MARIAN NIKLEWSKI, JANUSZ SŁAW IŃSKI
PRÓBA ZASTOSOWANIA POMIARÓW MORFOLOGICZNYCH ROŚLIN W DOŚWIADCZENIACH NAWOZOWYCH
NA TERENACH STOKOWYCH
K ated ra C hem ii R oln ej W SR S zczecin
W doświadczeniach w egetacyjnych na terenach stokowych chwytam y reakcję roślin na nawożenie na tle dużej zmienności warunków wodnych i term icznych w różnych partiach stoku. Dlatego też plon ostateczny jest w znacznie większym stopniu wypadkową działania w ielu czynników w czasie okresu rozwojowego rośliny niż w doświadczeniach prowadzo nych na płaszczyźnie. Na tym tle powstała m yśl, czy nie byłoby wska zane podzielić okres rozwojowy roślin na pewne wycinki i w ich ramach za pomocą pomiarów m orfologicznych ustalić w p ływ poszczególnych elem entów nawozowych na tle układu warunków ekologicznych.
W celu łatwiejszej analizy w yników zastosowano następujący uprosz czony schemat:
1 — O, 3 — P 36, 5 — K40P36N45,
2 — K4 0, 4 — N4 5, 6 — H 8.
Nawozy stosowano w formie 40% soli potasowej, 18% superfosfatu, 33% saletry amonowej oraz 21% preparatu torfowego, zawierającego 21% w wodzie rozpuszczalnych związków próchnicznych. Stosowano go w ilości 30 kg/ha.
Doświadczenia przeprowadzono na terenie moreny dennej i brzeżnej, na glebach lekkich pobielicowych, przechodzących w gleby brunatne, w RZD Lipki w pow. stargardzkim, woj. szczecińskie, w 1956 r. W spół działali w nim studenci III roku.
Doświadczenie przeprowadzono na 3 kompleksach stokowych: — Pierw szy kompleks doświadczeń z peluszką obejmował jar posia dający 2 stoki o w ystaw ie południowej i północnej, dokładnie opisany przez P i s z c z k a i C h u d e c k i e g o [2].
— Drugi kompleks doświadczenia z pszenicą jarą i z pszenicą ozimą obejmował stok długości 400 m, o nachyleniu średnio około 25°, przy czym
stok posiada charakter lekko wypukły, a m ateriały erodowane w górnej części stoku nie spływ ają do samego podnóża, lecz zatrzymują się na
1/4 lub na połowie wysokości stoku. pH gleby w wodzie waha się w gra nicach 5,8— 6,5. Gleba średnio lekka wykazuje pewną przewagę proce sów brunatnienia, a w górnej części stoku na przedwiośniu często w y stępują zjawiska wybijania wód i powstają charakterystyczne ,,m łaki”.
Gospodarka jest ekstensywna, odległość od budynków wynosi około 4 km. Na stoku tym założono 6 doświadczeń; w dolnej partii 3 doświad czenia z pszenicą ozimą.
W celu podsumowania i powiązania z innym i doświadczeniami wzięto pod uwagę w yniki otrzym ane z pszenicą jarą u podnóża, następnie opracowano średnie z dwóch doświadczeń z pszenicą jarą i z dwóch doświadczeń z pszenicą ozimą, przyjmując te średnie jako w yniki do świadczenia przeprowadzonego na stoku. Wzięto następnie pod uwagę wyniki najwyżej położonego doświadczenia z pszenicą ozimą, przyjm u jąc je jako wyniki na wierzchowinie. Jakkolwiek można by mieć poważne zastrzeżenia co do słuszności tego rodzaju podejścia m etodycznego, jed nakże dla uproszczenia całości wydawało się to najbardziej słuszne.
— Trzeci kom pleks reprezentuje stok o długości około 120 m, na chyleniu około 35°, o glebie wyraźnie lżejszej, której charakterystyka gleboznawcza jest podana w pracy N i k l e w s k i e g o i H. i M. R a- b i ń s k i c h [1]. Doświadczenie z jęczm ieniem jarym jest bardzo cha rakterystycznym testem tych gleb, bardzo silnie zakwaszonych (pH w KC1 3,9— 4,5), o ubogim kompleksie sorpcyjnym i o zawartości w war stw ie ornej około 4— 6 m g /100 g gleby glinu wym iennego.
T a o 1 1 с a Lane z e t a o r o l o g i c z n e s t a ć * i S z c z e c m - L ą b i e z q i o k 1956 M iesią ce Sumy opadów mr. Liczba dni z opadam liaksy^alny orad mm Sr. a ie się c z r .a tem oeratura * Zachmurzenie ś r . dzienne sumy V/ llg o tn o ś ć względna % S tycze L 2 4 ,5 13 ~ 5 ,2 - 4 ,1 7 ,3 85 Luty 3 2 ,6 19 3 ,2 -1 7 ,2 7 ,4 85 Marzec 2 ó ,3 3 1 j , 0 - 3 ,9 5 ,5 74 Kwiecie^ 5 8 ,8 15 19,3 - 0 ,5 8 ,3 83 Maj 2 3 ,1 3 11 ,8 + 0 ,5 5 ,6 71 Czerwiec 5 6 ,5 ló 12,6 + 8 ,6 7 ,8 77 L ip ie c 3 1 ,5 7 i 7 ,4 + 9 ,6 5 ,4 71 Sierpier* 8 5 , Û 17 16,3 + 8 ,8 6 ,9 78 W rzesień 4 5 ,2 12 11,4 + 6 ,2 4 ,9 80
Pom iary m orfologiczne roślin w doświadczeniach na stokach 111
W szystkie doświadczenia były prowadzone w 5 powtórzeniach. Z każ dego poletka pobierano'przy pomiarze pierwszym, wykonanym w dniach
17—25.V, i przy pomiarze drugim — w dniach 23— 28.VII, z powierzchni 0,25 m 2 po 2 rośliny, przy czym starano się wybierać je z m iejsc m ożli w ie jak najbardziej reprezentatyw nych dla danego poletka.
Pomiary m eteorologiczne zestawiono w tabl. 1. Jak widać, rok 1956 na terenie woj. szczecińskiego był rokiem wyjątkowo chłodnym; po obfi tych opadach w kw ietniu nastąpił suchy maj, średnio w ilgotny czerwiec i bardzo suchy lipiec.
O M ÓW IENIE W Y NIK Ó W
Z pomiarów m orfologicznych roślin wzięto do rozważań ciężar 1 roś liny. Odpowiednie dane przedstawia tabl. 2. Jak widać z pomiaru I, naj bardziej termofilną rośliną wraz z całym kompleksem sym biotycznym z rhizcbium okazała się peluszka, wskutek tego najwyższe ciężary w y kazały rośliny na wierzchowinie. Zupełnie odmienną reakcję wykazały pszenice, jakkolwiek z punktu widzenia m etodycznego można by tu mieć zastrzeżenia z uwagi na fakt, że na wierzchowinie była pszenica ozima, a u podnóża jara. U jęczmienia najniższy ciężar wykazały rośliny ze stoku.
T a b l i c a 2 C iężar r o ś li n y w g pod czas I pomiaru m orfo lo g iczn eg o ( 1 8 - 2 5 .V) oraz podczas I I pomiaru
m o rfo lo g iczn eg o (2 4 - 2 8 .V II); kom binacją bez nawożenia
R o ślin a Kompleks
Pomiar I Pomiar II
d o lin a sto k w ierzch o wina d o lin a sto k w ierzch owina
P elu szk a I • 0 ,8 6 0 ,9 5 1 ,1 1 3 ,2 2 ,4 3 ,4
P sz en ic a II 0 ,6 0 0 ,4 9 0 ,2 2 4 , 1 4 ,9 6 ,3
Jęczm ień I I I 0 ,3 3 0 ,1 4 0 ,2 8 3 ,1 2 ,9 0 ,7
brednie 0 ,6 0 0 ,5 3 0 ,5 4 3 ,5 3 ,4 3 ,5
W czasie II pomiaru ciężar rośliny zarówno peluszki, jak i pszenicy był największy na wierzchowinie, natomiast u jęczm ienia na wierzcho w inie ciężar rośliny wynosił zaledwie 25% ciężaru rośliny ze stoku i z do liny. Prawdopodobnie odegrało tu rolę zakwaszenie gleby oraz obecność glinu wym iennego, który, jak się okazuje, hamuje również rozwój roślin
C iężar r o ś l i n w p ro cen cie kom binacji bez nawozów
T a b l i c a 3
W yszczególnien ie Dolina Stok Wierzchowina àred .
o g ó l.
0 К V N KPN U ared. 0 К P N KPN U óred. 0 К P N KPN U óred.
Pomiar I Peluszka 100 120 130 105 110 120 117 100 105 85 70 50 80 78 100 105 1б0 140 105 120 126 107 P szen ica 100 104 99 109 133 93 108 100 104 101 119 195 108 125 100 го о 2б0 470 150 200 270 168 Jęczm ień 100 97 122 191 176 127 143 100 93 200 150 306 108 273 100 268 129 143 114 161 163 193 è r e dnia L00 107 117 135 139 113 123 100 101 129 113 184 95 159 100 214 183 184 123 161 186 brednie ogólna 141 167 144 149 123 Pomiar II Pelu szka 100 85 140 105 130 125 117 100 100 90 70 50 80 78 100 105 80 75 65 90 85 93 P sz en ic a 100 104 109 123 117 94 108 100 97 88 89 91 97 90 100 30 59 73 73 33 54 84 Jęczm ień 100 115 130 110 140 110 121 100 35 58 96 114 82 77 100 187 260 276 235 105 192 130 Średnia 100 101 126 112 129 109 116 100 77 78 85 85 86 82 100 107 133 141 124 76 110 b red n ia ogólna 95 112 113 113 90 2 M . N ik le w s k i, J. S ła w iń s k i
Pom iary m orfologiczne roślin w doświadczeniach na stokach 113
Efekty nawożenia zestawiono w tabl. 3. Ciężary roślin w kombinac jach nawozowych zestawiono w procencie kombinacji bez nawożenia, a średnie obliczono jedynie z kombinacji nawożonych. Obliczono również średnie średnich zarówno poziomo dla poszczególnych kompleksów, jak pionowo dla poszczególnych kombinacji nawozowych.
Ogólnie można by powiedzieć, że przy I pomiarze efekty nawożenia są wyższe niż przy II pomiarze. Najsilniejsze efekty nawożenia w obu terminach wykazuje jęczmień, na drugie m iejsce przy I pomiarze wysuw a się pszenica, a przy II pomiarze peluszka.
Efekty nawożenia przy I pomiarze są największe na wierzchowinie, a najniższe w dolinie. Przy II pomiarze są najwyższe w dolinie, a naj niższe na stoku. W tym term inie procentowo bardzo ładne efekty daje nawożenie jęczmienia jarego na wierzchowinie. Przede wszystkim jednak przyczynił się do tego bardzo niski ciężar roślin w kombinacji bez nawo żenia.
Z poszczególnych nawozów pod w zględem reakcji w I term inie w y suwa się na plan pierwszy fosfor, na drugim m iejscu pełne nawożenie, potem azot i potas, a na ostatnim m iejscu preparat torfowy. W II termi nie fosfor ustąpił miejsca azotowi i pełnem u nawożeniu, potem jest po tas i preparat.
Potas w I term inie wysunął się na pierwsze m iejsce na wierzchow i nie, natomiast w drugim term inie znajduje się na wierzchowinie na 4 miejscu. Fosfor jest w I term inie na wierzchowinie na drugim m iejscu z azotem, na trzecim jest preparat, a na czwartym pełne nawo żenie.
W drugim term inie działanie potasu jest bardzo słabe, stosunkowo najlepsze wyniki daje na wierzchowinie i tu jednakże na pierwszym
T a b l i c a 4
C ięża r r o ś l i n i i l o ś c i brodawek na stok ach o w ystaw ie połu dniow ej i p ó łn o cn ej
W yszczegól n ie n i e C ię żar r o ś l i n C ięża r r o ś l i n w % kombinacj bez nawożenia i I l o ś ć bro da wek
I l o ś ć brodawek w % kom binacji bez nawożenia 0 к p N KPN Ыśr e d . 0 К P N Ш Ыśre d . Pomiar I Stok południow j0,95 100 111 95 120 138 168 126 14,5 100 96 94 81 91 74 87 Stok północny 0,76 100 111 137 150 118 65 115 14,0 100 76 86 81 89 88 84 Pomiar II Stok południowy23,3 100 103 • 89 71 51 83 79 10,1 100 170 190 175 170 220 185 Stok północny 17,3 100 юз 108 74 107 96 98 8,9 100 250 140 170 60 155 155 8 R o c z n i k i G l e b o z n a w c z e
miejscu jest azot, potem fosfor, pełne nawożenie i preparat. Pełne nawo żenie działa najkorzystniej w dolinie, podobnie dodatnio w dolinie działa preparat.
Ciężar roślin w procencie kombinacji bez nawożenia oraz ilość bro dawek na stokach o wystawie południowej i północnej zestawiono w tabl. 4.
Na podstawie danych zestawionych w tabl. 4 można by powiedzieć, że w czasie I pomiaru przewagę osiągnął ciężar roślin bez nawożenia na stoku południowym, jak również na tym stoku były w yższe efekty na wożenia przede wszystkim pełnego i preparatem, natomiast stok północny wykazał przewagę w reakcji na fosfor i azot. W czasie II pomiaru rów nież na stoku południowym były wyższe ciężary roślin w kombinacji bez nawożenia, natomiast wszystkie nawozy bez wyjątku w ykazyw ały wyższe efekty na stoku północnym.
Co się tyczy rozwoju brodawek korzeniowych, to należy stwierdzić, że w czasie II pomiaru było mniej brodawek niż w czasie I pomiaru w kombinacji bez nawożenia. Spadek ilości brodawek w ystąpił silniej na stoku północnym. W I terminie nawozy na ogół działały hamująco na rozwój brodawek, przy czym działanie to było słabsze na stoku po łudniowym niż północnym. W yjątek stanowi jedynie preparat, który na stoku północnym działał mniej hamująco na rozwój brodawek niż na południowym. W czasie II pomiaru działanie nawozów na ilość brodawek było jak najbardziej korzystne, bardziej korzystne na stoku południo w ym niż na północnym. Na stoku południowym na rozwój brodawek w porównaniu ze stokiem północnym najkorzystniej działał preparat, fosfor, pełne nawożenie i azot, natomiast na stoku północnym działał korzystniej potas, co się prawdopodobnie łączy ze stym ulacją procesu syntezy wyw ołanej tym składnikiem.
T a b l i c a 5 Plony dośw iadczeń z jęczm ieniem jarym. Kompleks I I I
Wyszczeg61r n ie n i e
Plony z ia r n a q/ha Zwyżki - q /h e
0 £ P N KFH U ś r e d n io К P N KPN H śr e d n io D olina 1 1 ,3 1 7 ,5 1 5 ,5 1 8 ,4 2 3 ,2 1 7 ,0 1 8 ,3 6 ,2 4 ,2 7 ,1 1 1 ,9 5 ,7 7 ,0 Stok 5 ,3 4 ,2 6 ,1 4 ,9 9 ,9 6 ,8 6 ,4 - 1 , 1 0 ,8 - 0 , 4 4 ,6 1 ,5 1 ,1 Wierzchowina 2 ,4 2 ,6 2 ,1 4 ,9 5 ,2 2 ,4 3 ,4 0 ,2 i o 2 ,5 2 ,8 ± 0 1 ,0 à r ed n ie 6 ,3 8 ,1 7 ,9 9 ,4 12 ,8 Ö.7 9 ,4 1 ,8 1 ,6 3 ,1 6 ,4 3 ,6 3 ,0 P r z e d z ia ł u f n o ś c i d la P - 0 ,9 5 - 4 ,8
Plony ziarna jęczmienia zestawiono w tabl. 5. Jak widać, działanie nawozów w dolinie było bardzo wyraźne, przy czym KPN podnosił plo ny o 100%., K, N i H o 40— 60%, najsłabiej działał fosfor, który praw dopodobnie w tych warunkach najsilniej ulegał retrogradacji. Natomiast zarówno na stoku, jak i na wierzchow inie nawozy na ogół nie działały, powodując nawet nieznaczne obniżki plonów. W yjątek jedynie stanowi ło pełne nawożenie mineralne, które w e wszystkich przypadkach dało zwyżki, jakkolwiek nie zawsze istotne.
D Y S K U S J A I W N IO SK I
Przeprowadzone doświadczenie wskazuje na możliwość wykorzysta nia m etody pomiarów morfologicznych do badań na terenach stokowych. Przedstawione m ateriały wskazują również na stosunkowo słabszą reakcję na nawożenie na stokach, a w pewnych przypadkach i na wierz chowinach, w porównaniu z wysokim i efektam i nawożenia na terenach dolinowych.
W dalszych procesach należałoby badać m ożliwości podniesienia w y dajności gleb stokowych za pomocą zróżnicowania płodozmianów, a na w et system ów użytkowania, nie wyłączając wprowadzenia użytków zie
lonych, a nawet zalesień.
L IT E R A T U R A
[1] N i k l e w s k i M. , R a b i ń s k a H. , R a b i ń s k i M.: W yn ik i d o św ia d czen ia m o n o lito w o -w a z o n o w e g o na gleb ach sto k o w y ch w k rajob razie p o w ia tu stargard zk iego. R oczn. G lebozn. (w druku).
[2] P i s z c z e k J., С h u d e с к i Z.: D y n a m ik a w ilg o tn o śc i erod ow an ych gleb le k k ic h w k rajob razie m o ren y d en n ej na te r e n ie p o w ia tu stargard zk iego. Z e sz y ty N a u k o w e W SR S zczecin , nr 9, 1962.
Pom iary m orfologiczne rośldn w doświadczeniach na stokach 115
м . н и к л е в с к и й и я. С Л А В И Н С К И Й П О П Ы Т К А П РИ М ЕН Е Н И Я М ЕТО ДИ К И М О РФ О Л О ГИ Ч ЕС К И Х И ЗМ Е РЕ Н И Й РА С Т ЕН И Й В О П Ы ТА Х С У Д О БРЕН И Я М И Н А С К Л О Н А Х К а ф е д р а А г р о х и м и и Щ т е т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е Н а п оч в ах обр азов ан н ы х на м ор ен ах и р а сп о л о ж ен н ы х на ск л он ах п ров е ден ы 3 серии п ол ев ы х опытов с полевы м горохом, п ш ени цей и ячменем. В к а ж д о й серии бы ло п оставлено по три точны е опыты в 5 п овторностях __ в долине, на склоне и на в одор аздел е. 8*
Схем а опы тов представл яется сл едую щ ее: 1. К онтроль, 2. К 40, 3. Р 36, 4. N 45, 5. К 40Рзб^ 4 5 и 6. Гуматы 8. М орф ологи ч еск и е и зм ерен и я проводились в 2 -х п ер и одах: м е ж д у 17 — 25 мая и 23 — 27 ию ля 1956 г. В п ол ев ы х оп ы тах не устан овлен о принципиальной разн и ц ы в у р о ж а е на контроле, но р азн и ц а в реакци и растений на уд обр ен и е бы ла зам еч ен а после за су х и . С ледует заметить, что уд обр ен и е на ск л он ах вы звало отрицательное вл и яние на у р ож ай . М . N I K L E W S K I . J . S Ł A W I Ń S K I T R IA L OF P L A N T S M O R PH O LO G IC A L M E A SU R E M E N T S A P P L IC A T IO N B Y F IE L D E X P E R IM E N T S W ITH F E R T IL ISE R S ON THE ST-OPES A R E A S
C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y , C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , S z c z e c i n
S u m m a r y
On th e slop es m orain e areas it w a s done 3 se r ie s o f fie ld e x p e r im e n ts — w ith p a stu re peas, w ith w h e a t and w ith sp rin g barley. In e v e r y series th ere w e r e th ree e x p e r im e n ts w ith fe r tilise r s — th e fir st one on th e v a le y ground, th e secon d on e on th e slo p es ground the third one on th e top ground.
In e v e r y e x p e r im e n t th ere w e r e fiv e rep etitio n s and th e sam e diagram : 1. O, 2. K 40, 3. P 36, 4. N 48, 5. K 40P 36N48, H 8 (H — it w a s th e p ea t p rep aratu res w ith 21*Vo o f w a te r so lu b le hu m ic su b sta n ces, th e dose w a s 30 k g of p rep aratu res and 8 k g of w a te r so lu b le hu m ic su b sta n ces per ha). F or m o rp h o lo g ica l m e a su rem en ts it w a s h a rw ested from e v ery p lot from th e su rfan ce of 0.5 m 2 in tw o tim es: 17— 25 M ay and 23— 28 J u ly 1956.
It w a s ascerta in ed th a t the p lan ts w ith o u t m an u res sh o w on th e se th ree le v e ls no d iffe r e n c e s eb u t a fter th e d ry n ess of J u ly the fe r tilise r s g iv e th e n e g a t iv e r esu lts on th e slop es areas.
