Zagadnienia czwartorzędowe w południowo-wschodniej części regionu świętokrzyskiego

A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E

Tom (V o lu m e) X L JI — 1972 Zeszyt (F ascicule) 1 K r a k ó w 1972

A N D R Z E J W A L C Z O W S K I 1

\

ZAGADNIENIA CZWARTORZĘDOWE W POŁUDNIOWO- -WSCHODNIEJ CZĘŚCI REGIONU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

(6 f ig .)

Stratigraphy of Quaternary deposits of the SE part of the Holy Cross Mts. region

(6 Figs.)

Budowa geologiczno-paleogeomorfologiczna podłoża podczwartorzędo- wego (fig. 2a) jest złożona. W skład jej wchodzą obszary formowane w róż­

nym czasie począwszy od prekambru aż po czwartorzęd. Na przestrzeni od Szydłowa do Świętego Krzyża występują Obszary o denudacyjnej powierz­

chni pod czwartorzędowej, formowanej od prekambru do preglacjału, od Szydłowa do Wisły powierzchnia ta zaczęła się kształtować dopiero po dolnym sarmacie. W tym ostatnim obszarze można jeszcze wydzielić prze­

strzeń od Szydłowa do krawędzi doliny Wisły o denudacyjnej powierzchni z okresu plioceńskiego i dolinę Wisły o erozyjnej powierzchni podczwarto- rzędowej wyrzeźbionej w preglacjale.

Osady preglacjalne (fig. 2b, 4) na omawianym obszarze reprezentowane są przez żw iry kwarcowe bez materiału północnego. Występują one w za­

padlisku staszowsko-połanieckim w okolicach Słupi koło Pacanowa, w re­

jonie Kotuszowa oraz między Kłodą (na S — od Staszowa) a Połańcem.

Żwiry preglacjalne koło Słupti (Pacanowskiej) zalegają nie tylko na po­

wierzchni iłów ¿rakowieckich, lecz również znajdują się w ich przy­

powierzchniowej strefie do głębokości około 0,5 m. Gęsto tkwiące obtoczo­

ne okruchy kwarcowe zostały tu wtłoczone glacitektonicznie. Rzadziej zaś występujące w pionowych szczelinach (do 0,5 m głębokości) okruchy do­

stały się tam wraz z wodą przeciekającą z nadległyeh lessów. Żwiry kwar­

cowe w szczelinach zwietrzelinowych zalegają obok konkrecji wapiennych wytrąconych z wody. (Węglan wapnia w wodzie pochodzi z ługowania les­

sów leżących nad iłami).

W Tursku Wielkim (na wschód od Połańca) w lewym zbo'czu doliny W i­

sły występują osady zastoiskowe. Profil zbocza przedstawia się następu­

jąco śledząc od powierzchni:

0,0— 0,5 m deluwia zboczowe 0,5— 1,5 m glina zwałowa (górna) 1,5— 2,0 m żwiry wodnolodowcowe 2.0—4,0 m iły warwowe (ilaste) 4.0— 6,0 m warwy piaszczyste

6.0— 7,0 m żwiry z głazami z rozmytej moreny dolnej.

1 Kielce, ul. Zgoda 21.

— 126 —

Fig. 1. Szkic sytuacyjny. N um eram i oznaczono wiercenia (Distribution o f b oreh oles):

1 — Dębno 1; 2 — Dębno 2; 3 — M ocha 6; 4 — Gace 18; 5 — Z ofiów ka; 6 — Sufczyce;

7 — Borek 1; 8 — Borek 2; 9 — Ponik 1; 10 — Czernica 2; 11 — W ydym acz 1; 12 — Kiełczyna 9

S T R A T Y G R A F IA U T W O R Ó W P L E J S T O C E Ń S K IC H

Zlodowacenie najstarsze — Qi. W zlodowaceniu tym lądolód zatrzy­

mał się na Podlasiu, (S. Z. R ó ż y c k i , 1967). W omawianym obszarze w klimacie peryglacjalnym przy intensywnym wietrzeniu powstały utwory pylaste lessopoddbne. Występowanie tych osadów zostało stwierdzone w ot­

worze wiertniczym Kiełczyna 9 (fig. 5).

Interglacjał najstarszy — Q i-2- Osadów tego interglacjału w omawia­

nym obszarze nie stwierdzono.

Zlodowacenie południowopolskie — Q2 — (fig. 2b, 3, 4, 5) reprezento­

wane jest na wysoczyznach przez glinę zwałową i żwiry z piaskami pozo­

stałymi z rozmycia moreny dolnej, a w dolinach rzecznych przez wodno- lodowcowe grube żwiry z głazami.

Interglacjał wielki — Q2_3 (fig. 4, 5) reprezentowany jest przez gleby kopalne, stwierdzane metodą paleogeomorfologiczną w otworach wiertni­

czych (fig. 3) Borek 2 i Czernica 2.

Zlodowacenie środkowopolskie — Q3 (fig. 3. 4, 5). Na ogół w literaturze czwartorzędowej utarł się zwyczaj tradycyjnego przyjmowania poglądu L u d o m i r a S a w i c k i e g o (1922) proponującego wyznaczenie połud­

niowej granicy zasięgu zlodowacenia środkow opolski ego na północnym przedpolu Gór Świętokrzyskich. Na podstawie jednak nowszej literatury (J. C z a r n o c k i , 1931; J. L e w i ń s k i , 1932; Ludwik S a w i c k i , 1933;

A. W a ł c z ó w s k i, 1962) i obserwacji własnych poczynionych na oma­

wianym i sąsiednich obszarach autor wydziela zlodowacenie środkowo­

polskie, do którego zalicza: żwiry i piaski wodnolodowcowe w dolinach rzecznych (fig. 4), a na wierzchowinach lessy osadzone w strefie peryglac- jalnej, w anaglacjalnej fazie lądolodu (fig. 5); żwiry i piaski wodnolodow-

<.00

300

b) fôTTôTTôJ ï [.t^0,8^]; [ni i n-i J3 j

Fig. 2a. P rzek ró j geologiczny przez podłoże czwartorzędu od Szczucina, do Sw . K rz y ­ ża: 1 — strefa łysogórska: 1 — iłołupki i piaskow ce k w a rcy to w e -kambryjskie;

11 ~ : strefa syinklinorialna kielecko-łagowska : 2 — iłołupki dol-nokarbońskie; 3 — w a ­ pienie i dolom ity górn o- i środkow odew ońskie oraz piaskowce kw arcytow e dolno- dewońskie; I I I - strefa antyklinorialna klim ontowska : 4 — iłołupki k w a rc o w e i p ia ­ skowce kam bryjsk ie; I V — strefa synklinorialna rak o w sk o -bogoryjsk a: 5 — w apien ie litatam niowe (trzeciorzęd) : 6 — iłołupki k w a rc o w e i piaskow ce kam bryjskie; V — stre­

fa — p rekam bryjski wysad K o tuszowa : 7 ■— łupki k w a rco w e i kw arcyty: V I — strefa zapadliskowa, zapadlisko staszowsko-połanieckie : A — obszary wysoczyznowe ; B — dolina W is ły ; 8 — iłołupki krakowieckie (trzeciorzęd); 9 — wapienie środ kow o-

dewońskie; 10 — w apienie i m argle mezozoiczne

Fig. 2a. G eological cross-section of the basement of Q uaternary deposits between Szczucin and H o ly Cross Mt. I — The Ł y sa G ó ra zone: 1 — claystones and quartzitic sandstones (C a m bria n ); II — Synclm orial K ie le e -Ł a g ó w zone: 2 — L o w e r C arb o n i­

ferous claystones; 3 — U p p e r and M iddle Devonian limestones and dolomites and L o w e r D evonian quartizitic sandstones; III — Anticline rial K lim ontów zone; 4 — C am ­

brian claystones and sandstones; IV — Synclinorial R a k ó w -B o g o ria Zone: 5 — Lith o- thamnium Limestones (T ertiary ); 6 — C am brian quartz claystones and sandstones' V — Precam brian K o tu szów edevation: 7 — Quartz schists and quartzites; V I — Trough zones, Staszów -P ołan iec trough: (A — upland area; B — V istu la valle y );

8 Krakowiiec claystones (T ertiary ); 9 — M iddle D evonian limestones; 10 — M eso­

zoic limestones and m arls

Fig. 2b. Przekrój geologiczny przez osady czwartorzędowe od Szczucina do Sw . K rz y ­ ża. P re g la c ja ł: 1 ż w iry ; Plejstocen: zlodowacenie południow opolskie: 2 — glina z w a ło w a ; zlodowacenie środkowo.polskie: 3 — lessy śró d m oren o w e; 4 — ż w iry w o dn o- lod ow co w e; 5 — glina zw a ło w a ; zlodowacenie północnopolskie: 6 — less; Holocen:

okres atlantycki: 7 — czarne ziemie; okres wsipółczesny: 8 — nam uły torfiaste; 9 mady Fig. 2b. Geological cross-section o f Quaternary deposits betw een Szczucin and H oly Cross Mt. Preglacial Tim e: 1 gravels; Pleistocene: South Polish Glaciation: 2 — boulder clay; M iddle Polish Glaciation: 3 — intram orainic loesses; 4 — fluvioglacial gravels; 5 — boulder clay; North Polish Glaciation: 6 — loess; Holocene: Atlantic

period; 7 — black soils; Recent: 8 — peat m uds; 9 — muds

Słupio k Poco nowa

— 127 —

'/ / UlJl LO-Ü S i

0^1

■$i) V

O: o

a

Ol c NCA (U . B

C/J

£

3?

^ ^‘ rtí ' <U

“ l ° o & -£

^ W> V I a tí i t3 ^ « Ls rt 1 3 ■ J S o ' 5 .s ^ a o fa ^ r.-sy ,—i ^{^} i i c w ca S-g a 1 1 'S-c £

o u c «H y

Nca-^S^rtcSai

M - S , ^ . 2 • • - £ ' ” ń

w 611 t+j « tí^{•»UJ 4 J »-ł i}

£ § . s w 8 ^

a a o ^,

4 JW CD 63

tí <u

13 ;>>

T3 — j ?

2 ^ 2

° «

- u ■ • >> 2 s

n -M “y-fc! S « - r t S

.2 g^jg

i "N tí a

<u ° , ' a c

H <5

^ o y “

■ • S r£ n

* < 0 ®

^ . I

I I '5? i

• - a « a I I M O "3 -r¡ I -8 Í9

« » g i l 1 b ! „

. cd

< f 8 3 i i *

« cd w

^ á E ^ i§

.-«w "C oj ¡^42

r t co Ot i w rtł

'á n ?5 *7 H i l | í ¡ 7 ° I

> oS-S 3 o ^, i s f á S p ' a_{> k o a 05}

+* © | bfl,-H y w r¡

ł j f l C

tí d 5

6 I!

i ci i® M

5 & ** ^ 5 [_{1 +j 'O}

t > <M 3 -■ o 6

D c3

¡5 aS-) 5 0 i

O 2 £0 .5* 3

s w ■ ^ ¡ g * 1 1 ® | _ - s

« - r g n 01 co w

■ - • 59 ^ . . , £

§ í o V f t ü K S g J 53 £ ° ^, -w

o -tí ci 1 ” 0 ^{_ ,}

i n 'f (U Ś 1 <R

s ^

» § - S *

; ü ® § | ? S d

— I ü § -2 ź

n, +z rt ^ f, 4-3 U ^

¿ S l á l l

u X0»

4) -*->

t í ^

$ O

O

> .

cowe składane na przedpolu lądolodu przez wody spływające z czoła lądo- lodu (fig. 5); gliny zwałowe osadzane podczas tajania lodów maksymalnej fazy (fig. 5); żwiry i piaski z głazami (fig. 5) z /przemycia moreny.

W licznych „gliniankach” szurfach i otworach wiertniczych na wznie­

sieniach na północ od doliny Wisły zostało stwierdzone występowanie les­

sów międzymorenowych. Miąższość tych lessów w Osali (na wschód od Dolina Czarnej Dolina fcagowicy Dolina Wisfy Dolina Wschodniej Dębno 1 Dębno Z Mocha 6 Gacę 18 Zofiówka Sufczyce

x 5 Si

a * X r

O O

• O

o o• o

£> o o * a o

o &

A o Kj

Hi

H i

Q3-11

•Qs

Gz-3

a*

J ŁX O X

o xo

X O X

.. o

• o

o o

o • o• o

a o o &

o a

Hj

Hi H,

a3

02 Qi

O X O X O X

o o o

o 0o

o oo o O A

a o O &

«3

H*

Hi

Qji

■ di

• o

o o o O o

O ■ o o

o •

o o

• o

o a a o

O £

a o O A

Hj

Q3

- • o

o ■-o o o

o o o - o ■

o o o o o a o o o a o o a a o O a

"3

Qs

S 1^{1 z Ci O A0 3}

12

Fig. 4. Profile geologiczne z otw orów wiertniczych wykonanych w dolinach południo­

wo-wschodniej części regionu świętokrzyskiego. Starsze podłoże: 1; plejstocen: zlodo­

wacenie najstarsze — Q Ł : 2 — ■ m ułki lessopodobne; zlodowacenie południowopolskie — Q , : 3 — żw iry gruboziarniste; interglacjał w ielk i — Q 2—3 :4 — m ułki przew arstw ione piaskami; zlodowacenie środkowopolskie — Q 3 : 5 — żw iry średnioziarniste; inter­

glacjał eemski — Q j—4 : 6 —■ m ułki; zlodowacenie północnopolskie; Q 4 : 7 — piaski rzeczne; holocen: holocen starszy — H x : 8 — żw iry facji korytow ej; holocen, okres atlantycki — H 2 : 9 — torfy, 10 ■— piaski i m ułki z florą, 11 — gleba kopalna; holocen

młodszy •— H 3 : 12 — piaski drobnoziarniste (rzeczne) 13 — m ady

Fig. 4. Profiles of boreholes situated in the valleys in the SE p art o f the H oly Cross Mts region. Basement: 1; Pleistocene: the oldest glaciation — Qi : 2 — loess-like silts;

South Polish Glaciation — Q 2 :3 — coarse grained gravels; G reat Interglacial — Q 2—3 :4 — silts intercalated with sands; M iddle Polish Glaciation — Q 3 : 5 — medium grained gravels; Eemian Interglacial — Q 3_ 4 :6 — silts North Polish Glaciation Q 4 : 7 — fluvial sands; Holocene: Older Holocene — H x : 8 — gravels of the bed facies;

Holocene, Atlantic period —■ H 2 :9 — peats; 10 — sands and flora-bearin g silt;

11 — fossil soil; Younger Holocene — H 3 :12 — finegrained (fluvial) sands; 13 — muds

Borek I Sorek 2 flonik 1 Czernica 2 Vltydymacz] Kiefczyna9

5^-

10-

15-

20-

25

30

35-

o

O - o =j£o

00

A O

O A a o o A

& O

03

o oTTT

osoo

2-±fi

OX

« 0-X X O.

• x. o y- ox o *x.o

X o * x

o *x-o i< • o x

¿-•K-r0 6 o

O A

¿i O O 4

Qa

Q2

•X o

•O *

• X

Ó ■/‘ Qo Qj

Qz-3

la*

Q 2 - 3

Qz

O O

2ig=°

§

P ' O

Q3

Q2-3

Qz

E l ' F ^ U i T s l i

lilifilila Et-CtHio IdUtolOlii ^{0‘X* o}_{» E g} 13lo oh 15r u n .«

¡EH

O o c ^=0

=?i=0^fc o =¿=0

0 V-0

¿-O-A

0 4 -0

■f-O-t-

6 + 0 +-Q-1

S iy-o*

o-*y-o O. •¿O ¥~C ■*

■Qł

Qa

Q*

Fig. 5. P rofile geologiczne z w ierceń wykonanych na wysoczyznach w południowo- - wschodniej części regionu świętokrzyskiego. Starsze podłoże: 1; plejstocen, zlodo­

wacenie najstarsze — Qi : 2 — m ułki lessopodoibne; zlodowacenie południowopolskie, Q 2: 3 — grube żw iry ; 4 — piaski podmoreno w e ; 5 — glina zw ało w a; 6 — głazy z roz­

mytej m oreny; interglacjał w ielki — Q2—3: 7 — gleba kopalna; zlodowacenie środko- wopolskie — Q 3: 8 — piaski pylaste; 9 — less; 10 — less w a rstw o w a n y ; 11 — kukieł­

ki lessowe; 12 — piaski podm orenowe; 13 — glina zw ało w a; 14 — głazy z rozmytej m oreny; zlodowacenie północnopolskie Q 4: 15 — gleba kopalina międzylessowa,

16 — less

Fig. 5. Profiles of bore-holes situated in the upland of the SE part of the H oly Cross M ts region. Basement: 1 — Pleistocene, the oldest glaciation — Qj : 2 — loess-like silts; South Polish Glaciation — Q 2 : 3 — coarse gra v els; 4 — subm orainic sands; 5 — boulder clay; 6 — boulders from leached moraine, Great Interglacial — Q 2—3 : 7 — fossil soil; M iddle Polish Glaciation — Q 3 : 8 — dusty sands; 9 — loesses; 10 — stratifield loess; 11 — loess dolls; 12 — subm orainic sands; 13 — boulder clay; 14 — boulders from leached moraine; North Polish Glaciation Q 4 : 15 — interloessial fossil.

soil; 16 — loess

Połańca) dochodzi do 12 m. Osady te zalegają na głazach i żwirach z roz­

mytej moreny dolnej, a pod żwirami wodn©lodowcowymi mającymi w stro­

pie glinę zwałową górną.

I n t e r g l a c j a ł e e m s k i — Q3_ 4. Osady tego interglacjału zosta-

9 Rocznik P T G t. XLII/1

ły stwierdzone za pomocą metody paleogeomorfologicznej (gdyż metoda pyłkowa nie daje tu wyników z powodu daleko posuniętego rozkładu szcząt­

ków organicznych). Do tego wydzielenia należą gleby kopalne (fig. 5).

Z l o d o w a c e n i e p ó ł n o c n o p o l s k i e — Ó4. Osady ze zlodowa­

cenia tego to lessy i gleby kopalne międzylessowe (fig. 5).

S ET ³² S EU]« EZ35 ^{0 6} E ? Cv]s—•* l-aa

Eig. 6. Schematyczny przekrój geologiczny przez w ąw ó z w Z bo rów k u koło Pacanowa.

Trzeciorzęd: 1 — iły krakowieckie; starszy plejstocen od preglacjału po interglacjał eemski: 2 — żw iry i piaski; interglacjał e em ski: 3 — gleba kopalna; zlodowacenie pólnocnopolskie: 4 — less; holocen starszy — h, : 5 — żw iry i piaski facji korytowej ; holocen — okres atlantycki, h2; 6 — namuły torfiaste; holocen młodszy — h 3: 7 — m a­

dy; 3 — koluw ia; 9 — współczesne osady rzeczne (żw iry ); I — powierzchnia denuda- cyj,na podiczwartorzędowa ; II — akum ulacyjno-denudacyjna p ok ryw a piaszczysto- -ż w iro w a ; III — akum ulacyjna p okryw a hum usowa; IV — pierwotna po k ry w a lesso­

w a ; V — erozyjina dolina holoceńska — ht; V I — powierzchnia żw iró w korytowej facji; V I I — pow ierzchnia akurmilacyjina iz atlantyckiego okresu holocenu; V I I I — aku­

m ulacyjne dino dzisiejszego wąiwotzu z dzisiejszą dolinką erozyjną tnące to dno Fig. 6. Schematic geological cross-section of the valley in Zborów ek n ear Pacanów.

Tertiary: 1 — K rakow iec clays ; O lder Pleistocene from preglacial to Eem ian Intergla­

cial: 2 — gravels and sands; Eem ian Interglacial : 3 — fossil soil; N orth Polish G lacia­

tion: 4 — loess; O lder Holocene — h x : 5 — gravels and sands of the river beds facies;

Holocene — Atlantic period — h2: 6 — peat m uds; younger Holocene — h3: 7 — muds 8 — colluvial deposits ; 9 — Recent fluvial deposits (gravels) ; I — sub-Quaterinary denudation surface; II — accumulation-denudation sandy-gravelly cover; I I I — hu- mic accumulation cover; I V — prim ary loess cover; V — Holocene erosional valey — h j ; V I — Surface of gravels of the river beds facies; V I I — accumulation surface of the Atlantic Holocene period; V I I I — Bottom of the present day canyon dissected

by a secondary valley incised in it

Po krótkiej charakterystyce stratygrafii plejstocenu na obszarze regionu świętokrzyskiego wyłania się pytanie., czy grzbiety Gór Świętokrzyskich były pokryte lądolodem, czy też w czasiie zlodowacenia były nunatakami.

Autor znajdując materiał północny na górze Szczytniak (na wysokości około 500 m npm.) i grzbiecie pasma Orłowińsko^Wygiełzowskiego sądzi, że Góry Świętokrzyskie były zlodowaoone. Zastrzeżenie, że na stromych zboczach i szczytach gór nie ma głazów, łatwo się daje wyjaśnić ruchami masowymi potęgującymi się w miarę wzrostu stromości stoków. Na po­

parcie tego poglądu można przytoczyć liczne spostrzeżenia o występowaniu głazów narzutowych w koluwiach zalegających u podstawy gór.

W plejstocenie wyłania się jeszcze zagadnienie genezy gołoborzy. Na ogół przyjmuje się pogląd, że gołoborza kształtowały się w klimacie pery- glacjalnym W, Ł o z i ń s k i (1909), J. C z a r n o c k i (1931), T. K l a t k a

— 131 —

(1962). Według autora tworzenie siię gołoborzy mogło być zapoczątkowane w najstarszym zlodowaceniu, kiedy ilądol-ód zatrzymał się na Podlasiu (S. Z. R ó ż y c k i , 1967), a Góry Świętokrzyskie znalazły się w klimacie peryglacjalnym. W zlodowaceniach następnych procesy wietrzeniowe w kli­

macie peryglącjalnym postępowały dalej, szczególnie w czasie transgresji i regresji, ¡biedy grzbiety górskie były nunatakami. W czasie fazy maksy­

malnego zlodowacenia, kiedy grzbiety były pod lądolodem, procesy two­

rzenia się gołoborzy były zahamowane. Na uwagę zasługuje fakt, że goło­

borza występują nie tylko na paśmie głównym Gór Świętokrzyskich, lecz i na innych grzbietach jak np. na Wale Małacentowskim i paśmie Orło- wińsko-Wygiełzowskim. Według autora w zlodowaceniu północnopolskim rozwój gołoborzy został zahamowany na skutek pokrycia gór lessem. Za­

hamowanie to, a nawet kurczenie się zasięgu obszaru gołoborzy spotęgo­

wało się w holocenie w okresie atlantyckim na skutek ekspansji szaty roś­

linnej.

H O L O C E N

Epoka holeceńska jest jedną z najsłabiej rozpoznanych epok geologicz­

nych.

H o l o c e n n a j s t a r s z y — Hj (okres, preborealny i borealny).

W najstarszym holocenie wyróżniono dwie fazy erozji, mianowicie erozję wgłębną ,i boczną (fig. 5). W fazie erozji wgłębnej rzeki wcinają się w po­

krywy plejstoceńskie. W fazie erozji bocznej poszerzają nowo wy er od o- wane doliny i akumulują piaski i żwiry facji korytowej.

H o l o c e n ś r o d k o w y — H2. — (okres atlantycki), cechuje buj­

ny rozwój roślinności i akumulacja gleby kopalnej i torfów, wśród któ­

rych np. w dolinie Wisły trafiają się czarne dęby.

H o l o c e n n a j m ł o d s z y — H3. W okresie subborealnym i sub- atlantyckim kontynuowane jest (rozpoczęte w okresie atlantyckim) zamu­

lanie doliny Wisły powstałej w okresie preborealnym i borealnym. Na wy- soczyźnie np. w Zborówku koło Pacanowa z wciiosowej doliny erozyjnej powstaje wąwóz o stromych zboczach lessowych i płaskim dnie utworzo­

nym z namulisk.

Ostatnio zauważyć można odnowienie się erozji w wąwozie w Zborów­

ku (fig. 6). Na skutek tego powstaje w wąwozie nowa dolina wciosowa roz­

cinająca akumulacyjne dno wąwozu z okresu holoceńskiego. Wcięcie to od­

słania nam stratygrafiię holocenu.

Instytut Geologiczny Kielce

W Y K A Z L I T E R A T U R Y R E F E R E N C E S

C z a r n o c k i J. (1931), D yluw ium G ór Świętokrzyskich. Zastoisko środkowopolskie.

Rocz. Pol. Tow . Geol. 7, K raków .

D ż u ł y ń s k i S., K r y s o w s k a - I w a s z kii e w i c z M., O s z a s t J., S t a r k e l L.

(1968), O staroczwartorzędowyeh żwirach w Kotlinie Sandomierskiej. Studia Geom orphologica Carpatho-Balcanica. 2, K raków .

9»

F l e s z a r A. (19l3), Ż u r Evolution der Oberflachengestaltung des polnisch-deutscherl Tieflandes. Biul. Inst. Ac . Sc. Cracovie, ser. A , nr 10A, K raków .

H a l i c k i B. (1950), Z zagadnień stratygrafii plejstocenu na N iżu Europejskim.

A cta geol. poi., 1, 2, W arszaw a.

J a h n A . (1956), W yżyn a Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Pr. geogr. Inst. Geogr.

P A N nr 7.

K l a t k a T. (1962), Geneza i w iek gołoborzy Łysogórskich. Łódzkie Tow. Nauk. Pr.

W ydz. I I I nr 81, Łódź.

K l i m a s z e w s k i M. (1952), Zagadnienie plejstocenu południowej Polski. Z badań czwartorzędu w Polsce 1, Biul. Inst. Geol. 65, W arszaw a.

L e w i ń s k i J. (1921), B adania hydrogeologiczne okolic W arszaw y, R o b o t y publ. 44, W arszaw a.

L e w i ń s k i J. (1929), Preglacjał i tzw. preglacjalna dolina W isły pod W arszaw ą.

P r z. geol., 9, W arszaw a.

L e w i ń s k i J. (1932), Siady dwóch zlodowaceń w okolicach Chełma. K o s m o s 58, L w ó w .

Ł o z i ń s k i W . (1909), U tw o ry dyluw ialne w obszarze Kieleako-Sandomierskim.

Sprawozd. K o m . Fizjogr. P A U 14, K raków .

Ł u n i e w s k i A . (1923), Z geologii okolic Zawichosta. Sprawozd. Państw. Inst. Geol.

2, W arszaw a.

Ł u n i e w s k i A. (1930), Radiolaryty w żw irach preglacjalnych pra-W isły . W s zech ­ świat nr 5, 2, W arszaw a.

M i k l a s z e w s k i S. (1911), Ślady lodowca na Górze Świętokrzyskiej. Sprawozd.

Tow. Nauk. Warsz. 6, W arszaw a.

P o ż a r y s k i W . (1955), Osady rzeczne w przełomie W isły przez wyżyny południo­

we. Pr. Inst. Geol., W arszaw a.

P r e m i k J. (1932), Z badań nad dyłuw ium południowo-zachodniej części Polski środ­

kowej. Wykształcenie i stratygrafia dyłuwium . Rocz. Pol. Tow . Geol. 8, 2, K raków . R ó ż y c k i S. Z. (1967), Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym

trzeciorzędzie. P W N .

R ii h 1 e E. (1957), M a p a utw orów czwartorzędowych w skali 1 : 2 000 000. Biul. Inst.

Geol. nr 118. Z badań czwartorzędu w Polsce, 8, W arszaw a.

S a m s o n o w i c z J. (1922), Zastoiska lodow cow e nad góoną i środkow ą W isłą.

Sprawozd. Państw. Inst. Geol. 1, W arszaw a.’

S a m s o n o w i c z J. (1925), O granicy zasięgu młodszego zlodowacenia między rzeką Iłżanką a W isłą. Posiedź, nauk. Państw. Inst. Geol. 18, W arszaw a.

S a w i c k i L. (1922), Wiadomości o środkowopolskiej morenie czołow ej. Rozpr. W ydz.

Mat. Przyrod. P A U . , Ser. III, 21, dz. A. K raków .

S a w i c k i L. (1933), M orena denna zlodowacenia starszego od nasunięcia Cracovien w Huszczce W ielkiej koło Skierbieszowa. Rocz. Pol. Tow . Geol., K raków .

S z a f e r W . (1928), Zarys stratygrafii polskiego dyłu w ium na podstawie florystycznej, Rocz. Pol. Tow . Geol. 5, K rak ów .

W a l c * z o w s k i A. (1962), U tw o ry czwartorzędowe w okolicach R ak ow a i Łagow a.

Kw art, geol., 6, nr 3. W arszaw a.

W o l d s t e d t P. (1935), Berm erkungen zu meiner geologiach-morphologischen U b e r- sichtkarte des Norddeulschen Vereisungsgebietes. Ges. Erdkunde. Berlin.

Z a b o r s k i B. (1938), M apa form rzeźby na N iżu środkowoeuropejskim. (Nakładem autora) W arszaw a.

— 133 —

S U M M A R Y

There is no general agreement whether one or two glaciations took place in the SE part of the Holy Cross Mts region. Basing on recently obtained

data the present author favours the latter opinion.

During the Middle Polish glaciation, the Holy Cross Mts formed twice nunataks i.e. for the first time before the ice-sheet had covered the sum­

mit parts of the Mountains and for the second time during the recession of glacier. In the period of maximal glaciation, the Holy Cross Mts were entirely covered with ice-sheet since erratic blocks occur even in the highest parts of the Mountains.

In the period of periglacial climate block fields were formed. During the Baltic glaciation the block fields were covered with loesses and conse­

quently the process of their formation was hampered. Because of deve lopment of vegetation their area was reduced during the Holocene.

Geological S u rve y of Poland H o ly Cross M t s Branch, K ielce

translated by W . N arębsk i