[2020/Nr 7] Znaczenie mikrobiomu jelitowego, suplementacji i leczenia dietetycznego w profilaktyce i leczeniu zespołu policystycznych jajników

(1)

Znaczenie mikrobiomu jelitowego, suplementacji i leczenia dietetycznego w profilaktyce i leczeniu zespołu policystycznych jajników

Dominika Grabowska¹, Magdalena Łęga¹, Karolina Kaźmierczak-Siedlecka²

¹ Studenckie Koło Naukowe Dietetyki Klinicznej, Wyższa Szkoła Zdrowia w Gdańsku, Polska

² Katedra i Klinika Chirurgii Onkologicznej, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polska Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line)

The importance of the intestinal microbiome, supplementation and dietary treatment in the prevention and treatment of polycystic ovary syndrome

Polycystic ovary syndrome (PCOS) is one of the most common endocrinopathies of reproductive age, the main cause of which is menstrual disorders and female infertility. It is estimated that PCOS affects 10-18% of women. Diagnostics of the PCOS team includes an ultrasound examination (USG) of the abdominal cavity showing characteristic changes, such as enlargement of the ovaries, the protein coat or the occurring follicles. In women diagnosed with PCOS, comorbidities such as insulin resistance, glucose intolerance, type 2 diabetes, thyroid disease, obesity, and lipid disorders. Therefore, it is best to perform additional tests broadening the clinical picture, i.e. glucose-insulin curve (fasting glucose, fasting insulin, HOMA-IR index), thyroid panel (TSH, FT3, FT4, anti TPO, anti TG and 25 (OH) D3) and lipid profile (HDL, LDL, total cholesterol, triglycerides). The correct diagnosis of PCOS is often difficult to establish due to the varied clinical picture and unusual symptoms.

There is ample scientific evidence that the microbiota of the gut microbiota works on abnormalities in the reproductive system. This finding proved helpful in treatment because the gut microbiota and its metabolites have the ability to regulate the activation of the inflammatory pathway. Nutritional management in polycystic ovary syndrome should be tailored to the individual patient and the symptoms. Treatment of PCOS should be based on wholemeal grain products, rich in fiber, plant-based protein and with a low glycemic index. It is equally important to limit the consumption of trans fats or industrially hardened products. Additional supplementation with vitamins (B₆, B₁₂, A, C, D and E) and minerals (folic acid, magnesium, iron) selected individually for the patient and taking into account age, body weight, insulin resistance, procreation status, as well as additional medications taken, will bring positive results from diet therapy. will bring positive results of diet therapy. The use of an appropriate, balanced diet with increased physical activity will have a positive effect on maintaining body weight and improving well-being, and will reduce the symptoms occurring in PCOS.

Keywords: intestinal microbiome, supplementation, diet therapy, polycystic ovary syndrome, treatment.

Dominika Irena Grabowska, Studenckie Koło Naukowe Dietetyki Klinicznej, Wyższa Szkoła Zdrowia, ul. Pelplińska 7, 80–335, Gdańsk, Polska;

e-mail: dgrabowska97@wp.pl

Źródła finansowania

Wyższa Szkoła Zdrowia w Gdańsku.

Konflikt interesów:

Nie istnieje konflikt interesów.

Otrzymano: 2020.08.08 Zaakceptowano: 2020.09.05 Opublikowano on-line: 2020.09.07

DOI

10.32383/farmpol/127291

ORCID

Dominika Irena Grabowska (ORCID iD: 0000-0002-9544-4071) Magdalena Łęga

(ORCID iD: 0000-0002-8335-2209) Karolina Kaźmierczak-Siedlecka (ORCID iD: 0000-0002-0283-1436)

Copyright

To jest artykuł o otwartym dostępie, na licencji CC BY NC

https://creativecommons.org/licenses/

by-nc/4.0/

(2)

Charakterystyka PCOS

Zespół policystycznych jajników (ang. polycy- stic ovary syndrome, PCOS) ma podłoże hetero- genne oraz jest jedną z najczęstszych endokryno- patii występujących u kobiet w okresie rozrodczym [1, 2]. PCOS jest schorzeniem objawiającym się zaburzeniem czynności jajników, charakteryzu- jącym się brakiem lub rzadkim występowaniem owulacji [3]. Szacuje się, że niepłodność dotyka 10–18% kobiet na świecie. PCOS charakteryzuje się licznymi symptomami i powikłaniami (rycina 1).

Etiopatogeneza PCOS jest wieloczynnikowa i głównie obejmuje czynniki:

- genetyczne, czyli wariacje genetyczne odpo- wiedzialne na przykład za wydzielanie insuliny, działanie receptora witaminy D, hormo- nów steroidowych, a także kumulowanie tkanki tłuszczowej,

- środowiskowe, do których należy dieta bogato- węglowodanowa, zaburzenie mikrobiomu przewodu pokarmowego, ekspozycja na ksenoestro- geny, niski poziom aktywności fizycznej oraz przewlekły stres [4].

Diagnostyka zespołu PCOS to m.in. badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej obrazu- jące charakterystyczne zmiany, jak powiększe- nie jajników, osłonki białkowej czy występujące pęcherzyki [2]. U kobiet ze stwierdzonym PCOS obserwuje się występowanie chorób współistnie- jących, do których należy insulinooporność, nie- tolerancja glukozy, cukrzyca typu 2, choroby tar- czycy, otyłość oraz zaburzenia lipidowe. Dlatego też najlepiej wykonać badania dodatkowe poszerzające obraz kliniczny, tj. krzywą glukozowo-insulinową (glukoza na czczo, insulina na czczo, wskaźnik HOMA-IR), panel tarczycowy (TSH, FT3, FT4, anty

Rycina 1. Symptomy i potencjalne powikłania PCOS. Opracowanie własne na podstawie literatury [4, 5].

Figure 1. Symptoms and potential complications of PCOS. Own study based on literature [4 , 5].

TPO, anty TG oraz 25(OH) D₃) i lipidogram (HDL, LDL, cholesterol całkowity, triglicerydy) [6, 7].

Kobiety z PCOS wykazują wiele zaburzeń hor- monalnych i metabolicznych, które są ze sobą ści- śle powiązane. Współistnienie chorób towarzyszą- cych PCOS, wymaga zastosowania odpowiedniej dietoterapii. Konieczne jest wprowadzenie dobrze zbilansowanej diety, która wspomaga leczenie far- makologiczne oraz znacząco poprawia stan zdrowia i samopoczucia pacjentek [8].

Zaburzenia mikrobiomu w PCOS

Mikrobiota jest złożonym ekosystemem skła- dającym się z bakterii, grzybów, wirusów i arche- onów [9, 10]. Głównymi gromadami bakterii zasie- dlającymi przewód pokarmowy człowieka są:

Firmicutes (64%), Bacteroidetes (23%), Prote- obacteria (8%) i Actinobacteria (3%) [11]. Skład mikrobiomu, określanego jako materiał genetyczny mikroorganizmów, zmienia się w zależności od odcinka przewodu pokarmowego [12]. To niezwy- kle różnorodne środowisko odgrywa kluczową rolę w ludzkim ciele [13]. Mikroorganizmy bytujące w jelitach są zdolne wytwarzać wiele metabolitów i bioproduktów, które chronią homeostazę gospodarza oraz wpływają na prawidłowe funkcjonowanie jelit.

Zaburzeń funkcjonowania jelit, jeszcze do nie- dawna, nie wiązano z występowaniem PCOS, dopóki nie odkryto interakcji w obrębie przewodu pokarmowego a pojawieniem się syndromu PCOS [14]. Istnieją liczne dowody naukowe wskazujące na działanie mikrobioty jelitowej flory bakteryjnej na nieprawidłowości ze strony układu płciowego.

Naukowcy z Uniwersytetu Pekińskiego, Narodo- wego Centrum Badań Położnictwa i Ginekolo- gii oraz Uniwersytetu Stanu Pensylwania zbadali mikrobiotę jelitową kobiet z PCOS [15, 16]. Oka- zało się, że charakterystyczne dla tych pacjentek to wzrost populacji bakterii Bacteroides vulga- tus w składzie mikrobioty jelitowej [17]. Zaobser- wowano, że u osób z PCOS występowanie zwięk- szonej ilości B. vulgatus było również związane z obniżonym poziomem kwasu glikodeoksycho- lowego i kwasu tauroursodeoksycholowego. Kwas glikodeoksycholowy indukuje wydzielanie IL-22.

Zatem modyfikacja mikrobioty jelitowej, zmiana metabolizmu niektórych kwasów żółciowych, a także zwiększenie stężenia IL-22 może korzystnie wpłynąć na wyniki leczenia chorych z PCOS.

W najnowszym badaniu Chu i wsp. obejmującego kobiety z PCOS (n=14) oraz grupę kontrolną (n=14) również oceniono zmiany mikrobiomu jelitowego oraz potencjalny związek tych zaburzeń z prze- biegiem PCOS [18]. W tym celu pobrano próbki kału, a następnie dokonano sekwencjowania

(3)

metagenomowego. Dodatkowo oceniono masę ciała badanych, za pomocą wskaźnika masy ciała, stężenie hormonów oraz gospodarkę węglowoda- nową. Odnotowano, że u osób z grupy kontrolnej występowała większa ilość korzystnych bak- terii Faecalibacterium prausnitzii w porównaniu z kobietami z PCOS. Z kolei u osób z PCOS zaobserwowano większe ilości potencjalnie patogen- nych bakterii Parabacteroides merdae, Bacte- roides fragilis, a także szczepy Escherichia oraz Shigella. Należy podkreślić, że F. prausnitzii jest uznana za korzystną bakterię oraz jednego z naj- większych producentów kwasu masłowego, będą- cego źródłem energii dla komórek nabłonka jelito- wego. F. prausnitzii wspomaga także zmniejszenie stanu zapalnego poprzez indukcję przeciwzapal- nej cytokiny, tj. IL-10. Dodatkowo analiza meta- genomu wykazała dodatnią korelację szczepów bakteryjnych (ang. metagenomic species, MGS), zaobserwowanych u kobiet z PCOS a m.in. zwięk- szonym stężeniem testosteronu oraz hormonu lute- inizującego [18].

W badaniu na modelu zwierzęcym odnotowano, że u szczurów z PCOS występują zmniejszone ilo- ści Lactobacillus, Clostridium, Ruminococcus oraz zwiększone ilości Prevotella w porównaniu z grupą kontrolną [19]. Zaobserwowano również, że u szczurów leczonych za pomocą szczepów Lacto- bacillus oraz przeszczepu mikrobioty jelitowej od zdrowych szczurów, biosynteza androgenu została zmniejszona. Dodatkowo skład mikrobioty jelitowej został korzystnie zmieniony poprzez wzrost ilości Lactobacillus i Clostridium oraz zmniejsze- nie Prevotella [19]. Zmiany mikrobiomu jelitowego zaobserwowano na modelu mysim indukowanych letrozolem PCOS [20, 21]. Również przeszczep kałowej mikrobioty z myszy indukowanej letrozolem PCOS do sterylnej myszy wykazał, że mikro- flora jelitowa ma bliski związek ze stężeniem hor- monów płciowych kobiet oraz wpływa na zmiany morfologiczne jajników [21]. Co więcej, przeszczep mikrobioty od kobiet z PCOS do zdrowych myszy skutkował zmianę poziomu stężenia testosteronu, hormonu luteinizującego (LH) oraz doprowadził do zachorowania na PCOS [15, 22]. Mikrobiota jelitowa i jej metabolity posiadają zdolność do regulowania aktywacji ścieżki szlaku zapalnego, wydziela- nia peptydu mózgowo-jelitowego oraz proliferacji komórek beta trzustki, prowadząc do nieprawidło- wego lub nadmiernego gromadzenia tłuszczu, jak i insulinooporności [23].

Z drugiej strony, niektóre mediatory osi jelitowo-mózgowej, takie jak serotonina, grelina i PYY, na których wydzielanie wpływała mikrobiota jelitowa były zaangażowane w regulację ape- tytu oraz wydzielanie hormonu LH [24–26]. Jed- nak eksperymentalny dowód związku między

mikroflorą jelitową, mediatorami osi jelitowo- -mózgowej i metabolizmem fenotypów PCOS u ludzi jest nadal nie do końca poznany. Z powyż- szych badań wynika, że modyfikacja mikrobioty jelitowej i zmiana metabolizmu kwasów żółcio- wych może się okazać pomocna w leczeniu objawów PCOS. Ponadto, odkrycie to udowadnia, że mikro- biom jelitowy może odgrywać ważną rolę w rozwoju PCOS [16, 21]. W badaniu Liu i wsp. oceniono wpływ zaburzeń mikrobioty jelitowej (dysbiozy) na parametry kliniczne w przebiegu PCOS [27]. Do badania włączono 33 kobiety z PCOS oraz 15 osób do grupy kontrolnej. Odnotowano, że stężenie gre- liny, serotoniny oraz PYY było znacząco zmniejszone u kobiet z PCOS w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej. Parametry te negatywnie kore- lowały z obwodem talii oraz stężeniem testosteronu.

Dodatkowo analiza mikrobioty jelitowej wykazała, że u osób z PCOS występują zwiększone ilości Bac- teroides, Escherichia/Shigella oraz Streptococ- cus, które negatywnie korelowały ze stężeniem gre- liny oraz pozytywnie ze wskaźnikiem masy ciała, a także stężeniem testosteronu. Uzyskane wyniki potwierdzają związek pomiędzy zaburzenia mikrobioty jelitowej a fenotypem PCOS [27].

W badaniu Haudum i wsp. oceniono wpływ krótkoterminowego podawania izoflawonów (należących do grupy fitoestrogenów) kobietom z PCOS na skład mikrobioty jelitowej oraz przebiegu PCOS [28]. Izoflawony były podawane w for- mie mleka sojowego (Joya© Choco Soy Drink 200 mL, Mona Naturprodukte GmbH, Vienna, Austria) 2 razy dziennie, tj. rano oraz wieczorem przez 3 dni w dawce 25 mg/porcję. Warto pod- kreślić, że equol jest jednym z najbardziej aktyw- nych metabolitów izoflawonów produkowany przez bakterie jelitowe, który ma właściwości selektywnego modulatora receptora estrogeno- wego. Odnotowano, że podawanie izoflawonów powoduje m.in. ze zmniejszenie stężenia testosteronu oraz androstendionu. Dodatkowo odnotowano korzystne zmiany w mikrobiomie jelitowym obserwowane poprzez zwiększenie różnorodności drobnoustrojów [28]. Powyższe wyniki potwier- dzają znaczący wpływ interwencji żywieniowej za pomocą izoflawonów na wyniki leczenia PCOS również poprzez modyfikację mikrobioty jelitowej.

Leczenie dietetyczne

Leczenie dotyczące zaburzeń związanych z syndromem PCOS powinno być dostosowane do indy- widualnych oczekiwań pacjentki oraz do dominu- jących objawów choroby. W związku z tym terapia musi mieć charakter wielostronny, powinna opie- rać się na stosowaniu diety sprzyjającej utrzyma- niu bądź obniżeniu masy ciała oraz na regularnej

(4)

aktywności fizycznej [5]. Androgen Excess and PCOS Society (AES & PCOS) podkreśla, że wystę- powanie nadmiaru tkanki tłuszczowej wiscelar- nej nasila objawy PCOS [29, 30]. W związku z tym u pacjentek z nadwagą lub otyłością, ważne jest wdrożenie diety ubogoenergetycznej, która powoduje redukcję nadmiernej masy ciała oraz poprawia tolerancję insuliny [8]. Co więcej, wykazano, że obniżenie zaledwie 5% masy ciała korzystnie wpływa na stan zdrowia kobiet z tym zespołem, znacząco poprawia profil hormonalny oraz reguluje cykle miesiączkowe przy redukcji 15% masy ciała u pacjentek z syndromem PCOS [31].

Postępowanie żywieniowe u kobiet cierpiących na PCOS powinno polegać na ograniczeniu tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, które są czynnikami rozwoju chorób ser- cowo-naczyniowych oraz wpływają na dysfunkcję jajnika. Należy zastosować dietę o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych w celu zachowa- nia normalizacji profilu lipidowego u pacjentek [8].

Należy zwiększyć spożycie tłuszczów roślinnych oraz produktów bogatych w błonnik, który działa korzystnie na obniżenie stężenia cholesterolu [2].

W jadłospisie pacjentek z PCOS powinno się ogra- niczyć także tłuszcze typu trans i przemysłowo

utwardzone tłuszcze roślinne, które można zna- leźć w żywności typu fast-food, chipsach, wyro- bach cukierniczych oraz potrawach smażonych.

Kolejnym ważnym czynnikiem w dietoterapii PCOS jest kontrola gospodarki węglowodanowej realizowanej poprzez konsumowanie produktów z niskim indeksem glikemicznym, który powoduje regulacje stężenia glukozy we krwi i insuli- nooporności [5]. Węglowodany powinny stanowić 30–43% całkowitego zapotrzebowania energe- tycznego [31]. Duży udział w diecie kobiet z PCOS powinny mieć produkty zbożowe z pełnego prze- miału (rycina 2).

Należy unikać produktów z mąki wysoko prze- tworzonej oraz węglowodanów łatwo przyswajal- nych [34]. W jadłospisie kobiet cierpiących na PCOS należy też zmniejszyć podaż soli kuchennej do 5 g na dobę oraz przypraw i sosów z dodatkiem glu- taminianu sodu. Udowodniono, że redukcja masy ciała otyłych kobiet z jedoczesnym stosowaniem diety o kontrolowanej zawartości tłuszczów, jak i niskowęglowodanowej opierającej się na produk- tach o niskim IG, pomogła przywrócić regularne cykle menstruacyjne [35]. Kluczową rolę w leczeniu dietetycznym PCOS pełni także dobór technik kulinarnych, podstawową formą przyrządzania posiłków jest gotowanie, pieczenie w folii lub per- gaminie, duszenie, a więc nie spożywanie potraw smażonych [28].

Kolejnym istotnym czynnikiem w dietoterapii kobiet cierpiących na zespół policystycznych jaj- ników jest pokrycie zapotrzebowania na białko 21–35% całkowitego zapotrzebowania energetycz- nego [36]. Najważniejszą rolę w diecie pełni spo- życie białka roślinnego, które wpływa na obniże- nie stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (ang. insulin-like growth factor 1, IGF-1), zaan- gażowanego w rozwój zespołu policystycznych jajników [37]. Insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1 to produkowany w wątrobie hormon, zbu- dowany podobnie jak insulina, który bierze udział w rozwoju organizmu już od okresu płodowego.

Z drugiej strony, jak pokazały badania, częste włą- czanie do diety kobiet z PCOS białka zwierzęce- go,pochodzącego z czerwonego i białego mięsa, może zaburzać owulację poprzez wzrost IGF-1 [38].

Białko zwierzęce pochodzące z ryb i jaj nie wyka- zuje takiego niekorzystnego działania.

Suplementacja w PCOS jest istotnym elementem w leczeniu dietetycznym. Powinna być dostoso- wana indywidualnie do pacjentki, wraz z uwzględ- nieniem wieku, masy ciała, insulinooporności, statusu prokreacyjnego, a także przyjmowanych dodatkowo leków [4, 33].

Witaminy i składniki mineralne pełnią bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjono- waniu organizmu, a zarówno ich nadmiar, jak Rycina 2. Produkty zalecane i niezalecane w żywieniu pacjentek z PCOS.

Opracowanie własne [8, 33].

Figure 2. Advisable and inadvisable products in nutrition patients with PCOS. Own study [8, 33].

(5)

i niedobór może prowadzić do zaburzenia wielu procesów w nim zachodzących. W przypadku PCOS, kobieta powinna zadbać o podaż niezbęd- nych witamin, głównie B_6, B_12, A, C, E oraz witaminy D, kwasu foliowego, żelaza i magnezu [39].

Witamina B₆ wpływa na utrzymanie prawidło- wego stężenia progesteronu we krwi. Wykazano, że niskie wartości progesteronu powodują zaburzenie cyklu menstruacyjnego, natomiast u kobiet z odpo- wiednią podażą witaminy B₆ zauważono wzrost współczynnika poczęcia dziecka oraz zmniejszenie ryzyka wczesnego poronienia [4, 40]. Z kolei witamina B₁₂ odpowiada za wytwarzanie wszystkich komórek w organizmie, a w szczególności krwinek białych i czerwonych. Jej niedobór może wpływać na zahamowanie owulacji oraz niewła- ściwą implantację płodu [41]. Witamina A jest jedną z witamin antyoksydacyjnych, gdzie jej dominu- jącą funkcją jest ochrona organizmu przed wol- nymi rodnikami. W odniesieniu do kobiet z syndromem PCOS, chroni ona przed infekcjami dróg rodnych poprzez udział w produkcji śluzu chro- niącego nabłonek, wpływa na regulację cykli men- struacyjnych [42]. Witamina C w dużych ilościach występuje w tkankach jajników, jej podaż ważna jest podczas fazy lutealnej, jak i owulacji [33]. Co więcej, pozytywne działanie witaminy E zależy przede wszystkim od silnych właściwości oksyda- cyjnych. Niedobry mogą skutkować zaburzonymi owulacjami oraz wadami płodu. Witamina C wraz z witaminą E pełnią rolę przeciwutleniaczy chro- niących organizm przed działaniem nadtlenków lipidowych i wolnych rodników [33, 40].

Na podstawie badań sugeruje się, że niedobór witaminy D ma związek z występowaniem obja- wów charakterystycznych dla PCOS – niepłod- nością, insulinoopornością, hirsutyzmem [1]. Ich nieprawidłowa podaż wywołuje zwiększoną pro- dukcję parathormonu, który jest odpowiedzialny za utrzymanie prawidłowej równowagi hormonal- nej, a zaburzenie tego procesu objawia się niewła- ściwą owulacją oraz zwiększeniem męskich hor- monów u kobiet, co wiąże się z zahamowaniem menstruacji [1, 33]. Kwas foliowy jest bardzo ważną witaminą z grupy B, w szczególności w okresie ciąży bądź planowania posiadania potomstwa.

Główną jego funkcją jest ochrona cewy nerwowej zarodka przed defektami wrodzonymi. Nieodpo- wiednia podaż kwasu foliowego przyczynia się do zaburzeń płodności oraz nieprawidłowego rozwoju zarodka [4, 40].

Kluczowymi składnikami mineralnymi u kobiet z występującym syndromem PCOS są między innymi żelazo oraz magnez. Żelazo jest skład- nikiem hemoglobiny, która transportuje tlen do wszystkich komórek w organizmie [33, 39].

Według przeprowadzonych badań, u kobiet, które

spożywały odpowiednie ilości żelaza zaobserwowano poprawę owulacji [33]. Magnez wyka- zuje wiele istotnych funkcji w organizmie, między innymi bierze udział w produkcji i stabilizacji kwa- sów nukleinowych i chromosomów, ale także pełni rolę w procesach reprodukcji [42]. Odpowiednia jego podaż w diecie może przyczynić się do prawi- dłowego kształtowania płodu i chroni przed przed- wczesnym urodzeniem. Natomiast jego niedobory mogą powodować ujawnienie się insulinooporno- ści, która negatywnie koreluje z niepłodnością [43].

Suplementacja wraz z odpowiednim sposobem odżywiania jest niezbędna w leczeniu dietetycznym PCOS. Witaminy oraz składniki mineralne najlepiej dostarczać wraz ze składnikami pokar- mowymi, które powinny znaleźć się w naszej codziennej diecie (tabela 1 i 2)

Wprowadzona powyższa dietoterapia, w połą- czeniu ze zwiększeniem aktywności fizycznej, u pacjentek chorych na PCOS poprawia efektyw- ność leczenia farmakologicznego, przede wszystkim w zakresie redukcji masy ciała, poprawy profilu lipidowego i tolerancji insuliny.

Zastosowanie prebiotyków, probiotyków, synbiotyków u chorych z PCOS

Według definicji zaproponowanej przez Orga- nizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światową Organizację Zdrowia (Food and Agriculture of United Nations/ World Health Organization,FAO/WHO), probiotyki to

Tabela 1. Źródło witamin w żywności. Opracowanie własne [43].

Table 1. Source of vitamins in eatables. Own study [43].

Witaminy Źródło

Witamina B₆ Szpinak, kapusta, awokado, orzechy włoskie, banany, mięso drobiowe, ryby, nabiał

Witamina B₁₂ Mięso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory

Witamina A Olej, natka pietruszki, papryka, żółtko jaja, marchew, dynia Witamina C Natka pietruszki, papryka, warzywa kapustne, owoce jagodowe Witamina E Oleje, oliwa z oliwek, migdały, orzechy, rośliny strączkowe Witamina D Ryby morskie, oleje rybne, mięso, produkty mleczne

Kwas foliowy Ciemnozielone warzywa, produkty pełno ziarniste, rośliny strączkowe, owoce

Tabela 2. Źródło składników mineralnych w żywności. Opracowanie własne [43].

Table 2. Source of mineral ingredients in eatables. Own study [43].

Składniki mineralne Źródło

Żelazo Wątroba, nerki, natka pietruszki, na siona roślin strączkowych, mięso, jaja, ciemne pieczywo

Magnez Przetwory zbożowe, rośliny strączko we, orzechy, kakao, gorzka czekolada, sery podpuszczkowe, ryby, ziemniaki, warzywa

(6)

żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej dawce wywierają korzystne efekty zdrowotne [12, 44]. Prebiotyki to nietrawione składniki żyw- ności, które selektywnie pobudzają wzrost/aktyw- ność jednego lub określonej liczby rodzajów bakterii w okrężnicy, a także korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza. Z kolei synbiotyki łączą w sobie właściwości probiotyków oraz prebioty- ków [12]. W najnowszym przeglądzie systematycznym i meta-analizie Shamasbi i wsp. ocenili wpływ prebiotyków, probiotyków oraz synbio- tyków na wskaźniki stanu zapalnego oraz hor- mony u kobiet z PCOS [45]. Do meta-analizy włą- czono 13 badań, w tym 855 osób (n=438 kobiet z PCOS oraz n=417 grupa kontrolna). Zaobserwo- wano, że podawanie probiotyków oraz synbioty- ków korzystnie wpływa na współczynnik wol- nych androgenów (ang. Free Androgen Index, FAI), a także stężenie tlenku azotu oraz malondialde- hyd (wskaźniki zapalne) [45]. W innym przeglą- dzie systematycznym i meta-analizie obejmującej 8 randomizowanych badań (ang. randomized cli- nical trials, RCTs) odnotowano, że suplementacja za pomocą probiotyków/synbiotyków korzystnie wpływa na gospodarkę węglowodanową, zmniejsza stężenie testosteronu, a także reguluje stężenie wskaźnika stanu zapalnego (białko C-reaktywne) [46]. W powyższych parametrach nie odnotowano zmian istotnych statystycznie. Jednak wyniki te wskazują na potencjalne korzystne efekty suplementacji probiotykami/synbiotykami, które można uzyskać u kobiet z PCOS [46].

W badaniu Cutlera i wsp. (n=87 kobiety z PCOS, n=50 osoby bez PCOS) oceniono poziom spoży- cia błonnika pokarmowego i magnezu u kobiet z PCOS oraz ich wpływ na przebieg tego schorzenia [47]. U kobiet z PCOS spożycie błonnika pokarmowego (średnio: 19,6 g vs. 24,7 g; odpowiednio) oraz magnezu (średnio: 238,6 mg vs. 273,9 mg; odpowiednio) było mniejsze w porównaniu z osobami bez PCOS. Potwierdzono, że niskie spożycie błon- nika pokarmowego oraz magnezu jest związane ze zwiększeniem insulinooporności oraz hiperandro- genizmem u kobiet z PCOS [47].

Podsumowanie

PCOS jest najczęściej występującym zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym.

PCOS to choroba wielopoziomową, która znacząco wpływa na organizm oraz jakość życia. Charak- terystycznymi objawami, które mogą wskazywać na występowanie PCOS jest między innymi wzrost masy ciała, hirsutyzm, niepłodność, insulinoopor- ność czy zaburzenia występowania miesiączki.

Etiopatogeneza tego schorzenia opiera się na czyn- nikach środowiskowych i genetycznych, jednak

na przebieg tej choroby istotny wpływ ma również działanie mikrobioty jelitowej, która chroni home- ostazę gospodarza oraz wpływa na prawidłowe funkcjonowanie jelit. Odkrycie interakcji w obrę- bie układu pokarmowego a pojawieniem się syndromu PCOS stało się pomocne w leczeniu, ponie- waż mikrobiota jelitowa i jej metabolity posiadają zdolność do regulowania aktywacji ścieżki szlaku zapalnego.

W leczeniu kobiet z PCOS oprócz farmakotera- pii należy zwrócić uwagę na potrzebę wprowadze- nia dietoterapii oraz edukacji żywieniowej doty- czącej zasad racjonalnego żywienia. Zmianę diety ocenia się jako formę kuracji tej jednostki chorobo- wej, a selektywnie dobrana suplementacja skład- ników odżywczych może być korzystna w leczeniu zaburzeń endokrynnych. Wśród nich wymienia się takie elementy jak witaminy A, C, E i D oraz B₆ i B₁₂, składniki mineralne – żelazo i magnez.

Należy również zadbać o udział w diecie produktów z pełnego przemiału. Powinno się ograniczyć spo- życie tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłusz- czowych i cholesterolu. Ważne jest zmniejszenie spożycia produktów o wysokim IG, które pogłę- biają rozwój insulinooporności i wpływają na dys- funkcję jajnika. Równie istotna jest redukcja masy ciała, ponieważ profilaktyka powstawania nad- wagi i otyłości u pacjentek chorych na PCOS poprawia insulinowrażliwość komórek oraz zmniejsza lipotoksyczność tkanki tłuszczowej. Właściwa dieta w zespole policystycznych jajników znacząco zmniejsza ryzyko pojawienia się chorób współto- warzyszących.

Piśmiennictwo

1. Brzozowska M, Karowicz-Bilińska A. Rola niedoboru witaminy D w patofizjologii zaburzeń występujących w zespole policystycz- nych jajników. Ginekol Pol. 2013; 6: 456–460.

2. Medyczny U. Kobieta z zespołem policystycznych jajników — pacjent podwyższonego ryzyka kardiometabolicznego. Forum Zaburzeń Metab. 2016; 2: 79–83.

3. Szydlarska D, Barandziak E. Leczenie zespołu policystycznych jaj- ników Management of polycystic ovary syndrome. 2016; (January).

4. Kostecka M. Zespół Policystycznych Jajników – Rola diety i suple- mentacji we wspomaganiu leczenia. Kosmos. 2019; 4: 855–862.

5. Kuligowska-Jakubowska M, Dardzińska J, Rachoń D. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej u kobiet z zespołem wielotorbielo- watych jajników (PCOS). Diabetol Klin. 2012; 5: 185–195.

6. Randeva HS, Tan BK, Weickert MO, et al. Cardiometabolic aspects of the polycystic ovary syndrome. Endocr Rev. 2012; 5: 812–841.

7. Diamanti-Kandarakis E, Dunaif A. Insulin resistance and the polycystic ovary syndrome revisited: An update on mechanisms and implications. Endocr Rev. 2012; 6: 981–1030.

8. Kłósek P. Dietoterapia w zespole policystycznych jajników – zale- cenia praktyczne. Forum Zaburzeń Metab. 2017; 4: 148–154.

9. Hoffmann C, Dollive S, Grunberg S, et al. Archaea and Fungi of the Human Gut Microbiome: Correlations with Diet and Bacterial Resi- dents. PLoS One 2013; 8: 6.

10. Kaźmierczak-Siedlecka K, Daca A, Fic M, van de Wetering T, Fol- warski M, Makarewicz W. Therapeutic methods of gut microbiota modification in colorectal cancer management–fecal microbiota transplantation, prebiotics, probiotics, and synbiotics. Gut Micro- bes 2020; 6: 1518–1530.

11. D’Argenio V, Salvatore F. The role of the gut microbiome in the heal- thy adult status. Clin Chim Acta. 2015; 451: 97–102.

(7)

12. Kaźmierczak-Siedlecka K, Makarewicz W. Zastosowanie probio- tyków w profilaktyce i leczeniu raka żołądka i raka jelita grubego.

Farm Pol. 2020; 2: 118–124.

13. Kaźmierczak-Siedlecka K, Dvořák A, Folwarski M, Daca A, Prze- włócka K, Makarewicz W. Fungal gut microbiota dysbiosis and its role in colorectal, oral, and pancreatic carcinogenesis. Cancers (Basel). 2020; 5: 1–13.

14. Dumesic DA, Oberfield SE, Stener-Victorin E, Marshall JC, Laven JS, Legro RS. Scientific statement on the diagnostic criteria, epidemiology, pathophysiology, and molecular genetics of polycystic ovary syndrome. Endocr Rev. 2015; 5: 487–525.

15. Qi Xinyu, Chuyu Y, Lulu S, et al. Gut microbiota–bile acid–inter- leukin-22 axis orchestrates polycystic ovary syndrome. Nat Med.

2019; 25: 1225–1233.

16. Liu R, Zhang C, Shi Y, et al. Dysbiosis of gut microbiota associa- ted with clinical parameters in polycystic ovary syndrome. Front Microbiol. 2017; 8: 1–12.

17. Niestepski S, Harnisz M, Korzeniewska E, Osińska A, Dziuba B.

Bacteroides spp. – Znaczenie kliniczne, lekooporność i metody jej oznaczania. Postep Mikrobiol. 2017; 1: 67–76.

18. Chu W, Han Q, Xu J, Wang J, Sun Y, Li W, Chen ZJ, Du Y. Metage- nomic analysis identified microbiome alterations and pathologi- cal association between intestinal microbiota and polycystic ovary syndrome. Fertil Steril, 2020; 6: 1286–1298.

19. Guo Y, Qi Y, Yang X, et al. Association between polycystic ovary syndrome and gut microbiota. PLoS One 2016; 4: 1–15.

20. Kelley ST, Skarra DV, Rivera AJ, Thackray VG. The gut microbiome is altered in a Letrozole-Induced mouse model of polycystic ovary syndrome. PLoS One 2016; 1: 4–6.

21. Guo Y, Qi Y, Yang X, et al. Association between polycystic ovary syndrome and gut microbiota. PLoS One 2016; 4: 1–15.

22. Leonie H van, Jenny V. Mouse models to study polycystic ovary syndrome: A possible link between metabolism and ovarian function?

Reprod Biol. 2013; 1: 32–43.

23. Barber TM, Dimitriadis GK, Andreou A, Franks S. Polycystic ovary syndrome: Insight into pathogenesis and a common association with insulin resistance. Clin. Med. J R Coll Physicians London.

2015; 6: 72–76.

24. Yano JM, Yu K, Donaldson GP, et al. Indigenous bacteria from the gut microbiota regulate host serotonin biosynthesis. Cell 2015; 2:

264–276.

25. Górna I. Wpływ sposobu żywienia oraz wybranych parame- trów stylu życia na płodność i rozrodczość kobiet. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego. 2014.

26. Gawęcki J, Roszkowski W. Żywienie człowieka a zdrowie publiczne.

(2012, ed.). Warszawa: PWN; 2012.

27. Liu R, Zhang C, Shi Y, et al. Dysbiosis of gut microbiota associa- ted with clinical parameters in polycystic ovary syndrome. Front Microbiol. 2017; 8: 1–12.

28. Haudum C, Lindheim L, Ascani A, Trummer C, Horvath A, Münz- ker J, Obermayer-Pietsch B. Impact of Short-Term Isoflavone Inte- rvention in Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) Patients on Micro- biota Composition and Metagenomics. Nutrients 2020; 6: 1622.

29. Escobar-Morreale HF, Carmina E, Dewailly D, et al. Epidemiology, diagnosis and management of hirsutism: A consensus statement by the androgen excess and polycystic ovary syndrome society. Hum.

Reprod. Update. 2012; 2: 146–170.

30. Wild RA, Carmina E, Diamanti-Kandarakis E, et al. Assessment of cardiovascular risk and prevention of cardiovascular disease in women with the polycystic ovary syndrome: A consensus statement by the androgen excess and polycystic ovary syndrome (AE- -PCOS) society. J Clin. Endocrinol. Metab. 2010; 5: 2038–2049.

31. Faghfoori Z, Fazelian S, Shadnoush M, Goodarzi R. Nutritional management in women with polycystic ovary syndrome: A review study. Diabetes Metab. Syndr. Clin. Res. Rev. 2017; 11: 429–432.

32. Sørensen LB, Søe M, Halkier KH, Stigsby B, Astrup A. Effects of increased dietary protein-to-carbohydrate ratios in women with polycystic ovary syndrome. Am. J Clin. Nutr. 2012; 1: 39–48.

33. Bojanowska M, Kostecka M. Dieta i styl życia jako czynniki wpły- wające na płodność. Kosmos 2018; 2: 425–439.

34. Gower BA, Chandler-Laney PC, Ovalle F, et al. Favourable meta- bolic effects of a eucaloric lower-carbohydrate diet in women with PCOS. Clin. Endocrinol. 2013; 4: 550–557.

35. Ornstein RM, Copperman NM, Jacobson MS. Effect of Weight Loss on Menstrual Function in Adolescents with Polycystic Ovary Syn- drome. J Pediatr. Adolesc. Gynecol. 2011; 3: 161–165.

36. Iannella P, Manzato E, Morrone G, Pirillo P. Cardiometabolic risk in polycystic ovary syndrome. Ital. J Gynaecol. Obstet. 2011; 1:

33–42.

37. Szydlarska D, Grzesiuk W, Barandziak E. Kontrowersje wokół pato- genezy zespołu policystycznych jajników. Endokrynol. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Mater. 2010; 3: 141–146.

38. Sobstyl J, Jakiel G. Zespół metaboliczny a zespół policystycznych jajników. Przegląd Menopauzalny 2011: 74–78.

39. Świątkowska D. Żywienie a płodność. dieta kobiet w okresie pro- kreacyjnym Nutrition and fertility. Diet of women in the reproduc- tive period. Pediatr. Med. Rodz. 2013; 1: 102–106.

40. Hajduk M. Wpływ wybranych składników pokarmowych na funk- cjonowanie układu rozrodczego u kobiet. Endokrynol. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Mater. 2013; 1: 29–33.

41. Sarika M, Saritha D, Kumar CJS. Nutritional Therapy for Male infer- tility. Pharmacreations 2014; 1: 11–16.

42. Cetin I, Berti C, Calabrese S. Role of micronutrients in the pericon- ceptional period. Hum. Reprod. Update. 2009; 1: 80–95.

43. Jarosz M, Szponar L, Rychlik E, Wierzejska R. Normy Żywienia Dla Populacji Polskiej - Nowelizacja. 2012.

44. Kaźmierczak-Siedlecka K, Ruszkowski J, Fic M, Folwarski M, Makarewicz W. Saccharomyces boulardii CNCM I-745: A Non-bacterial Microorganism Used as Probiotic Agent in Supporting Treat- ment of Selected Diseases. Curr. Microbiol. 2020; 9: 1987–1996.

45. Shamasbi S.G, Ghanbari-Homayi S, Mirghafourvand M. The effect of probiotics, prebiotics, and synbiotics on hormonal and inflammatory indices in women with polycystic ovary syndrome: a sys- tematic review and meta-analysis. Eur. J Nutr. 2020; 2: 433–450.

46. Hadi A, Moradi S, Ghavami A, Khalesi S, Kafeshani M. Effect of probiotics and synbiotics on selected anthropometric and biochemical measures in women with polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis. Eur. J Clin. Nutr. 2020; 4: 543–547.

47. Cutler DA, Pride SM, Cheung AP. Low intakes of dietary fiber and magnesium are associated with insulin resistance and hyperan- drogenism in polycystic ovary syndrome: A cohort study. Food Sci.

Nutr. 2019; 4: 1426–1437.