Znaczenie chemizacji środowiska dla nicieni (Nematoda) glebowych. Część II. Obserwacje nad przeżywaniem nicieni glebowych w wodnych roztworach preparatów chwastobójczych

(1)

BO CZN IK I G LEBO ZN AW CZE T. X X IV , z. 2, W ARSZA W A 1973

TADEUSZ WITKOWSKI

ZN A CZEN IE C H EM IZA CJI ŚRODOW ISKA DLA N ICIEN I

(N E M A T OD A ) G LEBO W YCH

CZĘŚĆ II. OBSERW ACJE NAD PRZEŻYW ANIEM NICIENI GLEBOW YCH W WODNYCH ROZTWORACH PREPARATÓW CHWASTOBÓJCZYCH

Pracownia Biologii Środowisk Zagospodarowanych Instytutu Biologii UMK w Toruniu Kierownik — prof. dr M. Gromadska

W STĘP

P ra ca obejm uje dalszy etap badań zapoczątkow anych w roku 1965 [5]. B adania te dotyczyły działania powszechnie stosow anych preparatów chw astobójczych (Dikotex, K rezam on oraz mieszanina D ikotexu i K re -zamonu) na faunę nicieni żyjących w glebie pod upraw ą lnu. W wyniku badań stwierdzono, że w w arunkach naturalnych nicienie reagow ały na wym ienione p rep araty zm ianą rytm iki w ahań liczebności. Zm iany te, stosunkowo nieznaczne, nie pozwoliły na bliższe określenie stopnia ich szkodliwości na badane zw ierzęta.

Celem niniejszej pracy było zbadanie w w arunkach laboratoryjnych bezpośredniego działania w ym ienionych preparatów na niektóre gatun ki nicieni zarów no wolno żyjących, jak i form pasożytniczych, bądź pół-pasożytniczych. Większość gatunków nicieni w ziętych do doświadczeń stanow i istotny elem ent nem atocenozy gleby pól upraw nych. Badania zm ierzały z jednej strony do w ykazania, czy herbicydy te w dawkach stosow anych do niszczenia chwastów są szkodliwe dla nicieni przy bez pośrednim działaniu, z drugiej zaś stron y — do ustalenia koncentracji preparatów , przy których stają się one toksyczne. W dostępnej literatu  rze nie napotkano prac odnośnie do wpływu tych herbicydów na nicie nie glebowe, ani w w arunkach laboratoryjnych, ani w n aturalnych.

M A TERIA Ł I METODA

M ateriał do doświadczeń pobierano z gleby pola należącego do m a jątku doświadczalnego UM K w Koniczynce, na którym żaden z w ym

(2)

ię-368 T. Witkowski

nionych preparatów dotychczas nie był stasow any. Próbki gleby pobie rano w okresie wczesnej wiosny (m arzec 1969). W ybrane z gleby nicie nie przetrzym yw ano na podłożu agarow ym , w szalkach Petriego o śred nicy 1 2 cm, napełnionych roztw orem w yciągu glebowego *, w celu adap tacji zw ierząt do w arunków, w jakich m iały być przeprowadzone do świadczenia.

Okres adaptacji nicieni trw ał 8 - 1 2 dni. Śm iertelność nicieni w tym czasie była duża i w ahała się od 60 do 82%. Do doświadczeń w ybierano nicienie aktyw ne. Doświadczenia przeprowadzano w szalkach Petriego 0 średnicy 5,5 cm. W każdym naczyńku um ieszczano uprzednio cienką w arstw ę pożywki agarowej z dodatkiem w yciągu ziemniaczanego i glu kozy, a następnie napełniano roztw orem badanego preparatu ( 1 0 ml). W każdej tak przygotowanej szalce umieszczano po 50 osobników róż nych gatunków nicieni, bez wyodrębniania osobno grup wiekowych 1 płci. Doświadczenia wykonano w 3 powtórzeniach, tzn. łącznie na 150 osobnikach traktow anych preparatam i oraz 50 osobnikach kontrolnych. K ontrole przeprowadzano 6 - 7 razy dziennie, czasem naw et częściej, a zauważone obum arłe osobniki natychm iast w ybierano i umieszczano w osobnych naczyńkach z wodą na okres 1 2 - 2 4 godzin. Jeżeli po upły wie tego czasu nicienie pobudzane cienką igiełką nie w ykazyw ały obja wów życia (nie poruszały się), uważano je za obumarłe. Z tego m ateria łu form y dojrzałe oznaczano do gatunku, zaś młodociane do rodzaju.

W ykonano 3 serie doświadczeń, różniących się stopniem stężenia p re paratów. W pierwszej serii doświadczeń nicienie umieszczano w roztw o rach o stężeniu 0,17 g substancji na 100 ml wody, w drugiej serii 2 g na 100 ml, a trzeciej 4 g na 100 ml. Każdą serię doświadczeń wykonano w trzech powtórzeniach. Doświadczenia prowadzono w tem peraturze po kojowej 18 - 19°C. W w ynikach liczbowych uwzględniono w artości śred nie z trzech powtórzeń.

Ze względu na to, że niektóre związki z czasem tra cą na toksyczno ści, roztw ory herbicydów przygotow yw ano bezpośrednio przed rozpo częciem każdego doświadczenia. Do sporządzania w odnych roztw orów herbicydów używ ano wody destylowanej, gdyż według niektórych ba daczy [4] zaw artość pew nych soli (np. wapnia) w wodzie naturalnej m o że w pływ ać na stopień toksyczności preparatu. Roztw ory herbicydów , po dobrym wym ieszaniu substancji w wodzie, pozostawiono do w ykla row ania się, po czym ostrożnie zlewano do innego naczynia. W m iesza ninie D ikotexu i Krezam onu ich stosunek do siebie wynosił jak 1 : 15.

1 Wyciąg glebowy przygotowywano w następujący sposób: próbkę gleby

(500 g) zalewano wodą destylowaną i po intensywnym wymieszaniu pozostawiano na 24 godziny. Następnie roztwór sączono przez filtr bakteriologiczny.

(3)

Wpływ chemizacji gleb na nicienie 369 W YNIKI DOŚWIADCZEŃ"

I serię doświadczeń wykonano w roztw orach o stężeniu 0,17 g p re p aratu na 10 0 m l wody destylowanej. W ykaz gatunków użytych do do świadczeń oraz wyniki liczbowe zestawiono w tab. 1 - 3 . R eakcję nicie ni na badane p rep araty można scharakteryzow ać następująco: bezpo średnio po um ieszczeniu w roztw orach zw ierzęta w ykazyw ały dużą ak  tyw ność, poruszały się ruchem nieuporządkowanym we wszystkich kie runkach. Po pew nym czasie aktywność ciągła ustępowała, zaznaczała się aktyw ność okresowo przedzielana stanam i spoczynku. Taka reak cja n i cieni może sugerow ać przebieg procesu zatru cia w dwóch ,,fazach”. Pierw sza charakteryzująca się wzmożoną aktyw nością organizm ów m ia ła różny okres trw an ia w zależności od preparatu. W roztw orze K reza-monu trw ała 3 dni, w roztw orze D ikotexu — 4 dni, zaś w roztw orze m ie szaniny D ikotexu i Krezam onu — 5 dni. W drugiej fazie, odznaczającej się przew agą stanu spoczynku, nicienie częściej i przez dłuższy czas le żały na dnie naczyńka nieruchom o bądź w ykonyw ały słabe ruchy. P o  budzane za pomocą cienkiej igiełki preparacyjnej w ykazyw ały krótko trw ałą aktywność, po czym pow racały do stanu nieruchom ego. Obserwa cje w ykazały, że w roztworze Krezam onu wszystkie nicienie w zięte do doświadczeń obum arły już po 11 dniach (264 godziny). W roztw orze Di kotexu 100-procentow a śm iertelność nicieni w ystąpiła po 2 1 dniach (504 godziny), natom iast w mieszaninie D ikotexu i Krezam onu dopiero po 36 dniach (846 godzin). W ty m sam ym czasie w doświadczeniach kon trolnych śm iertelność nicieni była dość znaczna i w ahała się od 1 2% w porównaniu ze śm iertelnością w roztw orze Krezam onu, do 48% w po rów naniu do pozostałych roztw orów herbicydów. Pierw sze objaw y śm ier telności nicieni w doświadczeniach kontrolnych notow ano dopiero po 9 dniach. A w ięc znacznie później od obserwowanych w roztw orze K re  zamonu (pierwszy dzień), a w roztw orze D ikotexu i m ieszaniny obu p re paratów — trzeci dzień.

Największą liczbę obum arłych nicieni obserwowano w pierw szych trzech dniach trw ania doświadczeń. W tym czasie w roztw orze K reza monu i D ikotexu liczebność obum arłych nicieni osiągnęła w artość 52 -54%. W roztw orze m ieszaniny D ikotexu i K rezam onu LD50 obum ieranie zanotowano dopiero po 11 dniach. W następnych dniach obum ieranie ni cieni przebiegało nieregularnie (tab. 1 - 3). B iorąc pod uw agę działanie tych preparatów na badane zw ierzęta w tej serii doświadczeń, można je uszeregow ać według m alejącego wpływu toksycznego następująco: K re -zamon — D ikotex — mieszanina D ikotexu i K rezam onu.

W uzyskanych w ynikach uderza duża toksyczność K rezam onu, k tóra w ystąpiła we wszystkich pow tórzeniach pierwszej serii doświadczeń. W pozostałych dwóch seriach doświadczeń tak wysokiej toksyczności

(4)

370 T. Witkowski

T à b e 1 a 1 Śm ierteln ość n ic ie n i w roztworze Krezamonu o stężen iu 0 ,1 ? g/100 ml wody destylow anej

The death r a te of nematodes in a so lu tio n of Krezamon a t a co n c e n tra tio n of 0 ,1 7 g/100 ml of d e s t i l l e d water bp No. Dni - Days Gatunki — S p e cie s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Razem T o tal

1 C h ilop lacu s symmetricus

/Thorne 1925/» Thorne 1937 40 К

2 P le c tu s granulosus

B a s tia n 1865 5 * 3

3 Eucephalobus elon gatu s /de

Man 1880/, Thorne 1937 - _{3 ^} ₃

4 R h ab d itis ju v . _- _- 12 3 - 8 2 - - - 6 31

5 Tylenchorhynchus dubius

/BUts c h li 1 8 7 y ,F ilip ie v 1936 - - - ₃

6 Mylonchulus b rach yu ris

/Büts c h li 1873/, A lth e rr 1954 - - 1

7 A crobeloides b ü t s c h lii /de

Man 1 8 8 V , Bührer 1933 - - - I

8 Eudorylaimus obtu sicau datus

/ B astian 1865/, Andrassy 1959 - - - _2? - - - - 2

9 Eudorylaimus monochystera

/de Man 1880/, Andrassy 1959 - - - _2? - - - 2

Razem - T o ta l 7 3 16 3 - 9 6 - - - 6 5C

T a b e l a 2

Śm ierteln ość n ic i e n i w roztworzeDikotexu o stężen iu 0 ,1 7 g/100 ml wody destylow anej The death r a t e o f nematodes in a so lu tio n of D ikotex a t a co n cen tra tio n

of 0 ,1 7 g/100 ml of d e s t ille d water Lp N0. Dni GatUn k J > - ® ays S p e cies 1 2 3 4 5 6 - 11 12 13 14 15 16 - 22 27 Rasse T o tal 1 P le c tu s granulosus / B astian 1865/ Щ 1 12 2 Eucephalobus

elongatu s /de Man

1880/, Thorne 1937

_ _

_ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4

3 R h ab d itis ju v . - - 4 - - 1 - 6 - 3 3 2 3 - 1 - 2 Lr

4 Eudorylaimus

obtu sicau datus / B astian 1865/, Andrassy 1959 1 * 5 D itylenchus d ip sa c i /Kühn 1857/, F i l i p i e v 1936 _2? i 6 C h ilop lacu s symmetricus /Thorne 1925/, Thorne 1937 _ _ _■ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4 7 Tylenchorhynchus dubius /BUts c h l i 1873/, F i l i p i e v 1936

8 Eudorylaimus _{monohys t e r a /de} Man 1880/, Andrassy I959

[ Razem - T o ta l

ü

(5)

T a b e l a 3 Śm iertelność n icie n i w roztworze mieszaniny Dikotexu i Krezaraonu o stężeniu 0 ,1 7 g/ЮО ml wody destylowanej

The death ra te of nematodes in a solu tio n of Dikotex and Krezamon m ixtures a t a con cen tration of 0 ,1 7 g /100 ml of d i s t ill e d w ater

W pł yw ch e m iz a cj i gle b na n ic ie n ie Lp No. ___ ____ Dni - Days Gatunki ---S p e cies '—— 1 Eucephalobus oxyuroid.es /de Man 1876/, S t e in e r 1936 2 D itylenchus d ip sa c i /Ш ш 1857/, F i l i p i e v 1936 3 Eudorylaimus obtusicaudatus / B astian 1865/, Àndrassy 1959 4 R h ab d itis ju v . 5 Tylenchorhynchus dubius /Büts c h li 1873/, P il i p i é v 1936 6 P le c tu s granulosus B a stia n 1865

/Thorne 1925/, Thorne 1957

8 Eucephalobus elon gatu s

/de Man 1880/, Thorne 1937

9 Eudorylaimus monohystera

/de Man 1880/, Andrassy 1959

(6)

Śm ierteln ość n ic ie n i w roztworze Dikotexu o stężen iu 2 g/ЮС ml wody destylow anej

The death ro te of nematodes in a dolution of D ikotex at a co n c e n tra tio n of 2 g/1C0 r.l of <:i - t i l l e d '.voter Lp Ko. Gatunki''""'''"'''"'^'— S p e cies — 1 Eudorylaimus obtusicaudatus / B astian 1865^ Andrassy 1959 2 R h ab d itis ju v.

3 C h ilop lacu s syminetricus /Thorne 1925/» Thorne 1957 4 P le c tu s granulosus

B a stia n 1865

5 Mylonchulus brach yu ris

/BUts c h li 1873/» A lth err 1954

6 Tylenchorchync.hus dubius

/Büt s c h li 1873/, F i l i p riev 1936 7 A crobeloides b l l t s c h l i i /de

Man 1 8 8 V ,S tein e r,B U h rer 1953

8 Eucephalobus oxyuroides /de

Man 1876/, S te in e r 1956 9 D itylen cliu s d ip sa c i /ПШп

1857/, F i l i p je v 1936

10 Eudorylaimus nonohystera

11 Eucephalobus elongatus

(7)

Wpływ chemizacji gleb na nicienie 373

K rezam onu nie potwierdzono. Zjawisko to bez przeprow adzenia bardziej szczegółowych badań trudno jest w ytłum aczyć.

W II serii doświadczeń nicienie były umieszczone w w odnych roz tw orach preparatów o stężeniu 2 g na 100 ml. Ju ż po kilku godzinach

u Eudorylaim us obtusicaudatus (Bastian) Andràssy, Eucephalobus stria-

tus (Bastian) Steiner, Eucephalobus elongatus (de Man) Thom e, A cro- beloides bütschlii (de Man) Steiner B ührer, Chiloplacus sym m etricus

(Thom e) Thorne, A crobeles ciliatus v. Linstow i innych (tab. 4 - 6 ) ob

serw ow ano objawy silnego zatrucia w yrażające się wzmożoną ruchliw o ścią. Dalszy przebieg toksycznego działania preparatów był zgodny z opi sanym w I serii doświadczeń z tą różnicą, że okres życia nicieni był znacznie krótszy. Po upływie jednej godziny w roztw orze D ikotexu u zw ierząt widoczne były coraz w yraźniejsze objawy zatrucia. W tym czasie w ystępow ały gw ałtow ne skurcze, po czym nicienie poruszały się coraz wolniej. Po' 2 godzinach w roztw orze D ikotexu, a po trzech godzi nach w pozostałych roztw orach większość nicieni leżała na dnie n aczy nia, w ykonując słabe ruchy. W roztw orze D ikotexu pierw sze m artw e nicienie E. obtusicaudatus (Bastian) Andràssy i form y larw alne rodzaju Rhadbitis Dujardin zanotowano już po upływie 2 godzin, w roztw orze zaś Krezam onu (A crobeles ciliatus v. Linstow i Eucephalobus striatus

(Bastian) Steiner) po upływie 4 godzin, a w roztw orze m ieszaniny obu preparatów dopiero po 5 godzinach (Chiloplacus sym m etricus (Thom e)

T h om e, E. obtusicaudatus, (Bastian) A ndràssy, A . ciliatus v. Linstow

i Rhabditis juv.). W iększość jednak nicieni, pomimo wykazyw ania b ar

dzo silnych oznak zatru cia, żyła jeszcze przez długi czas. Zm iany śm ier telności nicieni w roztw orach badanych herbicydów zestawiono w tab. 4 - 6 .

Czas potrzebny do zabicia w szystkich nicieni poddanych doświadcze niu w roztw orze D ikotexu wynosił 19 godzin, w roztw orze m ieszaniny obu badanych preparatów — 23 godziny 40 m inut, a w roztw orze K re zamonu — 25 godzin. N atom iast czas potrzebny do uzyskania LD50 w roztw orze m ieszaniny K rezam onu i D ikotexu oraz K rezam onu w yno sił 9 godzin, a w roztw orze D ikotexu — 11 godzin. W doświadczeniach kontrolnych śm iertelności nicieni nie stwierdzono. Przytoczone dane wskazują, że najbardziej toksycznym preparatem dla nicieni w tej serii doświadczeń był D ikotex, mniej toksycznym — m ieszanina D ikotexu i K rezam onu, a najm niej toksycznym — K rezam on.

W III serii doświadczeń nicienie były poddane działaniu dawek p re paratów przeszło 20^krotnie większych niż w serii I i przeszło 1 0-k rot-nie większych niż w II serii doświadczeń. C harakter reakcji nicieni w roztw orach (4 g na 100 ml) był podobny jak w poprzednich doświad czeniach. Jednak czas życia nicieni i trw ania poszczególnych „faz”

(8)

za-T a b e l a 3 Śmiertelność n icie n i w roztworze Krezamonu o stężeniu 2 g /1 0 0 ml wody destylowanej

The death ra te of nematodes in a solu tion of Krezanon at a concen tration of 2 g /1 0 0 ml of d e e tille d water

37 4 T . W it k o w sk i Lp No. ~~~~ ■— Godzi ny - Hours Gatunki ~ Sp e cies 1 A crobeles c i l i a t u s v.Linstov; 1877 2 Eucephalobus s t r ia t u s /Bastian 1865/, S te in e r 1936 3 P le c tu s granulosus B a stia n 1865 4 A crobeloides b ü ts c h li

/de Man 1884/» S t e in e r , Bührer 1933

5 Eucephalobus elongatus

6 Eudorylaimus obtusicaudatus

/ B astian 1865/, Andrassy 1959 7 C h ilop lacu s symmetricus

/Thorne 1925/, Thorne 1957 8 P le c tu s p a rie tin u s

B a stia n 1865

10 Tylenchorhynchus dubius

/ B ü tsch li 1875/, F il i p i e v 1936

11 Eucephalobus oxyuroides

/de Man 1876/, S te in e r 1936

12 Cephalobus mucronatus

Kozłowska, Roguska, Wasilewska 1963 13 D itylenchus d ip sa ci

/Kühn 1857/, F i l i p i e v 1936 14 R h ab d itis ju v .

(9)

T a b e l a 6 śm iertelnoóć n icie n i w roztworze mieszaniny Dlkotexu 1 Krezomanu o stężeniu 2 g/ЮО ml wody destylowanej

The death ra te ox nematoaee in a solu tio n of Dilcotex and Krezaraon m ixtures a t a con cen tration of 2 g /1 0 0 ml of d i s t ill e d water

W p ły w ch em iz ac ji gle b na n ic ie n ie 375 Lp No. --- Godziny - Hours Gatunki ■— S p e cies 1 Eudorylalmus obtueicaudatus / B astian 1865/, Andrassy 1959 2 C h ilop lacu s symmeteicus

/Thorne 1925/j Thorne 1937' 3 A crobeles c i l i a t u s

v.Llnstow 1877 4 R h ab d itis ju v .

5 Eudorylalmus monohystera

6 Tylenchorhynchus dubius / B ü tsch li 1873/, F ilip d e v 1936 7 Eucephalobus oxyuroides /de Man 1876/, S t e in e r 1936 8 P le c tu s granulosus / B astian 1865/ 9 D itylenchus d ip sa c i /Kühn 1857/, F i l i p je v 1936

11 Ceplialobus mucronatus

Kozłowska,Roguska,Wasilewska 1963 12 P le c tu s p a rie tin u s

B a stia n 1865

13 A crobeloides b tit s c h lii

/de Man 1884/, S t e in e r , Btlhrer 1933 Razem - T o ta l

(10)

tru cia był krótszy. W szczególności dotyczyło to fazy wzmożonej ogól nej aktyw ności nicieni. W tej serii doświadczeń wynosiła ona od 15 m i n ut do 1,5 godziny, w zależności od rodzaju preparatu (Dikotex czy K re  zamon). U nicieni przechodzących ze stanu wzmożonej ogólnej aktyw no ści w stan nieruchom y i odwrotnie obserwowano gwałtowne, nieregu larn e skurcze (wstrząsy), biegnące wzdłuż całego ciała. Pierw sze osob niki z objaw am i silnego zatrucia obserwowano już po 15 m inutach. Po upływie 25 m inut od rozpoczęcia doświadczenia w roztw orze D ikotexu obum arły następujące gatunki: Plectus granulosus Bastian, Eucephalo- bus oxyuroides (de Man) Steiner, M esodorylaim us m esonyctius (Kreis)

Andràssy. M ylonchulus brachyuris (Biitschli) A ltherr, Eudorylaim us

obtu-• T a b e l a 7

śm ierteln o ść n ic ie n i w roztworze Dikotexu o stężen iu 4 g/100 ml w o d y destylow anej The death r a te of nematodes in a so lu tio n of D ikotex a t a c o n cen tra tio n

of 4 g/100 ml of d e s t ille d water Lp No. Godziny - Hours Gatunki - S p e cies ' --- 1 2 Razem T o ta l 1 R h ab d itis ju v . 5 1 6

/Thorne 1925/, Thorne 1937 - 4

/ B astian 1865/, Andrassy 1959 _5? 6 4 Eucephalobus oxyuroides /de Man 1876/, S t e in e r 1936 _n 2 5 5 P le c tu s granulosus B a s tia n 1865 _2? 5 6 Tylenchorhychus dubius /BU tschli 1873/, F i l i p je v 1936 3 ^ 4$ 7

/ BU tschli 1873/, A lth e rr 1954 _2? _2? 4

8 P le c tu s p a rie tin u s

B a s tia n 1865 _2? - 2

9 Mesodorylamius m esonycticos

/K reis 1924/, Andrassy 1959 _2? - 2

10 Eucephalobus elo g atu s

/de Man 1880/, Thorne 1937 1;t 2

/de Man 1880/, Thorne 1937 ₄ - 1

12 Eucephalobus s t r i a t u s

/ B astian 1865/, S te in e r 1936 i t - 1

13 A crobeloides b tlt s c h lii

/de Man 1884/, S t e in e r , Eührer 1933 ₄ - 1

14 Aphelencheides bicscudatus

/Immanura 1931/, F ilip o e v , Schuuraans, Stekhoven 1941 & - 1

15 D iatylenchus d ip sa c i

/Ktlhn 1857/, F i l i p â ev 1936 - 3o 3

(11)

Wpływ chemizacji gleb na nicienie 377 sicaudatus (Bastian) Andràssy, T ylen ch o rh y n ch u s dubius (Bütschli) F i-

lipjev i form y larw alne rodzaju Rhabditis Dujardin. W tym sam ym cza

sie w roztw orze m ieszaniny D ikotexu i Krezam onu obum arło tylko 5 gatunków (Eucephalobus elongatus (de Man) Thorne, Chiloplacus sym - m etricus (Thorne), Thorne, M esodorylaim us m esonyctius (Kreis) An

dràssy i Plectus granulosus Bastia), w roztw orze zaś K rezam onu tylko

3 gatunki (Eucephalobus elongatus (de Man) Thorne, Chiloplacus sym - m etricus (Thorne) Thorne, Eucephalobus striatus (Bastian) Steiner).

Szczegółowe w yniki liczbowe dotyczące śmiertelności nicieni podda nych działaniu preparatów zestawiono w tab. 7 - 9 .

T a b e l e 8 Śm ierteln ość n ic ie n i w roztworze mieszaniny Dikotexu i Krezamonu

o stężen iu 4 g/100 ml wody destylow anej

The death r a te of nematodes in a s o lu tio n of D ikotex and Krezamon m ixtures a t a co n cen tra tio n of 4 g/100 ml of d e s t i l l e d water

Lp No. — Godzi ny Gatunki ----Hours S p e cie s " — 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Razem T o ta l 1 R h ab d itis ju v . 6 9 8 1 2 26

2 Mylonchulus brach yu ris

/ B ü tsch li 1873/, A lth e rr 195^ 3

3 P le c tu s granulosus

/ Bastian 1865/ i f - ₄ 3

/Thorne 1925/, Thorne 1937 ₄ - ₄ 2

B a stia n 1865 1 ? 1

G A crobeloides b tit s c h lii /de Man

1084/, S t e in e r , Btihrer 1935 _H 1

/de Man 1830/, Andrassy 1959 ₄ - 1

6 Me3odorylaimus m esonyctius

/Kreis 1924/, Andrassy 1959 ₄ 1

/de Man 1880/, Thorne 1937 1

/ B astian 1865/, Andrassy 1959 - n 3 11 Aphelenshoides bicaudatus /Immamura 1931/» F i l i p je v , Schurmans, Stekhoven 1§41 _ 2? 2 12 Eucephalobus oxyuroides /de Man 1876/, S te in e r 1936 - ₄ 2 13 A crobeles c i l i a t u s v . Linstow 1877 - _H 1 14 D itylenchus d ip sa c i /Kühn 1857/, F i l i p je v 1936 - ₄ 1 15 Eucephalobus s t r i a t u s /Bastifcn 1865/, S te in e r 1936 - - - - - 1 16 Tylenchorhynchus dubius / B ü tsch li 1873/, F i l i p je v 1936 - - - 1 * - - - 1 Razem - T o ta l 16 19 10 3 2 50

(12)

ол1erte ln o ść n ic 1эn i w roztworze Krezamonu o stęż en iu 4 g/100 ml wody destylow anej The death r a te of nematodes in a so lu tio n o f Krezamon at

a co n c e n tra tio n of 4 g/100 ml of d o s t iile d water

Lp No. Godziny Gatuiiki ' ^ Ноигз S p e cie s ' 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Razem T o ta l 1 R h ab d itis ju v . 2 1 3 - - 1 - - - 2 - 1 10 2 Tylenchorhynchus dubius /Büts c h l i 1873/, F i l i p je v 1936 2^ ₄ - ₄ 6 3 Eudorylainus nonohystera

* 0 OJ H 2? - 5 4 Chilo-Dlacus sy a n etricu s /TLorńe 1925/, Thorne 1937 _2? 5 5 Eucephalobus elongatu s

/de Man 1830/, Thorne 1937 ₄ 2

G P le ctu s granulosus

B a s tia n 1865 - _{2 ?} _2? ₄ - lQ - - - - 9

7 Eudoryleir.us obtu sicau datus

/ B astian 1865/, Andrassy 1959 1 - - - - - - 2

8 Eucephalobus s t r i a t u s

/ B astian 1865/, S te in e r 1936 1 $ 1

/Büts c h li 1873/, A lth e rr 195* ₄ » 1 10 D itylenchus d ip saci /Kühn 1857/, F i l i p je v 1936 - lo 2 11 A crobeles c i l i a t u s v. L in s t ev.- 1877 - io ]_ 12 Aphelenchoides bicaudatus /1 пд-.атига 1951/, F i l i p je v , Schuurmans, Stekhoven 1941 _ -2? _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2 13 Eucephalobus oxyuroides /de Man 1876/, S te in e r 1936 - - _2? 4 14 A crobeloides b ü t s c h lii /de Man 1884/, S t e in e r , Bührer

1933 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ₁

B a s tia n 1865 1

Razem - T o ta l 14 6 13 4 6 1 1 1 - 2 - 2 50

Największą śm iertelność nicieni w roztw orze D ikotexu i K rezam o nu obserwowano po pierwszej godzinie trw ania doświadczeń. W K reza-monie szczytowe nasilenie śm iertelności nicieni w ystąpiło w drugiej go dzinie trw ania doświadczenia. Jednogodzinne działanie Dikotexu, a dwu godzinne mieszaniny Dikoteksu i Krezam onu spowodowało ponad 50% śm iertelności nicieni. N atom iast w roztw orze Krezam onu LD50 uzyska no dopiero po 3 godzinach doświadczeń. W roztw orze D ikotexu po 2 go dzinach obum arły w szystkie nicienie, w roztw orze zaś m ieszaniny Di kotexu i Krezam onu — dopiero po 11 godzinach. P o upływie 1 2 godzin 100% śm iertelności nicieni w ystąpiła w roztw orze Krezam onu. Dowodzi

(13)

to, że najbardziej toksycznym preparatem dla nicieni był D ikotex, h er bicyd o działaniu system icznym , m niej zaś toksyczna — m ieszanina Di-kotexu i Krezam onu, a najm niej toksyczny — K rezam on o działaniu kon taktow ym .

Z przytoczonych danych wynika, że w II i III serii doświadczeń nicie nie były bardziej w rażliw e na działanie preparatów syistemicznych niż kontaktow ych.

PRZEŻYW A N IE NICIENI

Przeżyw anie nicieni w w odnych roztw orach o różnych stężeniach herbicydów ilustrują rys. 1, 2 i 3. Z przebiegu krzyw ych w ynika istnie nie odwrotnie proporcjonalnej zależności m iędzy przeżywaniem a

kon-Rys. 1. Przeżywanie nicieni w roztworach herbicydów o stężeniu 0,17 g/100 ml wody destylowanej

The survival of nametodes in herbicide solutions at a concentration of 0,17 g/100 ml of distilled water

Rys. 2. Przeżywanie nicieni w roztworach herbicydów o stężeniu 2 g/100 ml wody destylowanej

The survival of nematodes in herbicides solutions at a concentration of 2 g/100 ml distilled w ater

(14)

3 8 0 T. W itko w ski

cen tracją herbicydu. W roztw orze K rezam onu o stężeniu 0,17 g na 100 ml przeżyw anie nicieni jest w yraźnie krótsze w porównaniu do dwóch innych roztw orów herbicydów. Niezależnie od stężenia p rep ara tów w pierwszej ,,fazie” zaznaczało się przeżywanie nieznacznej liczby osobników, później w ystępow ała faza dość długo trw ającej depresji po pulacji. Należy przypuszczać, że zjawisko to mogło być wyw ołane próbą adaptacji nicieni do panujących w arunków środowiska.

Oihotex

Mieszanina Dikotexu i Hrezaто nu OihoteX and Hrezomon mixtures Hrezamon

'o—

₁

I o— O—I I I o—1■0*riI

Ц 6 8 10

Godziny - Hours

12

14-Rys. 3. Przeżywanie nicieni w roz

tworach herbicydów o stężeniu

4 g /l00 ml wody destylowanej The survival of nematodes in her bicide solutions a t a concentration

of 4 g/100 ml of distilled w ater

Porów nując wyniki serii I z wynikami serii II doświadczeń stw ier dzono dość znaczne różnice (rys. 2). Przeżyw anie w roztw orach prepa ratów o koncentracji 2 g na 100 m l w zasadzie ma ch arak ter podobny, przebiega jednak stopniowo, bez gw ałtow nych spadków liczebności, ta  kich jak obserwowano w poprzedniej serii.

Odmienny przebieg przeżyw ania nicieni obserwowano w roztw orach herbicydów o w iększych k oncentracjach, a mianowicie 4 g na 100 ml (rys. 3). W roztw orze D ikotexu stwierdzono, że przeżywanie nicieni było m ałe. W iększy stopień przeżywania notow ano w mieszaninie D ikotexu i Krezam onu oraz w Krezam onie. Dowodzi to, że w roztw orach K reza m onu i m ieszaniny Dikotexu i K rezam onu, mimo ich wysokiej toksycz ności, reak cja nicieni jest wolniejsza naw et przy wysokiej koncentracji preparatów .

Przytoczona wyżej analiza odnosiła się do ogólnej liczby nicieni, tj. 50 osobników reprezentow anych przez różne gatunki. Do zobrazowania, jak przeżyw ały osobniki różnych gatunków w różnych koncentracjach badanych preparatów , zastosowano metodę badania korelacji. W anali zie uwzględniono tylko takie gatunki nicieni, które były poddane dzia łaniu wszystkich trzech koncentracji badanych herbicydów. Jednakże ze względu na szczupłość badanego' m ateriału stopnia oceny tej zależności (współczynnika korelacji) nie obliczono, lecz wykreślono tylko krzywe regresji (rys. 4, 5 i 6). Na każdym rysunku otrzym ano 9 linii regresji.

(15)

Wpływ chemizacji gleb na nicienie 381 D. d/psoci Rhabditis juv. E. obtusicoudatus E. etongatus E. monohystero Ch. sym metricus T. dubius P g ran u/osus Ogöfem 50 — Total 50

Przeżuwanie (dni) w log — Value o f log from sur/ i/ o / (dags)

Rys. 4. Zależność między przeżywaniem poszczególnych gatunków nicieni a różną koncentracją Dikotexu, w log

Relationship between survival of the particular species of nematodes and the various concentrations of Dikotex, in log

A. bütschlii Rhobditis ju v E. obtusicoudatus £ e/ongatus E. monohystero Ch. symmetricus T. dubius P granulosus Ogûtem 50 — Total 50 ' - 2 - 1 0 1 2

Przeżywanie (dni) w lo g -V a lu e o f log from survival (days)

Rys. 5. Zależność między przeżywaniem poszczególnych gatunków nicieni a różną koncentracją Krezamonu, w log

Relationship between survival of the particular species of nematodes and the various concentrations of Krezamon, in log

(16)

382 T. Witkowski » _________ £ oxyuroides и _________Rhobditis juv. m_________ £ obtusicaudatus £ etongatus £ monohystera Ch. symmetricus T. dubius P. granulosus Ogûtem 5 0 — Total 50 -Z - 1 О 1

Przezywanie (dni) w log — Value o f log from survival (days)

Rys. 6. Zależność między przeżywaniem poszczególnych gatunków nicieni a różną koncentracją mieszaniny Dikotexu i Krezamonu, w log

Relationship between survival of the particular species of nematodes and the various concentrations of the Dikotex and Krezamon mixtures, in log

Jed n a z nich przedstawia przeżywanie 50 osobników nicieni w zależności od stężenia danego preparatu. Pozostałe linie ilustrują to sam o zjawisko dla poszczególnych gatunków nicieni. Zauważono, że wyniki uzyskane dla stężenia 0,17 g na 100 m l są dość różnorodne dla poszczególnych ga tunków (punkty rozrzucone dość szeroko), przy stężeniach zaś większych wyniki są bardziej do siebie zbliżone (punkty mniej rozrzucone). Fak t ten sugeruje możliwość wyróżnienia trzech grup gatunków.

Pierw szą będą stanow iły gatunki, które w niższych koncentracjach D ikotexu były bardziej odporne, w w ysokich zaś bardziej w rażliw e na działanie tego herbicydu. Do grupy tej zaliczono trzy gatunki: Chilopla- cus sym m etricus (Thom e) Thorne, Plectus granulosus Bastian i E u d o ry  laimus m onohystera (de Man) Andrassy.

Drugą grupę stanow ią gatunki, które w niższych koncentracjach ba danego p rep aratu były wrażliwe, w wysokich zaś jego stężeniach odpor ne. Tę grupę reprezentow ały następujące gatunki: Eucephalobus elon gatus (de Man) Thorne, E udorylaim us obtusicaudatus (Bastian) Andràssy

i D itylenchus dipsaci (Kühn) Filip j ev.

Trzecią grupę stanow iły gatunki odporne na działanie różnych stę  żeń badanych preparatów . Należą tu : T ylen ch o rh y n ch u s dubius (B üt-

schli) Filipjev i form y larw alne rodzaju Rhabditis Dujardin. Analizując

(17)

ra k te r jest podobny do prostej ilustrującej przeżyw anie zbiorowej grupy 50 nicieni. W roztw orze Krezam onu i m ieszaniny D ikotexu i K rezam o-nu, wymienione gatunki znalazły się w różnych grupach powyższej kla syfikacji. Należy przypuszczać, że mogło to być wywołane odmiennymi w łaściwościam i ty ch herbicydów , a zatem i inną reak cją organizmu. Tak w ięc w roztw orze Krezam onu grupę I stanow iły 3 gatunki — Plectus granulosus Bastian, Chiloplacus sym m etricus (Thorne) Thorne i T ylen- chorhynchu s dubius (Bütschli) Filipjev. Dwa pierwsze z w ym ienionych

w roztw orze D ikotexu w ykazyw ały znaczną odporność na działanie ni skich stężeń, zaś T. dubius (Bütschli) Filipjev był odporny również na

działanie wysokich koncentracji.

Drugą grupę stanow iły 4 gatunki: Eudorylaim us obtusicaudatus (Ba

stian) Andràssy, A crobeloides bütschlii (de Man) Steiner et B ührer i E u  cephalobus elongatus (de Man) Thorne. W roztw orze D ikotexu dw a z w y 

m ienionych E . obtusicaudatus (Bastian) Andràssy i E. elongatus (de Man)

T hom e reprezentow ały tę sam ą grupę, E. m onohystera grupę III, a więc

był form ą odporną na działanie niskich i wysokich stężeń wymienionego preparatu.

Grupę III w roztw orze K rezam onu uzyskały form y młodociane rodza

ju Rhabditis Dujardin.

W roztw orze m ieszaniny D ikotexu i K rezam onu grupę pierwszą sta  now iły dw a gatunki: T y len ch o rh y n ch u s dubius (Bütschli) Filipjev i P lec tus granulosus Bastian. T. dubius był odporny na działanie różnych stę

żeń D ikotexu i na niskie koncentracje Krezam onu. Natom iast P. g ra n u  losus Bastian był odporny tylko na niskie koncentracje Dikotexu i K re

zamonu.

Najliczniej była reprezentow ana grupa II: Chiloplacus sym m etricus

(Thom e) Thorne, Eudorylaim us m onohystera (de Man) Andràssy, E u c e  phalobus elongatus (de Man) Thorne, Eucophalobus oxyuroides (de Man)

Steiner i E udorylaim us obtusicaudatus (Bastian) Andràssy. Pierw sze

dw a z w ym ienionych gatunków były wrażliwe na wysokie stężenia Di kotexu, a w roztw orach Krezam onu w ykazyw ały zróżnicowane reakcje. Dwa ostatnie gatunki E. elongatus {de Man) Thorne i E. obtusicaudatus

odznaczały się znaczną odpornością na działanie wysokich koncentracji zarów no D ikotexu jak i Krezam onu.

Najmniej licznie była reprezentow ana grupa III, a m ianowicie przez form y larw alne rodzaju Rhabditis Dujardin. Form y te były także odpor

ne n a działanie Dikotexu i Krezam onu.

Nicienie będące przedmiotem doświadczeń należały do 5 różnych grup ekologicznych [3]. Najliczniej (9 gatunków) były reprezentow ane ni cienie hem isaprobiotyczne, mniej licznie (po 3 gatunki) pasożyty roślin (fakultatyw ne i obligatoryjne) i nicienie żyjące w rizosferze roślin

(18)

(pa-384 T. Witkowski

rarizobionty), zaś najm niej licznie (po 1 taksonie) nicienie saprobiotycz-ne i drapieżsaprobiotycz-ne. Mimo przynależności do różnych grup ekologicznych ni cienie w ykazyw ały podobne reakcje na działanie preparatów chw asto bójczych. Podobny stopień przeżywania w e w szystkich badanych prepa ratach chw astobójczych w ykazyw ały nicienie hem isaprobiotyczne i ni cienie żyjące w rizosferze roślin (pararizobionty). W roztw orze K reza monu i m ieszaniny Dikotexu i Krezam onu podobne reakcje stwierdzono u nicieni hem isaprobiotycznych i obligatoryjnych pasożytów roślin. Na tom iast w roztw orze Dikotexu podobnie reagow ały nicienie hem isapro biotyczne, nicienie żyjące w rizosferze roślin (pararizobionty) i pasożyty roślin (fakultatyw ne).

W świetle danych z literatu ry i w łasnych obserw acji należy przyjąć, że szkodliwy wpływ badanych herbicydów na nicienie może polegać nie tylko na tym , że przy określonych stężeniach mogą być bezpośrednio toksyczne dla poszczególnych gatunków, lecz także na tym , że substan cje te m ogą odkładać się w ciele nicieni i okazywać szkodliwe działanie po dłuższym czasie. Mogą być też szkodliwe dla zw ierząt odżyw iających się nicieniami.

W yniki przeprow adzonych doświadczeń sugerują, że herbicydy, w daw  kach powszechnie stosow anych przez rolników do niszczenia chw astów dw uliściennych w upraw ach lnu i innych roślin, nie mogą być szkodliwe dla nicieni glebow ych z następujących powodów.

W prowadzone do środowiska p rep araty chw astobójcze w zetknięciu z roztw orem glebowym ulegają rozcieńczeniu, a przez to stają się mniej toksyczne.

Znany jest fakt, że wprowadzone do gleby herbicydy m ają zdolność przem ieszczania się z w arstw powierzchniowych do w arstw położonych głębiej. Zjawisko wypłukiwania herbicydów w glebie było przedmiotem badań B u r n s i d e ’a, F e n s t e r a i W i c k s a [1]. A utorzy ci badali zanikanie i przemieszczanie się monuronu, sym azyny i atrazyn y w glebie. Stwierdzili oni, że po 4 m iesiącach atrazyna, najłatw iej ulegająca w ypłu kaniu, przechodziła do 29 - 43, a po 16 m iesiącach do 43 - 58 cm głębo kości. Badania nad zanikaniem herbicydów w glebie wykazały, że oprócz opadów atm osferycznych czynnikami przyśpieszającym i zanik aktyw no ści była zaw artość związków hum usow ych i przebieg tem peratury w gle bie [2].

ZESTAW IENIE WYNIKÓW

O trzym ane dane trudno jest porównać z wynikami obserw acji innych badaczy ze względu na odmienność m ateriału doświadczalnego i prepa ratów .

(19)

Stwierdzono, że stopień toksyczności badanych herbicydów dla ni cieni uw arunkow any jest rodzajem preparatu oraz jego stężeniem (daw  ką). W przeprowadzonych doświadczeniach w roztw orach o stężeniu 0,17 g na 100 ml nicienie przeżyw ały 264 - 846 godzin, w 10-krotnie więk szych stężeniach (2 g na 100 ml) tylko 20 - 25 godzin. W roztw orach h er bicydów przeszło 2 0-krotnie w iększych okres przeżywalności nicieni w y nosił od 2 - 1 2 godzin.

Dane uzyskane w pracy dowodzą, że w w arunkach laboratoryjnych najbardziej toksycznym prep aratem dla nicieni był roztw ór D ikotexu, mniej toksycznym — mieszanina D ikotexu i Krezam onu, a najmniej toksycznym — Krezam on (z w yjątkiem I serii doświadczeń).

Obserwacje w ykazały, że nicienie należące do różnych grup ekolo gicznych reagow ały na herbicydy niejednokrotnie w sposób bardzo po dobny.

W oparciu o powyższe wyniki badań wymienione herbicydy w daw  kach powszechnie stosow anych przez rolników do niszczenia chwastów w upraw ie lnu i innych roślinach należy uznać za nieszkodliwe dla ni cieni glebowych.

LITERATURA

[1] B u r n s i d e O. C., F e n s t e r C. R., W i c k s G. A.: Dissipation and leaching of monuron, simazine and atrazine in Nebraska soils. Weeds 11, 1963, 209 - 213. [2] B u r s с h e 1 P. : Untersuchungen über das Verhalten von Simazin im Boden.

Weeds Res. 1, 1961, 131 - 141.

[3] P a r a m o n o w A. A.: Opyt ekołogiczeskoj kłassyfikacji fitonematod. Trudy gelm. Labor. 6 1952, 338 - 369.

[4] T a r z w e 11 С. М., С r o s w e 11 H. R. A. : Toxicity of Dieldrin to fisch. Trans. Amer. Fisch. Sec. 86, 1957, 245 - 257.

[5] W i t k o w s k i T .: Znaczenie chemizacji środowiska dla nicieni (Nematoda) glebowych. Cz. I. Wpływ Dikotexu, Krezamonu i mieszaniny Dikotexu i K re  zamonu preparatów chwastobójczych na populację nicieni. Zesz. nauk. UMK Tor., Nauki matem.-przyr. Biologia 14, 1971, 26, 59-79.

т . в и т к о в с к и ЗНАЧЕНИЕ ХИМИЗАЦИИ СРЕДЫ ОБИТАНИЯ ПОЧВЕННЫ Х НЕМАТОД Ч А С Т Ь II. В Ы Ж И В А ЕМ О С Т Ь П О Ч В Е Н Н Ы Х НЕМ АТОД В В О Д Н Ы Х Р А С Т В О Р А Х ГЕРБИ Ц И Д О В Л аборатория биологии агроценозов, Биологический институт универси тета М. К оперника в г. Т орунь Р е з ю м е После накопления предварительных данных о влиянии дикотекса, креза-мона и смеси этих препаратов в полевых условиях [5] были предприняты

(20)

386 T. Witkowski дальнейшие испытания, для того чтобы проследить в лабораторных условиях непосредственное действие водных растворов этих препаратов на представите лей вида свободноживущих нематод, заодно как паразитических, так и полу-паразитических. Намечалось с одной стороны выявить поскольку названные гербициды токсичны для нематод при дозах обычно употребляемых в борьбе с сорняками, а с другой — уточнить концентрацию препаратов при которой они становятся токсичными. Проведено три серии (группы) опытов с разными концентрациями препа рата. В первой группе опытов нематоды были помещены в растворах герби цидов, при их концентрации 0,17 г на 100 мл дестиллированной воды; во вто рой — 2 г на 100 мл и в третей группе опытов — 4 г на 100 мл воды. Все варианты опытов проводились в трех повторностях. Опыты были проведены при комнатной температуре 18-19°. Перечень видов нематод подвергаемых дей ствию гербицидов и их численность (среднее из 3 повторностей) представле ны в таб. 1-9. Реагирование нематод в растворах гербицидов указывало на наличие двую „ф аз” поражения. Длительность этих „ф аз” была различной в зависимости от препарата и его концентрации. Первая „ф аза” характеризовалась повышением активности организмов, вторая — преобладанием состояния покоя (неподвиж ности). Нематоды чаще и длительнее лежали неподвижно на дне сосудика или делали лишь слабые движения. Выживаемость .нематод в растворах гербицидов была обратно пропорцио нальна концентрации растворов. В проведенных опытах при концентрации раст воров 0,17 г/100 мл нематоды жили от 264 до 846 часов; при сверх 10-кратно большей концентрации (2 г/100 мл) — лишь 20-35 часов. В растворах гербицидов с 20 раз большей концентрацией период выживаемости нематод длился от 2 до 12 часов (рис. 1-3). Наиболее токсичным для нематод в лабораторных условиях был раствор дикотекса, менее токсичной оказалась смесь обеих гербицидов а наименее токсичным был крезамон. Отмечено, что нематоды из разных экологических групп неоднократно проявляли сходную реакцию на действие гербицидов (рис. 4-6). Установлено, что испытанные гербициды в дозах обычно применяемых земледельцами для уничтожения двудольных сорняков в культуре льна или других растений не оказывают вредного действия на почвенных нематод. Т . W I T K O W S K I

SIGNIFICANCE OF CHEMICAL IMPROVEMENT OF THE ENVIRONMENT

FOR THE SOIL NEMATODES (NEM ATO DA)

P A R T П . O B S E R V A T IO N S U P O N S U R V I V A L O F T H E S O I L N E M A T O D E S IN A Q U E O U S S O L U T IO N S O F H E R B I C I D E S U B S T A N C E S

L a b o r a t o r y o f F a r m e d L a n d B io to p s , I n s t i t u t e o f B io lo g y C o p e r n ic u s U n i v e r s it y in T o r u ń

S u m m a r y

This work is a continuation of the investigations on an effect of herbicides on the soil nematodes. A fter obtaining initial data refering to the effect of Dikotex, Krezamon and a m ixture of both chemicals in natural conditions [5], there has been undertaken further investigations to find out a direct effect of

(21)

Wpływ chemizacji gleb na nicienie 387 aqueous solutions of these chemicals in laboratory conditions upon different spe cies of nematodes: free living, parasitic and hemiparasitic. The aim was, on the one hand, to show whether these herbicides were harmful to nematodes in concentration usually used to destroy weeds and on the other hand to establish the degree of concentrations at which these chemicals become toxic.

Three series of experiments were carried out, every chemical being varied in the degree of its concentration. In the first series of experiments the nematodes were placed into solution of herbicides having a concentration of о 0.17 g/100 ml distilled water, in the second series — 2 g/100 ml and in the third one 4 g/100 ml. Each of these series was repeated three times in a room tem perature of 18 - 19°C. The list of nematode species subjected to the action of herbicides and the nume rical results (mean for three replications) are presented in Tabs 1 - 9 .

The reactions of nematodes demonstrated in the solutions of herbicides suge-sted an existance of two phases in the process of poisoning. The duration of these “phases” was different, and dependes on the kind of chemicals and their concen tration. The first “phase” was characterized by an intensified general activty of the organisms, the second mostly by a lack of activity. The nematodes often and for longer periods rested at the bottom of the vessel motionless, showing little movement.

The survival of the nematodes placed in solutions of herbicides was reverse proportional to the kind of chemicals used and their concentration degree. In solu tions with concentration of 0.17 g/100 ml the nematodes survived for 264 - 846 hrs, in those about ten fold stronger concentration (2 g/100 ml) only 20 - 25 hrs. In about twentyfold stronger concentrations of herbicide solutions the survival time amounted to 2 - 1 2 hrs (Figs 1 - 3).

Most toxic for nematodes in laboratory conditions was the solution of Dikotex, less the m ixture of both herbicides and least toxic proved to be Krezamon.

It has been found that nematodes belonging to different ecological groups reacted to herbicides, fairly often, in a similar way (Figs 4 - 6).

It also has been found that the examined herbicides applied in portions gene rally used by farm ers to destroy weeds in flax and other plants are harmless to the soil nematodes.

A d r e s W p ł y n ę ł o d o P T G w g r u d n i u 1971 r . D r T a d e u s z W i t k o w s k i P r a c o w n i a B i o l o g i i Ś r o d o w i s k Z a g o s p o d a r o w a n y c h I n s t y t u t u B i o l o g i i U M K T o r u ń , S i e n k i e w i c z a 30

(22)