d t i n g e g a a n o p a l l e r l e i a s p e c t e n , d i e b i j h e t o n t w e r p e n , u i t -v o e r e n e n in s t a n d h o u d e n -v a n d e z e c o n s t r u c t i e s e e n r o l s p e l e n , is h e t v a n b e l a n g a a r d e n b o u w w i j z e v a n d e h e d e n d a a g s e t o e p a s s i n g e n n a d e r t e c o n c r e t i s e r e n . D i t , o m d u i d e l i j k t e m a k e n w a a r o v e r w o r d t g e p r a a t e n w a a r o v e r , in s o m m i g e b e s c h o u w i n g e n , m i s s c h i e n n i e t w o r d t g e s p r o k e n . N a a s t h e t m e m o r e r e n v a n d e e i s e n w a a r a a n e l k e o e v e r -b e s c h e r m i n g m o e t v o l d o e n is in h e t v o l g e n d e d a n o o k e e n o v e r z i c h t g e g e v e n v a n d e s o o r t e n v e r d e d i g i n g e n n a a r t o e p a s s i n g s g e b i e d e n a a r d . E e n e n a n d e r t o e g e l i c h t m e t v o o r b e e l d e n v a n c o n s t r u c t i e s . H i e r n a v o l g t e e n a a n t a l o p m e r k i n g e n uit d e p r a k t i j k , w a a r b i j o o k e n k e l e v o o r b e e l d e n w o r d e n g e g e v e n v a n c o n s t r u c t i e s , d i e n a k o r t e r e o f l a n g e r e t i j d h e b b e n g e f a a l d e n d e r e d e n e n d i e d a a r a a n t e n g r o n d s l a g h e b b e n g e l e g e n . Ir. J . de Nekker w e r d in 1928 g e b o r e n in O r a n j e w o u d ,Friesland. Na de studie voor civielingenieur aan d e T e c h -nische Hogeschool te Delft trad hij In "dienst v a n het W a - ' t e r l o o p k u n d i g L a b o r a t o r i u m „ D e V o o r s t " (N.O.P.). In deze periode hield hij zich v o o r n a m e l i j k bezig met o n derzoek betreffende de g r o o t s c h e e p s e h a v e n u i t b r e i -dingen In R o t t e r d a m . Hierop v o l g d e een d i e n s t t i j d bij R.Vi/.S., waar hij w e r k t e aan d e v e r b e t e r i n g s w e r k e n aan de rivier de Maas. Vervolgens kreeg hij d e leiding van het Studiebureau Havenwerken bIJ G e m e e n t e w e r k e n R o t t e r d a m . S i n d s 1974 Is hij chef v a n het i n g e n i e u r s -bureau Havens van deze dienst.
I
Ing. K.A.G. Mouw w e r d g e b o r e n in 1944 te A p e l d o o r n .
Na de H.B.S. s t u d e e r d e hij te A r n h e m W e g e n W a t e r -b o u w k u n d e aan d e M.T.S. en de H.T.S.
Sinds 1967 is ing. M o u w in dienst bij d e Rijkswaterstaat Deltadienst. Tot 1971 verrichtte hij w e r k z a a m h e d e n t e n behoeve van de afsluiting van het Haringvliet, waar hij o . m . b e t r o k k e n w a s bij de k a b e l b a a n s l u l t i n g v a n het laatste stroomgat.
Vanaf 1971 tot h e d e n is hij w e r k z a a m bij d e a f d e l i n g O n t -wikkeling Nieuwe W e r k m e t h o d e n van d e D e l t a d i e n s t . Hier w e r d e n door h e m o.a. p r o e v e n u i t g e v o e r d m e t v e -lerlei t y p e n ' oever- en b o d e m b e s c h e r m i n g e n in d e s t r o o m g o ö f t e Lith.
Voorts was en is hij nauw b e t r o k k e n bij d e o n t w i k k e l i n g van oever- en b o d e m b e s c h e r m i n g e n met vaste ballast. Ook werd enige tijd m e e g e w e r k t bij d e inventarisatie v a n bestaande o e v e r b e s c h e r m i n g e n langs v a a r w e g e n . T e g e n w o o r d i g is i n g . M o u w h o o f d v a n de sectie Proef-v o o r b e r e l d i n g , S t u d i e e n AdProef-viezen Proef-van de a f d e l i n g O.N.W. Voorts is hij voorzitter van de K O M O c e r t l f i c a t e n c o m -missle „ K u n s t s t o f f e n in d e W a t e r b o u w " .
2. Wat xijn oeververdedigingen
In d e e e r s t e p l a a t s d i e n t e e n k e u z e g e m a a k t t e w o r d e n t u s s e n e e n v e r t i c a l e o e v e r v e r d e d i g i n g ( d a m w a n d of k a d e m u u r ) , e e n v e r d e d i g d e g l o o i i n g o f e e n c o m b i n a t i e v a n b e i d e . E e r s t g e n o e m d e is k o s t b a a r e n w o r d t m e e s t a l t o e g e p a s t a l s a a n l e g p l a a t s v o o r s c h e p e n e n s o m s , a l s g e e n r u i m t e a a n w e z i g is, v o o r h e l m a k e n v a n t a l u d s . H e t v e r d e d i g d e t a l u d w o r d t m o m e n t e e l a l g e m e e n t o e g e p a s t a l s k a n a a l v e r d e d i g i n g e n p a a r t r e l a t i e f g e r i n g e k o s t e n a a n d u u r z a a m h e i d e n e e n v o u d i g o n d e r h o u d , m i t s g o e d o n t w o r -p e n . C o m b i n a t i e s v a n g l o o i i n g e n m e t al of n i e t v e r a n k e r d e d a m w a n d w o r d e n t o e g e p a s t a l s in s l a p p e g r o n d h e t m a k e n v a n e e n v e r d e d i g d t a l u d b e z w a r e n g a a t o p l e v e r e n o f a l s r u i m t e g e b r e k e e n r o l s p e e l t . D e c o n s t r u c t i e h e e f t a l s n a d e e l d e r e f l e c t i e v a n s c h e e p s g o l v e n t e g e n d e v e r t i c a l e w a n d . H e t g e v o l g is e e n s t e r k e a a n v a l o p d e e r v o o r g e l e g e n b e r m e n e n v a a k is b i j t o e n e m e n d e s c h e e p v a a r t g r o n d v e r l i e s e n o n d e r m i j n i n g v a n d e b o v e n l i g g e n d e g l o o i i n g h e t g e v o l g . F a t a a l is o n d e r d e z e c o n d i t i e s , a l s d e d a m w a n d n i e t g e h e e l g r o n d d i c h t ( m e e r ) Is, a c h t e r d e d a m w a n d e e n d e u g d e l i j k f i l t e r o n t b r e e k t o f d e d a m w a n d t e k o r t is o n t w o r p e n . B i j z o n d e r e a a n d a c h t m o e t w o r d e n b e s t e e d a a n d e h o o g t e l l g g i n g v a n d e b o v e n k a n t d a m w a n d . T e n z i j d e a c h t e r l i g g e n d e b e -s c h e r m i n g h i e r o p i-s o n t w o r p e n m o e t d e z e z o d a n i g z i j n , d a t g é é n s c h e e p s g o l v e n o v e r s l a a n . D e z e l a a t s t e o p m e r -k i n g e n g e l d e n u i t e r a a r d e v e n e e n s v o o r e e n g e h e e l v e r t i c a a l u i t g e v o e r d e o e v e r v e r d e d i g i n g . I n z o n e s u i t s l u i t e n d o f m e d e b e s t e m d v o o r r e c r e a t i e f g e b r u i k w o r d e n d e r g e l i j k e v o o r z i e n i n g e n v e e l a a n g e t r o f f e n als m i l i e u v r i e n d e l i j k e b e s c h e r m i n g v a n r i e t k r a g e n , a l s z w e m p l a a t s of a l s m e e r g e l e g e n h e l d v o o r j a c h t -j e s . I n h e t l a a t s t e g e v a l b e s t a a t d e t e n d e n s o m ó v e r t e g a k n o p v e r d e d i g d e g l o o i i n g e n m e t e e n v o u d i g e s t e i g e r s . 3.1 O e v e r o v o o r r e c r e a t i e f g e b r u i k D e a a n l e g v a n p l a s s e n e n v a a r t e n v o o r u i t s l u i t e n d r e c r e a t i e f g e b r u i k is v o o r a l in W e s t N e d e r l a n d d e a f g e -l o p e n j a r e n s t e r k t o e g e n o m e n . Dit b r a c h t e n b r e n g t m e t z i c h m e e h e t m a k e n v a n v e l e k i l o m e i e r s o e v e r b e s c h e r -m i n g -m e t e e n a p a r t k a r a k t e r . N a a s t d e in h o o f d s t u k 4 b e h a n d e l d e a l g e m e n e e i s e n s p e l e n b i j h e t o n t w e r p e n d e v o l g e n d e v a a k t e g e n s t r i j d i g e e l e m e n t e n e e n r o l : a . D e o e v e r s m o e t e n k l e i n s c h a l i g z i j n , a a n g e p a s t a a n h e t l a n d s c h a p , a f w i s s e l e n d in v o o r k o m e n e n , w a a r m o g e l i j k e n d o e l m a t i g , v o o r z i e n v a n b e g r o e i i n g , d i e o p n a t u u r l i j k e w i j z e d e o v e r g a n g v a n l a n d n a a r w a t e r m a r k e e r t e n b i j d r a a g t t o t d e i n s t a n d h o u d i n g v a n d e o e v e r s . b . N a a s t d e a a n v a l v a n g o l v e n e n s t r o o m m o e t m e e r d a n a n d e r s r e k e n i n g w o r d e n g e h o u d e n m e t d e o n d e r m i j -n e -n d e a c t i v i t e i t e -n v a -n r e c r e a -n t e -n . D e z e k u -n -n e -n z o w e l v a n a f h e t l a n d a l s v a n a f h e t w a t e r p l a a t s v i n d e n . c . Z o w e l v o o r a a n l e g a l s o n d e r h o u d z i j n d e b u d g e t t e n v e e l a l b e p e r k t , h e t g e e n d e o n t w e r p e r v o o r d e m o e i l i j k e o p g a v e s t e l t l e u k e , d o c h g o e d k o p e e n w e i n i g o n d e r h o u d v e r g e n d e o p l o s s i n g e n t e r t a f e l t e b r e n g e n . d . D e o e v e r s m o e t e n d e e l s z ó w o r d e n o n t w o r p e n , d a t z e d o e l m a t i g z i j n v o o r z o n n e b a d e n , p o o t j e b a d e n , z w e m -m e n , v i s s e n , s p e l e v a r e n , w a t e r s p o r t ( a n k e r e n , l i g p l a a t s , f o u r a g e r e n ) o f s c h a a t s e n . H i e r n a w o r d e n In h e t k o r t e n k e l e v o o r z i e n i n g e n b e h a n d e l d f i g . l R i e t k r a a g S m a l l e r i e t k r a a g v a n i n p e r s p o t t e n ( i n d e k a s ) g e k w e e k t r i e t [ l i t . I j . B e s c h e r m d t i j d e n s d e g r o e i e n t e g e n m e r e n d e b o o t j e s d o o r e e n m e t k l e i i n g e w a s s e n g r i n d w a l l e t j e . G r o e n e w i l g e t u i n e n g r o e i e n u i t , m i t s m e t d i k k e e i n d e n a a r o n d e r e n g e p o o t . R i e t g r o e i t d o o r h e t g r i n d e n h o u d t d i t v a s t .f i g . 2 G o b i - m a t G o b i - m a t o p z a n d f i i t e r o f f i i t e r d o e k . G r a s g r o e i t t u s s e n s t e n e n . iSO M S 1 f i g . 3 W i l g e n o e v e r W i l g e n o e v e r l a n g s " d i e p " w a t e r g r i n d i n g e w a s s e n m e t k i e l e n i n g e z a a i d ; g r o e n e t u i n e n g r o e i e n u i t . _1170Q_ f i g . 4 S p e e l o e v e r S p e e l o e v e r m e t d a m w a n d j e , h i e r a c h t e r g r i n d k i s t m e t i n g e w a s s e n k l e i e n i n g e z a a i d .
f i g . 5 G r i n d s t r a n d G r i n d s l r a n d , b o v e n w a t e r i n g e w a s s e n m e t l<iei e n i n g e z a a i d . f i g . 6 O n t w e r p v a n e e n v e r d e d i g d z a n d s t r a n d l a n g s h e t G r e v e l i n g e n m e e r Z a n d s t r a n d l a n g s r e c r e a t i e m e e r . BIJ v a s t e w a t e r s t a n d t r e e d t g e l e i d e l i j k a f k a l v e n v a n h e t s t r a n d o p d o o r g o l v e n . B e s c h e r m i n g d o o r s t r a n d w a l v a n g r i n d , e v e n t u e e l a f g e d e k t m e t z w a a r d e r e s t o r t s t e e n , w a a r b i n n e n n o g g e -z w o m m e n k a n w o r d e n . O n d e r b r e k i n g e n v o o r d o o r g a n g m e t b o o t j e s e n s u r f p l a n k e n [ l i t . 2 e n 3 j . T i j d e n s h e t z o m e r s e i z o e n w o r d e n d e g r i n d r u g g e n d o o r r e c r e a n t e n a l s s p e e l p l a a t s g e b r u i k t , w a a r b i j h e t g r i n d w o r d t v e r w e r k t t o t a l l e r l e i b o u w s e l s . H e t r e c r e a t i e f g e -b r u i k a l s z o d a n i g a c c e p t e r e n -b e t e k e n t v o o r d e -b e h e e r d e r j a a r l i j k s b i j w e r k e n v a n d e d a m m e n ; in h e t t e g e n g e s t e l d e g e v a l is v a s t l e g g e n n o d i g . DOORSNEDE STEENBESTORTING f i g . 7 V e r d e d i g d e r i e t o e v e r in m e r e n g e b i e d O e v e r b e s c h e r m i n g v a n e e n d o o r g o l v e n s t e r k a a n g e v a l l e n e i l a n d j e In e e n m e r e n g e b i e d . In d e h i e r n a v o l g e n d e t a b e l 3.1 z i j n v a n e n k e l e h i e r v o o r o m s c h r e v e n o p l o s s i n g e n , d e d o o r e e n d e s k u n d i g p a n e l t o e g e k e n d e f i n a n c i ë l e , t e c h n i s c h e e n r e c r e a t i e v e w a a r d e r i n g o p g e s o m d .
waorcieririg 1 •:. • ' i ï (9 Kosten per rn' e x c l . h o n o r a r i u m en b.t.w. prijsdalurn m e d i o '75 ro O Ol ro co O CJl cn O . • J ( • > '• "^ » Levensduur kor t j beperk t lan g + + + + + + + + + + + + O . • J ( • > '• "^ » O n d e r h o u d duu r redelij k goed -koo p + + + + + + + + + (.Q " Geschiktheid Voor s m a l recreatie-kanaal slech t redelij k goe d + + + + + + + + + +
Golf aan val weerstand
mati g redelij k goe d + + + + + + + + + + + Recreantenweerstand mati g redelij k goe d + + + + + + + + + + + + B5 2 fi> -4-R e p a r a t i e m o g e l i j k h e i d moeilij k redelij k een -voudi g + + + + + + + + + (B w' 5 " 3 " (Q «> V e r p l a a t s b a a r h e i d naar elders moeilij k redelij k een -voudi g + + + + + + + Flexibiliteit gerin g redelij k goe d + + + + + + + + + + +
Visueel beeld direct na aanleg lelij k redelij k fraa i + + + + + + + + + + Visueel beeld n a j a r e n lelij k redelij k fraa i + + + + + + + + + + + + + T o e g a n k e l i j k h e i d vanaf het water z o n d e r steigers slech t mati g goe d + + + + 4-Geschiktheid voor: - oeverrecreatie slech t mati g goe d + + + + + + + + + + i « OJ O - z w e m m e n slech t mati g goe d + + + + + + + + fi) CD ^ (B 3 < - vissen slech t mati g goe d + + + + + + + + + + (D (0 - aanlegplaats (zonder aanlegsteiger) slech t mati g goe d + + + +
- zeer rustige plaatsen
slech t mati g goe d + + 1 1 + + + + + + + c o n s e q u e n t i e s o n d e r h o u d / reparaties v o o r recreatie zee r hinderl . mati g hinderl . weini g hinderl . + + + + + + + + + + + + + 'ro
3.2 Oc\'LTVi^ii(J.-iJioi,iQon ' : : i i ( j 3 :-'^Ji--.-:iiv,;:.,l'\;ii\:jl\n L.n in Iiav'Pits O e v e i \ ' e i o ' o d i g i n g e n l a n g s s c h e f e p v a a i f k c m a l e n e n h a -v e n s z i j n i e -v e i d e l e n in d r i e s o o r i e n , a. De d i c h i e c o n s t r n c f i e s , w a a r b i j g e r e k e n d m o e i w o r d e n m e t w a l e i o v e r d r u k k e n a c i i l e r d e b e k l e d i n g . b. D e o p e n c o n s l r u c t i e s , w a a r b i j , m i l s g o e d u i l g e v o e r d , g e e n g r o l e v . ' a l e r o v e r d r u k k e n o p t r e d e n , m a a r m e e r g e l e t m o e t w o r d e n o p z a n d d i c h l h e i d , h e t o p d e p l a a t s b l i j v e n v a n d e e l e m e n l e n v a n d e v e r d e d i g i n g o n d e r i n v l o e d v a n d y n a m i s c h e b e l a s t i n g , c. D a m w a n d e n of e e n c o m b i n a t i e v a n l a l u d e n d a m w a n d . A l s v o o r b e e l d e n v a n g e s l o t e n o e v e r v e r d e d i g i n g e n zijn te n o e m e n : D e b o v e n l a a g w a t e r m e t g i e t a s f a l t i n g e g o t e n s t o r t s t e e n b e k l e d i n g ( f i g . 9) w o r d t v e e l a l o n d e r w a t e r o p e n u i t g e -v o e r d o m , -v o o r a l in g e t i j g e b i e d e n , t e h o g e w a t e r d r u k k e n a c h t e r d e b e k l e d i n g e n d a a r d o o r e e n n o o d w e n d i g z w a a n o p g e z e t t e c o n s t r u c t i e t e v o o r k o m e n . O p d e b e r e k e n i n g v a n d e d i c h t e c o n s t r u c t i e e n o p d e b e r e k e n i n g v a n d e z w a a r t e v a n d e b e s t o r t i n g v a n b o v e n e n o n d e r w a t e r t a l u d w o r d t in d e e l VII n a d e r i n g e g a a n . A l s g e s l o t e n b e k l e d i n g b o v e n w a l e r w o r d t e v e n e e n s a s -f a l t b e t o n o p g r o l e s c h a a l t o e g e p a s t . De l e a g d i k l e is h i e r b i j , e v e n a l s b i j d e y i e l e s l a i l b e k l e d i n g , a f h a n k e l i j k v a n d e te v e r v i ' s c h l e n o v e r d r u k k e n . M e m b r a m e n . W a t e r d i c h t e J a g e n v a n g e v v a p e n d e b i -t u m e n of k u n s -t s -t o f , d i e b i j v o o r b e e l d z i j n l o e g e p a s -t in h e -t J u l i a n a k a n a a l e n in d r i n k v / a i e r b e k k e n s a l s w a t e r d i c h t e b e k l e d i n g o m k v i ' e l v e r l i e z e n l e g e n te g a a n . S t r i k t g e n o -m e n is d i l g e e n v e r d e d i g i n g v a n d e o e v e r . A a n d e w a t e r z i j d e is v o l d o e n d e b e l a s t i n g n o d i g o m o p b a r s t e n of l o s r a k e n b i j o v e r d r u k k e n t e g e n t e g a a n . D e z e b a l l a s t m o e t b e s t a n d z i j n t e g e n s t r o o m e n g o l v e n . In f i g . 8 is d e s a m e n s t e l l i n g g e s c h e t s t v a n e e n m e m b r a a m , d a t is t o e g e p a s t in d r i n k w a t e r b e k k e n s in d e B i e s b o s c h . E e n b i t u m e n m a s s a is d o o r s c h o t e n m e t n y l o n w e e f s e l ( w a p e n i n g ) e n a a n d e e n e z i j d e a f g e w e r k t m e t p a p i e r ( o m o p r o l l e n m o g e l i j k t e m a k e n ) e n a a n d e a n d e r e z i j d e a f g e d e k t m e t z a n d . E e n i n g e b r a c h t e p o l y e s t e r f o l i e v o o r -k o m t d o o r g r o e i e n v a n p l a n t e n . B R E U K S T E E N / G R A N I E T K E I E N _ S E P E N E T R E E R D M E T G I E T A S F f t U T , G E M . H W- 0.91 G R A H I F T 7 E T S T F E N K H A A G S T U K _ M E T B E S T Q R T I N g f i g . 9. M e t g i e t a s f a l t g e p e n e t r e e r d e s t o r t s t e e n g l o o i i n g . p o l y e s t e r f o l i e b i t u m e n m a s s a n y l o n w e e f s e l p a p i e r s t r i p f o i i e 5 m m S a m e n s t e l l i n g H y p o f o r s N F 1 0 0 , g e w i c h t 5 , 9 k g / f i g . 8 M e m b r a a m c o n s t r u c t i e
D e g e z e t t e g l o o i i n g ( f i g . 10) w e l k e t o t d e f r a a i s t e in d e N e d e r l a n d s e w a t e r b o u w k u n d e b e h o r e n , d o c h g e l e i d e l i j k in o n b r u i k r a k e n d o o r h o g e k o s t e n v a n a a n b r e n g e n e n o n d e r h o u d e n g e b r e k a a n g e s c h o o l d e v a k m e n s e n . D e s t o r t s t e e n - g l o o i i n g o p d e k l a s s i e k e f i l t e r c o n s t r u c t i e ( f i g . 11) of o p k u n s t s t o f w e e f s e l ( f i g . 1 2 ) . S t o r t s t e e n f i l t e r -c o n s t r u -c t i e s k u n n e n m e t d e m o d e r n e m e -c h a n i s -c h e s t o r t s t e e n v a a r t u i g e n g o e d e n g o e d k o o p o n d e r w a t e r w o r d e n a a n g e b r a c h t e n m i s s e n d e n a d e l e n v a n s t o r t -s t e e n o p k u n -s t -s t o f z i n k - o f k r a a g -s t u k k e n ( g e m a k k e l i j k e r t e b e s c h a d i g e n d o o r a n k e r s ) , t e r w i j l n o g n i e t m e t z e k e r h e i d b e k e n d is o f k u n s t s t o f f e n o n v e r g a n k e l i j k z u l l e n b l i j -k e n [ l i t . 4 J . In d e e l VII w o r d e n b e r e -k e n i n g s m e t h o d i e -k e n g e g e v e n o m d e z w a a r t e v a n d e s t o r t s t e e n t e b e p a l e n . D e s t e e n a s f a l t g l o o i i n g o f f i x s t o n e w o r d t g e v o r m d d o o r e e n l a a g s t e e n v a n b.v. 3 0 / 6 0 m m ( a f h a n k e l i j k v a n d e o n d e r g r o n d ) . D e s t e e n w o r d t o m h u l d m e t e e n g e r i n g e h o e v e e l h e i d a s f a l t m a s t i e k e n a a n e l k a a r g e k i t . D e s t e e n ( h i e r v o o r k a l k s t e e n s l a g g e b r u i k e n o m e e n z o g o e d m o -g e l i j k e h e c h t i n -g t e v e r z e k e r e n ) e n d e m a s t i e k w o r d e n a p a r t v e r h i t ( d e s t e e n t o t 8 0 è 9 0 ° C ) e n p a s d a a r n a g e m e n g d . D e s t e e n a s f a l t k a n In h e t w e r k w o r d e n a a n g e b r a c h t ( f i g . 1 3 ) of o p s p e c i a l e v a a r t u i g e n m e t e e n w a p e -n i -n g t o t m a t t e -n w o r d e -n v e r w e r k t e -n w o r d e -n a f g e z o -n k e -n a l s b o d e m - e n o e v e r v e r d e d i g i n g ( O o s t e r s c h e l d e ) . s l o r l s t e e n 3 0 0 - 1 0 0 0 kg f i g . 11 F i l t e r c o n s t r u c t i e . 3 0 0 - 1 0 0 0 kg 10-80 kg .p.p. weefsel -15 c m zand f i g . 12 S t o r t s t e e n g l o o i i n g
R i e t o e v e r m e t p a l e n r i j C o m b i n a t i e s v a n o e v e r b e k l e d i n g e n e n d a m w a n d z i j n t e v i n d e n In F r i e s l a n d o n d e r a n d e r e i n d e v o r m v a n r i e t k r a g e n , d i e b e s c h e r m d w o r d e n d o o r e e n p a l e n r i j v a n v e r d u u r z a a m d g r e n e n , a f g e d i c h t m e t p o l y e t e e n d o e k m e t e e n l e n g t e v a n r u i m ' 3 m ( f i g . 1 4 ) . O v e r s l a a n d e g o l v e n w o r d e n d o o r d e r i e t k r a a g g e a d s o r b e e r d . D e c o n s t r u c t i e is l a n d s c h a p p e l i j k z e e r f r a a i e n i n d e z e w a t e r s p o r t p r o v i n c i e d o e l b e w u s t g e k o z e n . : E e n b e z w a a r is d e p l a a t s e l i j k e a a n t a s t i n g v a n d e b e r m e n e n h e t , v l a k a c h t e r d e d a m w a n d , w e g s l a a n v a n d e r i e t b e w o r -t e l i n g (zie h o o f d s -t u k 4 . 2 ) . O p g r o t e s c h a a l is e e n o e v e r v e r d e d i g i n g v a n v e r a n k e r d e d a m w a n d t o e g e p a s t b i j d e v e r b r e d i n g v a n h e t A m s t e r d a m -R i j n k a n a a l ( f i g . 1 5 ) . D e v e r d e d i g i n g h e e f t e e n h o o g t e v a n t e n m i n s t e 8 0 c m b o v e n K . P . e n r e i k t t o t o n d e r k a n a a l b o d e m .
h e t ontv.'ei p e n e n b e o o r d e l e n v a n o e v e r v o f j r z i e r i i n o ; j n m o e i e n c n k c i e b a s i s p r i n c i p e s i n d e o a t e n w o ! d e n g e -h o u d e n . D e z e z i j n in d e i n l e i d i n g al o e n o e r n d e n w o i d e n h i e r I ' l o c j i n s z i s k o r t s e i n e i i g e v a t : a. H e t ; i l u d d i e n t als g e h e e l in e v e n v / i c h t te z i j n . b. De b e s c h e r m d e l a a g m a g n i e t a f g l i j d e n , of als g e h e e l w o i d e n o p g e t i l d . c. O n d e r l i g g e n d e z a n d of k l e i m a g n i e t d o o r g e z o g e n w o r d e n . d . D e e l e m e n t e n v a n d e v e r d e d i g i n g m o e t e n o p h u n p l a a t s b l i j v e n . e. D e v e r d e d i g i n g m o e t d u u r z a a m z i j n , z o w e l m e c h a n i s c h a l s c h e m i s c h e n b i o l o g i s c h . E l k e w a t e r b o u w k u n d i g e r a a k t in d e l o o p v a n z i j n c a r r i è r e z o d a n i g v e r t r o u w d m e t d e l i s t e n e n l a g e n v a n h e t w a t e r , d a t h i j w e e t , d a t b i j h e t o n t w e r p e n e l k d e t a i l g r o n d i g m o e t w o r d e n d o o r d h c h t , o p d a t n i e t l a t e r d e w a t e r b e w e g i n g e e n k l e i n a a n g r i j p i n g s p u n t w e e t t e v i n d e n , d a t v o l d o e n d e is o m in g e s t a g e a r b e i d d e c o n s t r u c t i e t e o n d e r m i j n e n . D e s o n d a n k s z i j n in d e l o o p d e r j a r e n v e e l c o n s t r u c t i e s e r n s t i g a a n g e t a s t e n in al d e z e g e v a l l e n b l e e k , d a t é é n of m e e r v a n d e h i e r v o o r g e n o e m d e b a s i s p r i n c i p e s w a r e n v e r o n a c h t z a a m d . O m d e z e r e d e n z i j n d e h i e r v o o r g e -n o e m d e p r i -n c i p e s t o e g e s p i t s t t o t e e -n a a -n t a l p r a k t i s c h e o p m e r k i n g e n , d i e s t u k v o o r s t u k o n t l e e n d z i j n a a n e r v a -r i n g e n v a n b e h e e -r d e -r s v a n w a t e -r w e g e n e n h a v e n s h i e -r t e l a n d e . D e o p m e r k i n g e n z i j n g e ï l l u s t r e e r d m e t e e n a a n t a l v o o r b e e l d e n u i t d e p r a k t i j k , w a a r h e t f o u t is g e g a a n . D i t l a a t s t e g e b e u r d e s o m s v r i j s n e l . S o m s o o k o p w a t l a n -g e r e t e r m i j n , a i s d o o r s t e r k e r e -g o l f b e w e -g i n -g o f t o e n a m e v a n d e s c h e e p v a a r t in v e r m o g e n , g r o o t t e of a a n t a l d e a a n v a l o p d e o e v e r s w e r d v e r z w a a r d . T e n s l o t t e is in d i t h o o f d s t u k n o g e e n p l a a t s j e I n g e r u i m d v o o r e n k e l e o p m e r k i n g e n , d i e n i e t d i r e c t t e m a k e n h e b b e n m e t d e s t a b i l i t e i t e n d e d u u r z a a m h e i d v a n d e c o n -s t r u c t i e , m a a r m e t a a n z i e n e n g e b r u i k -s w a a r d e v o o r m e n s e n d i e r . W a n t o o k d a a r m e e is h e t s o m s m i s g e g a a n . 4.2 P r a k t i s c h e o p m e r k i n g e n a . D e b e s c h e r m i n g s c o n s t r u c t i e m o e t z o w e l b o v e n w a t e r v o l d o e n d e h o o g , a l s o n d e r w a t e r v o l d o e n d e d i e p w o r d e n a a n g e l e g d . D e v e r d e d i g i n g m o e t v o l d o e n d e h o o g z i j n , z o d a t v r i j w e l g e e n e n k e l e g o l f of w a t e r s t r o m i n g h e t d o o r e e n g r a s m a t b e s c h e r m d e t a l u d k a n a a n t a s t e n . D e c o n s t r u c t i e m o e t o o k v o l d o e n d e d i e p w o r d e n d o o r g e z e t , o m d a t d o o r d e n o g a l t i j d o n d e r s c h a t t e w a t e r b e w e g i n g e n v a n s c h r o e f s t r a l e n e n r e t o u r s t r o m i n g e n v e r o o r z a a k t d o o r l a n g s -v a r e n d e e n / o f m a n o e u -v r e r e n d e s c h e p e n , o n b e s c h e r m d e o n d e r w a t e r t a l u d s in b l n n e n v a a r w e g e n v r i j w e l z e k e r w o r -d e n g e ë r o -d e e r -d (zie o o k -d e e l l i l ) . In -d e p r a k t i j k z a l -d i t v o o r d e z e v a a r w e g e n n e e r k o m e n o p h e t d o o r z e t t e n v a n d e b e s c h e r m i n g s c o n s t r u c t i e t o t i n d e b o d e m v a n d e s c h e e p v a a r t w e g . E e n v o o r b e e l d i s d e o e v e r c o n s t r u c t i e v a n f i g . 1 6 , b e -s t a a n d e u i t e e n g e -s c h o o r d e h o u t e n d a m w a n d a c h t e r e e n b e r m . H e t b o v e n w a t e r t a l u d is v e r d e d i g d m e t b e t o n z u i l -t j e s , g e d e e l -t e l i j k o p e e n o n d e r l a a g v a n f i j n g r i n d . D e e r v a r i n g i s , d a t d e b e r m w e g s p o e l t d o o r d e s c h e e p s b e -f i g . 1 6 U G l o o i i n g m e t d a m w a n d e n b e t o n z u i l t j e s w e g i n g e n , d e d a m w a n d w o r d t o n d e r l o o p s , d e g r o n d v e r d w i j n t o n d e r e n d o o r d e d a m w a n d e n / o f t u s s e n d a m w a n d e n b e t o n z u i l t j e s . . b. D e o v e r g a n g e n t u s s e n v e r s c h i l l e n d e b e s c h e r m i n g s -c o n s t r u -c t i e s o p é é n o e v e r , z o w e l in h o r i z o n t a l e of v e r t i c a l e r i c h t i n g , d i e n e n m i n i m a a l a a n d e z e l f d e e i s e n te v o l d o e n a l s d e o m l i g g e n d e c o n s t r u c t i e s zelf. f i g . 1 7 Z e e r v a a k z i j n o v e r g a n g e n d e o o r z a a k v a n a a n z i e n l i j k e s c h a d e s a a n d e b e s c h e r m i n g s c o n s t r u c t i e s . A l s v o o r b e e l d e e n o v e r g a n g d i e w o r d t g e v o r m d d o o r e e n a a n -e -e n g -e s l o t -e n r i j p -e r k o -e n p a l -e n ( f i g . 17) w a a r b i j a a n b -e i d -e z i j d e n v a n d e z e p a l e n r i j d e f i l t e r c o n s t r u c t i e , w a a r i n v a a k e e n k u n s t s t o f f i i t e r is o p g e n o m e n , t e g e n d e z e p a l e n r i j w o r d t g e s t o p t . T u s s e n e n l a n g s d e p a l e n e c h t e r Is in h e t g e h e e l g é é n f i l t e r a a n w e z i g z o d a t h i e r h e t b o d e m m a -t e r i a a l d o o r d e w a -t e r b e w e g i n g w o r d -t a a n g e -t a s -t e n d e g e h e l e b e s c h e r m i n g s c o n s t r u c t i e i n z i j n b e s t a a n w o r d t b e d r e i g d . D i t z e l f d e k a n in m e e r o f m i n d e r e m a t e o o k g e l d e n v o o r t e e n s c h o t t e n b e s t a a n d e u i t h o u t e n d a m -w a n d p l a n k e n ( f o t o 1 8 ) . f o t o 1 8
i n d i e n m e n l o c i i e e n s l i a k k e b e g i e n z i n g v a n d e v e r -s c h i l l e n d e b e -s c h e r m i n g -s c o n -s t r u c t i e -s o p d e o e v e r w i l , i-s i i e t Lujler e e n o n d i e p e a f s c h e i d i n g , bijvoorhiOfiJd b e i o n -b a n d , a a n le -b i e n g e n w a a r o n d e r d e f i t e r e n d e c o n s f r u c i i e o r i l j e l e n i r n e r d d o o i l o o p t . . 1 I i ^ ' ^ - ü - n j k br-u f.d i i j n !^ Ml r i i l r j ' l l l i ' j ('iHn h Cl i>c i i i e n . f o t o 19 E e n b e k e n d v o o r b e e l d h i e r v a n w a s e e n g l o o i i n g b e -s t a a n d e u i t e e n k u n -s t -s t o f f i l t e r w e e f -s e l m e t d a a r o p e e n s l a k k e n b e s t o r t i n g . D e z e g l o o i i n g l a g in d e n a b i j h e i d v a n e e n w o o n w i j k e n w a s b i n n e n k o r t e t i j d g e h e e l o p g e r u i m d d o o r s p e l e n d e k i n d e r e n ( f o t o 1 9 ) . M a a r o o k s p o r t v i s s e r s z i j n in d i t o p z i c h t b e r u c h t . Z i j h a l e n n o g a l e e n s e e n s t e e n u i t e e n z e t w e r k c o n s t r u c t i e e n " l a t e n n a " d i e t e r u g t e p l a a t s e n . S c h e e p s g o l v e n v e r g r o t e n v e r v o l g e n s h e t g a t . D a t d o o r h e t u i t h a l e n v a n é é n s t e e n s o m s v e l e v i e r k a n t e m e t e r s g l o o i i n g m o e t e n w o r d e n h e r z e t , d r i n g t m e e s t a l n i e t t o t d e v i s s e r s d o o r . C o n c l u s i e : t r a c h t e e n b e s c h e r m i n g z o d a n i g t e o n t w e r p e n d a t e e n r e c r e a n t e r w e l v e i l i g o p k a n v e r b l i j v e n , m a a r d a t h i j w e i n i g k a n s k r i j g t m e t d e h e m t e r b e s c h i k k i n g s t a a n d e m i d d e l e n , d e c o n s t r u c t i e t e s l o p e n . V e r b e t e r i n g v a n b e s t a a n d e v e r d e d i g i n g e n is in d i t o p z i c h t w e l b e r e i k t d o o r I n w a s s e n m e t s c h e r p g r l n d z a n d , z o d a t - d e s t e n e n m i n d e r g e m a k k e l i j k z i j n u i t t e l i c h t e n . d . E x t r a a a n d a c h t v o o r o e v e r b e s c h e r m i n g e n In d e b u u r t v a n z w a a i p l a a t s e n , b r u g g e n , s l u i z e n e n m e e r g e l e g e n -h e d e n . D o o r h e t m a n o e u v r e r e n v a n s c h e p e n In d e b u u r t v a n d e b o v e n g e n o e m d e p l a a t s e n t r e e d t v a a k e e n v e r s n e l d e a a n t a s t i n g v a n o e v e r b e s c h e r m i n g o p v e r o o r z a a k t d o o r d e s c h r o e f s t r a l e n v a n d e s t o p p e n d e , d r a a i e n d e e n w e e r o p g a n g k o m e n d e s c h e p e n . M e e s t a l is h e t g e w e n s t d e z e b e s c h e r m i n g e n z w a a r d e r u i t t e v o e r e n d a n e l d e r s . e . E e n o p e n c o n s t r u c t i e m o e t f l e x i b e l z i j n . E e n v a n d e b e l a n g r i j k s t e e i s e n w a a r a a n e e n o p e n c o n s t r u c t i e m o e t v o l d o e n i s , d a t d e d i v e r s e f i l t e r l a g e n a a n e e n g e s l o t e n b l i j v e n . D e f i l t e r w e r k i n g g a a t v a a k v e r -l o r e n a -l s t u s s e n d e d i v e r s e -l a g e n o p e n r u i m t e s o n t s t a a n , w a a r i n s n e l s t r o m e n d w a t e r h e t f i l t e r m a t e r i a a l k a n g a a n e r o d e r e n . D e b e s t e m e t h o d e o m d i t t e v o o r k o m e n is o m d e g e h e l e c o n s t r u c t i e f l e x i b e l t e m a k e n . H i e r d o o r b l i j f t , b i j d e h e l a a s o n v e r m i j d e l i j k e z e t t i n g e n , h e t f i l t e r i n t a c t e n h o e f t , i n d i e n m e n e e n s t r a k g e h e e l w i l , a l l e e n d e o p p e r -v l a k t e t e w o r d e n u i t g e -v u l d . E u n v o o i i j e e i d is d e z.g. pi e p a c t - c o r i s t i i i c i i e b i i s l a t i i i c i e uit e e n g r i n d l a a g , d i e is g e ï r n p i e g i i e e i d r n e l e e n c e -m e n i -m o f t e l , w.^ei Cdri f : e n i r c r u s i o n - a i o is i c e g c v c . e c d o -m d e l a a g v . ' a i e r d o o r l a S e n d t e m a k e n . Uit e i v a r i n g b l i j k t , d a t d e c o n s t r u c t i e te s t a r is e n d o o r g e r i i i g e / e t ü u g e n g a a t s c h e u i e n , S c h e e p s g o l v e n d i a g e n h i e ; l o e b i j , o m d a t d e z e v e i d e d i g i n g n i e t v . ' o i e r d o o i l a t e n d g e n o e g is o m s n e l l e w i s s e l i n g e n te v o l g e n . D o o r d e o n t s t a n e s c h e u r e n w o r d t z a n d u i t g e z o g e n e n h e t g e h e e l bezv,'ijkt o v e r g r o t e l e n g t e n . O o k b i j v e l e b e t o n b l o k k e n - g l o o i i n g e n is h e t i n a a r al t e v a a k v o o r g e k o m e n , d a t u i t e r l i j k g a v e o e v e r -g e d e e l t e n p l o t s e l i n -g o v e r -g r o t e l e n -g t e n i n s t o r t t e n , v^/aar-b i j d a n v^/aar-b l e e k d a t er o n d e r e e n e n o r m e e r o s i e h a d p l a a t s g e v o n d e n , d i e h e t f i l t e r g e h e e l h a d v e r n i e l d . f. K u n s t o f f i l t e r s i n g l o o i i n g e n . H o e w e l a a n k u n s t s t o f f i l t e r s in d e d e l e n IV, V e n V I u i t g e -b r e i d a a n d a c h t w o r d t -b e s t e e d , w o r d t n o g o p g e m e r k t d a t m e n , b i j a l l e k u n s t s t o f f i l t e r s b i j z o n d e r m o e t o p p a s -s e v o o r d e a a n t a -s t i n g d o o r z o n l i c h t in v e r b a n d m e t U . V . - s t r a l i n g . V o o r a l g l o o i i n g s g e d e e l t e n , d i e a l l e e n b i j h o g e w a t e r s t a n d e n f u n c t i o n e r e n , m o e t e n z o w o r d e n g e c o n s t r u e e r d , d a t h e t z o n l i c h t h e t in d e c o n s t r u c t i e o p g e -n o m e -n k u -n s t s t o f f i l t e r -n i e t k a -n b e r e i k e -n . D a -n k z i j a l l e r e s e a r c h is h e t w e l g e l u k t o m k u n s t s t o f f e n t e o n t w i k k e l e n d i e h e t in w a t e r z e e r l a n g ( m o g e l i j k h o n d e r d e n j a r e n ) v o l h o u d e n , d o c h v o o r d e a a n t a s t i n g d o o r z o n l i c h t Is n o g g e e n a f d o e n d e o p l o s s i n g g e v o n d e n . V o o r d e g o e d e o r d e m o e t n o g w o r d e n v e r m e l d , d a t e e n w a t e r l a a g v a n e n k e l e d e c i m e t e r s r e e d s a l l e U . V . - s t r a l i n g t e g e n h o u d t , o n d a n k s h e t f e i t d a t o p d e z e d i e p t e h e t z o n l i c h t n o g r u i m s c h o o t s d o o r d r i n g t . g . D e b e l a s t i n g o p e e n w a t e r d i c h t e o e v e r b e k l e d i n g m o e t z w a a r g e n o e g z i j n . T e n a l l e n t i j d e m o e t w o r d e n v o o r k o m e n d a t e e n d i c h t e b e k l e d i n g g a a t " a d e m e n " t e n g e v o l g e v a n s t a t i s c h e of d y n a m i s c h e o v e r d r u k k e n . D i t a d e m e n l e i d t o n h e r r o e p e -l i j k t o t d e v e r n i e -l i n g v a n d e c o n s t r u c t i e . U i t e r a a r d m o e t w o r d e n g e r e k e n d m e t h e t o n d e r w a t e r -g e w i c h t v a n d e v e r s c h i l l e n d e b a l l a s t m a t e r l a l e n . h. A f s c h u i v i n g e n v a n h e t b a l l a s t m a t e r i a a l o p e e n w a t e r -d i c h t e i a a g . I n d i e n a l s o n d e r d e e l v a n e e n b a l l a s t l a a g m i n d e r d o o r -l a t e n d e m a t e r i a -l e n w o r d e n g e b r u i k t , m o e t m e n e r o p b e d a c h t z i j n , d a t b i j p l o t s e l i n g e d a l i n g e n v a n d e w a t e r -s t a n d i n d e v a a r w e g , b i j v o o r b e e l d d o o r e e n l a n g -s v a r e n d s c h i p , d e w a t e r s t a n d in d e z e l a a g n i e t z o s n e l k a n v o l g e n . H i e r d o o r k a n d o o r t o e n e m e n v a n d e w a t e r s p a n n i n g e n e n a f n e m e n v a n d e k o r r e l s p a n n i n g e n in d e z e l a a g d e s t a b i l i t e i t w o r d e n v e r s t o o r d , w a t a f s c h u i v i n g e n t e n g e -v o l g e k a n h e b b e n . V o o r a l b i j s t e l l e h e l l i n g e n k a n h e t v e r s c h i j n s e l z i c h v o o r d o e n . i. B e ë i n d i g e n v a n e e n w a t e r d i c h t e l a a g . E e n w a t e r d i c h t e l a a g m o e t a a n d i e z i j d e n , w a a r w a t e r l a n g s d e l a a g k a n g a a n s t r o m e n of u i t t r e d e n , w o r d e n b e ë i n d i g d i n e e n d e u g d e l i j k e f i l t e r c o n s t r u c t i e . D e z e l a a t s t e m o e t v o l d o e n d e r u i m w o r d e n g e d i m e n s i o n e e r d o m d e p l a a t s e l i j k s o m s a a n z i e n l i j k e v e r h a n g e n t e k u n n e n o p n e m e n e n d e a a n g e v o e r d e w a t e r m a s s a ' s t e k u n n e n a f v o e r e n . j . Het o n t w e r p v a n e e n d a m w a n d c o n s t r u c t i e . B i j h e t o n t w e r p e n v a n o e v e r b e s c h e r m i n g e n m e t d a m -w a n d e n m o g e n o n b e s c h e r m d e o n d e r -w a t e r b e r m e n n i e t w o r d e n m e e g e r e k e n d , o m d a t d e z e in d e p r a k t i j k z e e r s n e l b l i j k e n t e v e r d w i j n e n . O o r z a a k h i e r v a n z i j n d e
i f c ' i o u i b l i o i i i i n g e n e n h e t f e i t d a t d e s c i i e p e n bij e e n d a m w a n d d D o s c h e i r n i n g d i c h t e r o n d e r d e o e v e r v s t e n , Y.'cei d ü o r d e s c h r o e f s i i a!en d e b e r m e g a l i o e i e n . V o e i h e t o n t w e r p v a n d a m w a n d e n k a n er liet b e s t e v a n u i t v>'oi d e n g e g a a n , d a t d e v a a r w e g b o d e m v i a k is of Vv'Oi dt ( f o l o 2 0 ) . V o o i t s m o e t v o o i al bij d a m v i ' a n d c o n s i r u c l i e s e i o p w o r -d e n y e i e t -d a t -d e z e v o l -d o e n -d e t i o o g z i j n , z o -d a t g e e n s c h e e p s g o l v e n o v e r d e b o v e n z i j d e s p o e l e n ( f o t o 21 e n 2 2 ) . f o t o 2 0 f o t o 21 k. [ . e l d c i ^ s v ^ n d t i m \ ' / ; i i i d { - ; n . B e t o n n e n , in m i n d e i e m a l e h o u t e n e n in n o g m i n d e i e m a l e s t a l e n d a m w a n d e n ! e i \ ! ; e n v a a k c.p d e cui n s l u i l i n g e n l u s s e n d e p l a n k e n . D e z e I c l ^ k e n k u n n e n , r n i l s v a n v o l d o e n d e a f m e t i n g e n , e r o s i e v e r o o i / a k e n \ " n kiel a c h i l e r -l i g g e n d e g r o n d r n a s s i e f . fïr zijn g e v a -l -l e n b e k e n d v / a a r b i j a c k i i e r d e d a m w a n d e n o r m e g a t e n o n t s l o n d e n . I n d i e n m e n d e z e p r o b l e m e n k a n v e r w a c h t e n e n d i t is v r i j v i e l a l t i j d h e t g e v a l b i j b e t o n n e n d a m v v - a n d e n c n s o m s b i j h o u t e n d a m v v ' a n d e n , m o e i a c h t e r d e d a m v , ' a n d e e n d e u g d e l i j k f i l l e r Vviorden a a n g e l e g d . A l s h i e r v o o r e e n k u n s t s t o f f i i t e r w o r d t t o e g e p a s t m o e t d i t u i t e r a a r d v o l d o e n a a n d e in h e t h o o f d s t u k " f i l t e r s " g e n o e m d e f i l t e r e i s e n e n v o l d o e n d e s t e r k z i j n . I. G e c o m b i n e e r d e o e v e r b e s c h e r m i n g e n . D e m e e s t v o o r k o m e n d e g e c o m b i n e e r d e o e v e r v e r d e d i -g i n -g is e e n d a m w a n d , d i e o m s t r e e k s d e w a t e r l i j n e i n d i -g t , m e t d a a r b o v e n e e n g l o o i i n g ( f i g . 2 3 ) . V o o r t s w a t e r d i c h t e c o n s t r u c t i e s d i e o v e r g a a n in e e n o p e n b e k l e d i n g . V o o r al d e z e c o n s t r u c t i e s b l i j v e n d e h i e r v o o r g e m a a k t e o p m e r -k i n g e n o n v e r m i n d e r d v a n -k r a c h t . V o o r a l e c h t e r m o e t e r b i j d e z e b e s c h e r m i n g e n w o r d e n g e l e t o p d e o v e r g a n g e n t u s s e n d e d i v e r s e d e l e n , d a a r d e z e In d e p r a k t i j k d e m e e s t e s c h a d e t e z i e n g e v e n . max. +1 m wissoicndo waterstand b o t o n z u i l e n f i g . 2 3 houten damwand X 7 houtan palon h.o.h. 1.5 m N a a s t h e t f e i t , d a t d e w a t e r d i c h t e e n / o f f i l t e r e n d e e i g e n -s c h a p p e n t e r p l a a t -s e v a n o v e r g a n g e n m i n -s t e n -s e v e n g o e d m o e t e n z i j n a l s d e in d e r e s t v a n d e c o n s t r u c t i e , d i e n t t e r d e g e r e k e n i n g t e w o r d e n g e h o u d e n m e t h e t v e r s c h i l i n " s t i j f h e i d " t u s s e n d e c o n s t r u c t i e d e l e n . Z o z a l b i j z e t t i n g e n e e n d a m w a n d v r i j w e l n i e t m e e g a a n , t e r w i j l e e n m o g e l i j k d a a r b o v e n g e l e g e n f l l t e r c o n s t r u c t i e w e l m e e z a k t . B i j h e t o n t w e r p v a n d e o v e r g a n g s c o n s t r u c t i e m o e t h i e r m e e w o r d e n r e k e n i n g g e h o u d e n e n d e v o r m i n g v a n k i e r e n e n / o f s p l e t e n w o r d e n v o o r k o m e n ( f o t o 2 4 ) . f o t o 22 f o t o 24
B e k e n d z i j n d e v a a i d e n in d e F l e v o p o l d e r s , w a a r elk j a a r hr>nr!.-iden f l u k s w ü d ( r e e ë n , h o / e n ) o r n k o n i e n , o m d a l d e d i e r e n , n a d a l zij d o w a t e r w e g z w e m m e n d z i j n o v e r -g e s t o k e n , niet t e -g e n d e d a m w a n d k u n n e n o p k l i m m e n e n v e r d r i n k e n . Het l o e p a s s e n v . i n v e r l a g i n g e n e n p l a a t s e -l i j k e t a -l u d s in d e c^arriwaiid^.,! i i e ' p -l m a a r w e i n i g , O i n o a t h e l w i l d d e z e v a a k n i e t k a n v i n d e n ( f o t o 2 5 ) . I n d i e n v e e l w i l d in d e o m g e v i n g a a n w e z i g is e n m o g e l i j k h e d e n aanvi-ezig z i j n h o u d t h i e r d a n rei'vening m e e e n m a a k d e g e i i e l e o e v e r b e k l i r n b a a r . i f e . et is v a s t g e l e g d Vi'elke r u i m t e in h e t : i e s e i i e r i n i n g ' e r b c s c h i k i d i i g s l a a t , f o t o 2 5 n. I n p a s s i n g in het l a n d s c h a p . E e n o e v e r b e s c h e r m i n g m o e t n i e t z i j n a a n w e z i g h e i d in h e t l a n d s c h a p u i t s c h r e e u w e n ( f o t o 2 6 ) . S o m s ziet m e n t e c h n i s c h g o e d e o p l o s s i n g e n d i e e c h t e r i n e e n r u s t i e k e o m g e v i n g n i e t p a s s e n ; h i e r w a s v e e l a l m e t e e n i e t s g r o t e r e i n v e s t e r i n g e e n m o o i e r e o p l o s s i n g t e v i n d e n g e w e e s t . f o t o 2 6 O. W e g v e r b r e d i n g e n l a n g s o e v e r s . V a a k m o e t o m d e b e n o d i g d e r u i m t e v o o r e e n w e g v e r -b r e d i n g te v i n d e n , e e n o e v e r -b e s c h e r m i n g s t e l l e r w o r d e n o p g e z e t of w o r d t e e n a a n w e z i g e b e r m o p g e o f f e r d . H e t Is d a n d r i n g e n d n o o d z a k e l i j k o m d e b e s c h e r m i n g a l s g e h e e l o p n i e u w t e t o e t s e n a a n d e r a n d v o o r w a a r d e n , o m d a t in d e p r a k t i j k n o g a l e e n s Is g e b l e k e n d a t e e n c o n s t r u c t i e d o o r z o ' n i n g r e e p z i j n l a a t s t e r e s t j e v e i l i g h e i d v e r l o o r e n w e r d a a n g e t a s t . B e k e n d is e e n k a n a a l , w a a r e e n b i j w e g c o n s t r u c t i e g e p l a a t s t e v a n g r a i l o p s o m m i g e p l a a t s e n z o n d e r e n i g e s t e u n b o v e n d e g a t e n in d e o e v e r b e s c h e r m i n g z w e e f d e . i n o i e n v a n le vor e l e i r e i n v o o r d e c?; is ^lel u i t e r s t z i n v o l e e n a a n t a l a l t e r n a l i e v e n \ ' o o r d e b e s c h e i m i n g s c o n s f m c t i e t e o n t w e r p e n , w a a r b i j v a n v e r s c h i l l e n d e t a l u d l i e i l i n g e n w o r d t u i l g e g a a r i . Z o a l s in d e v o i g e i v d e d e l e n zal b l i j k e n , k u n n e n v e r s c h i l -l e n d e c o n s t r u c t i e s n o g a -l e e n s -l i c h t e r Vv'orden u i -l g e v o e r d n a a r m a t e d e t a l u d h e l l i n g f l a u w e r w o r d l . O o k het s c h e e p -v a a r i -v e r k e e r , s p e c i a a l d e r e c r e a t i e -v e -v a a r t , h o u d t n i e t e r g v a n s t e i l e t a l u d s . D e z e r e f l e c t e r e n v e e l s c h e e p s -g o l v e n w a a r d o o r h e l o n r u s t i -g v a r e n w o r d t . q . V e r b e t e r i n g v a n b e s t a a n d e o e v e r b e s c h e r m i n g e n . B i j v e r b e t e r i n g of v e r z w a r i n g v a n b e s t a a n d e c o n s t r u c t i e s zal m e n e e r s t m o e t e n n a g a a n w a a r d o o r h e t t e k o r t -s c h i e t e n v a n d e o u d e b e -s c h e r m i n g w o r d t v e r o o r z a a k t . H e t z o n d e r m e e r a a n v u l l e n of z w a a r d e r b e s t o r t e n v a n e e n g l o o i i n g , t e r w i j l d e o o r z a a k v a n d e s c h a d e e e n d e f e c t e f l l t e r w e r k i n g b e t r e f t , h e e f t o p d e l a n g e d u u r g e e n e n k e l e f f e c t . Dit i m p l i c e e r t e c h t e r n i e t d a t w a a r d e v o l l e e l e m e n t e n u i t e e n b e s t a a n d e c o n s t r u c t i e n i e t k u n n e n w o r d e n o p g e -n o m e -n i-n e e -n -n i e u w e v e r d e d i g i -n g . M i t s d e z e e l e m e -n t e -n o p d e j u i s t e w i j z e w o r d e n i n g e p a s t , k a n h i e r m e e v a a k z e e r e c o n o m i s c h w o r d e n g e b o u w d . Z o k a n i n g e v a l l e n w a a r d e s t a b i l i t e i t v a n d e t o p l a a g d o o r g o l v e n of l a n g s t r o m i n g e n t e g e r i n g I s , v a a k u i t s t e k e n d w o r d e n v o l s t a a n m e t h e t b e s t o r t e n v a n d e ( h e r s t e l d e ) t o p l a a g m e t z w a a r d e r e e l e m e n t e n . r. E c o n o m i s c h e l e v e n s d u u r v a n d e v e r d e d i g i n g . W e e t m e n b i j d e a a n l e g r e e d s d a t d e b e s c h e r m i n g e e n k o r t l e v e n b e s c h o r e n z a l z i j n , o f d a t d e o n t w e r p b e l a s -t i n g e n s l e c h -t s g e d u r e n d e e e n k o r -t e -t i j d z u l l e n o p -t r e d e n , d a n k a n d o o r h e l a c c e p t e r e n v a n i e t s m e e r r i s i c o , w a t m o g e l i j k r e s u l t e e r t in w a t m e e r o n d e r h o u d , v a a k l i c h t e r w o r d e n g e c o n s t r u e e r d . O m e e n j u i s t e a f w e g i n g t u s s e n v e r s c h i l l e n d e c o n s t r u c t i e s t e m a k e n z a l h e t d a n n o d i g z i j n h e t o n d e r h o u d t e k a p i t a l i s e r e n e n d i t b e d r a g b i j d e a a n l e g k o s t e n o p t e t e l l e n . D i t l a a t s t e is v e e l a l n i e t g e b r u i k e l i j k d a a r d e b e s c h i k b a a r h e i d v a n g e l d e n e e n g r o t e r o l s p e e l t e n h e t o n d e r h o u d v a a k u i t e e n a n d e r e b e g r o t i n g s p o s t w o r d t g e f i n a n c i e r d d a n d e a a n l e g . s . D e b e s c h e r m i n g s c o n s t r u c t i e m o e t te b o u w e n z i j n . B e h a l v e in b u i t e n g e w o n e g e v a l l e n b i j z e e r g r o t e w e r k e n m o e t e n d e n o r m a l e o e v e r b e s c h e r m i n g e n z i j n t e b o u w e n m e t h e t m a t e r i e e l d a t h i e r v o o r b i j d e a a n n e m e r s a a n -w e z i g is, a n d e r s v e r v a l t m e n In h o g e k o s t e n . V e r d e r m o e t d e c o n s t r u c t i e i n al z i j n d e t a i l s d e r m a t e r o b u u s t z i j n d a t d e z e n i e t in z i j n f u n c t i o n e l e e i g e n s c h a p p e n w o r d t a a n -g e t a s t d o o r d e u i t v o e r i n -g v a n h e t w e r k e n d o o r d e n o r m a l e m a a t t o l e r a n t i e s , d i e n u e e n m a a l o p t r e d e n . 4 . 3 . C o n c l u s i e s In h e t a l g e m e e n k a n h e t v o l g e n d e w o r d e n g e s t e l d : 1. In v e l e g e v a l l e n b e z w i j k e n v o o r a l o u d e r e c o n s t r u c t i e s , d o o r d a t d e o e v e r v e r d e d i g i n g n i e t in a l l e o n d e r d e l e n v o l d o e n d e z a n d d i c h t is g e c o n s t r u e e r d , n i e t o v e r v o l -d o e n -d e h o o g t e e n -d i e p t e is a a n g e b r a c h t o f n i e t f l e x i b e l is. 2. B e t o n t e g e l g l o o l i n g e n k o m e n n o g a l e e n s v o o r o p d e lijst v a n a a n g e t a s t e o e v e r v e r d e d i g i n g e n . D o o r d e g o e d e a a n s l u i t i n g v a n d e e l e m e n t e n z i j n z e n i e t t e r a n g s c h i k k e n o n d e r d e o p e n c o n s t r u c t i e s , d o c h o o k n i e t o n d e r d e g e s l o t e n s a m e n h a n g e n d e o e v e r v e r d e d i g i n g e n .
