SÎriæ TR A N SPO R T z. 48 N r kol. 1604
Robert W IESZA ŁA , Jan FIL IPC Z Y K
WYBRANE ELEM ENTY ŚRODOWISKOWE W TRANSPORCIE SAMOCHODOWYM
Streszczenie. W artykule przedstaw iono w yniki analizy zagrożenia dla środow iska przy
rodniczego pow stające p o d czas eksploatacji sam ochodów. W skazano w pływ transportu na zachodzące zm iany w środow isku naturalnym oraz na kształtow anie środow iska.
E N V IR O N M E N T A L A S P E C T S FO R M O T O R T R A N S P O R T A T IO N
Sum m ary. A nalyse in article w ere introduced environm entally natural nascent during e x ploitation o f cars. The influence o f transportation w as has talked ov er on setting changes in natural environm ent.
1. W PR O W A D ZEN IE
W śród w ielu dziedzin działalności społeczno - gospodarczej człow ieka, takich jak:
przemysł, górnictw o, energetyka, gospodarka kom unalna, rolnictw o, przyczyniających się w dużym stopniu do d egradacji środow iska, transport lądow y zajm uje jed n o z czołow ych miejsc. Poprzez rozw ijanie m ożliw ości podróżow ania i przew ozu ładunków zostaje n aruszo
ny pierw otny stan rów now agi środow iska przyrodniczego, pow odując także pow staw anie nowych zagrożeń dla zd ro w ia i życia ludzi. K ażdy w spółczesny środek transportu m a swój mniejszy lub w ięk szy ud ział w degradacji środowiska. Jest to cena, ja k ą płaci człow iek za postęp cyw ilizacyjny. P raw idłow e rozpoznanie tych zagrożeń m oże być jed n y m z czynników polityki transportow ej oraz um ożliw i podjęcie odpow iednich zabiegów profilaktycznych.
Analizując opracow ania dotyczące efektyw ności poszczególnych rodzajów transportu oraz ich w pływu na degradację środow iska, m ożna zauw ażyć brak m etodyki badań, pozw alającej na jednoznaczną ocenę w p ły w y transportu na środow isko przyrodnicze. Ze w zględu na ścisłe wzajemne pow iązania p oszczególnych gałęzi transportu [4], w yodrębnienie w pływ u poszcze
gólnych rodzajów transportu na środow isko je st bardzo trudne. S tosow ane m etody oceny kosztów zew nętrznych transportu [5] nie pozw alają na ocenę w sposób jed n o zn a czn y w pływ u transportu sam ochodow ego na środow isko. Przedstaw ione w literaturze [3] aspekty środow i
skowe dotyczące transportu sam ochodow ego są tylko rozpatryw ane w sposób oddzielny. N ie
zbędne je s t opracow anie m eto d y pozw alającej na sparam etryzow anie w pływ u poszczegól
nych grup czynników o raz m eto d y um ożliw iającej łączne określenie oddziaływ ania na śro
dowisko poszczególnych aspektów . W łaściw e określenie obciążenia środow iska p rzyrodni
czego przez transport je s t niezw ykle istotne m iędzy innym i w fazie p rojektow ania obiek
tów infrastruktury transportu sam ochodow ego.
Celem pracy je s t identyfikacja sposobów oddziaływ ania transportu sam ochodow ego na środowisko naturalne o raz człow ieka. O kreślenie sposobów oddziaływ ania transportu nie
zbędne jest przy o pracow yw aniu m etody oceny kosztów środow iskow ych transportu oraz właściwego pow iązania zarząd zan ia środow iskiem z zarządzaniem ja k o ś c ią w transporcie.
100 R. W ieszała, J. Filipczyk
2. PO JĘCIE T R A N SPO R T U
T ransport m ożna określić ja k o przem ieszczenie ludzi i ładunków na p e w n ą odległość z za
stosow aniem środków lokom ocji. Zadania, jak ie w ykonują środki transportu i kom unikacji, są podstaw ą do nadania transportow i i kom unikacji zasadniczego znaczenia.
Przy podziale transportu na poszczególne gałęzie m o g ą być przyjm ow ane różne kryteria, z których najw ażniejsze je s t środow isko, w jakim odbyw a się transport, oraz rodzaj zastosow a
nego środka przew ozow ego. P rzyjm ując jak o kryterium podziału środow isko, w którym od
byw a się transport, ro zró żn ia się trzy zasadnicze gałęzie transportu:
1. T ransport wodny:
a. śródlądow y, b. m orski.
2. T ransport pow ietrzny:
a. lotniczy.
3. T ransport lądow y:
a. drogow y - sam ochodow y, b. szynow y - kolejow y.
O becnie najbardziej dynam icznie rozw ija się transport lądow y, a w szczególności sam o
chodow y [1], Jest to spow odow ane tym , iż um ożliw ia on najpełniejsze zaspokojenie w ym a
gań staw ianych w p oszczególnych przypadkach w zakresie w arunków transportu.
G łów ne cechy transportu sam ochodow ego to:
środki przew o zo w e m o g ą być przystosow ane do w szelkich w arunków przew o zo wych,
w kom unikacji sam ochodow ej pojazdy m ają m ożliw ość korzystania z gęstej sieci dróg kołow ych, w niektórych przypadkach m o g ą dokonyw ać przew ozów po b ez
drożach,
m ożliw ość p rzew ozu tow arów bezpośrednio od w ytw órcy do konsum enta, duża elastyczność,
- stosunkow o m ałe nakłady inw estycyjne.
Stale w zrastająca liczb a użytkow anych pojazdów sam ochodow ych spraw ia jed n ak , że zw iększają się rów nocześnie w ym agania w zakresie obniżenia szkodliw ego w pływ u sam o
chodów na środow isko przyrodnicze. O dnosi się to do w szystkich faz, z którym i m am y do czynienia w przypadku p ojazdów , tzn. ich produkcji, eksploatacji oraz utylizacji. K onstrukto
rzy starają się dobrać tak ie m ateriały, a technolodzy taki sposób w y tw arzania elem entów po
jazdów , który będzie m o ż n a określić jak o przyjazny d la środow iska. G łów nym kierunkiem rozw oju now ych konstrukcji sam ochodów je st stosow anie technologii energooszczędnych i nie w yw ołujących ubocznych skutków dla środow iska oraz tw orzyw dających się łatw o uty- lizować po okresie użytkow ania.
3. T R A N SPO R T S A M O C H O D O W Y A ŚR O D O W ISK O PR ZY R O D N IC Z E
Przy om aw ianiu zagrożenia przez transport sam ochodow y należy w ziąć p o d uw agę cią
głe zw iększanie się liczby technicznych środków transportu, w szczególności w transporcie indyw idualnym i nie tylko w krajach rozw iniętych. Szkodliw e oddziaływ anie transportu sa
m ochodow ego na środow isko przejaw ia się w różnych form ach i z różnym nasileniem , w zależności od obszaru o raz rodzajów środków transportow ych używ anych do przem ieszczania osób i ładunków . S topień zanieczyszczenia środow iska przez sam ochodow y uzależniony jest od:
- w łaściw ości fizykochem icznych stosow anych paliw ,
charakterystyki udziału pojazdów w poszczególnych rodzajach ruchu, infrastruktury ulic i d róg kołow ych,
struktury i liczności środków transportu w poszczególnych kategoriach.
Transport sam ochodow y w pływ a n a zm iany w środow isku naturalnym zarów no w spo
sób bezpośredni, ja k i pośredni kształtując inne dziedziny działalności człow ieka (rys. 1). P o przez oddziaływ anie na środow isko przyrodnicze w sposób bezpośredni w pływ a na w szystkie dziedziny życia człow ieka (rys. 2).
102 R. W ieszała, J. Filipczyk
CZŁO W IEK
Rys. 2. O ddziaływ anie transportu na życie człow ieka Fig. 2. Influence o f tran sp o rt for hum an life
A nalizując schem aty kierunków (rys.2 i 3) oddziaływ ania transportu na środow isko natu
ralne i na człow ieka, m o żn a zauw ażyć, że obok łatw ych do zidentyfikow ania skutków bezpo
średnich oddziaływ ania transportu, m o g ą w ystępow ać także skutki pośrednie, będące w yni
kiem zarów no oddziaływ ania transportu, ja k i innych system ów zw iązanych z działalnością człow ieka, np. przem ysłu czy gospodarki kom unalnej.
Liczba poszczególnych zagrożeń pochodzących z transportu sam ochodow ego oraz różno
rodność ich form je s t bardzo duża. Z agrożenia te m ożna przedstaw ić w następujących gru
pach:
1. Z agrożenia w procesie użytkow ania:
a. em isje substancji szkodliw ych;
b. hałas i drgania;
c. w zniecanie pyłów ;
d. w ypadki śm iertelne, osoby ranne, leczenie, renty itp.;
e. w ypadki ekologiczne;
f. odpady eksploatacyjne.
2. Z agrożenia w ynikające z budow y infrastruktury drogow ej:
a. zajm ow anie terenów naturalnych;
3. Z agrożenia społeczne:
a. w szechobecność cyw ilizacji;
b. w yobcow anie ludzi nie posiadających sam ochodu.
Inne czynniki, takie ja k przyrost liczby pojazdów , korki uliczne, p o w o d u ją globalny w zrost zużycia p aliw a (rys. 3). R ów nież em isja zw iązków toksycznych b ęd zie w zrastała zgodnie z tym i czynnikam i. Z w iązana z rozw ojem techniki, obserw ow ana od kilku dziesię
cioleci w św iecie, rew olucja techniczna pow oduje coraz w iększe zapotrzebow anie na energię.
W yzw ala to w iele zagrożeń, do których przede w szystkim należy zaliczyć skutki
spalania w szelkiego rodzaju paliw . R osnące w ydobycie podstaw ow ych surow ców energe
tycznych (w ęgiel k am ienny i brunatny, ropa naftow a, gaz ziem ny, uran) i p rocesy zw iązane z ich w ykorzystaniem p o w o d u ją pow ażne zagrożenie ekosystem u Z iem i an tropogeniczną em i
sją szkodliwych zw iązków .
Rys. 3. W pływ rozw oju m otoryzacji na środow isko przyrodnicze [3]
Fig. 3. Influence o f developm ent o f m otorization on natural environm ent [3]
Analiza w pływ u rozw oju m otoryzacji na środow isko przyrodnicze (rys.3) nie obejm uje wszystkich aspektów negatyw nego oddziaływ ania na otoczenie człow ieka. R ozw ój technolo
gii może doprow adzić do o graniczenia w zrostu zapotrzebow ania na zużycie paliw i m ateria
łów przy niezm ienionej dynam ice przyrostu użytkow anych sam ochodów , a w konsekw encji zwiększenia negatyw nego oddziaływ ania na człow ieka (rys.2).
4. PO DSU M OW A N IE
Podsum owując pow yższe uw agi i spostrzeżenia, m ożna stw ierdzić, że istnieją sw oiste, wielorakie zw iązki przyczynow o - skutkow e m iędzy transportem w najszerszym znaczeniu a środowiskiem. R ozw ój transportu nie pow inien w pływ ać na pogorszenie się w arunków śro
dowiskowych. Prace badaw cze prow adzone w tym zakresie przez różne ośrodki naukow o - badawcze, biura projektow e, organizacje społeczno - zaw odow e nie s ą dostatecznie skoordy
nowane i dotyczą w w iększości przypadków zagrożeń w ycinkow ych, w ynikających z ograni
czonego pola zainteresow ań danego organu lub instytucji. W problem atyce transportu nale
żałoby dążyć do rozró żn ien ia p oczynań istotnie niezbędnych dla praw idłow ego zaspokajania potrzeb transportow ych i poczy n ań m ających n a celu tylko polepszenie istniejącej obsługi transportowej.
Szczegółowa analiza oddziaływ ania transportu na życie i zdrow ie człow ieka w ykazuje, że wypadki kom unikacyjne są tylko jed n y m z przejaw ów tego oddziaływ ania, w iele bow iem chorób bierze swój początek w transporcie - w w yniku hałasu, stłoczenia, napięć nerw ow ych,
gfekt cieplarniany
Wzrost zużycia paliv&a
Destrukcyjne działanie przemysłu
Wzrost gospodarczy Zanieczyszczenie
p o w ie trz a
Em isja N O * SO*
Em isja
freonów Odpady
W zrost zużycia zw iązków chem icznych
W zrost zapotrzebowania
na m ateriały
Czynniki samochodowe:--- --- Wzrost ilości pojazdów, m a le n ie ruchu samochodowego, zatory uliczne
Niszczenie
warstwy ozonowej Zanieczyszczenie ziemi i oceanów
D estrukcja obszarów leśnych
Nadmierne wykorzystywanie
zasobów ziemi Zmrnej szenie
obszarów leśnych Pustynnienie
104 R. W ieszała, J. Filipczyk
pośpiechu, niepokoju i innych zjaw isk tow arzyszących w spółczesnej cyw ilizacji, której n ie
odłącznym składnikiem je s t transport oraz zw iększona ruchliw ość ludności. T ransport od
działuje nie tylko na sferę p sy ch iczn ą człow ieka, ale rów nież na jeg o układ fizjologiczny.
B yłoby je d n a k rzeczą n iesłu szn ą w idzieć tylko negatyw ne oddziaływ anie transportu na środow isko i nie dostrzegać w ielu dobrych stron, ja k ie stw arza w spółczesny transport. O prócz tych dobrodziejstw o zasadniczym znaczeniu dla społeczeństw a, transport w w ielu przypad
kach spełnia pozy ty w n ą ro lę w obec człow ieka i środow iska, np. do budow y dróg używ any jest nie tylko cem ent i asfalt, lecz także kam ienie odpadow e, żużle i popioły pochodzące z przem ysłu w ydobyw czego, hut i elektrow ni, które m usiałyby zalegać na hałdach. R ozpatrując zatem szkody w yrządzone środow isko, nie należy zapom inać rów nież o pozytyw nym od
działyw aniu w spółczesnego transportu na środow isko oraz na poziom i jak o ść życia społe
czeństwa.
Istotne je s t łączne rozpatryw anie oddziaływ ania transportu na środow isko przyrodnicze oraz na inne obszary zw iązane z działalnością człow ieka.
Literatura
1. Rickeard D. J., K heshgi H. S.: E uropean Fuel and V ehicle O ptions for the Future - Fo- cus on B iofuels. F IS IT A 2002 W orld A utom otive Congress H elsinki F02E199.
2. Paskrobka B.: Z arządzanie środow iskiem . Polskie W ydaw nictw o E konom iczne, W ar
szaw a 1998.
3. M erkisz J.: Z an ieczyszczenie środow iska przez transport sam ochodow y. P olitechnika Poznańska, P oznań 2000.
4. R oudinelli D., B erry M .: M ultim odal T ransportation, L ogistics and the E nvirom ent;
M anaging Interactions in a G lobal Econom y. E uropean M anagem ent Journal, vol. 18, No 4. 2000, s. 398-408.
5. G ronow icz J.: O chrona środow iska w transporcie lądow ym . W ydaw nictw o Instytutu Technologii E ksploatacji, R adom 2003, s. 351-360.
Recenzent: Dr hab. inż. Andrzej W yciślik,prof. Pol. Śl.
Abstract
It summing up above m entioned attentions and, it was it been possible w as causally to af
firm that special, m anifold relationships exist - consecutive between transportation in the widest this meaning and environment. The development o f transportation it should not influ
ence on worsens environmental. Research led in this range through different centres works scientifically - investigative, designing department, organizations social - professional they it are not co-ordinated sufficiently and concern in o f cases o f fragmentary threats consequential from limited o f interests given or field majorities. In problems o f transportation w ould belong to aim to distinction the actions indeed indispensable for correct satisfaction o f forwarding needs and the in view actions the only improvement o f existing forwarding service
