nr nr 41 41

Pełen tekst

(1)nr. 41 2012. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 2020.

(2) Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 2020.

(3)

(4) Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 2020. Redakcja naukowa dr inż. Adam Wasilewski Autorzy: dr inż. Barbara Chmielewska dr Marcin Gospodarowicz dr hab. Barbara Roszkowska-Mądra, Uniwersytet w Białymstoku dr Paweł Siemiński, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu dr inż. Adam Wasilewski.

(5) Prac zrealizowano w ramach tematu Analiza efektów wybranych instrumentów wspólnej polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich, w zadaniu: Analiza i ocena instrumentów polityki strukturalnej i regionalnej majcych wpyw na rozwój przedsibiorczoci na obszarach wiejskich. Celem niniejszego raportu byo zbadanie, jakiego rodzaju rozwizania w zakresie wspierania rozwoju przedsibiorczoci przewiduje Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku oraz jakie dziaania maj szans zosta wdroone w Polsce w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Badania zostay ponadto zorientowane na okrelenie potencjalnych moliwoci oraz zasadnoci poszerzenia zakresu wsparcia o instrumenty, które dopuszcza prawo Unii Europejskiej, a które dotychczas nie byy wykorzystywane.. Recenzent dr hab. Mirosawa Kozowska-Budziak, prof. nadzw. Uniwersytetu w Biaymstoku. Opracowanie komputerowe Danuta Lidke. Korekta Krystyna Mirkowska. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-276-4. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) Spis treci Wprowadzenie ....................................................................................................................................... 7 1.. Wsparcie rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich w ramach WPR 2020 ............ 9. 2.. Wsparcie podejmowania pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej przez modych rolników........................................................................................................................................ 14 2.1. Prawne podstawy wsparcia dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich .................. 15 2.2. Kwestia modych rolników w rolnictwie UE i Polski ........................................................... 18 2.3. Uzasadnienie i przesanki wsparcia unijnego ........................................................................ 24 2.3.1. rodki na zaoenie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich ................................................................................................... 24 2.3.2. Inwestycje w dziaalno pozarolnicz........................................................................... 29 2.3.3. Powizanie wsparcia z dziaania 1.a.ii oraz dziaania 1.b z dziaaniem 1.c – roczne patnoci dla rolników uczestniczcych w systemie patnoci dla drobnych producentów rolnych ...................................................................................... 34 2.4. Struktura alokacji dziaa z Art. 18 i 20 Rozporzdzenia EFRROW zgodnie z proponowan metodologi wyznaczania progów wielkoci gospodarstw rolnych uprawnionych do wsparcia.................................................................................................... 34 2.5. Wnioski i rekomendacje ........................................................................................................ 41 2.6. Literatura ............................................................................................................................... 42. 3.. Wsparcie dla transferu wiedzy i informacji oraz usug doradczych dla mikroprzedsibiorstw dziaajcych na obszarach wiejskich .................................................. 43 3.1. Znaczenie transferu wiedzy, informacji oraz usug doradczych w rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich ........................................................................... 44 3.2. Rola polityki w transferze wiedzy i informacji oraz rozwoju usug doradczych dla sektora mikroprzedsibiorstw ......................................................................................... 49 3.3. Obecne rozwizania w zakresie wsparcia finansowego dla transferu wiedzy i informacji oraz usug doradczych dla sektora mikroprzedsibiorstw na obszarach wiejskich............... 52 3.4. Skutki wprowadzenia wsparcia finansowego transferu wiedzy i informacji oraz usug doradczych dla sektora mikroprzedsibiorstw w ramach PROW po 2013 roku ................... 59 3.5. Literatura ............................................................................................................................... 64. 4.. Wspieranie rozwoju grup producenckich ................................................................................. 66 4.1. Dziaalno gospodarcza grup producentów rolnych ............................................................ 67 4.1.1. Formy prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez grupy producentów rolnych ...... 67 4.1.2. Gówne korzyci z czonkostwa w grupie producentów rolnych ................................... 68 4.1.3. Rejestracja grupy i zobowizania podatkowe................................................................. 69 4.2. Wsparcie finansowe grup producenckich .............................................................................. 70 4.2.1. Wsparcie dla przedsibiorców ........................................................................................ 70 4.2.2. Wsparcie w ramach WPR ............................................................................................... 70 4.2.3. Realizacja instrumentów pomocy wspófinansowanych z Funduszy UE ...................... 75 4.3. Stan zorganizowania polskich producentów rolnych ............................................................ 76 4.4. Grupy i organizacje producentów owoców i warzyw ........................................................... 79 4.4.1. Pomoc finansowa w ramach Wspólnej Organizacji Rynków Owoców i Warzyw........ 83 4.4.2. Realizacja pomocy finansowej dla grup producentów owoców i warzyw ..................... 85 4.4.3. Realizacja pomocy na dofinansowanie funduszu operacyjnego..................................... 85 4.5. Wspólna Polityka Rolna w latach 2014-2020 wobec grup producentów .............................. 86.

(7) 4.6. Podsumowanie i wnioski ....................................................................................................... 89 4.7. Literatura ............................................................................................................................... 91 Podstawowe akty prawne regulujce realizacj dziaania grupy producentów rolnych................... 92 5.. Obowizek zwikszenia i utrzymania zatrudnienia: bariera czy czynnik efektywnego wykorzystania rodków UE w rozwoju mikroprzedsibiorstw na obszarach wiejskich ..... 95 5.1. Metodyka badania ................................................................................................................. 96 5.2. Analiza sektora mikroprzedsibiorstw w Polsce w latach 2003-2011 .................................. 97 5.3. Fundusze Unii Europejskiej wspierajce mikroprzedsibiorczo...................................... 103 5.4. Analiza ilociowa zakresu wspierania mikroprzedsibiorczoci w ramach wybranych dziaa PROW, RPO i POKL w latach 2007-2011 w odniesieniu do wska ników zatrudnienia i rozwoju przedsibiorczoci .......................................................................... 112 5.5. Podsumowanie i wnioski ..................................................................................................... 116 5.6. Literatura ............................................................................................................................. 116. 6.. Uytki rolne jako czynnik produkcji dla nierolniczych sektorów gospodarki w Polsce ..... 118 6.1. Rynek czynnika ziemia ....................................................................................................... 118 6.2. Wykorzystanie uytków rolnych na cele nierolnicze .......................................................... 120 6.3. Rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej, a zapotrzebowanie na grunty rolne ....... 124 6.4. Podsumowanie i wnioski ..................................................................................................... 132 6.5. Literatura ............................................................................................................................. 133. Zakoczenie ....................................................................................................................................... 134.

(8) Wprowadzenie W chwili uko czenia niniejszego opracowania nie byy jeszcze znane ostateczne rozwizania dotyczce wielkoci budetu Unii Europejskiej oraz dystrybucji rodków pomidzy róne obszary wspólnej dziaalnoci. Z toczcych si debat na powysze tematy oraz przygotowanych projektów aktów prawnych wynika jednak, e Wspólna Polityka Rolna bdzie kontynuowana. Mog pojawi si co prawda pewne zmiany wielkoci i struktury wydatków, ale wydaje si, e dotychczasowe kierunki wsparcia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich zostan utrzymane. W przypadku Polski moliwe jest wic utrzymanie wsparcia rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich, za pomoc rónego rodzaju instrumentów porednich i bezporednich, stosowanych dotychczas w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Poszerzenie zbioru instrumentów uzalenione bdzie jednak od wielkoci uzyskanych rodków. Podejmowanie we Wspólnej Polityce Rolnej po 2013 roku dalszych dziaa na rzecz rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich w Polsce wydaje si koniecznoci. Stosowanie rónych instrumentów wspierajcych rozwój rolnictwa prowadzi bowiem bdzie do poprawy wydajnoci pracy w tym sektorze, a w konsekwencji do zwikszenia niezagospodarowanych zasobów pracy na rynku. Z uwagi na obecn sytuacj gospodarcz kraju naley jednak zaoy, e nierolnicze sektory nie bd w stanie zagospodarowa uwalnianych zasobów. Na rynku pracy ju jest okoo 2 mln osób bezrobotnych, które oczekuj na zatrudnienie w tych sektorach. Ponadto, poda pracy oraz popyt na ni z reguy cechuje inny rozkad terytorialny, za uwalniane przez rolnictwo zasoby pracy bdzie charakteryzowa niewielka mobilno. Utrzymanie instrumentów wsparcia rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej we Wspólnej Polityce Rolnej pozwoli wic ograniczy negatywne skutki powyszego procesu, zwizane m.in. z degradacj zasobu. Rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich jest uzasadniony nie tylko ze wzgldu na konieczno zagospodarowania uwalnianych zasobów siy roboczej. Moe on mie równie pozytywny wpyw na przemiany strukturalne w rolnictwie, zwaszcza zmiany struktury agrarnej. W przypadku sukcesu podejmowanych przedsiwzi gospodarczych w nierolniczych sektorach, osoby bdce wacicielami gruntów rolnych mog by bardziej skonne do podjcia decyzji o ich sprzeday. Grunty rolne stanowi bowiem ródo kapitau o relatywnie niskiej cenie, który moe zosta wykorzystany na rzecz rozwoju podjtego przedsiwzicia gospodarczego. Warunkiem jest jednak niski poziom ryzyka tego przedsiwzicia, a wsparcie w ramach WPR powinno przyczyni si do jego obnienia . Niemniej proces rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej moe przyczyni si do wzrostu sprzeday ziemi, a w konsekwencji wzrostu powierzchni pozostaych gospodarstw rolnych. Nie naley jednak oczekiwa w wyniku tego procesu spadku cen ziemi, poniewa skutki wzrostu sprzeday bd niwelowane przez systematyczny wzrost popytu na ni. Niemniej z punktu widzenia wacicieli podejmujcych dziaalno gospodarcz poza rolnictwem bdzie to zjawisko korzystne. Korzyci moe jednak odnie. 7.

(9) równie rolnictwo – transfer uwolnionych zasobów ziemi nastpi prawdopodobnie do gospodarstw o wyszej efektywnoci. W zwizku z powyszym, celem autorów niniejszego raportu byo zbadanie, jakiego rodzaju rozwizania w zakresie wspierania rozwoju przedsibiorczoci przewiduje Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku oraz jakie dziaania maj szans zosta wdroone w Polsce w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Autorzy poddali równie analizie rónice w podejciu do wspierania pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej w biecej i przyszej Wspólnej Polityce Rolnej. Badania zostay ponadto zorientowane na okrelenie potencjalnych moliwoci oraz zasadnoci poszerzenia zakresu wsparcia o instrumenty, które dopuszcza prawo Unii Europejskiej, a które dotychczas nie byy wykorzystywane. Oceniono take instrumenty wspierania przedsibiorczoci funkcjonujce w ramach WPR oraz oddziaywanie czynników niezwizanych ze Wspóln Polityk Roln. W opracowaniu zaprezentowano wyniki powyszych bada w ujciu tematycznym. W pierwszej kolejnoci przedstawiona zostaa ocena nowych instrumentów, które mogyby by wykorzystane do wspierania rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Instrumentami poddanymi analizie w tym przypadku s: bezporednie wsparcie podejmowania dziaalnoci gospodarczej przez modych rolników oraz rozwój systemu transferu wiedzy i usug doradczych dla maych i rednich przedsibiorstw. Kwestie zwizane z utrzymaniem dotychczasowych instrumentów rozwaano natomiast na przykadzie wsparcia dla grup producenckich. Oceniano równie obowizek zwikszenia i utrzymania zatrudnienia przez mikroprzedsibiorstwa korzystajce z pomocy publicznej w ramach WPR. Celem tej oceny byo wskazanie moliwoci poprawy skutecznoci dotychczas wykorzystywanych instrumentów. Ostatnim elementem bada bya ocena znaczenia ziemi jako czynnika w procesie rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej. Celem ogólnym byo wykazanie istotnej roli czynników, które nie wynikaj ze Wspólnej Polityki Rolnej, a które mog zwiksza lub ogranicza efektywno instrumentów wsparcia stosowanych w jej ramach. W badaniach zastosowano takie metody, jak: studia dokumentacji, analiza opisowa, analiza porównawcza, analiza korelacji oraz analiza regresji prostej. Podstawowym ródem informacji byy akty prawne oraz projekty aktów prawnych Rzeczypospolitej Polskiej i Unii Europejskiej. Uzyskane z nich informacje dotyczce obecnych i przyszych instrumentów WPR wzbogacono studiami literatury przedmiotu. Materia empiryczny stanowiy równie dane statystyczne GUS oraz wyniki monitoringu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.. 8.

(10) 1.. Wsparcie rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich w ramach WPR 2020. W obecnym okresie budetowym wan rol w rozwoju sektora MSP na obszarach wiejskich odgrywa Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. W rozporzdzeniu nr 1698/2005, dotyczcym wspierania rozwoju obszarów wiejskich ze rodków tego funduszu, Rada Unii Europejskiej zaznacza, e istnieje potrzeba towarzyszenia zmianom na obszarach wiejskich poprzez udzielanie pomocy w rónicowaniu dziaalnoci gospodarczej. Gównym kierunkiem zmian ma by przechodzenie ludnoci z dziaalnoci rolniczej do nierolniczych sektorów gospodarki. W rozporzdzeniu tym podjte s równie kwestie wspierania zatrudnienia, poprawy jakoci podstawowych usug, w tym zwizanych z lokalnym dostpem do technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) oraz podejmowania inwestycji uatrakcyjniajcych obszary wiejskie. Celem dziaa w powyszych obszarach ma by odwrócenie trendów spadku gospodarczego i spoecznego oraz wyludniania terenów wiejskich. Zgodnie z rozporzdzeniem pa stwa czonkowskie powinny w przyznanym ze rodków EFRROW wsparciu uwzgldni finansowanie dziaa zwizanych z rozwojem szeroko rozumianej gospodarki wiejskiej. Rozdzia rodków powinien by dokonywany na podstawie dowiadcze inicjatywy Leader oraz z uwzgldnieniem wielosektorowych potrzeb w zakresie endogenicznego rozwoju obszarów wiejskich. Rada zaleca równie finansowanie przez EFRROW dziaa na rzecz szeroko rozumianego rozwoju gospodarki wiejskiej, ujtych w lokalnych strategiach rozwoju. Uzyskanie wsparcia finansowego przez sektor maych i rednich przedsibiorstw jest wic warunkowane przez Rad Unii aktywnym wczeniem si przedstawicieli tego sektora w przygotowanie strategii, która bdzie uwzgldnia ich interesy. Istotne znaczenie dla MSP ma artyku 52 rozporzdzenia, który umoliwia wykorzystanie rodków EFRROW na zachcanie do rozwijania dziaalnoci turystycznej na obszarach wiejskich. Wsparcie z funduszu powinno by jednak ukierunkowane na tworzenie: • maej infrastruktury, takiej jak centra informacyjne oraz oznakowanie miejsc turystycznych, • infrastruktury rekreacyjnej – oferujcej dostp do obszarów przyrodniczych oraz zakwaterowanie o maej liczbie miejsc, • rozwój lub marketing usug turystycznych zwizanych z turystyk wiejsk. Zastosowanie pomocy finansowej w tych obszarach daje do szerokie moliwoci mikro-, maym i rednim przedsibiorstwom podjcia dziaalnoci w sektorze turystycznym na obszarach wiejskich. Równie wana dla dywersyfikacji dziaalnoci gospodarczej na terenach wiejskich jest moliwo wspierania przez fundusz tworzenia systemu usug z zakresu: • zarzdzania gospodarstwem rolnym, • zastpstwa i usug doradczych dla rolników, • usug doradczych dla wacicieli lasów. 9.

(11) W rozporzdzeniu Rada zaleca przede wszystkim podejmowanie dziaa na rzecz dywersyfikacji dziaalnoci gospodarczej poprzez udzielanie wsparcia mikro-, maym i rednim przedsibiorstwom. Skutkiem takiego podejcia jest wdraanie w ramach PROW 2007-2013 rónych dziaa zorientowanych na rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej. Przykadem bezporedniego wsparcia s dziaania „Tworzenie i rozwój mikroprzedsibiorstw” oraz „Rónicowanie dziaalnoci gospodarstw rolnych”. Porednie oddziaywanie WPR wystpuje natomiast w przypadku realizacji projektów z takich dziaa PROW jak „Podstawowe usugi dla gospodarki i ludnoci wiejskiej”, „Odnowa i rozwój wsi” czy „Leader”. Istotny, pozytywny wpyw na rozwój przedsibiorczoci wiejskiej ma równie wsparcie dla grup producenckich. Dziaalno tych grup wykracza bowiem poza obszar produkcji rolnej. Unia Europejska zamierza jednak wprowadzi pewne zmiany we Wspólnej Polityce rolnej na lata 2014-2020. Z przeprowadzonych studiów dokumentacji wynika, e powinny by one raczej korzystne dla rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Oddziaywanie WPR 2020 na t sfer zalee bdzie od rozwiza przyjtych na poziomie poszczególnych krajów. Niemniej proponuje si umoliwienie finansowania priorytetów przyjtych w rozporzdzeniu o rozwoju obszarów wiejskich ze rodków funduszy strukturalnych, a nie tylko z Europejskiego Funduszu Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (EFRROW). Nowa polityka rolna zakada równie nadanie wikszej rangi innowacjom jako czynnikowi rozwoju obszarów wiejskich. Proponowane jest bowiem tworzenie grup operacyjnych, w skad których wchodzi bd m.in. rolnicy, doradcy, naukowcy i przedsibiorcy zainteresowani wdraaniem innowacyjnych rozwiza w sektorze rolnym. Potencjalne zmiany w polityce rolnej mog wic zosta wykorzystane do przyspieszenia dywersyfikacji dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Nie naley si jednak spodziewa duych zmian na poziomie programów rozwoju w poszczególnych krajach. Z przeprowadzonych bada wynika bowiem, e utrzymane zostan dotychczas wykorzystywane instrumenty wspierania przedsibiorczoci, które bd podlega pewnym modyfikacjom w celu bardziej efektywnego wykorzystania rodków. Ponadto mona oczekiwa harmonizacji instrumentów rozwoju rolnictwa z instrumentami wsparcia sektora rolnego. Niemniej WPR 2020 moe by wanym stymulatorem rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Dynamika i trwao tego rozwoju nie bd jednak zalee wycznie od wsparcia stosowanego w ramach WPR. Podejmowane przez ludno wiejsk przedsiwzicia mog bowiem napotka na wiele barier, zwizanych np. ze z sytuacj gospodarcz w kraju i w Europie czy nieodpowiedni polityk podatkow lub polityk przestrzenn. Efektywno rodków WPR zalee wic bdzie w duym stopniu od dostosowania innych instrumentów, które mog oddziaywa na rozwój przedsibiorczoci. Utrzymanie dotychczasowych instrumentów wsparcia rozwoju przedsibiorczoci na obszarach wiejskich, a nawet pewne poszerzenie ich zakresu, powinno zagwarantowa przyjcie rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Roz-. 10.

(12) woju Obszarów Wiejskich1. W propozycji rozporzdzenia okrelono bowiem 2 cele szczegóowe WPR, których osignicie powinno przyczyni si do rozwoju nierolniczych sektorów gospodarki na obszarach wiejskich. S to: x cel szczegóowy nr 8 – wspieranie zatrudnienia na obszarach wiejskich oraz wspomaganie zachowania struktur spoecznych w obszarach wiejskich; x cel szczegóowy nr 9 – poprawa gospodarki wiejskiej oraz promocja dywersyfikacji. Wzrost zatrudnienia oraz zrónicowanie dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich w Polsce moe nastpi jedynie w przypadku dalszego rozwoju istniejcych przedsibiorstw lub wzrostu ich liczby. Powinno temu sprzyja zastosowanie bezporedniego wsparcia finansowego np. dla sektora mikroprzedsibiorstw. Nie bdzie to jednak dziaanie nowe, lecz niejako kontynuacja dotychczasowej polityki rozwoju obszarów wiejskich. Podobnie jak w przypadku dziaa na rzecz poprawy gospodarki wiejskiej, naley si spodziewa dalszego finansowania rozbudowy urzdze podstawowej infrastruktury technicznej oraz Internetu. Jednym z priorytetów przyszej polityki rolnej Unii Europejskiej jest bowiem zwikszanie integracji spoecznej, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich, ze szczególnym naciskiem na nastpujce sfery: a) uatwianie rónicowania dziaalnoci, zakadania nowych maych przedsibiorstw i tworzenia miejsc pracy; b) wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich; c) zwikszanie dostpnoci technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) na obszarach wiejskich oraz podnoszenie poziomu korzystania z nich i poprawianie ich jakoci. Dziaania ukierunkowane na realizacj powyszych priorytetów byy realizowane w Polsce ju w ramach Programu Rozwoju Obszarów wiejskich na lata 2007-2013. Byo to gównie wsparcie o charakterze inwestycyjnym, prowadzce do rozwoju mikroprzedsibiorstw wykorzystujcych przede wszystkim tradycyjne technologie produkcji lub wiadczenia usug. WPR 2020 kadzie wikszy nacisk na wspieranie przedsiwzi o charakterze innowacyjnym. Wydaje si wic, e w nowym programie rozwoju powinno zosta uwzgldnione wsparcie transferu wiedzy i informacji do sektora maych i rednich przedsibiorstw, a zwaszcza mikroprzedsibiorstw. Z bada IERiG -PIB2 wynika, e brak znajomoci brany oraz brak tradycji prowadzenia dziaalnoci gospodarczej niezwizanej z produkcj roln jest obecnie gówn barier jej podejmowania przez ludno wiejsk. Moliwo wsparcia dziaa na rzecz transferu wiedzy i informacji oraz usug doradczych dla sektora MP na obszarach wiejskich jest natomiast dopuszczona w propozycji rozporzdzenia w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z funduszu EFRROW w latach 2014-2020.. 1 2. KOM (2011) 627, 2011/0282 (COD) – wersja ostateczna z dnia 12.10.2011. Ankieta IERiG -PIB 2011. 11.

(13) Artyku 15. wspomnianego rozporzdzenia stwierdza bowiem, e usugi z zakresu transferu wiedzy i informacji mog by adresowane nie tylko do gospodarstw rolnych, ale równie do maych i rednich przedsibiorstw dziaajcych na obszarach wiejskich. W ramach tej pomocy mog natomiast by prowadzone dziaania informacyjne, ksztacenie zawodowe oraz dziaania na rzecz nabywania umiejtnoci, które mog obejmowa: x szkolenia, x warsztaty, x coaching. Wprowadzenie tego rodzaju wsparcia w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 mogoby istotnie przyczyni si do wzrostu liczby mikroprzedsibiorstw na obszarach wiejskich, a jednoczenie wyduy okres ich funkcjonowania na rynku. Ponadto powinno ono mie pozytywny wpyw na efektywno inwestycji mikroprzedsibiorstw, realizowanych ze rodków PROW oraz prowadzi do zmniejszenia ryzyka podejmowanej dziaalnoci inwestycyjnej. Wprowadzenie takiego instrumentu wsparcia w mniejszym stopniu zaburza rynek ni w przypadku wsparcia inwestycyjnego. Uzyskanie wsparcia inwestycyjnego moe bowiem dawa znaczn przewag konkurencyjn nad przedsibiorstwami, które z niego nie korzystay. W skrajnych przypadkach moe to prowadzi do zaniku konkurencji na lokalnych rynkach – paradoksalnie na skutek pomocy publicznej. Dostpno wiedzy i informacji umoliwia natomiast lepsze, bardziej efektywne wykorzystanie zasobów przedsibiorstwa. Poprawie efektywnoci w wyniku transferu wiedzy do sektora MP, a w tym mikroprzedsibiorstw, mógby suy rozwój systemu usug doradczych dla tych jednostek na obszarach wiejskich. Dotychczas, takie rozwizanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w Polsce nie byo stosowane. Propozycja rozporzdzenia w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich dopuszcza jednak moliwo finansowania usug doradczych oraz szkolenia doradców dla sektora MP. Z opinii rzdu nt. rozporzdzenia KE i Rady3 wynika jednak, e wsparcie transferu wiedzy i doradztwa bdzie adresowane do jednostek, które wiadcz te usugi dla sektora rolnego, tj. gospodarstw rolnych. Analiza stanowiska rzdu wobec przyszej polityki rolnej wskazuje, e kolejny program rozwoju obszarów wiejskich bdzie zawiera instrumenty wspierajce rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej. Pozytywnie zaopiniowano utrzymanie wsparcia dla grup producenckich oraz inwestycji infrastrukturalnych. Naley si równie spodziewa dalszego, bezporedniego wsparcia dla osób podejmujcych nierolnicz dziaalno gospodarcz. W tym zakresie mog jednak pojawi si pewne modyfikacje zwizane z moliwoci czenia tego dziaania z dziaaniem „mody rolnik”. Zgodnie z projektem rozporzdzenia Komisji i Rady instrument sucy tworzeniu nowej dzia3. Projekt stanowiska Rzdu RP (przygotowany przez MRiRW) wobec projektu rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (COM(2011)627). 12.

(14) alnoci gospodarczej na obszarach wiejskich powinien m.in. uatwia modym rolnikom rónicowanie prowadzonej dziaalnoci gospodarczej oraz podejmowanie przez nich dziaalnoci zaliczanej do sektora MP. Istotn rol w tym dziaaniu powinny odgrywa projekty czce rolnictwo i turystyk wiejsk, a take projekty zorientowane na inwestycje w energi odnawialn. Powysze zaoenia powinny znale swoje odzwierciedlenie w dziaaniach przyszego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W projekcie swego stanowiska Rzd RP nie kwestionuje bowiem zasadnoci wsparcia tworzenia i rozwoju pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich oraz powizania go ze wsparciem dla modych rolników. Kwestie sporne dotycz tylko takich obszarów jak poziom i sposób dokonywania patnoci czy rozdzia uprawnie do ustalania limitów wielkoci gospodarstw uprawnionych do wsparcia. Niemniej Rzd RP przywizuje du wag do tego dziaania, poniewa moe si ono przyczyni do poprawy struktury agrarnej. Zaoenie to jest suszne, ale poprawy struktury z tytuu wprowadzenia powyszego wsparcia nie naley si spodziewa w krótkim okresie. Nowo podejmowana dziaalno gospodarcza jest bowiem obarczona duym ryzykiem. Nie bdzie to sprzyjao sprzeday ziemi w celu dokonania inwestycji w ni. Z kolei ustalenie obowizku sprzeday ziemi jako kryterium dostpu moe znacznie ograniczy liczb beneficjentów. Ustalenie optymalnych zasad powyszego dziaania jest do skomplikowane, niemniej moe ono odegra istotn rol w przemianach strukturalnych na obszarach wiejskich. Sia oddziaywania poszczególnych instrumentów WPR 2020 na rozwój przedsibiorczoci na obszarach wiejskich bdzie jednak zalee nie tylko od przyjtych rozwiza co do zakresu instrumentów czy kryteriów finansowania, ale równie od kwoty rodków przeznaczonych na ten cel. Spodziewana redukcja budetu Unii Europejskiej moe bowiem doprowadzi do sytuacji, w której wprowadzenie nowych instrumentów wspierania przedsibiorczoci przyczyni si do nadmiernego ich rozdrobnienia. W konsekwencji spowoduje nawet zmniejszenie wpywu WPR na tworzenie pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej w porównaniu do biecego okresu budetowego. Przyjcie okrelonych rozwiza na poziomie kraju uzalenione jest wic w duej mierze od wielkoci uzyskanych funduszy. Ograniczenie dziaa wspierajcych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich nie musi jednak oznacza zaniechania danej formy wsparcia przez pa stwo. Przykadowo, jeli tworzenie mikroprzedsibiorstw przez modych rolników wspierane bdzie przez PROW, to poza tym programem mona stworzy system wspierania transferu wiedzy i usug doradczych dla sektora MP. W warunkach ograniczonego budetu równie istotne bdzie kompleksowe wsparcie rozwoju przedsibiorczoci. Wspólna Polityka Rolna oferuje bowiem jedynie do ograniczony zakres tych instrumentów. Ich stosowaniu powinny towarzyszy odpowiednie dziaania dostosowawcze w wielu innych obszarach, np. w polityce fiskalnej, polityce przestrzennej czy w obrbie inynierii finansowej.. 13.

(15) 2.. Wsparcie podejmowania pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej przez modych rolników. Propozycje reform WPR UE znajduj swoje oparcie w wieloletnich ramach finansowych na lata 2014-2020. Powysze propozycje stanowi oparcie dla pakietu rozporzdze Komisji dotyczcych realizacji WPR w kolejnej perspektywie budetowej. W strategii EUROPA 2020 wskazano midzy innymi w ramach priorytetów unijnych, e celami rozwoju obszarów wiejskich jest poprawa konkurencyjnoci wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwikszenie rentownoci gospodarstw rolnych oraz zwikszanie wczenia spoecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Niezalenie od proponowanych zmian, w polityce rozwoju obszarów wiejskich nadal aktualne pozostaj dugoterminowe cele strategiczne, takie jak zwikszanie konkurencyjnoci rolnictwa, zrównowaone gospodarowanie zasobami naturalnymi i dziaaniami na rzecz klimatu oraz zrównowaony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Podstawowe znaczenie dla rozwoju oraz konkurencyjnoci obszarów wiejskich ma wspieranie procesów tworzenia i rozwijania dziaalnoci gospodarczej. Moe by realizowane w dwóch formach, to znaczy dotyczy wsparcia gospodarstw rolnych i/lub dziaalnoci pozarolniczej. Takie podejcie wydaje si by uzasadnione tym, e z jednej strony daje szanse rolnikom, w tym modym rolnikom na prowadzenie dziaalnoci rolniczej i strukturalne dostosowanie ich gospodarstw do wymaga rynku, z drugiej strony umoliwia im (równie modym rolnikom), czonkom ich rodzin lub mieszka com obszarów wiejskich w ogóle, na rónicowanie dziaalnoci w kierunku dziaalnoci pozarolniczej oraz tworzenie i rozwijanie MP prowadzcych dziaalno pozarolnicz. Tak ukierunkowane wsparcie przyczynia si bdzie do rozwoju gospodarstw rolnych – gównie jednak takich, których dziaalno rolnicza jest rentowna lub potencjalnie rentowna – oraz do tworzenia „nowej tkanki gospodarczej” na obszarach wiejskich w postaci przedsibiorstw pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej, gównie firm MP, które s przecie podstaw unijnej gospodarki wiejskiej. W efekcie wsparcia rozwoju gospodarstw rolnych i dziaalnoci pozarolniczej moliwe jest uzyskanie pozytywnych skutków w postaci ochrony i tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich oraz ograniczenie sezonowych waha zatrudnienia. Powinny by wspierane przede wszystkim przedsiwzicia sprzyjajce integracji przedsibiorstw i powstawaniu sieci lokalnych powiza midzysektorowych, polegajce midzy innymi na czeniu rolnictwa, agroturystyki, przetwórstwa rolno-spoywczego, dziedzictwa przyrodniczego i/lub kulturowego oraz OZE . Pomimo ju blisko dziesicioletniego wspierania rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce ze rodków unijnych, sytuacja strukturalna polskiego rolnictwa wymaga prowadzenia dalszej aktywnej polityki rolnej. Uczestnictwo polskiego rolnictwa we Wspólnej Polityce Rolnej Unii Europejskiej przyczynio si do poprawy konkurencyjnoci zarówno caego sektora rolnego, jak i poszczególnych podmiotów. Pomimo to, jednak nadal istniej znaczne rónice strukturalne pomidzy Polsk i innymi pa 14.

(16) stwami UE. Dlatego, aby zapewni trwanie i rozwój gospodarstw oraz „witalno” obszarów wiejskich konieczne jest kontynuowanie dziaa na rzecz wsparcia agrobiznesu oraz wsi, w czym szczególnie wan rol peni fundusze unijne. Przede wszystkim, w kolejnych latach naley umoliwi dalsz modernizacj i restrukturyzacj tych podmiotów, których potencja produkcyjny pozwala na podjcie wyzwa konkurencyjnych na europejskim rynku. Poza tym, naley umoliwi dokonanie przemian pokoleniowych, w celu powstania nowych, silnych i nowoczesnych gospodarstw, prowadzonych przez rolników i/lub modych rolników. Osobom prowadzcym gospodarstwa niewielkie obszarowo i sabsze ekonomicznie naley z kolei albo umoliwi odejcie od zawodu rolnika i rozpoczcie innej dziaalnoci, albo pomóc w takiej restrukturyzacji gospodarstw, aby byy one w stanie generowa odpowiednie dochody, wykorzystujc posiadane zasoby ziemi i pozostaych rodków produkcyjno-kapitaowych. W celu zapewnienia moliwie najwikszej skutecznoci podejmowanych dziaa konieczne jest przyjcie kryteriów delimitacyjnych dla beneficjentów. Regionalne zrónicowanie rolnictwa w Polsce wymaga okrelenia rónych kryteriów, odpowiadajcych sytuacji poszczególnych regionów. W konsekwencji alokacja i wykorzystanie rodków z rónych dziaa bdzie zrónicowana regionalnie, ale odpowiednia do sytuacji strukturalnej i potrzeb podmiotów. Pewnym wskazaniem do okrelenia kryteriów kwalifikacyjnych dla potencjalnych beneficjentów mog by dotychczasowe wyniki wdraania dziaa PROW 2007-2013 zwizanych z zakadaniem i/lub rozwijaniem dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich. 2.1.. Prawne podstawy wsparcia dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich. Polityka interwencji realizowana w przyszej perspektywie budetowej Unii Europejskiej, tj. w latach 2014-2020, znajduje swoje uzasadnienie w przyjtej strategii rozwoju spoeczno-gospodarczego „EUROPA 2020”. Zgodnie z ustanowionymi zasadami wsparcia przyjto stosowanie uproszczonego zestawu rodków, aby realizowana polityka bya bardziej przejrzysta dla beneficjentów, a jednoczenie gwarantowaa wysz skuteczno podejmowanych dziaa . Pomimo przyjcia nowych zasad wsparcia w wymiarze ogólnym, kontynuowane bdzie rozwizanie z 2000 roku, polegajce na podzieleniu WPR na dwa filary4. Przyjte wówczas rozwizania okazay si skuteczne dla czci gospodarstw rolnych gównie z punktu widzenia procesów inwestycyjnych w gospodarstwach, w tym równie w gospodarstwach modych rolników w aspekcie ich modernizacji i restrukturyzacji, powodujc popraw konkurencyjnoci. Jednoczenie jednak okazay si niewystarczajce z punktu widzenia wspierania tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Brak dostatecznej liczby miejsc pracy na obszarach wiejskich przyczynia si do relatywnie niszej jakoci ycia mieszka ców, wpywa te negatywnie na procesy rozwoju spoecznoci wiejskich. 4. Przyjto wówczas, e w ramach I filaru WPR realizowane bd patnoci bezporednie i rodki rynkowe, za w ramach II filaru WPR realizowane bdzie wieloletnie wsparcie rozwoju obszarów wiejskich. 15.

(17) Pomimo upywu prawie pótorej dekady od ukierunkowania wsparcia na rozwój obszarów wiejskich w ramach II filaru WPR, dotychczasowe zmiany s wic niewystarczajce, a wyzwania rozwojowe, pozostaj aktualne. Jeli zatem mieszka cy UE, w tym take obszarów wiejskich, maj faktycznie uczestniczy w „inteligentnym”, trwaym i „sprzyjajcym wczeniu spoecznemu” wzrocie gospodarczym, co stanowi wyznacznik de strategii „EUROPA 2020”, konieczne jest podjcie wyzwa rozwojowych i poprzez zamierzane interwencje rozwizywanie wystpujcych problemów. W tym te celu okrelono misj rozwoju obszarów wiejskich przyjmujc, e ma by ona spójna z ogólnymi celami WPR oraz celami strategii „EUROPA 2020”. Tak okrelona misja rozwoju obszarów wiejskich obejmuje:

(18) zwikszenie konkurencyjnoci rolnictwa,

(19) zrównowaone gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz dziaania w obszarze ochrony klimatu,

(20) zrównowaony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Wyej wskazane dugoterminowe cele rozwoju obszarów wiejskich w perspektywie budetowej 2014-2020 zostay skwantyfikowane w postaci szeciu priorytetów PROW: 1. uatwianie transferu wiedzy w rolnictwie, lenictwie i na obszarach wiejskich, 2. poprawa konkurencyjnoci wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwikszenie rentownoci gospodarstw rolnych, 3. poprawa organizacji a cucha ywnociowego i promowanie zarzdzania ryzykiem w rolnictwie, 4. odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zalenych od rolnictwa i lenictwa, 5. wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodark niskoemisyjn i odporn na zmian klimatu w sektorach rolnym, spoywczym i lenym, 6. zwikszanie wczenia spoecznego, ograniczenie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Z perspektywy mieszka ców obszarów wiejskich, dla dziaalnoci pozarolniczej najwiksze znaczenie ma szósty priorytet PROW. W ramach tego priorytetu wród obszarów interwencji znajduje si uatwienie rónicowania dziaalnoci, zakadanie nowych maych przedsibiorstw i tworzenie miejsc pracy. Wskazywane obszary interwencji w ramach rozwoju obszarów wiejskich s kluczowe dla znaczcej czci populacji, bowiem blisko 15% mieszka ców regionów z przewag obszarów wiejskich cierpi z powodu wska nika zatrudnienia o okoo poow niszego od redniej unijnej, ponadto w wielu tyche regionach wystpuje niski wska nik PKP na mieszka ca; w konsekwencji sytuacja ta przekada si na niskie dochody ludnoci. Podobnie jak w poprzednich okresach budetowych, tak i w latach 2014-2020 implementacja wsparcia rodkami PROW realizowana bdzie na mocy unijnego prawodawstwa. Podstawowym dokumentem programowym pozostaje w tym wzgldzie Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiej-. 16.

(21) skich (EFRROW)5. Obecna forma rozporzdzenia PROW zostaa dostosowana do wspólnych ram strategicznych polityki unijnej – rodki zostay podzielone wg rodzajów wsparcia i beneficjentów, nie za, jak w obecnej perspektywie, wg priorytetów wsparcia. Liczba narzdzi wsparcia w perspektywie 2014-2020 ma by mniejsza ni w latach 2007-2013, nie oznacza to jednak zmniejszenia zakresu wsparcia. Paleta narzdzi wsparcia zostaa ograniczona wskutek poczenia niektórych dotychczasowych dziaa . Jednoczenie mona wskaza, e PROW 2014-2020 pozostaje tak skonstruowany, e z jednej strony charakteryzuje go elastyczno moliwych interwencji, z drugiej za strony moliwe jest te ukierunkowanie wsparcia, zgodne ze swoistymi potrzebami na przykad ze strony modych rolników, drobnych producentów, czy te rozwijania dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich lub promowania tzw. krótkich a cuchów dostaw. Jeli chodzi o moliw interwencj w obszarze wspierania dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich, bezporednie odniesienie mona odnale w w/w rozporzdzeniu, art. 20 – Rozwój gospodarstw rolnych i dziaalnoci gospodarczej. W punkcie 1, lit. a) (ii), zostao wskazane, e wsparcie w ramach tego rodka obejmuje rodki na zaoenie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich. Wsparcie to moe by udzielone rolnikom lub czonkom gospodarstw rolnych rónicujcym swoj dziaalno w kierunku dziaalnoci pozarolniczej lub mikroprzedsibiorstwom i maym przedsibiorstwom prowadzcym dziaalno pozarolnicz na obszarach wiejskich. Wsparcie takie jest uzalenione od przedoenia przez wnioskodawc planu operacyjnego, którego wdroenie musi si rozpocz w terminie szeciu miesicy od dnia wydania decyzji o udzieleniu pomocy. rodki mog by wypacane w co najmniej dwóch ratach przez okres maksymalnie 5 lat, za same raty mog mie charakter degresywny, przy czym wypata ostatniej raty wsparcia uzaleniona jest od prawidowej realizacji planu operacyjnego. Kwota wsparcia w ramach tej interwencji pozostaje do okrelenia przez pa stwo czonkowskie, z uwzgldnieniem sytuacji spoeczno-gospodarczej obszaru objtego programem. Na t chwil w rozporzdzeniu zostaa wskazana maksymalna kwota wsparcia, która moe wynosi 70 tys. €. Warto zauway, e w ramach dziaania Rozwój gospodarstw rolnych i dziaalnoci gospodarczej, zao enie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich doszo do poczenia dwóch dziaa realizowanych dotychczas w perspektywie budetowej 2007-2013 jako osobne. Tymczasem mona wskazywa na pewien chaos informacyjny co do konstrukcji zasad wsparcia, bowiem z jednej strony mowa jest w rozporzdzeniu o zakadaniu nowego przedsibiorstwa, z drugiej za zostao take wskazane, e pomoc moe by udzielona mikroprzedsibiorstwom i maym przedsibiorstwom prowadzcym dziaalno pozarolnicz na obszarach wiejskich, zatem ju funkcjonujcym na rynku. Intencj ustawodawcy byo, jak si wydaje, aby z jednej strony wsparcie adresowa do nowopowstajcych przedsibiorstw w przypadku takich beneficjentów, którzy po raz pierwszy zakadaj przedsibiorstwo – uruchamiaj dziaalno pozarolnicz w gospodarstwie rolnym 5. Bruksela, dnia 12.10.2011 KOM(2011) 627 wersja ostateczna 2011/0282 (COD). 17.

(22) w drodze rónicowania dotychczasowej dziaalnoci gospodarczej (de facto rolniczej), z drugiej za, kierowa wsparcie do podmiotów, które ju prowadz dziaalno pozarolnicz, ale tylko takich, które posiadaj status mikroprzedsibiorstw lub maych przedsibiorstw. Jeli uzna takie rozwizanie za prawdziwe, to z populacji beneficjentów byyby wykluczone nowopowstajce przedsibiorstwa speniajce status mikroprzedsibiorstw lub maych przedsibiorstw bdce w fazie organizacji w chwili skadania wniosków, a wic nie posiadajce jeszcze historii dziaania. Mona wic przyj, e dziaanie powinno by realizowane w dwóch schematach wsparcia, mianowicie: x schemat I – dla nowo powstajcych przedsibiorstw, gdzie zaoycielami s rolnicy lub czonkowie ich rodzin rónicujcy dziaalno gospodarcz, x schemat II – dla funkcjonujcych przedsibiorstw posiadajcych status mikroprzedsibiorstwa lub maego przedsibiorstwa (czyli podmiotów rozwijajcych dziaalno gospodarcz). Nawizujc do istoty problemu badawczego wskazanego w tytule opracowania, nie sposób odnale jakikolwiek bezporedni odnonik dotyczcy wsparcia zakadania przedsibiorstwa dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich przez modych rolników. Niemniej, biorc pod uwag rol modych rolników w gospodarce – rolnictwie unijnym, w szczególnoci za w Polsce, warto si przyjrze temu problemowi badawczemu. 2.2.. Kwestia modych rolników w rolnictwie UE i Polski. Generalnie mona doj do wniosku, e modzi rolnicy w UE borykaj si gównie z problemami wynikajcymi z trudnego dostpu do ziemi oraz do rodków finansowych, w tym kredytów. Ponadto, modzi ludzie s zniechceni prac w rolnictwie z powodu braku równowagi w a cuchu dostaw ywnoci, czego przejawem s due rónice w poziomie cen otrzymywanych przez rolników a cenami finalnymi paconymi przez konsumentów. W efekcie zainteresowanie modych ludzi pozostawaniem na wsi i prowadzeniem dziaalnoci rolniczej jest coraz mniejsze. Trzeba jednak wskaza, e sytuacja jest róna w krajach UE-15 i krajach UE-12 – w tych drugich, „starych” krajach UE, relatywnie gorsza. Odzwierciedleniem skali zjawiska jest proporcja liczby modych rolników do tych w wieku ponad 55 lat: wynosi ona w Europie przecitnie jak 1 do 9, co oznacza, e na jednego rolnika w wieku poniej 35 lat przypada 9 rolników w wieku powyej 55 lat. W niektórych krajach jest daleko gorzej, na przykad w Portugalii, Hiszpanii, we Woszech, Wielkiej Brytanii i Bugarii, z kolei w wybranych krajach UE odwrotnie, jak w Austrii, Niemczech i Polsce. Ogóem w krajach UE obserwuje si systematyczny ubytek liczby rolników, przy czym populacja modych rolników maleje bardziej znaczco. Jak wskazywano wczeniej, Polska jest jednym z krajów, których problem modych rolników dotyka w mniejszej skali ni wiele innych pa stw UE-15. Przecitnie w kraju udzia modych kierowników gospodarstw rolnych w ich populacji ogóem stanowi 25% (tabela 1). W ukadzie regionalnym zjawisko pozostaje zrónicowane.. 18.

(23) W województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, ódzkim, mazowieckim, podlaskim, pomorskim, warmi sko-mazurskim i wielkopolskim przekracza przecitny poziom krajowy, w pozostaych województwach jest niszy. Najlepiej ksztatuje si sytuacja w woj. wielkopolskim, podlaskim i kujawsko-pomorskim, gdzie modzi rolnicy stanowi od 28 do 28,6%. Odmiennie w województwie lskim – tu udzia modych rolników wynosi niewiele poniej 20%. Najmniej liczna populacja modych rolników w porównaniu do pozostaych województw wystpuje w mazowieckim, lubelskim i maopolskim, od 10,8% do 14,1%. Równie wana jest te kwestia pracujcych w rolnictwie, bowiem rzutuje to na struktur rolnictwa i rynek pracy w ogóle. Z prawie 4,5 mln osób pracujcych w polskim rolnictwie, niemal 1/3 z nich to osoby mode, za populacja osób w wieku 55 lat i powyej bya jednak nieznacznie nisza, wynosia niespena 28% ogóu [tabela 2]. Takie relacje wskazuj, e w polskim rolnictwie obecnie nie wystpuje na szerok skal problem starzenia si rolników, bowiem przecitnie na 1 pracujcego do 40 roku ycia przypada poniej 1 osoby w wieku powyej 55 lat. Jednoczenie mona wskaza, e przy braku efektu „pchnicia” w postaci rozwijania pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich, przez dugie lata sytuacja na rynku pracy na obszarach wiejskich bdzie gównie wynikiem obecnych relacji w zatrudnieniu. Relacja pomidzy liczb pracujcych wg wieku, tj. do 40 roku a powyej 55 lat najbardziej korzystnie ksztatuje si w województwach wielkopolskim, pomorskim i kujawsko-pomorskim, bowiem wynosi odpowiednio 0,75, 0,75 i 0,67 osoby. Procesy starzenia si rolników najbardziej zaawansowane s w województwach dolnolskim, lubuskim, podkarpackim, lskim i zachodniopomorskim; analogiczny wska nik przekracza 1. Skala problemów na wiejskich rynkach pracy jest dua, a jej odzwierciedleniem moe by np. wykorzystanie zasobów pracy w rolnictwie indywidualnym. Otó nakady pracy ponoszone przez pracujcych w rolnictwie indywidualnym jednoznacznie wskazuj na brak wykorzystania bdcego w dyspozycji potencjau. Przecitnie w kraju nakad pracy na osob ksztatuje si na poziomie 0,4 AWU (tabela 3), za najbardziej efektywne wykorzystanie potencjau pracy osiga poziom 0,7 AWU. Zatem na obszarach wiejskich caego kraju istnieje potrzeba tworzenia i rozwijania miejsc pracy w dziaalnociach pozarolniczych.. 19.

(24) . 38 333. Wielkopolskie. Zachodniopomorskie. 8 926. 40 347. 20 102. 25 664. 94 739. 34 565. 72 990. 66 627. 31 424. 59 405. 135 786. 23 964. 161 838. 137 139. 92 004. 20 106. 146 409. 51 502. 56 144. 1 210 307. osoby. 40-64 lata. 3 743. 9 115. 3 969. 13 858. 15 965. 3 626. 6 883. 40 678. 3 932. 19 715. 33 047. 11 208. 4 108. 24 970. 4 148. 9 669. 208 633. 65 lat i wicej. 28,0 23,3. 100,0. 26,2. 24,4. 19,6. 25,7. 28,2. 21,0. 24,2. 26,8. 23,1. 28,1. 21,5. 26,6. 28,6. 21,6. 25,0. poniej 40 lat. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. ogóem. ródo: Charakterystyka gospodarstw rolnych 2010 – Wyniki PSR 2010, GUS.. 52 245. 144 201. witokrzyskie Warmi skomazurskie. 12 098. 26 003. 46 830. 13 711. 223 295. Podkarpackie. 8 924. 66 410. 28 015. 36 820. Opolskie. 114 863. 247 963. Mazowieckie. 51 191. 102 694. 221 377. Maopolskie. 40 309. lskie. 143 521. ódzkie. 6 639. 62 180. 92 291. 30 853. Lubuskie. 47 149. 233 559. Lubelskie. 22 254. Pomorskie. 77 905. Kujawsko-pomorskie. 18 184. 472 125. Poniej 40 lat. Podlaskie. 83 997. 1 891 065. Ogóem. Dolnolskie. Polska. Województwa. 67,0. 65,7. 66,2. 63,5. 64,9. 66,6. 64,4. 60,8. 65,1. 65,3. 61,9. 64,1. 65,2. 62,7. 66,1. 66,8. 64,0. 40-64 lata. 9,8. 6,3. 7,6. 12,1. 15,5. 7,7. 7,5. 18,2. 10,7. 8,0. 14,9. 7,8. 13,3. 10,7. 5,3. 11,5. 11,0. 65 lat i wicej %. 2,0. 7,6. 2,8. 6,1. 5,4. 2,5. 4,9. 11,8. 1,9. 13,1. 11,7. 7,6. 1,6. 12,4. 4,1. 4,4. 100,0. ogóem. Struktura. Tabela 1. Kierownicy gospodarstw rolnych wg wieku i województw w 2010 r.. 1,9. 8,5. 2,9. 5,9. 4,3. 2,6. 5,5. 9,9. 1,9. 14,1. 10,8. 8,5. 1,4. 13,2. 4,7. 3,9. 100,0. poniej 40 lat. 2,1. 7,8. 2,9. 6,0. 5,5. 2,6. 4,9. 11,2. 2,0. 13,4. 11,3. 7,6. 1,7. 12,1. 4,3. 4,6. 100,0. 40-64 lata. 1,8. 4,4. 1,9. 6,6. 7,7. 1,7. 3,3. 19,5. 1,9. 9,4. 15,8. 5,4. 2,0. 12,0. 2,0. 4,6. 100,0. 65 lat i wicej.

(25) 231,0 284,3 108,1 338,8 75,7. witokrzyskie. Warmi sko-mazurskie. Wielkopolskie. Zachodniopomorskie. 20. 108. 32. 86. 59. 35. 67. 165. 24. 179. 172. 107. 17. 178. 55. 46. 1 349. osoby. poniej 40 lat. 21. 82. 25. 83. 77. 26. 51. 180. 24. 139. 166. 87. 21. 154. 37. 55. 1 229. 55 lat i wicej. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. 100,0. ogóem. 24,1 28,1. 26,2. 23,3. 29,3. 33,3. 24,2. 23,9. 32,0. 27,9. 24,6. 29,7. 25,5. 32,4. 27,3. 21,5. 31,6. 27,6. 55 lat i wicej. 31,9. 29,1. 30,4. 25,5. 32,2. 31,3. 29,3. 28,5. 31,5. 30,9. 31,3. 25,9. 31,5. 31,9. 26,2. 30,3. (%). poniej 40 lat. Struktura.

(26)

(27)

(28)

(29)

(30)

(31)

(32)

(33)

(34)

(35)

(36)

(37)

(38)

(39)

(40)

(41)

(42)

(43)

(44) ródo: Charakterystyka gospodarstw rolnych 2010 – Wyniki PSR 2010, GUS.. 107,3. Opolskie. lskie. 85,2. Mazowieckie. Pomorskie. 567,4. Maopolskie. 213,1. 558,3. ódzkie. 561,8. 342,8. Lubuskie. Podlaskie. 63,6. Lubelskie. Podkarpackie. 172,8 564,8. Kujawsko-pomorskie. 175,0. 4449,9. Ogóem. Dolnolskie. Polska. Województwa. w tym:. 1,08. 0,75. 0,80. 0,96. 1,30. 0,75. 0,76. 1,09. 0,98. 0,78. 0,96. 0,81. 1,25. 0,87. 0,67. 1,21. 0,91. Liczba osób w wieku 55 lat i wicej na 1 osob w wieku do 40 lat. Tabela 2. Pracujcy w rolnictwie indywidualnym wg wieku w 2010 r..

(45) Tabela 3. Nakady pracy osób pracujcych w indywidualnych gospodarstwach rolnych w 2010 r. (tys. AWU/osoba) Osoby w wieku (lata) Województwa. Ogóem. 15-24. 25-34. 35-44. 45-54. 55-64. 65 i wicej. Polska. 0,4. 0,3. 0,4. 0,5. 0,5. 0,5. 0,4. Dolnolskie Kujawskopomorskie. 0,4. 0,2. 0,4. 0,4. 0,5. 0,4. 0,3. 0,5. 0,3. 0,5. 0,6. 0,7. 0,6. 0,3. Lubelskie. 0,4. 0,3. 0,4. 0,5. 0,5. 0,5. 0,3. Lubuskie. 0,4. 0,2. 0,4. 0,4. 0,5. 0,4. 0,3. ódzkie. 0,5. 0,3. 0,4. 0,5. 0,6. 0,5. 0,4. Maopolskie. 0,4. 0,2. 0,4. 0,4. 0,5. 0,5. 0,4. Mazowieckie. 0,5. 0,3. 0,5. 0,6. 0,6. 0,5. 0,4. Opolskie. 0,4. 0,3. 0,4. 0,5. 0,5. 0,4. 0,3. Podkarpackie. 0,3. 0,2. 0,3. 0,4. 0,4. 0,4. 0,4. Podlaskie. 0,5. 0,3. 0,6. 0,6. 0,6. 0,5. 0,4. Pomorskie. 0,5. 0,3. 0,5. 0,6. 0,6. 0,5. 0,3. lskie. 0,3. 0,2. 0,3. 0,4. 0,4. 0,4. 0,3. witokrzyskie Warmi skomazurskie. 0,5. 0,3. 0,4. 0,5. 0,6. 0,5. 0,4. 0,5. 0,3. 0,5. 0,6. 0,6. 0,5. 0,3. Wielkopolskie. 0,5. 0,3. 0,5. 0,6. 0,6. 0,5. 0,3. Zachodniopomorskie. 0,4. 0,3. 0,4. 0,5. 0,5. 0,5. 0,3. ródo: obliczenia wasne na podstawie: Charakterystyka gospodarstw rolnych 2010 – Wyniki PSR 2010, GUS.. Wspieranie procesów inicjujcych dziaalno pozarolnicz na obszarach wiejskich wpisuje si w tzw. wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, którego pocztki mona wskaza w reformie WPR UE z 1992 r., okrelanej mianem reformy Mac Shary’ego. Idea wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich zyskaa zainteresowanie wskutek wystpienia w latach dziewidziesitych sytuacji kryzysowej w unijnym rolnictwie. Myl ta zostaa po raz pierwszy inkorporowana do polskiego rolnictwa w postaci dokumentów rzdowych pt. Strategia dla Polski oraz Zao enia polityki spoeczno-gospodarczej dla wsi, rolnictwa i gospodarki ywnociowej do 2000 roku, a swoistym impulsem do podjcia tych kierunków dziaa byy i nadal s efekty transformacji spoeczno-gospodarczej Polski z ostatniej dekady XX wieku. Mona przyj, e wówczas w polskim yciu gospodarczym nastpio przewartociowanie i zrozumienie, e dla wsi równie wane jak rolnictwo s inne dziay gospodarki i tworzone w nich nowe miejsca pracy w zawodach pozarolniczych albo zwizanych z rolnictwem i jego otoczeniem. Jednoczenie rozwój funkcji pozarolniczych na obszarach wiejskich pozytywnie oddziauje na procesy modernizacji samego rolnictwa, sprawia bowiem e pewna grupa osób pracujcych w gospodarstwach rolnych moe z rolnictwa odej. Potrzeby modernizacyjne polskiego rolnictwa naley uzna za due, bowiem jak wskazuje Poczta (2010) „…rolnictwo polskie cechuje ni sza wydajno kapi-. 22.

(46) tau (o ok. 2/3 redniej w gospodarce narodowej) i okoo czterokrotnie ni sza wydajno pracy, co wskazuje na konieczno dalszego zmniejszenia zasobów pracy w rolnictwie”. Dlatego wszelkie inicjatywy w obszarze wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich s ze wszech miar podane i naley je wspiera, majc na uwadze konkurencyjny rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Przedsibiorczo wiejska dla wielu mieszka ców obszarów wiejskich, zarówno bezrobotnych, jak i pracujcych w gospodarstwach rolnych przede wszystkim w niepenym wymiarze, stanowi szans poprawy sytuacji materialnej i zmniejszenia problemów ekonomicznych. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich w duej mierze jest skorelowany z problematyk zrównowaonego rozwoju, który tym si przejawia, e w przestrze wiejsk zostaj wkomponowane rónorodne funkcje pozarolnicze. Jak wskazuj Durand i Huylenbroeck (2003), wdraanie zrównowaonego rozwoju na obszarach wiejskich wie si z poszukiwaniem przez mieszka ców wsi alternatywnych i dodatkowych róde dochodu, a pomocn drog w urzeczywistnianiu tych de jest podejmowanie dziaalnoci gospodarczej. Na terenach wiejskich rozwój dziaalnoci pozarolniczej uwarunkowany jest rónymi czynnikami, wród tych mona wskaza wewntrzne oraz zewntrzne. Jako gówne uwarunkowania implikujce rozwój dziaalnoci pozarolniczych na obszarach wiejskich mona wymieni nastpujce: 1. Zapotrzebowanie na rekreacj, z której korzysta gównie ludno przebywajca na terenach wiejskich czasowo. Popyt ten stanowi czynnik zewntrzny rozwoju obszarów wiejskich, powodujcy popraw warunków bytowych ludnoci wiejskiej. 2. Zapotrzebowanie ludnoci wiejskiej na szeroko rozumian obsug. Pobudzenie, a nastpnie zaspokojenie tego pobytu przyczynia si do podniesienia stopy yciowej miejscowej ludnoci oraz powstrzymania odpywu ludnoci ze wsi. 3. Industrializacja obszarów wiejskich oparta na istniejcych lub potencjalnych zasobach lokalnych (np. surowce, sia robocza) lub na zasobach zewntrznych (np. kapita, sia robocza). 4. Urbanizacja wprowadzona z zewntrz, która wystpuje w dwojakiej formie: koncentracji przestrzennej wielofunkcyjnej obsugi ludnoci na terenie wsi oraz pogbienia zwizków miedzy miastem a wsi objawiajcego si dojazdami do pracy do miasta ludnoci wiejskiej i dodatkowym dopywem dochodów na tereny wiejskie. Widoczne jest równie rozszerzenie funkcji miasta w zakresie obsugi spoecznej, konsumpcyjnej i produkcyjnej na obszary wiejskie. Dotychczasowe dowiadczenia z realizacji dziaa , których celem jest rozwój dziaalnoci pozarolniczych na obszarach wiejskich przynajmniej z perspektywy wybranych krajów czonkowskich UE wydaj si by bardzo zachcajce i obiecujce, bowiem kreowanie polityki rozwoju przedsibiorczoci przynosi pozytywne rezultaty. Przejawia si to w tym, e coraz wicej gospodarstw rolnych czerpie cz swoich dochodów z prowadzenia dziaalnoci pozarolniczej. W niektórych pa stwach proces wielofunkcyjnoci rolnictwa jest bardzo zaawansowany. W Finlandii a 29% gospodarstw rolnych obok podstawowej funkcji rolniczej prowadzi dziaalno w obrbie. 23.

(47) innych sekcji gospodarki narodowej. We Francji tymi pozarolniczymi dziaalnociami zajmuje si co czwarte gospodarstwo rolne, w Wielkiej Brytanii 24,0% gospodarstw, w Niemczech i Holandii po 22,5% gospodarstw, w Rumunii 22,1% gospodarstw, a w Austrii 21,4% gospodarstw. W Polsce ich liczba w wietle danych EUROSTAT-u zwikszya si w latach 2003-2005 z 3,3% do 5,4% [Analiza dziaalnoci gospodarczych…]. 2.3.. Uzasadnienie i przesanki wsparcia unijnego. 2.3.1. rodki na zaoenie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich Analiza danych (tabela 4) wskazuje, e populacja gospodarstw rolnych, w których prowadzona bya równolegle dziaalno pozarolnicza liczya niewiele powyej 115 tys. jednostek. Najwiksza liczba gospodarstw rolnych prowadzia zrónicowan dziaalno w takich województwach, jak maopolskie, mazowieckie, ódzkie, lubelskie i wielkopolskie. Ogóem w co dwudziestym polskim gospodarstwie rolnym realizowano ide wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa (tabela 5). Warto zauway, e najgorzej ksztatuje si sytuacja pod tym wzgldem w gospodarstwach najmniejszych, w szczególnoci w grupie do 1 ha UR, w których na jedno gospodarstwo prowadzce dziaalno pozarolnicz przypada a ponad 25 z dziaalnoci wycznie rolnicz. W grupie gospodarstw 1-20 ha UR równie wystpuje niski poziom dywersyfikacji dziaalnoci. Najlepsza jest sytuacja w gospodarstwach wikszych, szczególnie powyej 100 ha i niewiele gorzej 50-100 ha UR – na jedno gospodarstwo z dziaalnoci rolnicz i pozarolnicz przypada odpowiednio 3,6 i 8,2 gospodarstw wycznie z dziaalnoci rolnicz.. 24.

(48) . 115 150 5 960 5 708 10 710 1 872 12 835 16 751 13 205 3 558 6 524 3 168 4 113 7 090 4 460 4 358 10 333 4 503. Polska Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmi sko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 0-1 24 052 878 1 105 2 267 209 2 144 6 121 2 148 984 1 503 106 766 1 333 634 512 1 760 1 583. 1-2 18 335 935 671 1 372 224 1 678 3 747 2 170 741 1 226 401 322 1 994 910 526 906 514. 2-3 13 623 835 336 1 239 150 1 821 2 482 1 284 338 1 003 140 369 1 136 677 375 1 052 386. Grupy obszarowe gospodarstw rolnych (ha) 3-5 5 - 10 10 - 15 15 - 20 20 - 30 30 - 50 50 - 100 15 748 19 961 9 073 3 773 4 298 2 823 1 709 799 894 549 200 292 221 169 631 997 678 300 491 268 116 1 231 2 623 1 002 318 326 187 75 289 294 160 106 80 157 75 1 811 3 119 1 033 480 420 192 83 2 464 1 322 364 52 81 40 41 2 277 2 865 1 031 339 618 249 134 426 367 192 111 107 78 101 1 140 1 011 317 99 75 57 48 364 978 514 218 247 111 62 361 832 498 239 270 188 143 976 923 272 93 127 116 41 810 803 360 96 65 69 18 359 488 635 297 478 330 194 1 429 2 003 1 188 560 482 436 249 379 440 281 267 140 127 160. ródo: Charakterystyka gospodarstw rolnych 2007, GUS, Warszawa.. Ogóem. Województwa. Tabela 4. Gospodarstwa rolne w Polsce prowadzce dziaalno gospodarcz inn ni tylko rolnicza 100 i wicej 1 755 188 115 71 129 56 37 92 112 45 28 126 80 18 164 268 227.

(49) Mona przyj, e ze wsparcia mogliby korzysta rolnicy, którzy utworz pozarolnicze miejsce pracy i bdzie mie ono trway charakter, czyli bdzie utrzymane przez co najmniej 2 lata. Tabela 5. Zrónicowanie dziaalnoci gospodarczej w gospodarstwach rolnych wg grup obszarowych Gospodarstwa prowadzce Gospodarstwa o pow. (ha). Ogóem. wycznie dziaalno rolnicz dziaalno rolnicz i inna ni rolnicza. Liczba gospodarstw wycznie z dziaalnoci rolnicz na 1 gospodarstwo wielofunkcyjne 19,8 25,8 20,2 18,2 20,0 18,8 17,3 19,5 14,2 12,2 8,3 3,6. Ogóem 2390956 2275806 115150 0-1 645695 621642 24052 1-2 388346 370011 18335 2-3 260963 247340 13623 3-5 330478 314730 15748 5 - 10 395822 375862 19961 10 - 15 165723 156650 9073 15 - 20 77444 73672 3773 20 - 30 65226 60928 4298 30 - 50 37305 34482 2823 50 - 100 15933 14225 1709 100 i wicej 8020 6265 1755 ródo: Charakterystyka gospodarstw rolnych 2007, GUS, Warszawa.. Obrazem zoonoci problemów dotykajcych ludno obszarów wiejskich jest jej aktywno ekonomiczna, która moe mie zwizek z gospodarstwem rolnym (ludno rolnicza) bd te wyraa si brakiem tego zwizku (ludno bezrolna). Moliwo skorzystania ze wsparcia w ramach pomocy na zao enie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich powinni mie take mieszka cy obszarów wiejskich w ogóle, czyli take osoby sensu stricto niemajce zwizku z gospodarstwem rolnym (ludno bezrolna). Obszary wiejskie w Polsce zamieszkane s przez 12,2 mln osób (2011 r.) w wieku 15 lat i wicej, z tego prawie 7 mln – to osoby aktywne zawodowo, czyli odsetek aktywnoci zawodowej wynosi 56% (tabela 6). Najwyszy wska nik aktywnoci zawodowej charakteryzowa województwa: witokrzyskie (60,2%) oraz lubelskie, mazowieckie i wielkopolskie – midzy 58 a 59%. Najniszy wska nik aktywnoci zawodowej by w województwie warmi sko-mazurskim (48,8%) oraz zachodniopomorskim 50,1%, co wskazuje, e znaczna cz ludnoci funkcjonowaa poza rynkiem pracy. W populacji osób aktywnych zawodowo przecitny udzia bezrobotnych w kraju wynosi 9,1%, przy czym w kilku województwach poziom ten by przekroczony: w zachodniopomorskim (13,3%), podkarpackim (12,3%), dolnolskim i kujawskopomorskim po 11,7% oraz w lubuskim 11,1% i warmi sko-mazurskim 10,7%. Problem bezrobocia potguje niepene wykorzystanie zasobów pracy czci osób pracujcych, które pracuj w niepenym wymiarze czasu. Przecitnie w kraju sporód osób pracujcych, 9% pracowao w niepenym wymiarze czasu pracy, ale mona wskaza. 26.

(50) kilka województw, w których poziom ten by znaczco przekroczony (podkarpackie 16,7%, lubelskie 14%, podlaskie 11,5 i opolskie 10,7%). Mona przyj, e praca osób zatrudnionych w niepenym wymiarze czasu pracy ma dla wytwarzanego wolumenu produkcji ograniczone znaczenie, a jednoczenie jest to grupa predysponowana do podjcia dziaalnoci pozarolniczej. Populacja takiej ludnoci na obszarach wiejskich liczy 570 tys., przy tym ponad poowa (51%) skoncentrowana jest na terenie 4 województw: podkarpackiego (85 tys.), lubelskiego (77 tys.), mazowieckiego (69 tys.) i maopolskiego (61 tys.). Ponadto na obszarach wiejskich wystpuje liczna grupa ludnoci bezrobotnej, okoo 630 tys. W ujciu regionalnym najwicej ludnoci bezrobotnej wystpuje na terenie województwa mazowieckiego (76 tys.) i podkarpackiego (71 tys.) oraz maopolskiego (57 tys.) i wielkopolskiego (52 tys.), czyli w 25% województw skupione jest 40% ogóu bezrobotnych na terenach wiejskich. Analiza wska nika zatrudnienia na obszarach wiejskich prowadzi do wniosku, e przecitnie w kraju 51,4% mieszka ców obszarów wiejskich byo zatrudnionych, przy czym najkorzystniej sytuacja ksztatowaa si w witokrzyskim, lubelskim i wielkopolskim (54,0-54,5%), najgorzej za w zachodniopomorskim i warmi sko-mazurskim (odpowiednio 43,2 i 43,3%), czyli okoo 8 p.p. poniej redniego poziomu w kraju. Przyjmujc zatem, e z pomocy na zaoenie nowego przedsibiorstwa – dziaalnoci pozarolniczej na obszarach wiejskich powinny mie moliwo skorzystania w gównej mierze osoby bezrobotne oraz pracujce w niepenym wymiarze czasu pracy, populacja docelowa liczyaby cznie 1,2 mln osób. Przy tak okrelonej grupie docelowej i przyjciu zaoenia w postaci wska nika przedsibiorczoci na poziomie 6,28%6, grupa potencjalnych beneficjentów liczyaby okoo 75 tys.. 6. Przy ustalaniu wska nika przedsibiorczoci wród ludnoci wiejskiej wykorzystano dane z publikacji Obszary wiejskie w Polsce (GUS, 2011): o liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON oraz o liczbie ludnoci wiejskiej; liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON (bez indywidualnych gospodarstw rolnych) wynosia 935 342, za liczba ludnoci wiejskiej 14 888 142 osoby; zatem wska nik przedsibiorczoci ludnoci wiejskiej przyj warto 6,28% (935 342/12 888 142). 27.

(51) . 12 249 712 655 1015 292 833 1274 1598 352 1002 368 550 905 696 441 1167 389. 6 925 386 366 598 162 482 724 936 183 579 202 311 485 419 215 682 195. razem. 56,5 54,2 55,9 58,9 55,5 57,9 56,8 58,6 52,0 57,8 54,9 56,5 53,6 60,2 48,8 58,4 50,1. Wspó. aktywnoci zawodowej w% 51,4 47,9 49,3 54,2 49,7 53,4 52,4 53,8 48,0 50,7 52,2 51,3 48,8 54,5 43,3 54,0 43,2. Wska nik zatrudnienia. 9,1 11,7 11,7 8,0 11,1 7,7 7,9 8,1 8,2 12,3 5,0 9,3 8,9 9,5 10,7 7,6 13,3. Stopa bezrobocia. ródo: Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka 2011; Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-spoecznej ludnoci Polski oraz zasobach mieszkaniowych.. Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmi sko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. Ogóem. Województwo. Ogóem. Aktywni zawodowo pracujcy Bierni razem w wymiarze czasu bezrobotni zawodowo pracy penym niepenym w tysicach 6 292 5 724 569 632 5 324 341 318 23 45 327 323 297 26 43 288 550 473 77 48 416 145 135 9 18 130 445 407 38 37 351 667 606 61 57 550 860 791 69 76 662 169 150 18 15 168 508 423 85 71 424 192 170 22 10 166 282 264 18 29 239 442 411 31 43 420 379 356 24 40 277 191 180 11 23 227 630 585 45 52 485 168 156 12 26 194. Tabela 6. Aktywno ekonomiczna ludnoci w wieku 15 lat i wicej na obszarach wiejskich (2011 r.).

(52) 2.3.2. Inwestycje w dziaalno pozarolnicz Najwaniejszym sposobem rozwoju obszarów wiejskich jest dynamizowanie funkcji pozarolniczych wsi i rolnictwa poprzez pobudzanie przedsibiorczoci. Jak wskazuje Drygas (2011), „…doceniajc rol rolnictwa, jako dziau gospodarki narodowej zapewniajcego bezpieczestwo ywnociowe kraju, pomimo dokonania w ostatnich latach znacznego wysiku modernizacyjnego oraz postpu w zakresie standardów i efektywnoci produkcji rolniczej, trudno w nim upatrywa gównej siy napdowej rozwoju spoeczno-ekonomicznego obszarów wiejskich”. Przedsibiorczo na obszarach wiejskich stanowi sposób aktywizacji bezrolnych mieszka ców wsi i moliwo pozyskiwania przez nich dochodów. Jest take sposobem na popraw warunków ycia rolników i ich rodzin. Obserwacja gospodarki unijnej wskazuje, e mikro-, mae i rednie przedsibiorstwa stanowi podstaw wszystkich wspóczesnych gospodarek europejskich. Gównie dziki maym i rednim przedsibiorstwom gospodarka si rozwija, nastpuje wzrost ekonomiczny, ludno za zyskuje miejsca pracy. Najczstszymi barierami w rozwoju przedsibiorstw jest brak wystarczajcego kapitau inwestycyjnego. W tych warunkach uzasadnione jest wspieranie przedsibiorstw, które maj potencja rozwoju, potrafi by innowacyjne, przyswaja nowoczesne technologie, tworzy miejsca pracy, czy te przyczynia si do wzrostu wartoci dodanej na obszarach wiejskich wykorzystujc pody rolne. Wane jest wspieranie rozwoju tej grupy przedsibiorstw, które swoj dziaalnoci zwikszaj rol rolników w a cuchu ywnociowym dajc im szanse czerpania wikszych ni dotychczas dochodów z tytuu dostarczania produktów rolnych. Uzasadnione wydaje si nakierowanie wsparcia na przedsibiorstwa prowadzce dziaalno przetwórcz bd handlow produktami rolnymi, wpisujc si np. w realizacj programu uruchamianego przez MRiRW – „Mój Rynek”. Cakowita liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujcych na obszarach wiejskich wynosi okoo 935 tys. (tabela 7), najwicej na terenie województw: mazowieckiego (124 tys.), wielkopolskiego (108 tys.) i maopolskiego (107 tys.). Mona wic wskaza na du koncentracj podmiotów gospodarczych, a jednoczenie wysoki poziom rozwoju przedsibiorczoci w pobliu aglomeracji. Na drugim biegunie znajduj si takie województwa, jak: lubuskie, opolskie, podlaskie i warmi sko-mazurskie, z czn liczb podmiotów niespena 107 tys. – niewiele powyej 11%.. 29.

(53) . 9 203. 29 600. 107 749. 3 817. 2 981. razem. 4 491. 13 056. 3 143. 4 174. 10 358. 7 986. 2 422. 7 426. 3 368. 13 387. 14 756. 7 844. 2 493. 5 441. 5 809. 6 666. 112 820. Budownictwo. 4 229. 12 358. 2 909. 3 927. 9 906. 7 585. 2 279. 7 113. 3 228. 12 616. 14 176. 7 424. 2 257. 5 044. 5 344. 6 215. 6 875. 17 509. 4 482. 6 520. 11 451. 10 372. 3 171. 9 617. 5 520. 18 134. 20 815. 6 946. 3 477. 7 801. 7 271. 9 56. 106 610 149 517. 10 907. 29 347. 7 037. 12 581. 21 975. 12 884. 5 657. 16 749. 7 427. 37 783. 28 218. 16 152. 6 913. 16 792. 14 638. 17 275. 262 335. Handel; naprawa pojazdów samochodowych. ródo: Obszary wiejskie w Polsce, 2011, GUS, Warszawa.. 44 877. 3 609. 37 161. witokrzyskie Warmi sko-mazurskie Wielkopolskie. Zachodniopomorskie. 1 293. 74 811. lskie. 2 666. 3 768. 22 258. 55 581. 2 796. 2 684. Pomorskie. 60 143. 8 502. 5 111. 3 280. 2 448. 3 317. 3 768. 3 986. 63 229. Rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo. Podlaskie. 30 407. Podkarpackie. 51 736. ódzkie. Opolskie. 24 587. Lubuskie. 123 967. 53 881. Lubelskie. 107 133. 50 408. Kujawsko-pomorskie. Mazowieckie. 61 043. Maopolskie. 935 342. Województwo. Dolnolskie. Ogóem. Polska. w tym przetwórstwo przemysowe. Przemys Transport i gospodarka magazynowa. 2 990. 7 319. 1 726. 3 179. 5 765. 4 006. 1 591. 5 313. 1 928. 9 861. 8 514. 3 471. 1 919. 4 332. 4 190. 4 742. 70 846. Zakwaterowanie i gastronomia. 4 728. 2 264. 983. 910. 2 839. 2 604. 504. 1 659. 981. 2 682. 3 903. 1 151. 818. 1 171. 1 179. 1 991. 30 367. Informacja i komunikacja. 359. 1 233. 249. 305. 897. 543. 179. 681. 262. 2 035. 1 173. 435. 229. 445. 467. 714. 10 206. Dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa. 1 049. 2 529. 713. 952. 2 159. 1 283. 558. 1 536. 821. 2 875. 2 527. 1 138. 660. 1 470. 1 360. 1 622. 23 252. Obsuga rynku nieruchomoci. 1 003. 2 217. 979. 280. 872. 1 090. 248. 379. 663. 1 823. 744. 467. 563 622. 851. 1 788. 14 589. Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna. 1 779. 5 524. 1 137. 1 323. 3 639. 2 419. 958. 2 650. 1 510. 7 031. 4 599. 1 903. 1 026. 2 012. 2 110. 3 246. 42 866. Administrowanie i dziaalno wspierajca. 854. 1 974. 548. 399. 1 193. 941. 299. 793. 555. 2 658. 1 741. 788. 482. 822. 896. 1 115. 16 058. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia spoeczne. 484. 1 891. 645. 970. 912. 690. 740. 1 394. 586. 2 346. 1 495. 1 562. 337. 1 961. 901. 763. 17 677. 983. 3 211. 984. 1 101. 2 134. 1 586. 703. 2 452. 874. 3 951. 3 524. 1 573. 583. 2 089. 1 463. 1 495. 28 706. Edukacja. Tabela 7. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na obszarach wiejskich w 2009 r. (bez indywidualnych gospodarstw rolnych). Dziaalno zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna. 1 868. 3 153. 1 090. 833. 2 027. 1 540. 668. 1 605. 796. 3 266. 2 712. 1 249. 772. 1 439. 1 890. 1 760. 745. 1 638. 559. 461. 1 511. 939. 428. 1 444. 607. 1 773. 2 001. 982. 517. 1 040. 822. 1 120. 26 668 16587. 1 945. 5 681. 1 716. 1 880. 4 098. 2 930. 1 466. 3 649. 1 825. 5 860. 5 300. 2 795. 1 291. 3 186. 2 793. 3 204. 49 619. Pozostaa dziaalno usugowa.