R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X X I , Z. 2, W A R S Z A W A 1970
BOHDAN DOBRZAŃSKI, JAN GLIŃSKI
WYSTĘPOWANIE MIKROSKŁADNIKÓW W GLEBACH BIESZCZADÓW
Katedra G leboznawstwa WSR w Lublinie
WSTĘP
Gleby górskie wytworzone z fliszu karpackiego zajm ują na terenach województw południowych znaczne powierzchnie, odgrywając tam ważną rolę w produkcji rolniczej. Pomimo prowadzonych badań przez D o b r z a ń s k i e g o , U z i a k a i innych [1 -7 , 16, 18] gleby te są jeszcze mało poznane, szczególnie pod względem zawartości w nich m ikroskład- ników [9, 11, 12, 14, 15].
Rys. 1. Rozm ieszczenie miejsc, z których pobrano próbki gleb
1 — p u n k t y b a d a ń
Layout of soil sam pling points
1 — p o in t s in v e s t ig a t e d
Do badań wybrano 5 obiektów na terenie Bieszczadów (rys. 1): w po bliżu U strzyk Dolnych (przekrój niwelacyjno-glebowy Strwiążyk), Luto- wisk oraz w okolicy U strzyk Górnych — połoniny Caryńska i W etlińska
W łaściw ości oraz zaw artość mikro s k i adników xi g id a c h . na p r z ek ro ju S trw iążyk S o i l p r o p e r tie s and c o n te n t o f tr a c o clem cn -e i n t h s c c i l 3 on tb s c r o s a - c o c t io n a t G trwiążyk
L o k a li z a c ja S i t u a t io n Hr ocićryw-ld. S o i l p r o f i l e ÏTo. Głębokość Depth iyn Próch n ic a Humus % Zawartość f r a k c j i F r a c tio n c o n te n t % pHK01
Ogólna zaw artość '.Total co n te n t of /!> Ogólna zcw artość ppm T o ta l co n te n t i n ppm < 0 , 0 2 mm < 0 , 0 0 2 mm А120 з Ре2° з МзО V Cu Ni Mn Cr 1 2 3 * 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zbocze S77 A 2 -5 5 ,0 6 36 10 3 ,8 1 8 ,6 0 2 ,4 2 1 ,1 8 7 5 ,0 1 0 ,1 3 9 ,3 652 4 9 ,1 SW slo p e 20-30 54 21 3 ,9 2 1 2 ,1 0 3 ,8 5 2 ,0 6 4 8 ,4 9 ,9 3 4 ,2 909 6 2 ,5 5 0-60 49 20 4 ,0 0 1 2 ,3 0 3 ,4 0 1 ,9 0 9 3 ,7 1 1 ,5 4 0 ,9 600 4 5 ,4 Zbocze SW 1 2 -6 6 ,1 3 30 15 3 ,8 6 9 ,8 5 4 ,1 0 1 ,7 2 5 4 ,1 6 ,9 2 4 ,0 254 2 8 ,3 SW slo p e 4 0-50 48 17 4 ,1 0 1 0 ,5 0 2 ,7 5 1 ,4 0 5 0,0 6 ,1 3 0 ,1 731 3 3 ,7 70-80 50 17 4 ,1 3 1 0 ,7 0 3 ,0 0 1 ,4 6 1 0 0 ,0 6 ,1 4 8 ,8 454 1 4 ,5 Zbocze SW 5 5-15 2 ,0 9 38 11 4 ,4 3 8 ,4 5 2 ,3 0 1 .1 6 8 3 ,3 1 0 ,4 3 4 ,2 394 1 1 1 ,1 SW slo p e 4 0 -5 0 49 20 4 ,3 0 1 0 ,1 5 3 ,2 0 1 ,8 0 1 3 0 ,4 1 6 ,3 7 5 ,7 731 7 6 ,8 7 0-80 35 16 4 ,2 1 10,90 3 ,2 0 1 ,3 0 1 4 2 ,7 1 0 ,0 6 4 ,1 535 5 3 ,6 Zbocze SW 20 0 -8 2 ,0 5 45 14 4 ,7 5 1 0 ,5 0 3 ,0 0 1 ,5 4 1 7 8 ,6 1 4 ,2 40 j9 882 4 5 ,4 SW slo p e 20-30 45 13 - 1 0 ,9 5 3 ,Ю 1*60 7 6 ,9 1 2 ,5 3 2 ,1 1034 6 8 ,1 60-70 45 1? 4 ,6 0 1 2 ,5 0 2 ,7 5 1 ,5 0 9 6 ,8 1 4 ,8 4 8 ,1 545 6 9 ,7 Zbocze SW 21 5 -1 5 2 ,3 6 42 12 4 ,8 2 9 ,5 4 2 ,2 5 1 ,0 3 1 5 3 ,4 1 1 ,7 2 6 ,1 666 30,0 SW s lo p e 4 0-50 50 15 4 ,4 8 1 2 ,7 0 3 ,0 0 1 ,5 4 7 1 ,1 1 4 ,2 2 0 ,5 588 5 0 ,0 130-140 50 16 4 ,4 2 1 2 ,7 0 3 ,8 5 2 ,0 6 7 3 ,1 1 2 ,3 5 2 ,1 967 3 6 ,1 6 B - D o b r z a ń sk i, J. G li ń sk i
- 2 - c .d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zbocze SW 47 5-15 2 ,8 0 48 16 5 ,3 1 1 2 ,6 0 2 ,8 5 1 ,3 5 1 3 0 ,4 2 8 ,1 2 5 ,7 508 5 4 ,5 SW slo p e 4 0-50 51 19 5 ,7 0 1 5 ,1 0 3 ,7 5 1 ,5 0 1 5 0 ,0 2 6 ,6 5 3 ,1 731 3 4 ,9 100-110 41 17 4 ,4 3 1 2 ,7 0 3 ,1 0 1 ,4 7 1 6 6 ,1 3 2 ,0 4 4 ,6 491 1 2 ,8 Zbocze SW 54 5-15 2 ,7 9 42 11 5 ,8 0 9 ,8 7 2 ,0 0 1 ,0 0 7 5 ,0 1 0 ,3 2 7 ,1 468 2 9 ,7 SW slo p e 40-50 47 11 5 ,6 5 10,50 2 ,6 5 1 ,2 5 9 0 ,9 1 1 ,8 2 7 ,7 750 2 0 ,5 120-130 39 15 6 ,0 5 9 ,1 5 3 ,1 0 2 ,7 5 1 2 5 ,0 2 2 ,5 5 5 ,5 1153 2 6 ,0 D olina 66 5-15 2 ,3 6 35 10 4 ,9 0 6 ,7 0 1 ,9 5 1 ,4 6 6 8 ,1 1 6 ,5 4 4 ,6 750 1 7 ,9 V a lle y 40-50 36 13 4 ,3 2 8 ,4 0 2 ,5 8 2 ,0 2 8 1 ,7 1 2 ,7 4 7 ,1 697 3 0 ,6 100-120 73 41 3 ,8 8 - - - 1 6 6 ,6 7 8 ,0 9 2 ,5 3000 6 9 ,7 D o lin a 75 5-15 1 ,7 8 34 10 5 ,5 6 8 ,5 0 3 ,4 0 2 ,9 0 1 6 6 ,6 1 9 ,8 4 1 ,6 769 4 9 ,1 V a lle y зо -а д 26 9 5 ,9 3 7 ,3 5 2 ,3 0 1 ,7 0 5 5 ,5 1 9 ,1 4 6 ,3 882 1 4 ,4 6 0-70 18 5 6 ,1 5 6 ,2 5 2 ,0 7 1 ,6 5 6 0 ,0 1 2 ,8 5 3 ,1 1764 2 1 ,9 D o lin a 80 0 -1 0 1 ,7 6 28 7 7 ,1 2 6 ,7 0 1 ,6 5 1 ,9 2 1 0 3 ,8 2 3 ,1 3 3 ,3 576 5 7 ,6 V a lle y 3 0-40 8 3 7 ,4 0 5 ,5 5 1 ,4 5 2 ,4 0 3 9 ,8 1 0 ,8 2 6 ,в 588 1 4 ,7 Zbocze NE 89 5-1 5 2 ,1 9 41 11 5 ,4 6 7 ,7 0 2 ,4 8 1 ,9 0 1 1 5 ,4 2 0 ,0 4 5 ,4 723 5 4 ,5 NE blope 3 0 -4 0 44 15 5 ,3 0 1 0 ,1 5 2 ,8 0 1 ,9 2 1 0 7 ,1 7 5 ,7 4 5 ,5 666 1 9 ,7 90-100 40 14 5 ,5 2 1 1 ,8 5 3 ,3 5 2,90 5 5 ,5 2 9,0 4 4 ,6 882 7 5 ,0 Zbocze 1IE 94 5 -2 0 2 ,8 1 39 12 4 ,5 2 1 2 ,5 0 3 ,0 5 2 ,6 4 7 6 ,9 2 6 ,1 3 8 ,4 1111 4 1 ,5 N2 slo p e 4 0 -5 0 47 17 4 ,2 2 1 3 ,7 5 3 ,0 0 2 ,4 5 6 3 ,8 1 2 ,7 4 6 ,3 500 3 6 ,5 100-110 51 21 4 ,2 3 1 2 ,5 0 2 ,9 8 2 ,7 5 2 1 4 ,2 32,8 2 7 ,7 909 6 0 ,0 Zbocze NE 103 5-1 5 2 ,1 3 41 13 4 ,4 8 1 3 ,9 5 2 ,8 8 2 ,4 0 6 1 ,2 8 ,6 2 7 ,7 638 3 8 ,4 NE slo p e 4 0 -5 0 40 15 4 ,4 8 1 4 ,1 0 2 ,9 5 2 ,3 5 5 3 ,5 9 ,5 2 8 ,7 679 3 2 ,9 100-110 38 14 4 ,2 2 1 4 ,7 0 3 ,0 2 2 ,7 5 7 5 ,0 2 2 ,5 3 6 ,7 329 5 5 ,5 M ik r o sk ła d n ik i w ig le b ac h B ie sz cz a d ó w 3 6 7
T a b e l a 2
N iek tó re w ła ś c iw o ś c i g le b Lutowisk i zaw artość w n ic h m ikroskładników Some p r o p e r tie s o f s o i l s i n th e Lutow iska l o c a l i t y and tr a c e ele m e n ts c o n te n t Nr od kryw k i S o i l pro f i l e No. Loka l i z a c j a S it u a t io n Głębo kość Depth cm Próch n ic a % Humus % pH EC! Zawartość f r a k c j i fo F r a c tio n c o n te n t in % Zawartość m ikroskładników Trace ele m e n ts c o n te n t in ppm ppm < 0 , 0 2 mm < 0 ,0 0 2 mm V Cu Ni Mn Cr 3 p a stw isk o 0 -1 5 3 ,4 4 ,4 32 8 1 1 5 ,3 1 8 ,8 3 2 ,4 652 3 0 ,6 p a stu re 15-60 4 ,4 34 11 1 8 7 ,5 25,0 3 4 ,7 416 3 5 ,2 60-95 4 ,3 33 33 9 6 ,8 9 ,1 2 9 ,4 270 2 5 ,2 5 p o le 0-23 3 ,1 4 ,0 35 13 9 4 ,7 2 3 ,5 2 6 ,3 352 2 8 ,5 uprawne a ra b le 23-4 3 4 ,3 33 7 8 5 ,7 1 7 ,0 32,8 379 52,6 land 43-73 4 ,4 29 12 6 0 ,0 8 9 ,2 4 3 ,1 422 3 4 ,8 25 l a s 0 -1 0 5 ,7 3 ,7 23 8 8 1 ,0 9 ,0 2 7 ,7 357 30,0 f o r e s t 10-35 . 3 ,9 28 8 4 6 ,8 5 ,4 2 0 ,6 340 2 0 ,6 3 5 -5 0 4 ,0 27 9 4 9 ,1 4 ,8 1 7 ,7 337 3 0 ,0 7 0 -9 0 4 ,0 23 10 5 4 ,5 7 ,8 3 6 ,2 681 1 8 ,5 4 4 łą k a 0 -1 8 4 ,1 3 ,9 42 10 3 0 ,3 1 7 ,7 3 5 ,7 1034 6 6 ,6 meadow ; 18-60 4 ,0 69 30 1 7 6 ,4 2 5 ,5 4 1 ,7 909 6 3 ,8 6 0 -100 4 ,1 83 44 1 3 0 ,4 5 4 ,4 6 9 ,5 967 9 6 ,8 T a b e l a 3
N iek tó re w ła ś c iw o ś c i g le b w ysok ich p a r t i i B ie sz c za d i zawartość w o ic h mikroskładników Some p r o p e r tie s o f s o i l s in h igh s i t e s o f the B ieszcza d y mountains and tr a c e elem en ts co n te n t Ыг od-кЭ ’ 1 Loka-, l i z a c ja Głębo kość Depth cm Sub s t . o r g a n i czn a % O rganic pH w - in KC1 Zawartość f r a k c j i % F r a c tio n co n te n t in %
Zawartość mikro składników Trace elem en ts c o n ten t in
рри ppm S o i l pro f i l e No. S it u a t io n m atter % < 0 , 0 2 < 0 ,0 0 2 7 Cu CTi Un Cr 4 P o ło n in a Caryńaka Caryńaka mountain p a stu re 4-12 20-30 2 8 ,0 3 ,3 4 ,1 25 61 18 11 1 2 0 ,0 2 1 4 ,2 4 0 ,0 5 4 ,3 3 3 ,7 4 6 ,2 285 711 50 ,0 2 7 ,2 7 P o ło n in a Caryńaka Carÿnska mountain 5-15 20-30 31,0 3 ,6 3 ,9 25 54 11 11 13 6 ,3 2 5 0 ,0 9 ,5 2 0 ,6 2 8 .7 3 5 .7 588 857 107,1 9 3 .7 30-40 4 ,1 43 8 250,0 * 7 ,3 6 5 ,8 818 9 0 ,9 p a stu re 50-60 s k a ła 4 2 8 ,5 5 9 ,5 4 6 ,9 857 1 4 2 ,8 12 P o ło n in a W etliń sk a V etliń s k a 5-1 0 15-20 .18,5 3 .8 3 .9 50 55 6 12 9 6 ,7 1 8 7 ,4 2 3 ,3 2 4 ,2 5 5 ,7 5 8 ,4 900 909 107,3 9 6 ,6 mountain p a stu re 25-30 3 ,8 56 13 2 1 1 ,2 1 8 ,6 4 0 ,3 600 5 4 ,5 8 T arn ica 15-30 2 0 ,5 3 ,4 26 11 10 0 ,0 7 ,3 1 1 .9 ил 52,2 45 -5 5 4 ,0 35 8 1 0 5 ,0 1 1 ,0 1 7 ,7 187 2 2 ,7 9 Krzemień 10-20 7 ,8 3 ,9 38 6 2 1 1 ,2 15 ,9 2 1 ,4 750 533.3 35-45 3 ,9 68 23 4 2 6 ,5 2 0 ,3 3 4 ,7 769 1 4 2 ,8 J
Mikroskładniki w glebach Bieszczadów 369
oraz zbocza Krzemienia i Tarnicy. W ytypowano 22 odkrywki glebowe, z których pobrano 65 próbek by oznaczyć w nich: skład chemiczny, za wartość próchnicy, pH w KC1, powszechnie stosowanymi w Polsce meto dami oraz ogólną zawartość A120 3, Fe20 3, MgO i V, Cu, Ni, Mn, Cr metodą spektralnej analizy emisyjnej [8, 10, 13] (tab. 1, 2 i 3).
Badane gleby w większości należą do typu gleb brunatnych kw aś nych. Jedynie w dolinie Strw iążyka w ystępują gleby brunatne właściwe. Omawiane gleby w ytw orzyły się z miękkich piaskowców przeławicowa- nych łupkami. Odznaczają się one średnią lub dużą miąższością oraz n ie wielką szkieletowatością. Ich skład mechaniczny w aha się w granicach od piasku luźnego do iłu, ale w przewadze w ystępują gliny. Odczyn gleb waha się w granicach 3,3 - 7,4. Zawartość próchnicy jest również zróż nicowana: od 1,8 do 6,1% w glebach niższych partii Bieszczadów, docho dzi do 31% w glebach połonin oraz zboczy Tarnicy i Krzemienia.
Wpływ erozji wodnej na właściwości gleb zbadano na przekroju ni- welacyjno-glebowym w miejscowości Strw iążyk (rys. 2). Przekrój ten długości 1800 m przebiegał ze wzniesienia Krzemiennej L aw orty (769 m n.p.m.) — zbocze SW, poprzez dolinę Strw iąża (480 m n.p.m.), do wznie sienia na Małym Króliku (642 m n.p.m.) — zbocze NE.
/77
Rys. 2. Przekrój niw elacyjno-glebow y Strwiążyk Levelled longitudinal section of soils at Strwiążyk
Charakterystycznym i właściwościami odznaczają się gleby wysokich partii Bieszczadów zaliczane do gleb połonino wy ch (halnych). Gleby te są średnio głębokie, o dużej zawartości substancji organicznej, porośnięte
WYSTĘPOWANIE MIKROSKŁADNIKÓW W GLEBACH BIESZCZADÓW
G L E B Y N A P R Z E K R O J U S T R W IĄ Ż Y K
W a n a d . Zawartość V w glebach przekroju mieści się w granicach 39,8 - 214,2 ppm. Nie obserw uje się prawidłowości w rozmieszczeniu tego pierw iastka w poziomie akum ulacyjnym gleb poszczególnych odcinków przekroju niwelacyjno-glebowego. W profilach 5, 47, 54, 66 i 94 zaw ar tość V w ykazuje tendencję zwyżkową w głąb profilu, natom iast w przy padku profilów 20, 21, 75, 80 i 89 koncentracja jego maleje wraz z głę bokością. Największą ilość V (214,2 ppm) stwierdzono w poziomie zwie- trzeliny skalnej na głębokości 100-110 cm w odkrywce 94.
M i e d ź . Ilość Cu w glebach badanego obiektu jest zróżnicowana i waha się w granicach 6,1-78,0 ppm. Zróżnicowanie to w ystępuje za równo w profilach glebowych, jak i w poziomach próchniczych. W pozio mach akum ulacyjnych gleb stężenie Cu wynosi 6,9-28,1 ppm, przy czym zaznacza się pewna prawidłowość w zależności od określonego odcinka omawianego przekroju. Gleby na zboczu SW wykazują, z w yjątkiem odkrywki 47, mniejszą koncentrację Cu (6,9-16,3 ppm) w porównaniu do gleb wytworzonych na zboczu NE (19,8-26,1 ppm). Rozpatrując po szczególne profile gleb na przekroju można stwierdzić, że koncentracja Cu w poziomach genetycznych gleb zbocza SW jest mniej zróżnicowana niż gleb zbocza NE. Jest to związane z zawartością Cu w skale macie rzystej. Ilość Cu w górnych poziomach profilów 66, 75 i 80 jest związana z naniesionym m ateriałem eluwialnym, który w przypadku odkryw ki 66 powoduje zmniejszenie koncentracji Cu w porównaniu ze skałą macie rzystą, natom iast w przypadku odkrywek 75 i 80 — zwiększenie koncen tracji.
N i k i e l . K oncentracja Ni w glebach Strw iążka znajduje się w prze dziale 20,5 - 92,0 ppm. Nie stwierdzono większego zróżnicowania w po wierzchniowym rozmieszczeniu tego mikroskładnika. Rozpatrując po szczególne profile obserwuje się na ogół większą koncentrację Ni w skale macierzystej (26,8 - 92,5 ppm) w porów naniu z poziomami akum ulacyj nymi (25,7 - 44,6 ppm). Jedynie w profilu 80 i 94 zawartość Ni w pozio mie akum ulacyjnym jest większa niż w skale macierzystej. Najzasob niejszą w Ni okazała się gleba w miejscu odkryw ki 66 (średnio 45 ppm),
wytworzona na skale macierzystej zawierającej bardzo dużo tego
pierw iastka — 92 ppm.
M a n g a n . Badane gleby odznaczają się dużą ilością Mn, którego koncentracja wynosi 254 - 3000 ppm. Zaobserwowano zróżnicowanie w stężeniu tego pierw iastka w wierzchnich poziomach gleb przekroju. W poziomach tych stężenie Mn jest zaw arte w granicach 254- 1111 ppm, z tym że gleby na zboczu NE w ykazują większą koncentrację Mn w po
Mikroskładniki w glebach Bieszczadów 371
rów naniu z glebami zbocza SW. W profilach gleb w ystępuje zróżnico wanie koncentracji Mn w głąb, np. w profilach 1, 5, 20, 47 i A obser wuje się znaczną akum ulację tego pierw iastka w poziomach przejścio wych, natom iast w profilach 89 i 94 poziom przejściowy jest najuboższy w Mn, a w profilach 66 i 75 najwięcej Mn wykazały najgłębsze w arstw y tych profilów.
C h r o m . Zawartość Cr w glebach przekroju jest silnie zróżnicowana (12,8-111,1 ppm). Zróżnicowanie to w ystępuje we wszystkich poziomach genetycznych gleb. W w arstw ie próchnicznej w ahania te wynoszą 17,9 - - 111,1 ppm, przy czym różnice w koncentracji na zboczu NE są znacznie mniejsze niż w glebach na zboczu SW. W niektórych profilach (1, 5, 47 i 75) koncentracja Cr w poziomie akum ulacyjnym jest dużo większa niż w zwietrzelinie skalnej, w innych profilach (A i 54) w ahania te są nie znaczne. W odkrywkach 20, 21, 66, 89 i 94 Cr jest o wiele większe w skale macierzystej niż w w arstwie próchnicznej. Porównując zawartość Cr w poziomach przejściowych badanych gleb największą jego koncen trację (33,7 - 68,1 ppm) stwierdzono w profilach A, 1, 20 i 21, a najniższą (14,4-30,6 ppm) — w profilach 54, 75 i 89.
G L E B Y L U T O W IS K
Zawartość poszczególnych mikroskładników w glebach Lutowisk w y nosi: V — 30,3 - 187,5 ppm, Cu — 4,8 - 89,2 ppm, Ni — 17,7 - 69,5 ppm, Mn — 270 - 1034 ppm i Cr — 18,5-96,8 ppm.
Przy wyborze profilów uwzględniono gleby pastwiskowo-łąkowe, leśne i orne.
W g l e b i e p a s t w i s k o w e j największe stężenie V, Cu, Ni i Cr stwierdzono na głębokości 15 - 60 cm w poziomie przejściowym, najniż sze — na głębokości 60 - 90 cm w podłożu. A kum ulacja Mn zaznaczała się w wierzchniej warstw ie profilu.
W g l e b i e ł ą k o w e j najwyższe stężenie Cu, Ni i Cr wystąpiło na głębokości 60 - 100 cm, a najniższe w warstw ie próchnicznej. Wanad kon centruje się w poziomie przejściowym, a Mn w poziomie akum ulacyj nym.
W g l e b i e l e ś n e j najniższe stężenie poszczególnych m ikroskład ników stwierdzono w poziomie podpróchnicznym, co wskazywałoby, że zachodzi tu proces ługowania. A kum ulacja V, Cu i Cr zaznacza się w w arstw ie powierzchniowej gleby. Najzasobniejszą w Mn i Ni okazała się skała macierzysta.
G l e b a o r n a powstała ze skały bogatej w Cu, Ni i Mn. N aj mniejsze stężenie tych składników stwierdzono w w arstw ach wierzchnich tej gleby. Wanad akum uluje się natom iast w warstw ie wierzchniej
(94,7 ppm), a najm niej jest go w zwietrzelinie skały (60,0 ppm). N aj większe stężenie Cr stwierdzono w poziomie przejściowym, a najm niejsze w górnej w arstw ie profilu glebowego.
Porównując stężenie Cu i Ni w poszczególnych profilach gleb Luto- wisk widać, że w glebie pastwiskowej największa koncentracja tych mi- kroskładników w ystąpiła na głębokości 1 5 -6 0 cm, w glebie łąkowej — na głębokości 60- 100 cm, w glebie ornej — na głębokości 4 3 -7 5 cm. Najzasobniejszą w V okazała się gleba pastwiskowa i łąkowa w poziomie przejściowym. Poza Mn, który akum uluje się w glebach użytków zielo nych, zawartość pozostałych m ikroskładników w profilach badanych gleb jest zależna bardziej od rodzaju gleby niż od jej użytkowania.
G L E B Y W Y S O K IC H P A R T II B IE S Z C Z A D Ó W (P O Ł O N IN , K R Z E M IE N IA I T A R N IC Y )
Gleby wysokich partii Bieszczadów zaw ierają: V — 96,7 -428,5 ppm, Cu — 7,3 - 59,5 ppm, Cr — 27,2 - 333,3 ppm, Mn — 44 - 909 ppm, Ni — 11,9-65,8 ppm. Gleby te wyraźnie odróżniają się od opisanych poprzed nio gleb Bieszczadów znacznie większą zawartością V i Cr. C harakteryzuje je pewna prawidłowość w rozmieszczeniu mikroskładników: stężenie V, Cu, Ni i Mn z reguły w zrasta w głąb profilu tych gleb, natom iast za wartość Cr maleje wraz z głębokością. Spośród zbadanych profilów gleb wysokich partii Bieszczadów najuboższą w mikroskładniki okazała się gleba z Tarnicy.
DYSKUSJA
W glebach wytworzonych z fliszu karpackiego regionu Bieszczadów stwierdzono duże zróżnicowanie w ogólnej zawartości mikroskładników Cu, V, Cr, Mn i Ni. Zakres ich stężeń może się wahać naw et w przy padku Mn w granicach 44 - 3000 ppm (tab. 4).
T a b e l a 4 G ra n ic e s t ę ż e ń m ik ro sk ła d n ik ó w w g le b a c h B ie sz c z a d L i m its o f t r a c e e le m en t c o n c e n t r a t i o n i n t h e B ie sz c z a d y s o i l s G leby S t ę ż e n ie w ppm - C o n c e n tr a tio n i n ppm S o i l s V Cu C r tdn Ni
L uto w isk i S trv /ią ż y k a L u to w isk a and S trw ią ż y k a l o c a l i t i e s
3 0 -214 5-89 13-111 254-3000 18-92 P o ło n i n , T a r n i c y , K rz e m ie n ia
Of m o u n tain p a s t u r e s and i n
T a r n i c a and K rzem ień l o c a l i t i e s 9 7 -428 7 -5 9 27-333
Mikroskładniki w glebach Bieszczadów 373
Rozpatrując czynniki mogące wpływać na zmienność koncentracji mikroskładników (procesy glebotwórcze, sposób użytkowania gleby oraz wpływ skały macierzystej) w przypadku badanych gleb na pierwszy plan wysuwa się wpływ skały m acierzystej, a następnie proces akum ulacji substancji organicznej. Nie stwierdzono natom iast wyraźnej zależności między występowaniem frakcji ilastej a zawartością mikroskładników, co jest charakterystyczne dla gleb wytworzonych z innych skał osado wych.
Skały fliszowe odznaczają się dużą różnorodnością pod względem petrograficznym . Zbudowane są z utworów żwirowych, piaszczystych, gliniastych, pylastych oraz iłowych. Nieraz zaw ierają C aC 03. Ta różno rodność, a szczególnie, jak wykazał D o b r z a ń s k i [1], układ fliszu decyduje o dużej zmienności gleb w ytworzonych z tych utworów. Jest ona również głównym czynnikiem różnicowania się zawartości m ikro składników zarówno w poziomach akum ulacyjnych, jak i w poziomach głębszych badanych gleb.
Gleby wyższych partii Bieszczadów (gleby halne), w odróżnieniu od gleb niżej położonych, w ykazują o wiele większą koncentrację V i Cr. Porównując poszczególne poziomy genetyczne tych gleb stwierdzono w poziomach akum ulacyjnych znacznie mniej V, Cu, Ni i Mn, a więcej Cr niż w poziomach głębszych. Te różnice stężeń mikroskładników są spowodowane dużą akum ulacją substancji organicznej w badanych gle bach.
Procesy erozyjne, jak również sposób użytkowania gleby, nie wywie rają większego wpływu na zmianę zawartości mikroskładników w gle bach fliszowych, w odróżnieniu od gleb wytworzonych z innych skał, gdzie procesy te są głównymi czynnikami zróżnicowania stężeń m ikro składników. Z najduje to potwierdzenie we wcześniejszych pracach D o- b r z a ń s k i e g o i G l i ń s k i e g o [9, 11, 12].
Zawartość makroskładników w glebach fliszowych, w odróżnieniu od mikroskładników, mieści się w mniejszych granicach stężeń (Fe20 3 — I,45-3,85% , A120* — 6,25 - 15,10%, MgO — 1,06 - 2,90%).
WNIOSKI
Oznaczenie ogólnej zawartości mikroskładników (Cu, Mn, Ni, V i Cr) w glebach wytworzonych z fliszu na terenie Bieszczadów pozwoliło na wyciągnięcie następujących wniosków:
1. W zbadanych glebach stwierdzono duże zróżnicowanie koncentracji
mikroskładników: Cu — 4,8 - 89,2 ppm, Mn — 44 - 3000 ppm, Ni — II,9 -9 2 ,5 ppm, V — 30,3-428,5 ppm oraz Cr — 12,8 -222,2 ppm. Zróż
nicowanie to w ystępuje zarówno w poziomach akum ulacyjnych jak i w poziomach głębszych gleb.
2. Gleby wysokich partii Bieszczadów (halne) odróżniają się od pozo stałych badanych gleb znacznie większą zawartością V i Cr. W poziomach akum ulacyjnych tych gleb znajduje się mniej V, Cu, Ni i Mn, a więcej Cr niż w poziomach głębszych.
3. Przyczyną tych wahań zawartości mikroskładników w glebach jest przede wszystkim budowa i układ skał fliszowych oraz różnice w aku m ulacji substancji organicznej. Zawartość frakcji ilastej odgrywa tu mniejszą rolę.
4. Procesy erozyjne nie w yw ierają widocznego wpływu na zawartość mikroskładników w glebach Bieszczadów. Również i użytkowanie gleb (leśne, łąkowe, pastwiskowe i orne) nie wpływa na rozmieszczenie m i kroskładników, poza Mn, w badanych glebach.
5. W przeciwieństwie do dużych różnic w koncentracji m ikroskład ników stężenie makroskładników i ich rozmieszczenie w profilach gleb Bieszczadów układa się bardziej równomiernie.
LITERATURA
[1] D o b r z a ń s k i B.: W pływ układu fliszu karpackiego na w łaściw ości gleb. Rocz. glebozn., t. 2, s. 140 - 145, 1952.
[2] D o b r z a ń s k i B. : Przydatność użytkowa gleb Karpat Fliszowych. Rocz. glebozn., dodatek do t. 13, s. 26 - 48, 1963.
[3] D o b r z a ń s k i B., P o m i a n J. : Zasobność gleb wojew ództw a rzeszowskiego w łatwo dostępne dla roślin fosfor i potas. Ann. UMCS Sect. E, s. 93 - 103, 1957. [4] D o b r z a ń s k i B., W o n d r a u s c h J. : Glin ruchomy w glebach terenów
fliszowych. Ann. UMCS Sect. E, 1953, s. 263 - 281.
[5] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., G u z T., P o m i a n J .: Gleby terenów do rzecza Białej Wody. Rocz. Nauk roi., t. 72-F, 1958, s. 963 -991.
[6] D o b r z a ń s k i J., G l i ń s k i J., G u z T. : Przydatność rolnicza gleb dorzecza górnego biegu Grajcarka. Rocz. Nauk roi., t. 95-D, s. 93 - 112, 1961.
[7] D o b r z a ń s k i J., G l i ń s k i J., G u z T., P o m i a n J. : Charakterystyka ero- dowanych gleb dorzecza Czarnej Wody. Rocz. Nauk roi., t. 96-D, 1962, s. 63 - 92. [8] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., M a g i e r s k i J., M a l i c k i M.: Quantitative
direct spectrographic determination of trace elem ents in soils. Agrochimica, vol. 10; 1966. s. 259 - 265.
[9] D o b r z a ń s k i В.. G l i ń s k i J. : The distribution of trace elem ents in profiles of eroded soil. Polish Journal of Soil Science, vol. 1, 1968, nr 2, s. 119 - 127. [10] G l i ń s k i J., G r a j p e l A.: Zastosowanie metody przesypu oraz jednego do
datku w spektralnej analizie gleb. Chem. anal., ,10, 1965, s. 681 - 686.
[11] G l i ń s k i J. : W pływ niektórych czynników glebotwórczych na zawartość i rozmieszczenie m ikroskładników w profilach glebowych. Cz. I. W ystępowanie Cu i Mn w glebach w zależności od rzeźby terenu. Ann. UMCS, vol. 22, 1967? s. 21- 35.
Mikroskładniki w glebach Bieszczadów 375
[12] G l i ń s k i J.: W pływ niektórych czynników glebotwórczych na zawartość i rozm ieszczenie m ikroskładników w profilach glebowych. Cz. II. Rozmieszcze n ie mikroskładników w glebie w zależności od jej użytkowania. Ann. UMCS, vol. 22, 1967, s. 37 - 68.
[13] G l i ń s k i J., S t a w i ń s k i J., M a g i e r s k i J .: The determination of major elem ents in soils by spectral analysis. Polish Journal of Soil Sei., vol. 1, 1968, nr 2, s. 97 - 102.
[14] G o r l a c h E .: Zawartość molibdenu w niektórych glebach Polski Południo wej. Rocz. glebozn., t. ;13, z. 1, 1963, s. 213 -225.
[15] K a b a t a A.: W ystępowanie kobaltu w glebach łąkowych i pastwiskow ych niektórych terenów górskich. Rocz. Nauk roi., t. 70-A, 1955, s. 609 - 615. [16] P a v e l L., U z i a k S.: Minerały ilaste w glebach Karpat Fliszowych. Ann.
UMCS Sect. E, 1958, s. 49 - 70.
[17] P i s z c z e k J.: Mangan w glebach karpackich terenów fliszowych. Ann. UMCS Sect. E, 1956, s. 3,1 - 49.
[18] U z i a k S.: Geneza i klasyfikacja gleb górskich w Karpatach Fliszowych. Rocz. glebozn., dodatek do t. 13, 1963, s. 5 6 -7 1 . Б . Д О Б Ж А Н Ь С К И , Я. Г Л И Н Ь С К И НАЛИЧИЕ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В ПОЧВАХ БЕЩАД К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я , В ы с ш а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я Ш к о л а в г. Л ю б л и н Р е з ю м е В почвах сформировавшихся из флиш а на территории Бещад определяли содерж ание микроэлементов. На основании проведеной работы приходим к следующомому выводу: 1. Иследованные почвы обнаруживают большие различия в содержании отдельных микроэлементов: Си 4,8-89,2 ppm (мг на кг почвы), Мп 44-3000 ppm, Ni 11,9 - 92,5 pipm, V 30,3 - 428,5 ppm и Cr 12,8 - 333,3 ppm. Эта диф ф еренцирован- ность проявляется как в горизонтах аккумуляции, так и в более глубоких го ризонтах почв. 2. Почвы высокогорной части Бещад (горных лугов) отличаются от осталь ных исследованных почв заметно большим содержанием V и Сг. В горизонте аккумуляции находится в этих почвах меньше V, Си, Ni и Мп а больше Сг, чем в боле глубоких горизонтах профиля. 3. Причиной называнных колебаний в содержании микроэлементов являет ся преимущественно строение и сложение флиш евых скал, а такж е различия в аккумуляции органического вещества. Содержание илистой фракции играет меньшую роль. 4. Эрозионные процессы не оказывают заметного влияния на содерж ание микроэлементов в Бещ адских почвах. Такж е и землепользование (почвы лес ные, луговые, пастбищные, пахотные) не сказывается, за исключением Мп, на распределении микроэлементов в исследованных почвах. 5. В противоположность большим различиям в содержании микроэлемен тов, концентрация макроэлементов и их распределение по профилю Бещ ад ских почв отличаются большей равномерностью.
В . D O B R Z A Ń S K I , J. G L IŃ S K I
OCCURRENCE OF TRACE ELEMENTS IN THE SOILS OF BIESZCZADY MOUNTAINS
D e p a r t m e n t o f P e d o l o g y C o lle g e o f A g r ic u ltu r e in L u b lin
S u m m a r y
In the soils developed from f-lysh in the area of Bieszczady mountains, total content of trace elem ents w as determined. It has been found that:
1. In the soils investigated considerable differences occur in the content of particular trace elements, viz.: Cu 4,8 - 89,0 ppm; Mn 44 - 3000 ppm; Ni 11,9 - 92,5 ppm; V 30,3-428,5 ppm; Cr 128- 333,3 ppm. Such differentation occurs both in accum u lation horizons and in deeper horizons of soil profile.
2. The soils of high sites of the Bieszczady m ountains (alps) differ from other soils investigated in much higher V and Cr content. In accumulation horizons of these soils there occur much lower amounts of V, Cu, Ni and Mn, and higher amounts of Cr than in deeper horizons.
3. The cause of above fluctuations in trace elem ents content in the soils is, first of all, the structure and arrangement of flysh rocks as w ell as differences in organic matter accumulation. Clay fraction content is of less importance here.
4. Erosion processes do not exert distinct influence on trace elem ents content in the Bieszczady mountains. Soil utilization (as forest, meadow, pasture or arable land) does not influence, either, trace elem ents distribution, except Mn in the soils investigated.
5. Contrary to considerable differences in trace elem ents concentration, ma croelem ents in the soil profiles of the Bieszczady region are more uniform in concentration and distribution.
Adres Wpłynęło do PTG w listopadzie 1969 r.
prof. dr Bohdan Dobrzański Katedra Gleboznaw stw a WSR Lublin, S. Leszczyńskiego 9
