OZNACZENIA GEOGRAFICZNE PRODUKTÓW YWNOŒCIOWYCH WYBRANE ASPEKTY PRAWNO-EKONOMICZNE

Izabela Lipiñska

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

OZNACZENIA GEOGRAFICZNE PRODUKTÓW ¯YWNOŒCIOWYCH

– WYBRANE ASPEKTY PRAWNO-EKONOMICZNE GEOGRAPHICAL INDICATIONS OF FOOD PRODUCTIONS

– THE CHOOSEN LEGAL AND ECONOMIC ASPECTS

S³owa kluczowe: oznaczenie geograficzne, nazwa pochodzenia, w³asnoœæ intelektualna, wspólna polityka rolna, uczestnictwo rolników w systemach jakoœci ¿ywnoœci

Key words: geographical indication, designations of origin, intellectual property, Common Agricultural Policy, participation of farmers in food quality schemes

Synopsis. Przedstawiono zagadnienia zwi¹zane z prawn¹ ochron¹ oznaczeñ geograficznych oraz nazw pocho- dzenia produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych w œwietle prawa polskiego i unijnego. Dokonano oceny zasadnoœci ich rejestrowania oraz korzyœci jakie mog¹ czerpaæ ich producenci.

Wstêp

Oznaczenia geograficzne, przez które w jêzyku potocznym rozumie siê pewien wizerunek dane- go towaru na podstawie jego po³¹czenia z konkretnym miejscem na œwiecie, s¹ pojêciami szerokimi.

Pozwalaj¹ w œwiadomoœci konsumentów na szybk¹, pozytywn¹ lub negatywn¹ indywidualizacjê produktu. Takim przyk³adem, czêsto cytowanym w literaturze, jest „Champagne” [Ca³ka 2008]. Po us³yszeniu tej nazwy raczej nikt nie ma w¹tpliwoœci o jaki produkt chodzi, jakie s¹ jego walory oraz sk¹d siê wywodzi. Omawiane oznaczenia s¹ przedmiotem w³asnoœci przemys³owej i podlegaj¹ ochronie prawnej [Za³ucki 2010, Szymanek 2008].

Na kszta³towanie zasad wynikaj¹cych ze stosowania wspomnianej ochrony prawnej wp³yw maj¹, zarówno przepisy prawa krajowego, jak i unijnego. Po raz pierwszy oznaczenie geograficzne, jako pojêcie, wymieniono w Konwencji Paryskiej z 1883 r. [Za³ucki 2010]. Jednak¿e, oficjalna jego definicja zosta³a przyjêta w prawie unijnym dopiero na pocz¹tku lat 90. XX w. [Lipiñska 2008].

Potrzeba sprecyzowania jego zakresu wynika³a, jak wskazano w preambule do Rozporz¹dzenia Rady Nr 2082/1992 z faktu i¿: „konsumenci przedk³adaj¹ jakoœæ nad iloœæ, a to zainteresowanie produktami ze szczególnymi cechami wyra¿a siê w szczególnoœci we wzrastaj¹cym popycie na produkty rolne lub œrodki spo¿ywcze z mo¿liwym do zidentyfikowania pochodzeniem geogra- ficznym”. Oznaczenia geograficzne s¹ zbli¿one do znaków towarowych. Jednak¿e ró¿ni¹ siê one miêdzy sob¹ tym, i¿ znaki odró¿niaj¹ towary poszczególnych przedsiêbiorstw, natomiast oznacze- nia informuj¹ o fizycznym ich pochodzeniu.

Cel i metodyka badañ

Celem artyku³u by³o ukazanie znaczenia i roli oznaczeñ geograficznych jaka jest im przypisywa- na przez ustawodawcê unijnego oraz krajowego. Wskazanie ich funkcji zostanie dokonane przez pryzmat podmiotów rynku – zarówno producenta rolnego, jak i konsumenta. Opracowanie prowa- dzi do wskazania korzyœci, jakie mog¹ czerpaæ potencjalni ich wytwórcy po spe³nieniu wszystkich wymagañ. Podjêto próbê wskazania œrodków prawnych s³u¿¹cych ich ochronie. W pracy wyko- rzystano obowi¹zuj¹ce akty prawne oraz literaturê przedmiotu. Ponadto, materia³ badawczy stano- wi³y równie¿ opracowania i raporty pochodz¹ce z MRiRW, ARiMR oraz dane udostêpnione przez Komisjê Europejsk¹.

Zakres regulacji prawnej w zakresie oznaczeñ geograficznych

Zagadnienia ochrony oznaczeñ geograficznych kszta³towane s¹ na kilku p³aszczyznach. Od- dzia³ywuj¹ na ni¹ przepisy unijne, miêdzynarodowe i krajowe. W Polsce przez d³ugi czas by³y one chronione na mocy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 r. Ochronê oznaczeñ geograficznych, powi¹zan¹ z ich rejestracj¹, wprowadzono dopiero w 2000 r. na mocy ustawy Prawo w³asnoœci przemys³owej (ustawa PWP) [Ca³ka 2008]. Ustawa ta, w zwi¹zku m.in. z przygo- towaniem do przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej, odzwierciedla³a pocz¹tkowo pewne rozwi¹- zania przyjête w aktach UE, w tym w podstawowym Rozporz¹dzeniu Nr 2081/92. Po 1 maja 2004 r.

bezpoœrednio zaczê³o oddzia³ywaæ prawo wspólnotowe, które po dwóch latach zosta³o zmienione.

Obecnie bazowym aktem prawnym jest Rozporz¹dzenie Rady Nr 510/2006.

Podkreœlenia wymaga fakt, i¿ wœród oznaczeñ wyró¿niæ mo¿na te, które odnosz¹ siê do ozna- czeñ produktów przemys³owych oraz te, których zakres dotyczy produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych. Te ostatnie wy³¹czono spod jurysdykcji wspomnianej ustawy PWP i zast¹pione ustaw¹ o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych oraz o produktach tradycyjnych. Zakres wymienionego aktu prawnego obejmuje:

– zadania oraz w³aœciwoœæ organów w zakresie oceny wniosków o rejestracjê nazw pochodzenia, ozna- czeñ geograficznych i nazw specyficznego charakteru produktów rolnych lub œrodków spo¿ywczych,

–  warunki tymczasowej ochrony na terytorium RP nazw pochodzenia oraz oznaczeñ geograficz- nych produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych,

–  zadania oraz w³aœciwoœæ organów i jednostek organizacyjnych w zakresie kontroli i certyfikacji produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych posiadaj¹cych chronion¹ nazwê pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne albo œwiadectwo specyficznego charakteru,

–  zasady oraz tryb kontroli produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych posiadaj¹cych chro- nion¹ nazwê pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne albo œwiadectwo specyficzne- go charakteru,

–  warunki prowadzenia listy produktów tradycyjnych.

Ustawa ta zosta³a uchwalona w celurealizacji za³o¿eñ ustawodawcy wspólnotowego, w tym przede wszystkim stworzenia procedur krajowych umo¿liwiaj¹cych rejestracjê polskich oznaczeñ geograficznych przez Komisjê.

Pojêcie oznaczeñ geograficznych

Ustawodawca unijny w Rozporz¹dzeniu Nr 510/2006 wskazuje na dwa typy geograficznych oznaczeñ pochodzenia – nazwy pochodzenia oraz oznaczenia geograficzne. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Rozporz¹dzenia, nazwa pochodzenia (Protected Designation of Origin – PDO) oznacza nazwê regionu, okreœlonego miejsca (lub w wyj¹tkowych przypadkach kraju), która s³u¿y do oznaczenia produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego:

– pochodz¹cego z tego regionu, okreœlonego miejsca lub kraju,

– którego jakoœæ lub cechy charakterystyczne s¹ w istotnej lub wy³¹cznej mierze zas³ug¹ œrodowiska geograficznego, na które sk³adaj¹ siê czynniki naturalne (np. warunki klimatyczne, gleby) i ludzkie,

– którego produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie maj¹ miejsce na okreœlonym obszarze geograficznym.

Przyk³adowo, do nazw pochodzenia nale¿y: „Clare Island Salmon” – ³osoœ z Wyspy Clare w Irlandii, „Arancia Rossa di Sicilia” – czerwone pomarañcze z Sycylii, przyprawa „Èeský kmín” oraz

„Dortmunder Bier” – piwo dortmundzkie, „Oscypek” lub „Bryndza Podhalañska”¹.

Za nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficzne mog¹ byæ ponadto, uznane tradycyjne nazwy geograficzne lub niegeograficzne, które s³u¿¹ do oznaczenia produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego, o ile spe³niaj¹ wskazane w rozporz¹dzeniu wymogi. Jako nazwy pochodzenia uznaje siê tak¿e, niektóre okreœlenia geograficzne produktów, w przypadku których surowce do ich wy- tworzenia pochodz¹ z obszaru geograficznego bardziej rozleg³ego lub ró¿nego od obszaru, w którym nastêpuje przetworzenie. Ma to miejsce, pod warunkiem, ¿e okreœlony jest obszar produkcji surowca, istniej¹ szczególne zasady ich produkcji oraz funkcjonuje system kontroli gwarantuj¹cy

1 Do pozosta³ych rodzimych zarejestrowanych produktów nale¿y „Redyko³ka” oraz „Wiœnia nadwiœlanka”, natomiast opublikowane s¹ dwa produkty: „Œliwka szyd³owska” oraz „Podkarpacki miód spadŸowy”. Z kolei piêæ produktów oczekuje na rejestracjê [www.ec.europa.eu/agriculture/quality/door /list.html], Fact Sheet… 2007 r.

przestrzeganie wszelkich wymagaæ co do ich produkcji. Warto w tym miejscu zaznaczyæ, ¿e zgodnie z uprzednio obowi¹zuj¹cym porz¹dkiem prawnym, tj. rozporz¹dzeniem Rady nr 2081/92 okreœlenia te musia³y byæ uznane za specyficzne nazwy w kraju pochodzenia przed dniem 1 maja 2004 r.

Z kolei jako oznaczenie geograficzne (Protected Geographical Indication – PGI) nale¿y rozu- mieæ nazwê regionu, okreœlonego miejsca (lub w wyj¹tkowych przypadkach kraju), która s³u¿y do oznaczenia produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego:

– pochodz¹cego z tego regionu, okreœlonego miejsca lub kraju, oraz

– którego okreœlona jakoœæ, renoma lub inna cecha charakterystyczna mo¿e byæ przypisana temu pochodzeniu geograficznemu,

– którego produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie maj¹ miejsce na okreœlonym obsza- rze geograficznym².

Wystarczy, aby jedna z faz produkcji odbywa³a siê na wskazanym terenie, natomiast surowce u¿ywane do ich wytwarzania mog¹ pochodziæ z innych obszarów. Przyk³adem mo¿e byæ „Huile d’olive de Nyons”, czyli oliwa z oliwek z okolic Nyons lub jab³ka „Pommes des Alpes de Haute Durance”. Ró¿nica w obu okreœleniach polega na sile zwi¹zku danego produktu z miejscem jego pochodzenia” [Vademecum ochrony… 2004]. Nazwy pochodzenia maj¹ zastosowanie do produktów bardzo blisko zwi¹zanych z danym obszarem geograficznym. W przypadku korzystania z nazwy pochodzenia zarówno produkcja surowców, jak i proces przetwarzania po produkt koñcowy, musi odbywaæ siê w danym, konkretnym obszarze. W przypadku oznaczenia geograficznego, produkt ten musi byæ wytwarzany w regionie, którego nazwê nosi jedynie jedna z trzech faz: produkcja – przetwa- rzanie – przygotowanie musi odbywaæ siê na danym obszarze [Vademecum ochrony… 2004].

Mimo, i¿ ustawa PWP nie ma obecnie zastosowania do produktów rolnych i œrodków spo¿yw- czych, to warto zacytowaæ równie¿ i definicjê oznaczeñ geograficznych przyjêt¹ przez ustawodaw- cê polskiego. Zgodnie z art. 174 ustawy, oznaczeniami geograficznymi s¹ oznaczenia s³owne odno- sz¹ce siê bezpoœrednio lub poœrednio do nazwy miejsca, miejscowoœci, regionu lub kraju (terenu), które identyfikuj¹ towar jako pochodz¹cy z tego terenu, je¿eli okreœlona jakoœæ, dobra opinia lub inne cechy towaru s¹ przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.

Odnosz¹ siê one tylko i wy³¹cznie do towarów, a nie us³ug. Zatem oznaczenia te, na podstawie art.

120 ust. 3 pkt 2 PWP, mog¹ dotyczyæ, np.: wyrobów rzemieœlniczych, p³odów rolnych lub produk- tów regionalnych. Ustawodawca zatem nie wy³¹cza jednoznacznie ochrony przewidzianej w usta- wie, jednak¿e ¿aden produkt rolny po 2004 r. nie zosta³ objêty ochron¹ na jej podstawie.

Przedmiot i zakres ochrony prawnej oznaczeñ geograficznych

Produkt rolny i œrodek spo¿ywczy, po zarejestrowaniu podlega ochronie prawnej. Zostaje ona zastrze¿ona na rzecz okreœlonych producentów rolnych, których wytwory spe³niaj¹ wymogi w zakresie obszaru geograficznego, pochodzenia oraz jakoœci. Tylko oni mog¹ wprowadzaæ te pro- dukty do obrotu pod zastrze¿on¹ nazw¹. Ustawodawca unijny obejmuje jednak ochron¹ tylko wybrane produkty i œrodki spo¿ywcze. Chronione s¹ w szczególnoœci nazwy pochodzenia i ozna- czenia geograficzne produktów, które zosta³y wymienionych w za³¹czniku I do TWE³ oraz w za³¹cz- niku I⁴ i II⁵ omawianego rozporz¹dzenia⁶.

Zgodnie z art. 13 Rozporz¹dzenia Nr 510/2006, zarejestrowane nazwy s¹ chronione przed wszelkim:

– bezpoœrednim lub poœrednim wykorzystaniem w celach komercyjnych zarejestrowanej nazwy dla produktów nieobjêtych rejestracj¹, o ile produkty te s¹ porównywalne do produktów zare-

2 Z polskich produktów zarejestrowanych zosta³o do tej pory piêæ oznaczenia geograficzne, tj. „Miód wrzosowy” z Borów Dolnoœl¹skich, „Rogal œwiêtomarciñski”, „Truskawka kaszubska”, „Andruty kaliskie” oraz „Wielkopolski ser sma¿ony”. Opublikowanych zosta³o kolejne szeœæ produktów, natomiast w toku procedury s¹ kolejne trzy zg³oszenia.

3 Np. œwie¿e miêso i podroby jadalne, przetwory miêsne (gotowane, peklowane, wêdzone itp.), sery, inne produkty pochodzenia zwierzêcego (jaja, miód, ró¿ne produkty mleczarskie, z wyj¹tkiem mas³a), oleje i t³uszcze (mas³o, margaryna, oliwa itp.), owoce, warzywa i zbo¿a œwie¿e lub ich przetwory, œwie¿e ryby, miêczaki, skorupiaki i produkty z nich otrzymane.

4 Tj.: piwo, napoje z ekstraktów roœlinnych, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby cukiernicze, naturalne gumy i ¿ywice, musztarda, makarony.

5 Tj.: siano, olejki eteryczne, korek, koszenila (surowiec pochodzenia zwierzêcego), kwiaty i roœliny ozdobne, we³na, wiklina oraz len miedlony.

6 Rozporz¹dzenia nr 510/2006 nie stosuje siê do produktów z sektora wina, z wy³¹czeniem octów winnych, ani do napojów spirytusowych. Zagadnienia te s¹ uregulowane odrêbnymi przepisami.

jestrowanych pod t¹ nazw¹ lub jeœli stosowanie nazwy pozwala na czerpanie korzyœci z renomy nazwy chronionej⁷,

– nadu¿ywaniem, imitacj¹ lub przywo³aniem ich, nawet jeœli wskazane jest prawdziwe pochodze- nie produktu lub jeœli chroniona nazwa zosta³a przet³umaczona lub towarzyszy jej okreœlenie takie, jak: „rodzaj”, „typ”, „metoda”, „na sposób”, „imitacja” lub inne podobne okreœlenie,

– innym nieprawdziwym lub wprowadzaj¹cym w b³¹d okreœleniem miejsca pochodzenia lub wytwarza- nia, w³aœciwoœci lub podstawowych cech produktu, znajduj¹cym siê na opakowaniu zewnêtrznym lub wewnêtrznym, w materiale reklamowym lub w dokumentach odnosz¹cych siê do danego produktu, jak równie¿ stosowaniem opakowañ mog¹cych stworzyæ fa³szywe wra¿enie co do jego pochodzenia, – innymi praktykami, które mog³yby wprowadzaæ konsumenta w b³¹d co do rzeczywistego po-

chodzenia produktu.

Korzystanie z chronionej nazwy pochodzenia lub chronionego oznaczenia geograficznego jest dozwolone jedynie w przypadku, gdy produkt rolny lub œrodek spo¿ywczy s¹ zgodne ze specyfi- kacj¹ produktu (art. 4). Na etykietach tych produktów, pochodz¹cych z UE i wprowadzanych do obrotu pod nazw¹ zarejestrowan¹ powinny znajdowaæ siê oznaczenia „chroniona nazwa pocho- dzenia” i „chronione oznaczenie geograficzne” lub odpowiadaj¹ce im symbole wspólnotowe.

Jak zaznaczono powy¿ej, aby dany produkt rolny lub œrodek spo¿ywczy by³ prawnie chronio- ny, musi przejœæ procedurê rejestracyjn¹. Jednak¿e nie wszystkie nazwy mog¹ zostaæ zarejestrowa- ne, dotyczy to np. nazwy rodzajowej. Pod tym pojêciem nale¿y rozumieæ nazwê produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego, która (mimo i¿ jest zwi¹zana z miejscem lub regionem, w którym produkt lub œrodek spo¿ywczy by³ pierwotnie produkowany lub wprowadzany na rynek) sta³a siê po- wszechn¹ nazw¹ produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego w UE.

Omawiane rozporz¹dzenie przewiduje ponadto mo¿liwoœæ rejestracji i objêcia ochron¹ nazwy homonimicznej (takiej samej) lub czêœciowo homonimicznej w stosunku do nazwy ju¿ zarejestrowa- nej [Ca³ka 2008]. Stosowanie zarejestrowanej nazwy homonimicznej uwarunkowane jest istnieniem w praktyce wystarczaj¹cego rozró¿nienia miêdzy póŸniej rejestrowan¹ nazw¹ homonimiczn¹ a nazw¹ ju¿ zamieszczon¹ w rejestrze, z uwzglêdnieniem koniecznoœci równego traktowania zainteresowa- nych producentów i unikania wprowadzania konsumenta w b³¹d.

Korzyœci wynikaj¹ce z oznaczeñ geograficznych

System chronionych oznaczeñ geograficznych funkcjonuje ju¿ w Polsce od kilku lat. Dostêp do niego nie jest ³atwy, niemniej niesie on wiele korzyœci dla producentów, konsumentów oraz polskiej gospodarki.

Atrakcyjnoœæ i przede wszystkim ró¿norodnoœæ produktów lokalnych przyci¹ga uwagê zarówno polskich, jak i zagranicznych konsumentów, którzy doceniaj¹ wysok¹ jakoœæ tradycyjnej ¿ywnoœci [Kamiñska 2007].

Z uwagi na nich, ustawodawca wspólnotowy wprowadzi³ w latach 90. XX w. obowi¹zuj¹ce do dnia dzisiejszego zasady kreowania oraz ochrony produktów rolnych i spo¿ywczych. Ich celem by³o ujednoli- cenie praktyk krajowych dotycz¹cych wdra¿ania chronionych nazw pochodzenia i oznaczeñ geograficz- nych. Jak wynika z Preambu³y do Rozporz¹dzenia Nr 2091/1992 konieczne by³o stworzenie koncepcji wspólnotowej. Od strony prawnej, ramy przepisów wspólnotowych w omawianym zakresie maj¹ umo¿li- wiaæ stworzenie oznaczeñ geograficznych oraz nazw pochodzenia, poniewa¿ stosuj¹c bardziej jednolite metody postêpowania, przepisy takie zapewni¹ jednakowe warunki konkurencji oznakowanych w taki sposób produktów i zwiêkszaj¹ wiarygodnoœæ takich produktów u konsumentów.

Produkt oznaczony symbolem ochrony, jest produktem za którym pod¹¿a jakoœæ, wizerunek (wygl¹d), niezmienny sk³ad, smak i tradycja. Pozwala on konsumentowi na jego ³atw¹ rozpoznawal- noœæ spoœród innych wystêpuj¹cych na rynku produktów, w tym produktów podobnych. Zareje- strowanie i potem w³aœciwe znakowanie, dostarcza rzetelnej i zwiêz³ej informacji na temat ich po- chodzenia. O zakupie takich towarów decyduj¹ oczekiwania konsumentów, które znajduj¹ pewne odzwierciedlenie w przepisach prawa. W dzisiejszych warunkach rynkowych, to konsumenci de- cyduj¹ o tym, co nabywaj¹ i w jakich iloœciach. Zatem przedstawienie im poprawnej i rzetelnej informacji, wp³ywa na ich zainteresowanie tradycjami kulinarnymi, na przekonanie o ich warto-

œciach oraz na podejmowanie przez nich decyzji o zakupie.

7 Je¿eli zarejestrowana nazwa zawiera w sobie nazwê produktu rolnego lub œrodka spo¿ywczego, która jest uwa¿ana za nazwê rodzajow¹, stosowanie tej nazwy rodzajowej w odniesieniu do odpowiednich produktów rolnych lub œrodków spo¿ywczych nie jest uwa¿ane za sprzeczne z tym i kolejnym punktem.

Oznaczenia geograficzne maj¹ du¿e znaczenie przy kreowaniu bogatego dziedzictwa kulinarnego kraju, na którego atrakcyjnoœæ ma wp³yw historia, oddzia³ywanie kultur pañstw s¹siednich oraz zró¿ni- cowanie regionalne. Przy tym za dziedzictwo to nale¿y rozumieæ produkty ¿ywnoœciowe i potrawy, charakteryzuj¹ce siê szczególnymi cechami jakoœciowymi, tradycyjnymi sposobami przyrz¹dzania i wytwarzania siêgaj¹cymi czêsto odleg³ych czasów. Produkty te s¹ wytwarzane najczêœciej w ma³ej skali przy wykorzystaniu specyficznych umiejêtnoœci i technologii, a tak¿e szczególnie s¹ zwi¹zane z okreœlo- nym obszarem geograficznym [G¹siorowski 2005, Matusiak 2009]. Warto zaznaczyæ, ¿e tzw. turystyka kulinarna zdobywa coraz wiêksze uznanie wœród zarówno krajowych, jak i zagranicznych turystów.

Wytwarzanie tych produktów mo¿e byæ dodatkowym Ÿród³em dochodów rolników. Zatem ochrona produktów nosz¹cych oznaczenia geograficzne powinna byæ rozpatrywana tak¿e od strony producen- ta rolnego. Wymiern¹ korzyœci¹ wytwarzania prawnie chronionych produktów oraz podkreœlania ich wyj¹tkowoœci i niepowtarzalnoœci, jest wzrost popytu. £¹czy siê to ze zwiêkszeniem zainteresowania regionem, z którego on pochodzi. To z kolei mo¿e pobudzaæ dzia³alnoœæ agroturystyczn¹. Szansê na tego typu promocjê dostrzega coraz wiêcej producentów, a œwiadczy o tym dynamicznie zwiêkszaj¹ca siê liczba produktów wpisanych na listê, która w skali UE wynosi prawie 900 [www.ec.europa.eu].

Powszechna indywidualizacja tych produktów umo¿liwia ich dystrybucjê poza region, w którym zosta³y wyprodukowane, a tym samym pozwala na zdobycie renomy œwiatowej, co poszerza rynki zbytu.

Obowi¹zuj¹ce przepisy z jednej strony nak³adaj¹ wiele obowi¹zków na rolników wytwarzaj¹cych oma- wiane produkty, ale z drugiej strony przewiduj¹ tak¿e œrodki s³u¿¹ce ich ochronie przed ró¿nymi prakty- kami oszukañczymi. Produkcja omawianych wyrobów ma równie¿ bardzo korzystny wp³yw na rozwój gospodarczy przez zró¿nicowanie zatrudnienia na obszarach wiejskich i w pewnym stopniu równie¿

mo¿e byæ czynnikiem ograniczaj¹cym migracje ludzi ze wsi do miast [Ca³ka 2008].

Krajowi producenci rolni wytwarzaj¹cy produkty rolne i œrodki spo¿ywcze, których nazwy lub oznaczenia s¹ chronione, mog¹ byæ uczestnikami tzw. „Systemów jakoœci ¿ywnoœci” [Uczestnictwo rolników… 2010]. S¹ one jednym z dzia³añ realizowanych w ramach osi I Programu Rozwoju Obsza- rów Wiejskich na lata 2007-2013. Dzia³anie to jest skierowane do podmiotów, które aktywnie uczest- nicz¹ w wytwarzaniu produktów rolnych wysokiej jakoœci, przeznaczonych do spo¿ycia przez ludzi.

Producenci produktów, których nazwy s¹ objête ochron¹ na mocy Rozporz¹dzenia Rady (WE) nr 510/2006, mog¹ staraæ siê o dofinansowanie w wysokoœci 3200 PLN [Rozporz¹dzenie MriRW z dn. 22 stycznia 2008]. Kwota z za³o¿enia ma odpowiadaæ kosztom zwi¹zanym z ich kontrol¹, po przeprowa- dzeniu której wydawany jest certyfikat zgodnoœci lub œwiadectwo jakoœci handlowej. Ponadto, o dodatkowe wsparcie mog¹ ubiegaæ siê beneficjenci bêd¹cy ma³ymi i œrednimi przedsiêbiorcami, któ- rzy uzyskali decyzjê Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o stwierdzeniu spe³niania wymagañ, dotycz¹- cych rejestracji nazw pochodzenia lub oznaczenia geograficznego pierwotnego produktu rolnego [Rozporz¹dzenie MRiRW z dn. 30 grudnia 2008]. Œrodki tej pomocy przeznaczane s¹ na przygotowa- nie wniosku o rejestracjê nazw pochodzenia, oznaczeñ geograficznych oraz mog¹ s³u¿yæ sfinanso- waniu wydatków poniesionych na uzyskanie niezbêdnych do przygotowania wniosku informacji w zakresie np. tradycyjnego charakteru, pochodzenia i historii produktu lub zwi¹zku produktu z regio- nem pochodzenia, w szczególnoœci wytyczenia obszaru geograficznego, badañ laboratoryjnych, badañ poziomu rozpoznawalnoœci i renomy produktu albo metody produkcji.

Wnioski

Istniej¹ca na rynku produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych konkurencja powoduje ko- niecznoœæ sta³ej „walki” o pozyskanie szeroko rozumianych konsumentów. Mo¿e ona odbywaæ siê na podstawie o ró¿nych instrumentów ekonomicznych, jak np.: ceny, przez odpowiedni marketing lub reklamê. Du¿¹ rolê odgrywa tak¿e polityka pañstwa, która mo¿e zachêcaæ producentów do podejmowania dzia³añ pobudzaj¹cych popyt na poszczególne dobra.

W omawianym zakresie du¿¹ rolê odgrywaj¹ oznaczenia geograficzne oraz nazwy pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych. Ich zarejestrowanie, z którym wi¹¿e siê ustanowienie ochrony prawnej, daje wiele korzyœci. Warto zaznaczyæ, ¿e na potrzebê ich ustalenia i stosowania du¿y wp³yw ma polityka rolna Unii Europejskiej, która umo¿liwia producentom rolnym uzyskanie dodatkowego Ÿród³a dochodu, o ile spe³ni¹ wymagania ustawowe, co do produkcji ¿ywnoœci kwalifikuj¹cej siê do takiego statusu. Ponadto, jest ona jednym z podstawowych sposobów reali- zacji unijnej polityki jakoœci. Zmierza bowiem do pobudzania produkcji ¿ywnoœci o wysokiej, stabilnej oraz powtarzalnej jakoœci, bezpiecznej dla zdrowia konsumenta i ³atwo rozpoznawalnej.

Literatura

Ca³ka E. 2002: Ochrona geograficznych oznaczeñ pochodzenia. Przegl¹d Prawa Handlowego, nr 9.

Ca³ka E. 2008: Geograficzne oznaczenia pochodzenia. Studium z prawa wspólnotowego i prawa polskiego, Warsza- Fact Sheet. 2007: European Policy for Quality Agricultural Products. [www.europa.eu.int], styczeñ.wa.

G¹siorowski M. 2005: Rzeczpospolita produktów lokalnych, regionalnych i tradycyjnych. [www.witrynawiej- ska.org.pl].

Kamiñska I. 2007: Powrót do tradycji. Biuletyn Informacyjny IHAR. [www.ijhar-s.gov.pl], Wiedza i jakoœæ, nr 1.

Lipiñska I. 2008: The system of protection of geographical indications and designations of origin for agricultural products. Journal of Agribusiness and Rural Development, nr 4.

Matusik A. 2009: Kulinarne woja¿e jako element turystyki kulturowej. Dziedzictwo kulinarne Górnego Œl¹ska.

Turystyka Kulturowa, nr 2, [www.turystykakulturowa.org].

Rozporz¹dzenie Rady (EWG) w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych nr 2081/92 z dnia 14 lipca 1992 r. Dz. U. L 208 z 24.7.1992, s. 1-8.

Rozporz¹dzenie Rady (WE) w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i

œrodków spo¿ywczych. nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. Dz. U. UE L 093 z dnia 31.03.2006, s. 12-25.

Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegó³owych warunków i trybu przyznawania oraz wyp³aty pomocy finansowej w ramach dzia³ania „Uczestnictwo rolników w systemach jakoœci ¿ywnoœci” objête- go Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Dz. U. z dnia 22 stycznia 2008 r., Nr 20, poz.

119 ze zm.

Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 grudnia 2008 r. w sprawie udzielania pomocy finanso- wej na przygotowanie wniosku o rejestracjê nazw i oznaczeñ geograficznych pierwotnych produktów rolnych.

Dz. U. z 2009 r., Nr 9, poz. 51.

Szymanek T. 2008: Prawo w³asnoœci przemys³owej. Podrêcznik akademicki, Warszawa.

Uczestnictwo rolników w systemach jakoœci ¿ywnoœci 2010: PROW 2007-2013. Biuletyn Informacyjny MRiRW, nr 4, s. 10.

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 8 sierpnia 1926 r. Dz. U. z 1930 r., Nr 56, poz. 467 ze zm.

Ustawa Prawo w³asnoœci przemys³owej z dnia 30 czerwca 2000 r. Dz. U z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 ze zm.

Ustawa o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych oraz o produktach tradycyjnych. Dz. U. z dnia 17 grudnia 2004 r., Nr 10, poz. 68.

Za³uski M. 2010: Prawo w³asnoœci intelektualnej. Repetytorium, Warszawa.

Vademecum ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych. 2004: MRiRW. Biuro Oznaczeñ Geograficznych, Warszawa.

[www.ec.europa.eu/agriculture/quality/door /list.html].

Summary

This article concerns the role of geographical indications and designations of origin which are the subject of legal protection. They are included in European and as well as in Polish regulations. The paper investigates how the farmers may benefits from being a part of the food quality schemes and what can be the profits for the consumers of agricultural products.

Adres do korespondencji:

dr Izabela Lipiñska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydzia³ Ekonomiczno-Spo³eczny Katedra Zarz¹dzania i Prawa Zak³ada Prawa Gospodarczego i Rolnego ul. Wojska Polskiego 28 tel. (61) 846 61 02 e-mail: lipinska@up.poznan.pl