System badań fonoskopijnych w lotnictwie Phonoscopic Examination System in Aviation

Pełen tekst

(1)PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 92. Transport. 2013. Sawomir Michalak, Alicja Malanowicz, Tomasz Prusik Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie. SYSTEM BADA FONOSKOPIJNYCH W LOTNICTWIE Rkopis dostarczono, stycze 2013. Streszczenie: Referat powicony jest znaczeniu bada zapisów dwikowych utrwalanych przez lotnicze rejestratory rozmów - naziemne i pok adowe - dla bezpieczestwa lotów. Poruszona w nim zosta a problematyka wp ywu czynnika ludzkiego na zainicjowanie i rozwój sytuacji krytycznych w locie, jak równie moliwoci ekstrahowania symptomów diagnostycznych z przedmiotowych nagra. W tym kontekcie zaprezentowano fonoskopi, jako dziedzin kryminalistyki, której przedmiotem interdyscyplinarnych i wieloaspektowych analiz s nagrania dwikowe, w g ównej mierze zawierajce cechy zwizane z mówc, cho take dotyczce technicznych aspektów rejestracji zapisów audio. Zarysowano równie obszar takich analiz nagra lotniczych, który do pe nego opracowania wymaga poszerzenia zespo u badawczego o innych specjalistów - g ównie psychologów dowiadczonych w pracy z personelem lotniczym. Zwiz a charakterystyka zakresu bada fonoskopijnych oraz fonoskopijno-psychologicznych, przedstawia t dziedzin jako narzdzie – nowoczesne i dotd nie do doceniane w szerokim spektrum dzia a skierowanych na podniesienie poziomu bezpieczestwa lotów. W konkluzji referatu krótko przedstawione s za oenia programowe tworzonego w anie w Zak adzie Awioniki Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych w Warszawie, Laboratorium Fonoskopii Lotniczej, jako zalka wyspecjalizowanego orodka kompleksowych bada nagra lotniczych oraz centrum profilowanych w tym kierunku bada naukowych. Sowa kluczowe: fonoskopia, bezpieczestwo lotów, pok adowe rejestratory dwiku, fonetycznolingwistyczne badania mowy, psycho-lingwistyczne badania mowy. 1. LABORATORIUM FONOSKOPII LOTNICZEJ W ITWL Decydujc si na korzystanie z dowolnej formy transportu, z faktem jego zawodnoci naley si pogodzi , gdy eliminacja tego zjawiska jest oczywicie niemoliwa. Nie oznacza to jednak zaniechania wysi ków skierowanych na jej ograniczenie, szczególnie w obliczu charakteru moliwych skutków, takich jak utrata ycia czy poniesienie znaczcych strat materialnych. Uznano, e w lotnictwie sposobem najskuteczniejszym bdzie sta e monitorowanie procesu eksploatacji statków powietrznych, a take procesu naziemnego kierowania kadego przelotu. Tak powsta obszar dzia a skierowanych na permanentne podnoszenie najogólniej zwanego bezpieczestwa lotów..

(2) 116. S awomir Michalak, Alicja Malanowicz, Tomasz Prusik. Monitorowanie kadego procesu wie si z obserwacj - jeli nie ca oci - to co najmniej najistotniejszych jego elementów. W przypadku skomplikowanych procesów, do jakich z ca pewnoci naley transport powietrzny, ju sama ta obserwacja wymaga decyzji dotyczcych wyboru elementów jej podlegajcych oraz sposobów jej praktycznej realizacji. Zaley ona od stopnia poznania tego procesu - jako ca oci - oraz stopnia w aciwego rozpoznania wp ywu na niego czynników zewntrznych (kontekstu), czyli od jakoci zdobytej na ten temat wiedzy. Równoczenie zbiór wyników dokonanej obserwacji - sam w sobie - nic o obserwowanym procesie nie mówi. Dopiero ich w aciwa interpretacja pozwala proces zrozumie , ujawni i zdefiniowa w nim obszary podwyszonego ryzyka, sformu owa wnioski, opracowa rozwizania eliminujce lub ograniczajce negatywny wp yw ustalonych czynników oraz wdroy do stosowania. Od tej chwili przyjte rozwizanie staje si integralnym elementem monitorowanego procesu, podlegajc jego sta emu monitorowaniu. W praktyce, idea ta realizowana jest poprzez dzia alno rónych instytucji badajcych przyczyny tzw. zdarze lotniczych, jako zespo ów skupiajcych ekspertów wielu dziedzin zwizanych z transportem lotniczym. To ich praca doprowadzi a do pomys u instalowania pok adowych rejestratorów parametrów lotów, a z czasem take i korespondencji lotniczej oraz rozmów osób znajdujcych si w kabinie za ogi statku powietrznego (w za oeniu cz onków za ogi), oraz do obowizku rejestracji przebiegu naziemnej kontroli lotów. Rozwój cywilizacji, to take rozwój komunikacji powietrznej, za którym poda doskonalenie rodków i metod angaowanych na rzecz podnoszenia poziomu jej bezpieczestwa. Naturaln kolej rzeczy jest wic pojawianie si w tym obszarze nowych dziedzin, co wynika ze wzrostu dowiadczenia gromadzonego przez system monitorujcy. W polskich realiach, wydarzenia ostatnich lat sk oni y zainteresowanych t problematyk do g bszej refleksji dotyczcej: ‫܆‬znaczenia tych wyników monitorowania transportu powietrznego, które dostpne s w postaci nagra z rejestratorów dwiku (ostatnio równie obrazu) instalowanych na ziemi oraz na pok adach statków powietrznych, ‫܆‬sposobu ich interpretowania. Dwie - niezbyt odleg e w czasie - katastrofy lotnicze (Casy w Miros awcu i Tu-154 M w Smolesku) wstrzsn y spo eczestwem, g ównie z powodu bezprecedensowych strat ludzkich i moralnych, o wymiarze ogólnonarodowym, a nawet midzynarodowym. Z poznawczego punktu widzenia, wrcz ssiedztwo w czasie obu rónicych si znaczco katastrof, lecz o porównywalnym charakterze skutków, da o niepowtarzaln okazj do porówna w wielu obszarach - co najcenniejsze - dokonywanych przez tych samych ekspertów badajcych ich przyczyny, bdcych pod wp ywem wieych dowiadcze wyniesionych z pracy przy pierwszej z nich. Splot tych okolicznoci da szans na poszerzenie metod i rodków stosowanych w celu wyjanienia przyczyn tego typu zdarze oraz sta si okazj do nadal ywej - ogólnospo ecznej - dyskusji na ten temat. W tym kontekcie zaczto w wikszym stopniu docenia warto nagra lotniczych oraz dostrzeono moliwoci oraz potrzeb poprawy procesu pozyskiwania zawartych w nich informacji, istotnych dla bezpieczestwa lotów. Pozwoli na to fakt zaangaowania do zbadania nagra pochodzcych z lotu smoleskiego (Casa nie posiada a rejestratorów pok adowych) dowiadczonych fachowców, których specjalnoci zawodow jest wieloaspektowa analiza nagra zak óconych i zniekszta conych, ze szczególnym uwzgldnieniem spisywania treci z nagra niskiej jakoci, identyfikacji osób na podstawie.

(3) System bada fonoskopijnych w lotnictwie. 117. analizy mowy i g osu, bada technicznych nagra i noników. Ekspertami tymi byli eksperci fonoskopii, na co dzie wykonujcy w tym zakresie badania kryminalistyczne i wydajcy procesowe opinie na rzecz postpowa prowadzonych przez organa cigania i wymiaru sprawiedliwoci. Eksperci, którzy w przesz oci mieli take okazj wspó pracowa z komisjami badajcymi przyczyny zaistnia ych wypadków lotniczych, jednak nie w tak szerokim zakresie, jak to mia o miejsce obecnie. Dowiadczenia te przy okazji pokaza y, e cele i taktyka prowadzenia obu rodzajów bada s bardzo podobne. Jednak równoczenie obnay y fakt znaczcej rónicy dotyczcej sposobu ich realizacji. Organa procesowe wyjaniajce konkretne zdarzenie rutynowo wykorzystuj midzy innymi moliwoci kryminalistyki, która pozwala ustali (czsto bardzo precyzyjnie): dok adnie co si zdarzy o, gdzie, kiedy, jak, czym, dlaczego oraz kto jest sprawc i/lub ofiar. Te same zadania stoj przed komisjami wyjaniajcymi przyczyny zdarze lotniczych, jednak te istotnie inaczej wykorzystuj wiedz zawart w nagraniach utrwalanych przez pok adowe i naziemne rejestratory rozmów. O ile kryminalistyka polska, na przestrzeni ostatnich kilkudziesiciu lat (jako jedna z pierwszych w wiecie), stworzy a odrbn i rozbudowan dziedzin bada nagra audio, w tym szereg metodyk badawczych, zweryfikowanych praktyk sdow, zatem dajcych wyniki o wysokim stopniu wiarogodnoci, a take wykszta ci a w tej dziedzinie zawodowych ekspertów, o tyle krajowy system wyjaniania przyczyn zdarze lotniczych - cywilnych i wojskowych nie moe poszczyci si takim dorobkiem. G ówn tego przyczyn jest stosunkowo niski poziom zainteresowania komisji wiedz wynikajc z nagra lotniczych, wobec ogromu obiektywnych i materialnych informacji technicznych, dajcych si uzyska w toku bada zdarzenia lotniczego. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy - lub te jego konsekwencj s regulacje prawne normujce funkcjonowanie wypadkowych komisji lotniczych, a take wynikajcy z nich przekrój specjalnoci reprezentowanych w przedmiotowych komisjach. Podobna sytuacja panuje w systemach bezpieczestwa innych rodków transportu i komunikacji. Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, jako instytucja od wielu lat zwizana z aktywn dzia alnoci na rzecz wyjaniania przyczyn zdarze lotniczych i zatrudniajca wielu ekspertów powo ywanych do prac w pastwowych komisjach, pierwszy dostrzeg potencja nagra lotniczych, jako zapisów kryjcych w sobie informacje o ograniczonej dostpnoci, wymagajcych dodatkowych zabiegów skierowanych na ich ujawnienie i w aciw interpretacj, lecz stanowicych wane i nowe ród o wiedzy o jednym z najtrudniejszych do zbadania elementów bezpieczestwa lotów, jakim jest cz owiek w sensie jednostki bio-psycho-socjalnej. Dlatego, jako instytut naukowy, ITWL podj decyzj o stworzeniu w strukturach Zak adu Awioniki Laboratorium Fonoskopii Lotniczej, dajc tym samym podstawy techniczne, naukowe i kadrowe do rozwoju tej dziedziny w obszarze bezpieczestwa lotów. W tym celu wybudowano studia o parametrach s uchowiskowych, zakupiono podstawowe wyposaenie oraz zatrudniono najbardziej dowiadczonych w tej dziedzinie, zawodowych ekspertów fonoskopii w kraju..

(4) 118. S awomir Michalak, Alicja Malanowicz, Tomasz Prusik. 2. OBSZAR FUNKCJONOWANIA FONOSKOPII Fonoskopia jest dziedzin kryminalistyki, której jednym z zada jest naukowe zbadanie dowodów wykorzystywanych w postpowaniach procesowych (ledczych i sdowych) i sformu owanie wniosków wynikajcych z tych bada. Samo s owo „kryminalistyka” nasuwa skojarzenia z przestpstwem i istotnie - poszczególne jej dziedziny powstawa y w odpowiedzi na zapotrzebowanie ze strony systemu zwalczania przestpczoci i jej zapobiegania. Zastosowanie to, poniewa nierozerwalnie zwizane z ustalaniem tzw. „prawdy obiektywnej” (do czego dy postpowanie procesowe), wywiera bezporedni wp yw na metodyki badawcze tworzone w ramach poszczególnych dziedzin. W takim kontekcie powsta a równie fonoskopia, wyprzedzajc swoimi pocztkami moment prawnego usankcjonowania tzw. „dowodu z tamy”, co w Polsce nastpi o ju w 1960 roku. Fakt ten definiuje równoczenie zakres bada, obejmujcy dzisiaj przede wszystkim „takie zagadnienia, jak: x badania ods uchowe, polegajce na procesowym spisywaniu treci zarejestrowanych wypowiedzi, tj. z uwzgldnieniem wszelkich przerw, przejzycze, zajkni , powtórze itp. oraz identyfikacj osób w obrbie materia u badawczego, x badania autentycznoci, majce na celu ustalenie, czy badane nagranie wiernie odzwierciedla utrwalony fragment rzeczywistoci, czy te powsta o ono w wyniku montau, x badania identyfikacyjne osób, majce na celu ustalenie, czy wypowiedzi zarejestrowane w badanym nagraniu s wypowiedziami konkretnych osób, x wnioskowanie o urzdzeniu rejestrujcym i elementach toru fonicznego, x wnioskowanie o miejscu i czasie przeprowadzenia nagranej rozmowy, x wnioskowanie o podejmowaniu prób zniekszta cania swoich wypowiedzi przez osob wypowiadajc si, tj.: • wnioskowanie/ustalenie, czy w ogóle by y takie próby podejmowane, • a jeli tak, to wnioskowanie/ustalenie: - przy uyciu jakich rodków (maskowanie ust, ingerencja w budow aparatu mowy, stosowanie urzdze technicznych, itp.), - wzgldem jakich elementów sygna u mowy zosta y podjte (np. tempo mowy, zrozumia o mowy, barwa g osu, czstotliwo podstawowa tonu krtaniowego F0, cechy prozodyczne, itp.), - z jakim stopniem skutecznoci zosta y podjte, • wnioskowanie o p ci i wieku mówcy, • wnioskowanie o stanie zdrowia mówcy w chwili wypowiadania si i ewentualnych przejawach charakterystycznych chorób (np. astma, choroby serca, schorzenia neurologiczne, itp.), • wnioskowanie o pochodzeniu mówcy i/lub istotnym przebywaniu, wed ug kryteriów: - geograficznego - polegajcego na wskazaniu obszaru, z którego moe pochodzi. mówca lub w którym istotnie d ugo przebywa (np.: Polska - Podhale, itp.), - rodowiskowego - polegajcego na wskazaniu grupy spo ecznej, z której mówca moe si wywodzi lub w której wystarczajco d ugotrwale pozostaje.

(5) System bada fonoskopijnych w lotnictwie. 119. (np.: miejskie, wiejskie, inteligenckie, robotnicze, patologiczne, przestpcze, itp.), - kierunku i poziomu jego wykszta cenia (okrelanego jako np.: gruntowne lub s abe, ogólne lub kierunkowe - artystyczne, humanistyczne, techniczne, medyczne itp.), - zawodu, wykonywanego zajcia i/lub hobby (szczególnych zainteresowa, upodoba, pasji), • wnioskowanie o stanie emocjonalnym mówcy w chwili wypowiadania si, • wnioskowanie o fakcie pozostawania w chwili wypowiadania si pod wp ywem alkoholu i/lub innych substancji podobnie dzia ajcych, • wnioskowanie o sposobie wypowiadania si (wypowied spontaniczna, wyuczona na pami , odczytywana, powtarzana za podpowiedzi itp.), • wnioskowanie o autorstwie wypowiedzi, • i wiele innych.” [7] Wykaz ten nie obejmuje czynnoci technicznych, takich jak np. kopiowanie, kopiowanie z korekcj prdkoci przesuwu tamy lub prdkoci odtwarzania mowy utrwalonej w plikach cyfrowych, kopiowanie z korekcj polepszajc wyrazisto i zrozumia o. mowy, selekcja próbek badawczych do bada identyfikacyjnych osób, itd., które wymagaj specjalistycznej wiedzy i umiejtnoci, gdy nieumiejtne ich wykonanie negatywnie wp ywa na jako póniejszych bada oraz uzyskiwane wyniki, a nawet moe uniemoliwi ich przeprowadzenie. Innymi grupami bada s badania niestanowice codziennego zakresu dzia a, aczkolwiek wykorzystujce metodyki stosowane rutynowo. Nale do nich, m. in.: x rzeczoznawcze eksperymenty akustyczne, majce na celu sprawdzenie moliwoci zaistnienia okrelonych efektów akustycznych w okrelonych okolicznociach i miejscach, x eksperymenty akustyczne majce na celu ustalenie, czy osoba badana wykazuje zdolnoci do zapamitywania mówców i - po czasie - prawid owego ich rozpoznawania. Tego rodzaju badania maj wyjtkowo istotne znaczenie w sprawach zdarze, które nie zosta y zarejestrowane, odwo ujcych si do akustycznych ladów pamiciowych ofiar i wiadków. Niezalenie od sytuacji, realnym problemem w badaniu nagra jest ograniczenie dostpnoci zawartych w nich informacji. W najbardziej podstawowym zakresie dotyczy to zrozumia oci wypowiedzi, gdy ich tre jest jednym z noników wiedzy o nagranym zdarzeniu. Pozornie to wszystko, jednak dla poznania sensu ods uchanych wypowiedzi, naley okreli ich granice i przyporzdkowa konkretnym rozmówcom (identyfikacja osób w obrbie materia u dwikowego), ustali , kim rozmówcy s (wnioskowanie o osobach, m.in. na podstawie okazywanych emocji), w kocu potwierdzi ich tosamo. (identyfikacja indywidualna osób). Przeszkod w osigniciu tego celu zwykle bywa niska jako techniczna nagrania i charakter zdarzenia, przez co wypowiedzi s zniekszta cone, zak ócone, równoczesne, nietypowe dla mówcy, itp. Pokonawszy te trudnoci mona dysponowa wiedz na temat „co?” i „kto?”, jednak dla rzetelnego ustalenia tzw. „prawdy obiektywnej” naley jeszcze sprawdzi , „czy na pewno?” (badania autentycznoci nagrania). Dopiero taki zakres bada pozwala z pe n odpowiedzialnoci wypowiedzie. si co do faktów, których lad zosta zapisany w nagraniu. W skrócie tutaj omówiona problematyka - sama w sobie - ilustruje ogrom.

(6) 120. S awomir Michalak, Alicja Malanowicz, Tomasz Prusik. interdyscyplinarnych zagadnie, wymagajcych co najmniej uwzgldnienia podczas badania nagra. Wyniki bada fonoskopijnych z regu y s ze sob powizane poprzez kontekst sytuacyjny, przez co mog pe ni funkcj elementu weryfikujcego poprawno. hipotez konstruowanych na podstawie ustale innych specjalistów. Oczywicie nagrania lotnicze charakteryzuje okrelona specyfika, przez co metodyki wypracowane dla potrzeb postpowa procesowych wymagaj modyfikacji, w tym na drodze przeprowadzenia nowych bada. Jednak wykorzystanie do analiz nagra lotniczych, ukierunkowanych na ustalenie faktów majcych bezporedni wp yw na bezpieczestwo lotów, szczególnych predyspozycji i umiejtnoci ekspertów fonoskopii wydaje si by ide ze wszech miar s uszn, jako e ten rodzaj bada w znacznej czci opiera si na wynikach pracy narzdów zmys u, a fonoskopia - jako jedyna sporód zwizanych z badaniem nagra, dysponuje wiedz i dowiadczeniem przez dziesiciolecia zweryfikowanymi w warunkach wymogów najwyszej odpowiedzialnoci za sposób formu owania wniosków.. 3. PODSUMOWANIE Bogaty dorobek kryminalistycznych bada fonoskopijnych pozwala ju dzi fachowo wspomóc ekspertów badajcych przyczyny zdarze lotniczych, przede wszystkim w zakresie: ‫܆‬spisywania treci rozmów, ‫܆‬identyfikacji osób, ‫܆‬bada autentycznoci zapisów dwikowych, ‫܆‬bada t a akustycznego nagra, skierowanych na identyfikacj odg osów wykonywanych czynnoci, reakcji statku powietrznego na zmian niektórych parametrów lotu itp. Jednak celem ITWL jest, aby utworzone Laboratorium Fonoskopii Lotniczej spe nia o najwysze wymagania techniczne, metodyczne i kadrowe stawiane instytucjonalnym laboratoriom pracujcym na potrzeby postpowa procesowych (w tym laboratoriom kryminalistycznym), traktujc to kryterium jako gwarancj najwyszej wiarogodnoci uzyskiwanych wyników. Zatem Laboratorium Fonoskopii Lotniczej ITWL ma by. placówk: wyposaon technicznie w sposób umoliwiajcy prawid owe zabezpieczenie nagra z rejestratorów pok adowych i naziemnych, zatrudniajc wyselekcjonowany oraz wykwalifikowany w kierunku bada fonoskopijnych personel; mogc: w aciwie przygotowa materia ze zdarze, przeprowadzi wszechstronne badania nagra pochodzcych z rejestratorów lotniczych, przygotowa materia y porównawcze spe niajce techniczne i merytoryczne wymogi bada identyfikacyjnych osób; prowadzc badania naukowe powicone sposobom wykorzystania nagra lotniczych.

(7) System bada fonoskopijnych w lotnictwie. 121. w celu podnoszenia poziomu bezpieczestwa lotów. ITWL stoi na stanowisku, e szczególnie podjcie bada naukowych, m.in. w kierunkach: identyfikacji parametrów mowy i g osu w stanach przedkrytycznych, opracowywania metod monitorowania - w czasie rzeczywistym - parametrów mowy i g osu pod ktem wczesnego wykrywania zagroe dla lotu, diagnozowania czynników wp ywajcych na ograniczenie skutecznoci komunikacji werbalnej w lotnictwie, oceny moliwoci poprawy jakoci nagra lotniczych, modernizacji systemów rejestracji dwiku w lotnictwie, i wielu innych, pozwoli znaczco rozszerzy zakres wykorzystywania w badaniach przyczyn zdarze lotniczych nagra utrwalanych przez pok adowe i naziemne rejestratory rozmów, a uzyskane efekty znajd zastosowanie w lotnictwie wojskowym i cywilnym, innych rodkach transportu i komunikacji, a take kryminalistyce, przez co bd s uy y podniesieniu poziomu bezpieczestwa wewntrznego i zewntrznego pastwa. Podkrelenia wymaga równie pionierski charakter powyszego przedsiwzicia. O ile bowiem kryminalistyce, jako nauce o taktyce i technice pope niania przestpstw, prowadzenia dochodzenia i zapobiegania pope nianiu przestpstw [1], swój wysi ek powica o i powica wiele orodków naukowych w kadym kraju, o tyle dzia alno i badania w zakresie i o profilu przedstawionym w niniejszej publikacji (planowanych dla Laboratorium Fonoskopii Lotniczej ITWL), naley oceni jako jedyne w kraju i unikatowe w wiecie.. Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.. 8. 9.. 10.. 11.. Gutekunst W.: Kryminalistyka, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1965. Hanausek T.: Kryminalistyka. Zarys wykadu., wyd. Wolters Kluwer Polska, 2009. Ho yst B.: Kryminalistyka, wyd. LexisNexis, 2010. Horoszowski P.: Kryminalistyka, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1955. Kdzierska G., Kdzierski W.: Kryminalistyka, wyd. WSPol Szczytno, 2011. Ko ecki H.: Kryminalistyka i nauki penalne wobec przestpczoci, Wydawnictwo Poznaskie, 2008. Malanowicz A., Wnioskowanie o osobie sprawcy i okolicznociach popenienia przestpstwa na podstawie analizy nagra z konferencji: „Obraz zbrodni portretem sprawcy” Zielona Góra-Drzonków 24-26 maja 2006, wydanie elektroniczne wydawnictwa Instytutu Ekspertyz Sdowych w Krakowie, Kraków 2006. Malanowicz A., Ko miski L.: Fonoskopia Zakad Kryminalistyki Szkoy Policji w Pile, Wydawnictwo SP Pia, 2009. Malanowicz A., Kowalczyk A., Šalna B.: Pakiet programowy SIVE, jako narzdzie wspomagajce kryminalistyczne badania fonoskopijne z perspektywy praktyki eksperckiej - cz. I., Problemy Kryminalistyki nr 261, Wydawnictwo CLK KGP Warszawa, 2008. Malanowicz A., Kowalczyk A., Šalna B.: Pakiet programowy SIVE, jako narzdzie wspomagajce kryminalistyczne badania fonoskopijne z perspektywy praktyki eksperckiej - cz. II., Problemy Kryminalistyki nr 284, Wydawnictwo CLK KGP Warszawa, 2010. Malanowicz A., Prusik T.: Laboratorium Fonoskopii Lotniczej. Journal of KONBiN 1(17) 2011, pp. 205-212..

(8) 122. S awomir Michalak, Alicja Malanowicz, Tomasz Prusik. PHONOSCOPIC EXAMINATION SYSTEM IN AVIATION Abstract: This paper explains the importance of examining - for flight safety - the audio track created by voice recorders, both ground and flight. It talks about the impact of the human factor on initiation and development of critical situations in air, as well as possibility of extracting diagnostic symptoms from subject records. In this context phonoscopy is presented as a branche of forensic that uses the audio records as a subject of interdisciplinary, multiaspect analysis focusing on traits of the speaker but also regarding the technical aspects of creating an audio record. The paper also talks about flight record analysis that involves other specialists – namely psychologists who have experience with flight personnel. The short characteristic of this range of forensic and psychological examination portrays this field as a modern tool that is often underestimated in the wide spectrum of activities focused on improving flight safety. The conclusions describe shortly the programme foundations of newly created Laboratory of Flight Phonoscopy in Avionic Department of the Air Force Institute of Technology in Warsaw, as the origin of the specialised center of complex examination and study of the flight records. Keywords: phonoscopy, flight safety, flight voice recorders, phonetic-linguistic speech examinations, psycho-linguistic speech examinations..

(9)