Pierwiastki śladowe (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Co, Pb i Cd) w glebach uprawnych wytworzonych z glin zwałowych i utworów pyłowych północno-wschodniego regionu Polski. Część II. Ogólna zawartość pierwiastków śladowych w glebach wytworzonych z glin zwałowych

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVI, NR 2, 5 . 43—59, WARSZAWA 1985

BARBARA GWOREK

PIERW IASTKI ŚLADOWE (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Co, Pb i Cd)

W GLEBACH UPRAWNYCH WYTWORZONYCH Z GLIN

ZWAŁOWYCH I UTWORÓW PYŁOWYCH

PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO REGIONU POLSKI

CZĘŚĆ II. OGÓLNA ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH

W GLEBACH WYTWORZONYCH Z GLIN ZWAŁOWYCH

Katedra Gleboznawstwa SGGW -AR w W arszawie

Praca ta jest dalszym etapem badań gleb północno-wschodniej Pol­

ski [12]. Z uwagi na planowaną budowę kopalni rud polimetalicznych na

Suwalszczyźnie, badania dotyczące zawartości pierw iastków śladowych

w glebach tego regionu w ydają się mieć znaczenie przy ocenie zmian

w zakresie skażenia pierw iastkam i śladowymi tego środowiska.

METODY BADAŃ

Ogólną zawartość pierw iastków śladowych oraz żelaza w glebie ozna­

czono metodą P e j w e i R i n k i s a [18], po uprzednim spaleniu sub-

stacji organicznej w piecu muflowym w tem peraturze 450°C. W otrzy­

m anych roztworach glebowych oznaczono bezpośrednio: Mn, Zn, Cu, Cr

techniką atomowej spektrofotom etrii absorpcyjnej (ASA) na aparacie In ­

stru m entation Laboratory, model 551. Natom iast Ni, Pb, Co, Cd oznaczo­

no po zagęszczeniu do fazy organicznej, stosując odczynnik chelatujący

APDC i rozpuszczalnik M JBK również techniką ASA. Żelazo oznaczono

jodometrycznie.

Z badań w ynika [18], że w ekstrakcji prowadzonej tym sposobem

uzyskuje się 90-100'°/a ilości pierw iastków otrzym ywanych w stopie

z NanC03. Metoda ta zmniejsza możliwość wprowadzenia zanieczyszczeń

w trakcie analizy i jest ekonomiczna, gdyż na 1 g gleby zużywa się ty l­

ko 4 cm3 stężonych kwasów.

W obliczeniach statystycznych za zmienną przyjęto ogólną ilość ba­

danych pierwiastków, a za niezależną — zawartość węgla organicznego

44

B. G w orek

i części spławialnych. Obliczenia statystyczne wykonano (nie uwzględnia­

jąc typów) oddzielnie dla gleb w ytw orzonych z gliny zwałowej zlodowa­

cenia środkowopolskiego i dla gleb w ytworzonych z gliny zwałowej zlo­

dowacenia bałtyckiego. Współczynnik korelacji r zestawiono w tabelach

z uwzględnieniem zasięgu zlodowaceń. Regresję prostoliniową przedsta­

wiono na w ykresach w tych przypadkach, gdy współczynnik korelacji

wskazywał na dodatnią istotną zależność między badanym i pierw iastka­

mi a właściwościami gleb.

PODSUMOWANIE WYNIKÓW I DYSKUSJA

Jak w ynika z badań, gleby wytworzone z glin zwałowych zlodowace­

nia środkowopolskiego i bałtyckiego nie w ykazują istotnych różnic pod

względem zawartości rozpatryw anych pierw iastków śladowych (tab. 7).

Potw ierdziły to również obliczenia statystyczne w ykonane metodą dw u-

kierukow ej nieortogonalnej analizy w ariancji. Jedynie istotną różnicę

uzyskano dla kobaltu, którego jest więcej w glebach wytworzonych z gli­

ny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego.

Gleby wytworzone z badanych glin zwałowych obu zlodowaceń m a­

ją podobny zespół m inerałów w ystępujących we frakcji ciężkiej tych

gleb. Również w składzie petrograficznym części szkieletowych i frakcji

lekkiej nie ma większych różnic *[12]. Jest to zgodne z badaniam i w ielu

autorów, którzy odnotowali istotny w pływ składu chemicznego skał m a­

cierzystych na zawartość pierw iastków śladowych w glebach z nich w y­

tworzonych [4, 9, 13, 15 ,17].

Porównanie otrzym anych średnich zawartości pierw iastków ślado­

wych w badanych glebach wykazało, że mieszczą się one w dolnych

przedziałach w artości podawanych przez różnych autorów dla tego ro­

dzaju gleb [9, 19].

Zawartość pierw iastków śladowych w poziomach gleb wytworzonych

z gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego (tab. 1, 2) można usze­

regować według m alejących ilości następująco:

Mn > Zn > Cr > Cu > Ni > Pb > Co > Cd

Podobny układ stwierdzono w glebach Dolnego Śląska, wytw orzo­

nych z glin pylastych i utw orów pyłowych [19].

W glebach w ytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia bałtyckie­

go (tab. 4, 5) zawartość badanych pierw iastków tw orzy szereg następu­

jący: Mn > Zn > Cr > Ni > Pb > Cu > Co > Cd.

Zbliżone uszeregowanie pierw iastków śladowych podają dla różnych

typów gleb i inni autorzy [20].

Z obliczeń statystycznych wynika, że ogólne ilości Mn, Cr, Ni, Co, Zn,

Cu i Pb w poziomach A 1 i A 3 gleb wytw orzonych z gliny zwałowej zlo­

dowacenia środkowopolskiego są istotnie mniejsze niż w pozostałych po­

Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

₄₅

ziomach genetycznych (tab. 8). Podobne wyniki otrzymali i inni auto­

rzy [8, 14], tłumacząc to zjawisko silniejszym ługującym działaniem roz­

tworów glebowych, które zdominowało proces sorbowania pierwiastków

śladowych w poziomie akumulacyjnym. W glebach wytworzonych z gli­

ny zwałowej zlodowacenia bałtyckiego odnotowano istotne zubożenie

л? Mn, Cr, Ni, Cu i Pb przede wszystkim poziomów

A 3.

W poziomach

T a b e l a 1

Z a w a r t o ś ć p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h n f , r u p y m e t ;l i w g l e b a c h w y t w o r z o n y c h 7. g l i n y z w a ł o w e j z l o d o v n . c o n i a ś r o d k o w o p o l s k i e g o /w m g / k g л . и . / C o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s f r o m t h e g r o u p o f i r o n m e t a l s i n n o i l s do vs l o p e d f r o m b o u l d e r l oa m o f t h e C e n t n l - P o l i n h g l a c i ' . t i o n / i r . n p jk r . o f d . m . / M i e j a c o w o ś ć i n r p r o f i l u L o c a l i t y i n i p r o f i l e î ïo . P o z i o m g e n e t y c z n y Gene- t i c h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć cm D e p t h Pe lin c r Co % 1 2 3 4 1I 5 I с I 7

I

I 3 Gl-*b- b r u n a t n i .•.ł- - T y p i e ■! b"o.vn no i ] S o k o ł y , 33 _A1 0 - 20 1 , 0 7 2 -Я 21 9 ^ , 6 А . / В / 30 - з а 1 , 1 5 25-3 22 7 , 4 2 , 8 / 3 / 45 - 60 3 , 4 8 }3o 5 3 3 0 , 4 1 1 , 2 L> 90 - 11ч 3, 37 374 53 36, 2 11, ч :ЛоЬу b r u n a t n e wy O.V :Г.С Lo- .c he d h " тл•r. " o iZ f ; Zarabrô.v, 1 A. 0 - 2C о , г- з 223 21 4 , 4 4 , 1 30 - *■: 2 , 7 ;> 377 49 1 3 , 3 1 3 , 7 М ? г • 0 - s o 2-, fi6 402 59 • -5, 9 1 2 , 3 90 - 110 , ' u '■ ЛЯ 56 1 9 , 5 Г , 5 С , 120 - 130 1, 9C 322 41 14, 3 1 0 , 5 Dob . y r i : - . v o , 3 _А1 0 - 23 0 , 6 5 23 Л 13 4 , 0 4 , 6 / и / y j - 60 1 , 5 4 322 30 1 0 , 7 3 , 6 С 1 80 - 100 1 , 4 1 312 27 9 , 6 7 , 5 С.. Г, 130 - 1=0 1 , 1 9 232 26 7 , 3 6 , 2 K r u g ł o , 6 _А1 0 - 2 0 0 , 7 0 310 13 4 , 3 5 , 3 /■■■/ 25 - 50 1 , 4 9 234 ~7 1 1 , 6 1C, 2 С 1 СЭ - 8 0 1 , 4 9 2 03 27 1 1 , 3 1 0 , 0 С 2 110 - 130 1 , 5 2 269 28 1 2 , 4 1 0 , 2 Kx.-;jewo, 9 _Л1 0 - 2 0 0 , 2 9 301 35 5 , 6 1 , 6 А1 / Г- / 23 - 40 1 , 6 3 4 r 6 43 1 2 , 2 5 , 4 / - Л 50 - 70 2 , 0 2 ' 3 i 54 2 2 , 8 6 , 1 c g л '30 - 100 1 , 5 1 270 39 i - ; , o 3 , 9 Z b u c z , 14 А1 0 - 20 0 , 90 34 3 23 6 , 5 3 , 4 А / 3 / 3 0 - 4 5 1 , 5 6 2 32 42 1 4 , 6 5 , 0 / в / GO - 8 0 1 , 7 3 292 41 1 5 , 1 Л,Э Cg 100 - 120 1 , 5 9 313 36 14, 3 A , 3 G l e b y prowe G o i ł o l e s n i v e a R z ę d z i a n y , 2 _А1 0 - 2 0 0 , 4 4 168 10 2 , 4 3 А3 20 - 40 0 , 6 1 137 9 2 , 6 1 , 9 в 50 - 75 0 , 8 3 238 18 , 1 4 , 0 C 1G 00 - 100 1, 32 130 23 9 , 0 6 , 3 c 2G 120 - 140 1 . 1 9 - 3- 24 3 , 3 5 , 5 S z e p i e t o w o , 10 A1 5 - 20 0 , 6 7 274 25 4 , 3 2 , 0 А з 25 - 35 0 , 7 2 247 30 6 , 1 1 , 8 * t 55 - 65 1 , 3 4 350 45 1 7 , 4 r , 0 с 9 0 - 1 1 0 1 , 6 5 4 43 45 1 7 , 5 M a l e c , 12 A1 0 - 2 0 0 , 39 271 12 3, 1 1, 5 25 - 35 0 , 4 6 175 12 4 , 0 1 , 5 0 f~ -1 o m 2 , 2 ? 570 55 2 1 , 5 6 , 8 i с 70 - 90 2 , 1 3 4 36 4 9 2 0 , 8 6 , 7

46

B. Gworek

c d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 B o i e . j e w o , 16 _{A 1} 0 - 2 0 0 , 7 2 385 33 5 , 7 3 , 1 A3 ' 0 - 30 0 , 8 1 315 33 7 , 9 4 , 3 Bt 50 - СО 1 , 3 7 358 23 1 1 , 0 5 , 3 С 90 - 12 ^ 1 , 1 7 4 59 29 1 2 , 4 6 , 1 S t v;'.vi э к ! , 1.7 A1 0 - 2 0 0 , 7 0 343 25 7 , 3 3 , 0 A , - 50 0 , 8 1 361 30 8 , 1 4 , 0 к -J 0 1 C D _O 1 , 7 6 48 1 43 1 8 , 2 6 , 0 C ' 'C - n o 1 , 4 8 ŁZ2 A4 1 7 , 1 6 , 0 Czcr.vor.c-, 3-* _A1 С - 20 0 , 7 2 Г.77 15 5 , 7 1 , 4 A-

;o - до

0 , 8 4 176 16 8 , 1 2 , 5 3 t - 75 1 , U 179 27 1 6 , 0 4 , 7 С ICC - 1?.C 1 , 6 4 7.22 23 1 7 , 6 4 , 8 by o p a - i .-!• • iowe ' i v i r . l l y r l e y e d s c i l s C s t r o ż - : n y , 11 !.. 0 , 6 1 2 1G 3 L * , 4 1 , 6 ■^4 - Ol 2 С ~ 50 2 0 , 6 4 , 9 "n o-: - ? ' 7 .Л 1 356 50 " 5 , 8 7 , 4

с _

- 1 ’/0 * , % 7. '7 53 3C, 6 7 , 6 P r o t e s y , _{jI л *} :• - po 0 , 6 1 ? ; 2 26 3 , 8 2 , 0 I 30 - 40 2 , 2 3 Г <*-1 62 1 7 , 1 8 , 1

;

- ГГ ćC - 75 1 , 3 9 2 ! 6 57 1 5 , 1 6 , 9 ! I i С I 35 - 110 1 , ć 0 1Ł4 *9 1 3 , 2 4 , 0

akum ulacyjnych tych gleb w ystępują również mniejsze zawartości p ier­

wiastków śladowych w porów naniu ze skałą macierzystą. Natom iast

kadm u i m anganu jest istotnie więcej w poziomie A ± niż w pozostałych

poziomach genetycznych gleb wytw orzonych z gliny zwałowej zlodowa­

cenia bałtyckiego.

Należy zaznaczyć, iż poziomy akum ulacyjne gleb wytworzonych z gli­

ny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego charakteryzują się w ięk­

szym zubożeniem w pierw iastki śladowe, choć nieistotnym w stosunku

do analogicznych poziomów gleb będących w zasięgu zlodowacenia bał­

tyckiego. Wiąże się to z silniejszym spiaszczeniem gleb zlodowacenia

środkowopolskiego skutkiem zjawisk zachodzących w w arunkach perygla-

cjalnych i procesów glebotwórczych. Zubożenie w pierw iastki śladowe

wierzchnich poziomów badanych gleb mogło również być następstw em

pobierania składników pokarmowych przez rośliny. Ponadto średnia za­

wartość Mn, Cr, Ni, Co, Zn, Cu i Cd w. skale m acierzystej gleb w ytw o­

rzonych z gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego jest większa

niż w skale m acierzystej gleb wytworzonych z gliny zwałowej zlodowa­

cenia bałtyckiego, aczkolwiek statystycznie istotnych różnic nie stw ier­

dzono (z w yjątkiem Cd).

Rozmieszczenie badanych pierw iastków śladowych oraz żelaza w pro­

filach gleb w ytworzonych z glin zwałowych wskazuje, że jest ono zwią­

zane w pew nym stopniu z kierunkiem rozwoju procesów glebotwórczych.

Potw ierdzają to w yniki badań innych autorów [4, 6, 7, 9, 13, 19]. W gle­

bach zlodowacenia środkowopolskiego o rozmieszczeniu pierwiastków śla­

dowych i żelaza zadecydowały procesy glebotwórcze oraz pionowa

zmień-Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

47

ność składu granulometrycznego, a w glebach objętych zlodowaceniem

bałtyckim — głównie procesy glebotwórcze. Stąd pow stały różnice w roz­

mieszczeniu pierw iastków śladowych w profilach gleb poszczególnych ty ­

pów w obu zlodowaceniach. Zaznaczają się również różnice między pod-

typam i gleb brunatnych w danym zlodowaceniu. W większości bada­

nych gleb brunatnych zauważa się tylko tendencję do gromadzenia

pier-T a b e l a 2

Z a w a r t o ś ć p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h z g r u p y m e t a l i n i e ż e l a z n y c h w g l e b a c h w y t w o r z o n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a ś r o d k o w o p o l s k i e p o /w m g / k g s . m . / C o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s f r o m t h e g r o u p o f n o n i r o n m e t a l s i n s o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o am o f t h e C e n t r a l - P o l i s h £ l : i c i a t i o n / i n m g / k g o f d . m , / M i e j s c o w o ś ć i n r p r o f i l u L o c a l i t y a n d p r o f i l e No. P o z io m £ ? n e t y c 3 n y G e n e t i c h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć cm D e p t h Zn Cu Pb Cd % 1 2 3 4 II 5 II 6 I 7 G l o b a D r u n a t n n w ł a ś c i w a - T y p i c a l Ьг ол п s o i l S o k o ł y , 33 _A1 0 - 2 0 44 5 , 4 8 0 , 2 5 А / В / 3 0 - 3 8 42 . 4 , 9 6 0 , 2 6 / в / 45 - 60 1C3 1 7 , 0 25 0 , 2 2 D 90 - 115 94 1 9 , 7 24 0 , 2 4 G l e b a b r u n a t n a w y ł u g o w a n a - L e a c h e d br own s o i l Za mbr ów, 1 _A1 0 - 2 0 41 5 , 0 13 0 , 5 0 / B / 1g 30 - 45 71 1 4, £ 18 1 , 1 0 / 3 / 2g 6 0 - 8 0 60 1 8 , 5 17 1 , 2 0 C 1g 9 0 - 1 1 0 56 16 ,6 15 1 , 2 0 C 2 120 - 130 47 1 1 . 3 12 1 , 0 0 D o b r z y n i e w o , 3 _A1 0 - 2 5 36 з , о 11 0 , 5 0 / В / 3 0 - 6 0 48 1 0 , 8 16 0 , 8 0 C 1 8 0 - 100 45 8 , 2 13 0 , 7 0 c2g 130 - 150 33 7 , 4 11 0 , 7 0 K r u g ł o , 6 A1 0 - 2 0 25 3 , 5 9 0 , 8 0 / в / 25 - 50 32 1 1 . 1 16 1 , 0 0 C 1 6 0 - 8 0 3 3 1 0 , 0 15 0 , 9 0 C 2 110 - 130 31 1 1 , 1 16 1 , 0 0 K r a j e w o , 9 _{A 1} 0 - 2 0 47 6 , 1 8 0 , 9 9 A1/ B / 25 - 40 51 7 , 8 9 0 , 1 3 / 3 / g 50 - 7 0 54 6 , 8 14 0 , 1 1 ° g 90 - 1 00 47 4 , 0 14 0 , 0 7 Z b u c z , 14 A1 0 - 2 0 49 6 , 6 8 0 , 2 0 А / В / 3 0 - 4 5 54 1 1 , 2 9 0 , 1 4 / 3 / g бо - e o 51 1 2 , 9 10 0 , 1 7 c c 100 - 120 48 1 1 , 0 8 0 , 1 5 G l e b y p ł o we - S o i l s l e . q c i v e s R z ę d z i a n y , 2 A1 0 - 2 0 37 2 , 0 8 0 , 5 0 A3 20 - 40 27 ' » 6 3 0 , 4 0 Bt 50 - 75 32 4 , 0 9 0 , 6 0 C 1G 8 0 - 10 0 37 7 , 2 11 0 , 9 0 c2g 120 - 140 40 0 , 6 8 1 , 0 0 S z e p i e t o w o , 10 a i 5 - *0 45 1 1 , 2 11 0 , 1 8 A3 25 - 35 35 1 1 , 0 6 0 , 1 1 Bt 55 - 65 51 2 8 , 1 11 0 , 0 9 с 90 - 110 58 2 3 , 3 10 0 , 1 1 M a l e c , 12 A1 0 - 2 0 30 3 , 6 7 0 , 1 3 A3 25 - 35 28 3 , 5 7 0 , 0 9 Bt 50 - 70 56 2 3 , 5 12 0 , 1 7 с 70 - 90 56 1 9 , 1 16 0 , 1 7

48

В. Gwarek

c d . t a b e l i 2 1 2 3 4 5 6 7 B o l e j e w o , 16 _A1 0 _ _{20 27 7 , 0 9 0 , 1 4} A3 20 - 30 2 3 7 , 3 5 0 , 0 3 Bt 50 - 60 28 1 2 , 2 7 0 , 1 4 С 90 - 125 31 1 4 , 1 9 0 , 1 2 S t a w i s k i , 17 _A1 0 - 20 44 5 , 3 9 0 , 1 4 A3 40 - 50 29 4 , 2 4 0 , 0 2 70 - 8 0 49 1 1 , 0 9 0 , 1 1 C* 100 - 120 44 1 1 , 0 8 0 , 1 1 C z e r w o n e , 34 _A1 0 - 20 33 4 , 0 7 0 , 2 5 A3 30 - 40 23 3 , 9 4 0 , 1 3 60 - 75 41 1 0 , 0 6 0 , 1 6

с

i o : - 130 40 9 , 4 7 0 , 1 8 G l e b y o p a d o w o - g j i .jJowe S u p e r f i c i a l l y . ^ l e y ed n o i l s O s t r o ż a n y , 11 A1 0 - 15 48 7 , 2 12 0 , 2 0 «1 35 - 45 54 2 1 , 2 12 0 , 1 3 g 2 3 0 - 90 52 1 4 , 6 10 0 , 1 4 Cg 130 - 150 51 1 9 , 6 12 0 , 1 5 F r o t a e y , 15 A1< 0 - 2C 26 6 , 2 6 0 , 2 5 g 30 - 40 55 1 4 , 2 10 0 , 1 9 C 1 g 60 - 75 53 1 4 , 3 11 0 , 1 1 C2g 85 “ 110 39 1 2 , 3 12 0 , 1 3 . 'W s p ó ł c z y n n i k i k o r e l a c j i / г / n i ę d r . y o g ó l n y z a w a r t o ś c i ą D i e r w i a 3 t k ó w ś l a d o w y c h a n i e k t ó r y m i v » > ? . : j c i l o ś c i >.r.ii g l e b o r a z m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i p i e r w i a s t k a m i w g l e b a c h w” t :Äcr;-.onyo:i - g l i n y z-zjałowej n l o d o w a c o n i a ś r o d k o w o p o l s k i e g o C o e f f i c i e n t : » o f c o r r e l a t i o n / г / b e t w e e n t h e t o t a l c o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s

a n d rom? s o i l p r o part it»- .: a:\d b e t w e e n p a r t i c u l a r e l e m e n t s a n d s o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l oa m o f t h e C e n t r a l - P o l i s h g l a c i a t i o n Fe Yn C r

:łi

Co Zn Cu Pb Cd С o rg . - 0 , 4 7 8 xx - 0 , 2ürj

-0, 3 -»

- о ,г;озхх - 0 ,4 9 1 XX

- 0 , 1 2 7 - 0 , 0 4 0 - 0 , 1 7 4 - 0 , 1 6 5 G K0 ,0 2 mm 0 , 8 5 0 xx 0 , 3 9 5 xx 0 , 7 15х* 0 , 7 3 7 xx 0 , 7 6 2 xx 0 , 7 3 9 x x 0 , 2 9 9 x 0 , 6 8 0 XX 0 , 2 4 7 Fe 0 , 4 1 ? XX 0 , 8 4 4 x:c 0 , 9 1 0 XX 0 , 8 0 8 xx

О'ЗЗЭ**

0 , 3 3 8 x 0 , 7 4 2 x x 0 , 1 6 4 Mn 0 , ' 12 "

x

0 , ‘ v5xx 0 , 3 5 2 x 0 , 3 2 9 х 0 , / ! 0 1 xx 0 , 2 6 3 - 0 , 1 0 8 C r 0 , 8 ? 9 XX q 0 , 7 1 9XX 0 , 4 7 8 x x 0 , 5 4 7 х * - 0 , 0 6 9

?Ji

о.г^з**

0 , 7 6 3x x 0 , 3 64x x 0 , 6 38 x x - 0 , 0 4 8 Co 0 , 5 4 9 x x 0 , 1 1 7 0 , 7 6 7 x x 0 , 6 2 1 х * Zn 0 , 3 48x 0 , 7 4 1 XX - 0 , 0 0 3 Cu 0 , 2 2 4 - 0 , 1 8 3 Pb 0 , 4 0 1 x x X P

=

0 , 0 5 X X P

=

0 , 0 1

wiastków śladowych i żelaza w poziomie brunatnienia w stosunku do te­

go, co jest w skale macierzystej. Podobne zależności stwierdzono w gle­

bach wytworzonych z glin Pomorza Zachodniego [4].

Różnice typologiczne w pionowym rozmieszczeniu badanych pierwia­

stków śladowych i żelaza między obu zlodowaceniami są dosyć wyraźne.

W glebie brunatnej właściwej wytworzonej z gliny zlodowacenia

środko-Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

₄₉

T a b e l a 4

Z a w a r t o ś ć p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h z g r a p y r . e t a l i ż e l ^ . z z w g l e b a c h w y t w o r z o n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a b a ł w y c i i i s ^ a w m g / k g s . m . C o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s f r o m t h e g r o u p o f i r o n s t e t a l s i r . з о ! 1 з d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o a n o f t h e B a l t i c g i a c i a t i ' c n / i n * g / k s o f i 7r . , / M i e j s c o w o ś ć i n r p r o f i l u L o c a l i t y a n d p r o f i l e No. P o z i o m g e n e t y c z n y Ge ne t i c G ł ę b o k o ś ć cm P e Mn I _! C r i _ii ₁ i n Co h o r i z o n D e p t h % 1 2 3 4 I 5 I 6 I1 7 1 8 G l e b y b r u n a t n e w ł a ś c i w e - Ту p i c r . l b ro wn noil-?. K r u p i n , 18 _A1 0 - 1 5 1 , 7 0 435 ! 43 1 3 , 4 6 , 8 / 3 / 35 - 45 2 , 0 5 409 34 2 1 , 0 7 , 7 / В / С 50 - 70 2 , 0 9 5 05 40 2 5 , 9 7 , 4 с SO - 110 1 , 5 2 370 34 1 3 , 0 6 , 4 A l e k s a n d r o w a j _{A 1} 0 - 23 * , 3 7 3 37 2 7 1 4 . 7 4 , 9 20 _{/ Б / 40 - 5C 1 , 7 5 350 32 1 9 , 6 5 , 7} / В / С 60 - 7 0 1 , 0 3 2 9 3 20 1 1 , 9 4 , 2 С 100 - 120 1 , 0 0 266 21 1 1 , 9 4 , 2 P o ć k u n y , 21 _{Л 1} 0 - 1 5 1 , 5 6 ЗЙЭ 31 1 7 , 5 5 , 4 / в / 25 - 35 1 , 9 5 449 34 2 1 , 0 6 , 6 / в / с 60 - 6 0 1 , 6 7 33 1 3 , 3 5 , 1 с 90 - 110 1 , 1 0 325 24 12 2 4 , 1 P r z e j m a W y s o ka , _{А 1} 0. - 20 1 , 2 5 2 58 21 1 0 , 0 2 , 7 24 _{/ 3 / 40 - 60 1 , S o 3 03 25} 1 3 , 5 / 3 / С 8 0 - 100 1 , 4 5 2(.n 2 ? 1 1 , 2 3 , 5 с 130 - 150 1 , 7 3 2 99 2b 1 4 , 0 4 , 1 T a d a r y s z k i , 25 А1 0 - 2 0 1 , 6 7 412 3o 1 2 , 9 4 , 1 / в / 40 - 50 2 , 7 6 520 52 2 8 , 1 7 , 2 / 3 / с 6 0 - 70 1 , 6 7 ^ 69 V3 1 5, 3 5 , 5 с 1 00 - 120 1 , 9 0 475 37 1 5 , 6 5 , 4 Ż a r n o w o , 2o _А1 0 - 2 0 1 r 52 369 3 “ 1 2 , 0 3 6 / в / 1 35 - 45 2 , 0 4 347 30 1 6 , 7 A, /1 / В / 2 50 - 70 1 , 3 7 286 25 1 0 , 8 3 , 5 с 70 - 30 1 , 2 1 3"I9 ?5

1

1 , 0 3 , 4 3 o l i 3 t ó w k a , 32 _{Л 1} 0 - 1 5 2 , 1 0 26 3 30 1 7 , 3 4 , 9 / 3 / 1 35 - 45 2 , 34 239 32 2 0 , 3 5 , 7 / В / 2 50 - 70 2 , з ; jI k'jA 33 2 3 , 3 5 , 3 с I 100 - 120 I 1 . 3 . i jI ™ T i I 17, 4 t; « 1 G l o b y b :’- n ri tn e wyljij-r.ï лг.г - Le ; ' o i i n Ko p i j k i , 1 ... I i '■'1 I [ ! 0 - 2 0 1 , 1 4 412 27 I 1 2 , o /■' / I : o - t o 1 . 7 3 4? 3 37 j 1 3 , 3 С 90 - 110 1 Q2 -•57 3'- ! 2 0 , 6 6 , c j B i : r b i 3 z k i , 22 A 1 0 - 1 5 0,с.1 ” ' 0 Q, o I :</- r 31 - A 5 38 о 34 I 1 ". f G 3 , 7 ! r j 50 - бС- 2 , 0 2 372 38 j 1 9 , 3 6 , 2 j

c.

И О - 130 1 , 6 7 ^ 32 I S , 3 v : - ! W i e r z b o w o , 27 j _A1 5 - 1 3 1 , 1 3 374 25 I 7 , 6 ? ł - ! I П / 3 / 30 - 40 0 , 8 b 231 20 j 7 , i p , r I

/г:/^

50 - SO 0 , 8 0 27& 19 j « » 5 i I I c 120 - 130 2 , 1 0 3 34 _{! i i}

wopolskiego m aksim um koncentracji w poziomie brunatnienia w ykazały

Zfn, Pb, Cd i Fe. Pozostałe zaś pierw iastki są zgromadzone w skale pod­

ściela jącej. N atom iast w glebach brunatnych właściwych wytworzonych

z gliny zwałowej zlodowacenia bałtyckiego m aksimum koncentracji ba­

danych pierw iastków śladowych i żelaza przypada na poziomy b ru n at­

nienia. W yjątkiem jest ołów rozmieszczony równomiernie w całym

50

В. Gworek

c d . t a b e l i 4 1 2 3 4 5 6 7 8 R a c z k i , 28 A1 5 - 2 0 0 , 9 9 4 47 25 7 , 6 2 , 7 л . / в / 3 0 - 3 5 1 , 8 8 387 33 1 3 , 4 4 , 6 / 3 / 50 - 60 2 , 3 4 2 82 . 38 1 9 , 4 5 , 6 С 110 - 140 2 , 3 8 388 40 2 3 , 2 5 , 7 D ę b a s c z y z n a _A1 0 - 2 0 1 , 0 0 2 67 22 6 , 3 2 , 3 Nowa, 30 _{/ В / 25 - 35 I» 38} 289 28 9 , 0 3 , 5 с 60 - 95 2 , 3 7 2 89 37 1 6 , 3 6 , 6 G l e b y p ł o w e S o i l si l e s o i v e 3 P u ń s k , 2 3 _{А 1} 0 - 2 0 1 , 0 6 434 20 7 , 8 1, 9 А . 3 0 - 5 0 1 , 0 1 2 70 21 7 , 8 2 , 7 b t 70 - 8 0 2 , 2 3 4 02 36 1 7 , 9 5 , 3 С 110 - 140 1 , 9 3 310 25 1 2 , 7 4 , 0 Turówкa Nowa, 31 Л 1 0 - 2 0 0 , 9 8 2 80 16 5 , 4 2 , 2 3 0 - 5 0 0 , 9 0 206 14 6 , 1 2 , 1

<

(-0 - 90 2 , 2 9 318 35 1 9 , 6 4 , 9 с 100 - 120 2 , 0 0 318 34 2 0 , 4 5 , 3 ъ , с) р .4 г.о'.чо- p l e .lo.ve S u p e r f i c i a l l y g l e y e d s o i l s Кол ..le 0 l e с K i e , А 1 0 - 1 5 0 , 9 8 266 22 7 , 1 2 , 9 29 _{40 - 55 1 , 2 5 129 27 e , 7 3 , 1} ~ Е 55 - 1-0 2 , 0 3 2 28 36 1 5 , 4 5 , 4

filu oraz kadm, którego koncentracja przypada na poziomy akum ula­

cyjne.

W glebach brunatnych w yługowanych wytw orzonych z gliny zwało­

wej zlodowacenia środkowopolskiego maksimum koncentracji w pozio­

mie brunatnienia w ykazują: Cr, Ni, Co, Cu, P b i Fe. W przypadku cynku

stwierdzono różne strefy koncentracji. Natom iast w glebach brunatnych

wyługowanych wytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia bałtyckiego

najwięcej Cr, Ni, Co, Cu, Pb i Fe zawiera skała macierzysta, a rozmie­

szczenie Mn, Zn i Cd w profilu glebowym układa się różnie.

W glebach pyłowych wytworzonych z glin zwałowych z obu zlodowa­

ceń nie stwierdzono większych różnic w pionowym rozmieszczeniu bada­

nych pierwiastków. Istotnie mniej żelaza oraz Ni, Co, Cr i Cu w ystępuje

w poziomie przemycia, a m aksimum ich koncentracji odnotowano w po­

zornie wmycia. Zawartość Mn i Zn w profilach tych gleb układa się róż­

nie, przy czym obserwuje się tendencję do ich akum ulacji w poziomach

A ± i Bt. W poziomie akum ulacyjnym większą koncentrację w ykazują też

Cd i Pb.

W glebach opadowoglejowych badane pierw iastki śladowe koncentru­

ją się w charakterystycznym dla tego typu gleb poziomie opadowoglejo-

wym g . Natom iast kadm oraz częściowo m angan i ołów w ykazują ten ­

dencję do gromadzenia się w poziomie akum ulacyjnym .

Stwierdzono wysoce istotną zależność między ilością w szystkich bada­

nych pierw iastków śladowych i żelaza a zawartością części spławialnych

w glebach wytworzonych z glin zwałowych. Zależności tej nie ma jedy­

Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnidh Polski

51

nie dla kadmu w glebach wytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia

bałtyckiego (tab. 3, 6).

Obliczone współczynniki równań regresji prostej (rye. 1, 2) między

zawartością części spławialnych a ilością ogólną badanych pierwiastków

mają niższe wartości od tych, które uzyskali inni autorzy dla Mn, Cr,

T a b e l a 5

Z a w a r t o ś ć p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h z g r u p y m e t a l i n i e ż e l a z n y c h w g l e b a c h w y t w o r z o n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a b a ł t y c k i e g o w m g / k g s . m . C o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s f r o m t h e g r o u p o f n o n i r o n m e t a l s i n s o i l s d e v e l o p e d f r o n b o u l d e r l o a m o f t h e B a l t i c g l a c i a t i o n i n m g / k g o f d . m . M i e j s c o w o ś ć i n r p r o f i l u L o c a l i t y a n d p r o f i l e No. P o z i o m g e n e t y c z n y G e n e t i c h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć cm D e p t h Zn Cu Pb Cd

%

1

2

3

4 I 5 I 6

I

7

G l e b . i b r u n a t n a w ł a ś c i w e - T y p i e C.1 br own s o i l K r u p i n , 18 A1 0 - 15 53 1 1 , 7 13 0 , 2 2

/В /

35 - 45 46 1 3 , 6 13 0 , 0 5 / В / С 50 - 7 0 46 1 4 , 0 12 0 , 1 1

с

90 - 110 46 1 1 , 7 11 0 , 1 0 A l e k j n n d r o w o , 20 _A1 0 - 20 42 9 , 8 8 0 , 1 5

/ в /

40 - 50 42 1 3 , 4 q 0 , 1 1 / В / С 60 - 7 0 27 e, 2 9 0 , 1 3 с 100 - 120 29 7 , 3 9 0 , 1 0 P o ć k u n y , 21 _{A 1} 0 -

15

42 9 , 0 9 0 , 2 0 / в / 25 - 35 44 1 2 , 1 9 0 , 1 2 / в / с 60 - 8 0 40 1 0 , 1 8 0 , 1 5 с 90 -

₁₁₀

31

8 , 3 9 0 , 1 5 P r z e j m a W y so k a, _{A 1} 0 - 20

34

7 , 2 6 i 0 , 3 1 24 _{/ в / 4 0} -60 32 1 0 , 6 9 0 , 2 0 / в / с 8 0 - 1 00 28 1 1 , 7 8 0 , 2 0 с 130 - 150 34 1 1 , 5 10 0 , 1 7 T a d a r y s z k i , 25 _А1 0 - 20 34 9 , 9 10 0 , 2 7 / в / 40 - 50 55 1 7 , 9 15 0 , 2 7 / в / с 60 - 70 37 1 1 , 9 14 0 , 2 4 с 100 - 120

51

1 2 , 4 15 0 , 2 2 Ż a r n o w o , 26 _А1 0 - 2 0 38 9 , 1 8 0 , 2 9 / в / 1 35 - 45 4 3 1 2 , 4 8 0 , 2 0 / 3 / 2 50 - 70 34

8,1

14 0 , 1 8 с 70 - 90 27 8 , 9 12 0 , 2 5 S o l i R t ó w k a , 32 _А1 0 - 15 51 1 0 , 3 9 0 , 3 6 / 3 / 1 з о - 45 47 1 0 , 6 8 0 , 2 0 / В / 2 50 - 70 49 1 3 , 1 8 0 , 2 4 с ю о - 120 44 1 0 , 6 6 0 , 2 0 G l e b y b r u n a t n e w y ł u g o w a ne - Le n c h < <i b rown s o i l s K o p i j k i , 19 A 1 0 - 20 4 7 i 7 , 8

3

0 , 1 7

/ в /

50 - 70 42 1 1 , 4 9 0 , 1 1 с 90 - 110 И 1 1 , 9 10 0 , 1 4 3 u r b i - j 7 k i , 22 A1 5 - 15 37 4 , 9 7 f■, 2 1 Б / F / ■5 С

_

₄₅ 40 8 , 0 g

/ в /

50 - 60 4 3 1 1 , 3 1^ 14 С 110 - 150 40 ’ 2 , 2 9 Г 12 ' / / i ^ r z b o w c , 27

_А1

5 - 15 33 6 , 0 11

В/в/

30 - 40 24 .1

,

•:

q

г,;-G

/ :;/8

50 - 60 22

.:,6

9 ч'

,

ITC С 120 - 150

38

!

. :,9

0 , 2 0 j

52

В. G worek

c d . t n b e l i 5 1 2 3 4 5 6 7 B a c z k i , 28 A1 5 - 2 0 40 6 , 8 9 0 , 3 3 A1/ B / 30 - 35 41 9 , 4 7 0 , 2 3 / 3 / 50 - 60 46 1 3 , 0 8 0 , 1 6

С

110 - 140 38 1 3 , 6 8 0 , 1 3 D ę b a ż c z y z n a Nowa, A1 0 - 2 0 36 3, 6 7 0 , 2 6 30

_{/ в /}

_{25 - 35 39 4 , 5 8 0 , 2 5}

с

60 - 95 48 9 . 9 9 0 , 2 2 G l e b y p ł o w e S o i l s l e s s i v e s P u ń s k , 23 _{A 1} 0 - 2 0

47

8 , 7 10 0 , 6 8 A - 30 - 50 45

4,0

5 0 , 1 6

s t

7 0 - 8 0 50 1 3 , 7 12 0 , 1 7

с

110 - 140 35 1 0 , 3

9

0 , 0 5 T u r ó w k a Kowa, 31 _A1 0 - 20 41 4 , 1 14 0 , 4 1 A-, 30 - 50 31 2 , 6 5 0 , 1 9

Bt

60 - 8 0 36

13,4

9 0 , 30 С 100 - 120 49

12,5

8 0 , 2 4 G l e b y o p a d o w o - g l e j o w e S u p e r f i c i a l l y ^ l e y e d s o i l s K o w al e O l e c k i e , 29 _A1 0 - 1 5 20 4 , 6

9

0 , 2 8 g 4C - 55 21 6 , 0 10 0 , 1ó Cg 95 - 120 44 1 2 , 2 12 0 , 2 2 ‘ T a b e l a 6 W s p ó ł c z y n n i k i k o r e l a c j i / г / m i ę d z y o g ó l n ą z a w a r t o ś c i ą p i e r w i a s t k ó w ś l n d o w y c h a n i e k t ó r y m i w ł a ś c i w o ś c i a m i g l e b o r a z m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i p i e r w i a s t k a m i w g l e b a c h w y t w o r z o n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a b a ł t y c k i e g o C o e f f i c i e n t s o f c o r r e l a t i o n / г / b e t w e e n t h e t o t a l c o n t e n t o f t r a c e e l e m e n t s a n d some p r o p e r t i e s o f s o i l s a n d b e t w e e p a r t i c u l a r e l e m e n t s i n s o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o a m o f t h e B a l t i c g l a c i a t i o n Pe Mn C r Ni Со Zn Cu Р з Cd С o r g . - 0 , 4 1 5 х1 0 , C 2 2 - 0 , 3 7 0 х * - 0 , 5 2 4 х * - 0 , 5 3 4 х * - 0 , 0 0 1 - 0 , 4 8 4 х * - 0 , 0 8 4 0 , 7 9 3 * * 0<O, O2 mm 0 , 6 3 0 х* 0 , 4 9 1 х * 0 , 7 2 8 х * 0 , 6 3 7 х * 0 , 6 9 8 х * 0 , 5 3 1 х * 0 , 7 1 1хх 0 , 5 1 4 х * -0 , 1 6 6 Fe 0 , 1 6 6 0 , 8 0 8 х * 0 , 8 7 3 х х 0 , 7 7 6 * * 0 , 6 5 0 х * 0 , 8 6 7 х * 0 , 2 3 5 - 0 , 1 9 8 Mn 0 , 5 0 3 х * 0 , 349х * 0 , 4 1 2 * * 0 , 3 7 3 * * 0 , 3 3 8 * 0 , 3 0 4 0 , 0 0 2 Cr 0 , 8 5 1 х * 0 , 8 6 9 * * 0 , 6 7 3 х * 0 , 7 9 5 х к 0 , 3 5 4 * х - 0 , 2 5 0 N i 0 , 9 1 6 * * 0 , 63 2** 0 , 8 9 5 х * 0 , 2 2 7 - 0 , 3 6 5х* Со 0 , 6 2 5 * * 0 , 7 9 3 х * 0 , 2 Э 4 - о , 4 а 5 " ;с Zn 0 , 5 3 3 х* 0 , 1 5 9 0 , 1 1 3 Си 0 , 3 7 9 х * - 0 , ? 30 Fb о . о б з X P » 0 , 0 5 'XX P = 0 , 0 1

Ni, Cu i Co w glebach Białorusi, Niziny Mazowiecko-Podlaskiej i P oje­

zierza Mazurskiego [5, 16, 20).

Współczynniki korelacji między poszczególnymi pierw iastkam i w yka­

zały brak zależności w w ystępow aniu Co i Cu w glebach wytworzonych

z gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego. Jest to zgodne z in ­

nym i badaniam i [19, 20].

Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

₅₃

T a b e l a 7

ś r e d n i a z a w a r t o ś ć b a d a n y c h p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h i ż e l a z a w g l e b a c h w yc wor zo .n ych z g l i n z w a ł o w y c h Ke a n c o n t e n t o f t h e t r a c e e l e m e n t s i n v e s t i g a t e d a n d i r o n i n s o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o a m s P ie r w ia s t k i E le m e n ts Z lo d o w a cen ie ś ro d k o w o p o lc k ie C e n t r a l- P o l is h g l a c i a t i o n Z lo d o w a ce n ia b a łt y c k ie B a l t i c g l a c i a t io n NIR LSD ? e , % 1, 40 1,60 0,38 Kn, mg/kg s.m . 320 34 5 28,0 Zn, rag/kg s . - . 4Л 39 7,0 Cu, n r / k g r.m . 14,5 10, 1 4,8 Pb, mg/kg 3.n . 10 11 3,0 S i, m r/kg s.m . 1? 14 3» 5 C r , mg/kg п .п . 33 2 9 _{л, 6} Co, m r/kg s . r.. 6 , 1 c; 1,21 Cd, mg/k^ л .п . 0,36 0, ? ' С ,17

NIH - n r.in r.ie jr .z a i s t o itna r ó ż n ic a - ie.-.r't a i m i f 1 e r . ! r . i d if f e r e n c e . j r o T r i f . z a w a r t o ś ć /v.- - . . т . / b a d a n y c h p i e r w i a s t k ó w ś l a d o w y c h w :icsr.г::-: " ' I r y c ' . "c-:■ i oraach r o n c t y c z n y c h g l o b w y t w o r z o n y c h z g l i n z w a ł o w y c h Mear. c o n t e n t

/in

r r : / k g o f d . r . . / o f t h e t r a c e e l e n ? n t s i n v e s t i g a t e d ir: p a r t i c u l a r gr-ns t i c h o r i z o n s o f s o i l s d e v e l o p e d fror.-! b o u l d e r l o a m s P o z i o m g e n e t y c z n y G e n o t i c h o r i z o n Por.za.i f l e b S o i l k i n a Mn Cr л i Со Zn Си Pb Cd A1 I 2 7 7 x 22х 4 , 9 х 2 , 6 х 33* - - , 4 х о 0 , 30 I I 3‘0 27 1 1 , 0 3 , 7 40 7 , 0 9 0 , 2 9 х * A 3 I 2 67 х 2C3“ 7 , 0 х 3 , 1 31х 5 , 2 х 5 0 , 3 8 I I 2 6 3 х 17х 6 , 9 х 2 , 4 х за 4 , 3 5х 0 , 1 7 Bt I 365 42 1 5 , 7 1 0 , 3 47 1 4 , 8 И 10 0 , 1 9 I I 316 33 1 6 , 3 4 , 4 4 2 1 1 , 0 10 0 , 2 1 / В / I 315 40 16 , 3 9 , 7 61 1 1 . 3 17ХХ 0 , 6 5 х * I I 361 33 1 7 , 2 5 , 4 41 1 0 , 9 10 0 , 2 0 с I 345 41 1 7 , 0 6 , 5 47 1 5 , 0 “ 12 0 , 3 8 I I 340 32 1 6 ,6 5 , 1 40 1 1 , 1 17 0 , 1 7 D I 350 38 1 9 , 1 7 , 8 54 1 3 , 7 14х * 0 , 4 4 I I ” “ “ “ " “ ~ “ I - g l e b y w y t w o r z o n e z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a ś r o d k o w o p o l s k i e g o s o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o a m o f t h e C e n t r a l - P o l i s h g l a c i a t i o n I I - g l e b y w y t w o r z o n e z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n i a b a ł t y c k i e g o c o i l s d e v e l o p e d f r o m b o u l d e r l o a m o f t h e B a l t i c g l a c i a t i o n x W a r t o ś c i i s t o t n i e n i ż s z e w s t o s u n k u do p o z o s t a ł y c h p oz io mów g e n e t y c z n y c h g l e b w y t w o r z o n y c h 7.d a n e j s k a ł y m a c i e r z y s t e j z u w z g l ę d n i e n i e m z a s i ę g u z l o d o w a c e n i a V a l u e s s i g n i f i c a n t l y l o w e r i n r e l a t i o n t o t h e r e m a i n i n g g e n e t i c h o r i z o n s o f s o i l s d e v e l o p e d f r o m t h e g i v e n p a r e n t r o c k a t c o n s i d e r a t i o n o f t h e g l a c i a t i o n r e a c h * * W a r t o ś c i i s t o t n i e w y ż s z e w s t o s u n k u d o p o z o s t a ł y c h p oz iomó w g e n e t y c z n y c h g l e b w y t w o r z o n y c h z d a n e j s k a ł y m a c i e r z y s t e j z u w z g l ę d n i e n i e m z a s i ę g u z l o d o w a c e n i a V a l u e c s i g n i f i c a n t l y h i g h e r i n r e l a t i o n t o t h e r e m a i n i n g g e n e t i c h o r i z o n s o f s o i l s d e v e ­ l o p e d f r o m t h e g i v e n , p a r e n t r o c k a t c o n s i d e r a t i o n o f t h e g l a c i a t i o n r e a c h

%

ф <0,02 mm

% Ф < 0,02 m m

% ф < 0 ß 2 m m

% ф < 0,0Z mm

Rys. 1. Regresja prostoliniowa między ogólną zawartością Fe, Mn, Ni, Co a ilością częśdi spławialnych

I — w g le b a c h w y t w o r z o n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z lo d o w a c e n ia ś r o d k o w o p o l s k i e g o , I I — w g le b a c h w y t w o r z o ­

n y c h z g l i n y z w a ł o w e j z l o d o w a c e n ia b a ł t y c k ie g o

Rectilinear regression betw een the total content of Fe, Mn, Ni and Co and the amount of clay particles

I — i n s o i l s d e v e lo p e d f r o m b o u l d e r l o a m o f t h e C e n t r a l - P o l i s h g l a c i a t i o n , 11 — i n s o i l s d e v e lo p e d f r o m b o u l d e r lo a m o f t h e B a l t i c g l a c i a t i o n

54

в.

G

w

o

r

e

k

% ф < 0,02 mm

% ф

с

0,02 mm

% ф ^ 0,02 гпт

% ф<0,02тт

Rys. 2. Regresja prostoliniowa m iędzy ogólną zaw artością Cr, Pb, Zn, Cu a ilością części sp ła­

w iał nych

I i II — jak w rys. 1

Rectilinear regression b etw een total coaitent of Co, Pb, Zn and Cu and the amount of clay

particles

I and II — as in Fig 1

CJl

_СЛ

P

ie

r

w

ia

st

k

i

śl

ado

we

w

g

le

b

a

ch

p

ó

łn

o

c

n

o

-w

sc

h

o

d

n

ic

h

P

o

ls

k

i

56

В. Gworek

W m ateriale glebowym stwierdzono wysoce istotne zależności między

obecnością żelaza a w ystępow aniem Co i Ni, szczególnie w glebach w y­

tworzonych z glin zwałowych. Ponadto są dodatnie korelacje między

obecnością żelaza w glebach a innym i badanym i pierw iastkam i.

W literaturze szczególnie podkreślany jest związek między w ystępo­

w aniem w glebach Ni i Co a ilością żelaza jako w ynik ich geochemicz­

nego podobieństwa [13]. Zależność między zawartością Co, Ni, Zn a za­

w artością żelaza w ystępuje w glebach wytw orzonych ze skał o niskiej

zawartości związków żelaza. Natom iast w glebach zasobnych w żelazo

zależności tych nie zaobserwowano. W ynika to z badań przeprowadzo­

nych w glebach wytworzonych z granitów i bazaltów [13].

WNIOSKI

1. Ogólna zawartość badanych pierw iastków śladowych w glebach

w ytworzonych z glin zwałowych, licząc w mg/kg s.m., w aha się w gra­

nicach. Mn — 129-747, Cr — 9-62, Ni — 2,4-36,3, Co — 1,6-13,7, Zn —

21-103, Cu — 1,6-28,1, Pb — 3-25 i Cd — 0,02-1,20.

2. Nie stwierdzono istotnych różnic między zawartością badanych

pierw iastków śladowych w glebach wytworzonych z gliny zwałowej zlo­

dowacenia środkowopolskiego a analogicznymi ich w artościam i w glebach

w ytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia bałtyckiego. W yjątek sta­

nowi kobalt, którego istotnie większą zawartość odnotowano w glebach

wytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego.

3. W wierzchnich poziomach w szystkich badanych gleb wytworzo­

nych z gliny zwałowej zlodowacenia bałtyckiego stwierdzono akum ulację

kadmu. Natom iast w tychże poziomach gleb będących w zasięgu zlodo­

wacenia środkowopolskiego mało gleb w ykazuje akum ulację tego pier­

w iastka.

4. O rozmieszczeniu badanych pierw iastków śladowych (z w yjątkiem

Cd) w profilach gleb w ytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia środ­

kowopolskiego decyduje zmienność składu granulom etrycznego oraz pro­

cesy glebotwórcze, a w glebach w ytw orzonych z gliny zwałowej zlodo­

wacenia bałtyckiego — głównie procesy glebotwórcze. N ajistotniejszy

w pływ na rozmieszczenie Mr, Cr, Ni, Co, Zn, Cu i Pb w profilach gleb

wytw orzonych z badanych glin zwałowych m iały procesy przemycia,

gdyż istotnie mniej tych pierw iastków stwierdzono w poziomach

w porów naniu z pozostałymi poziomami genetycznymi; w poziomach b ru ­

natnienia wykazano tendencję do w zrostu zawartości rozpatryw anych

pierw iastków śladowych.

5. Rozmieszczenie niklu i kobaltu w profilach omawianych gleb jest

bardzo zbliżone do rozmieszczenia żelaza.

6. W badanych glebach w ystępuje dodatnia korelacja między zaw ar­

tością poszczególnych pierw iastków śladowych. Także istotną korelację

Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

₅₇

uzyskano między ilością części spławialnych a ogólną zawartością Fe,

Cr, Ni, Co, Zn i Cu oraz zawartością żelaza a ogólną ilością Cr, Ni, Co

i Zn. Dodatnią zależność z zawartością węgla organicznego udowodniono

tylko dla kadm u w glebach wytworzonych z gliny zwałowej zlodowace­

nia bałtyckiego oraz dla m anganu w glebach w ytworzonych z utworów

pyłowych.

LITERATURA

[1] A n d e r s s o n A.: H eavy m etals in Swedish soils. On their retention, distri­

bution and amounts. Swedish J. Agric. 1977, Res. 7, 7-20.

■[2] A n d e r s s o n A.: The distribution and heavy m etals in soils and :soil m aterial

as influenced by the ionic radiius. Sw edish J. Agric, Res. 1977, 7, 79-83.

[3] B e r g m a n i in.: Ein überblick liber die M anganversorgung der Thüringer

Böden und einige de „verfügbaren” M angangehalt des Bodens beeinflussende

Factoren. A. Thaer-A rchiv 8, 1964, 2, 49-263.

[4] С h u d e c k i Z.: N iektóre czynniki kształtujące zawartość i rozm ieszczenie

jodu, miedzi oraz cynku w ważniejszych glebach m ineralnych Pomorza Za­

chodniego. Zesz. nauk WSR Szczecin 1963, 10, 187-239.

[5] C z a r n o w s k a K.: Miedź w glebach N iziny M azowiecko-Podlaskiej. Rocz

nauk roi. 94-A-4, 1968, 475-509.

[6] C z a r n o w s k a K.: Badania nad rozm ieszczeniem Mn, Zn, Cu, Ma w g le­

bach wytw orzonych z glin zwałowych. Rocz. glebozn. 23, 1972, 2, 25-30.

[7] C z a r n o w s k a K.: Zawartość m etali ciężkich w glebach pyłow ych W yso­

czyzny Siedleckiej. Zesz. nauk. SGGW-AR 1977, Roi. 16, 39-47.

[8] С z e r w i ń s к i Z. i in.: A nalysis of a sheep pasture ecosystem in the~Pieniny

Mountains (The Carpathion). The effect of penning up sheep on some chem ical

properties of soil. Ecol. pol. 22, 1974, 3/4, 535-545.

[9] D o b r z a ń s k i В. i in.: W ystępowanie niektórych pierw iastków w glebach

w oj. rzeszowskiego w zależności od rodzaju skały m acierzystej i typologii

gleb. Ann. UMCS Sec. E, 1970, 24.

[10] F r a n k R. i in.: M etals in agricutural soils of Ontario. Can. J. Sei. 1976,

56, 181-196.

[11] G a w r y l a w a A.M., C z a r t к о М.К.: M ikroelem ienty u raźnych przyrod-

nych zonach BSSR. W ieści Ak. Nauk BSSR 1974, 5, 27-34.

<[12]. G w o r e k B.: P ierw iastki śladowe (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Co, Pb i Cd) w g le­

bach uprawnych w ytw orzonych z glin zwałow ych i utw orów pyłow ych pół­

nocno-wschodniego regionu Polski. Cz. I. W łaściw ości fizykochem iczne bada­

nych gleb. Rocz. glebozn. 35, 1984, 2.

[13] K a b a t a - P e n d i a s A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne gleb w y tw o ­

rzonych z granitów i bazaltów D olnego Śląska. Rocz. Nauk roi. 90-A -l, 1965,

1-60.

[14] K a b a t a - P e n d i a s A.: Pierw iastki śladow e w niektórych glebach w y tw o ­

rzonych z piasków Płaskow yżu K olbuszowskiego. Pam. puł. 1968, 34, 167-183.

i[15) K u b o t a J.: Distribution of total and extractable forms of cobalt in

m orphologically different soils of Eastern United States. Soil Sei. 99, 1974,

3, 166-174.

[16] Ł u p i n o w i c z J.S., D u b i k o w s k i G.P.: O zaw isim osti sadierżanija m i-

kroelem ientow

ot

m echaniczeskowo

sostawa

derniewopodzolistych poczw

BSSR. Agrochim ija 1966, 12, 75-79.

58

В. Gworek

[17] P i o t r o w s k a

М.:

Rozm ieszczenie pierw iastków śladow ych w niektórych

profilach gleb w ytw orzonych z lessów W yżyny Sandom iersko-O patowskiej.

Pam puł. 1967, 30, 83-98.

[18] R i n k i s G.J.: M etody uskoriennogo kolorim ietriczeskogo opridielenija m ikro-

elem ientow w biołogiczeskich obiektach. Riga 1963.

[19] R o s z y k E.: Zawartość form ogólnych i rozpuszczalnych wanadu, chromu,

manganu, niklu, kobaltu i miedzi w niektórych glebach D olnego Śląska w y ­

tworzonych z glin pylastych i utworów pyłow ych. eZsz. nauk. WSR Wrocław,

Roi. 1968, 76, 7-27.

[20] W o c ł a w e k T.: Studia nad zaw artością m ikroelem entów w niektórych gle­

bach erod-owanych i deluwialnych środkowej części Pojezierza Mazurskiego.

Zesz. nauk. ART Olsztyn, Roi. 1963, 1, 5-56.

Wpłynęło do Re da kcji 28.X1I.19S3

Б. ГВОРЕК

МИКРОЭЛЕМЕНТЫ (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Со и Cd) В КУЛЬТУРНЫХ ПОЧВАХ

ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ ВАЛУННЫХ ГЛИН И ПЫЛЕВЫХ ФОРМАЦИЙ СЕВЕРО-ВО­

СТОЧНОЙ ЧАВТИ ПОЛЬШИ

Ч.И. СОДЕРЖАНИЕ ОБЩИХ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В ПОЧВАХ ОБРАЗОВАННЫХ

ИЗ ВАЛУННЫХ ГЛИН

Кафедра почвоьедения Варшавской сельскохозяйственной академии

Р езю м е

Анализировали почвы образованные из валунных глин центрально-польского и бал­

тийского обледенил северо-восточной части Польши. Исследования показали, что между

этими почвами нет существенных разниц в содержании микроэлементов.

Распределение Mn, Cr, Ni, Со, Zn и Си в почвенных профилях образованных из валунных

глин связано с ходом повообразовательных процессов. Однако обозначаются типологи­

ческие разницы между отдельными обледенениями. В исследуемых бурых почвах обеих

обледенений наблюдалась тенденция к накапливанию микроэлементов в процессе бурения.

В почвах образованных из валунной глины центрально-польского обледенения были уста­

новлены их наивысшие количества в этом горизонте в сравнении с другими генетическими

данного профиля. В бурых же почвах образованных из валунной глины балтийского обле-

ниденения максимальная концентрация микроэлементов приходилась на материнскую породу.

В палевых почвах образованных из валунных глин, независимо от захвата обледениения,

наименьшие количества микроэлементов были установлены в элювиальном горизонте 04з),

а наивысшие их количества находились в иллювиальном горизонте (Bt). Наивысшие коли­

чества микроэлементов в поверхностно оглеенных почвах выступают либо в глеевом гори­

зонте, либо в материнской породе.

Аккумуляционный горизонт почв образованных из валунной глины центрально-поль­

ского обледенения подвергался существенному обеднению микроэлементами в сравнении

с остальными генетическими горизонтами профиля (за исключениеа А3). Он характери­

зуется также более сильным обедн ением микроэлементами, однако несущественным в срав­

нении с аналогичным горизонтом почв лежащих в пределах балтийского обледенения.

Проведенные анализы показали, что свинец размещен равномерно в профиле, тогда

как кадмий характеризуется четки м накапливанием в верхних горизонтах почв в связи с де­

ятельностью человека.

Pierwiastki śladowe w glebach północno-wschodnich Polski

₅₉

Вертикальное распределение микроэлементов в профилях исследуемых типов почв

связано с содержанием листых частиц.

Исследуемые микроэлементы (за исключением Cd) показали, положительную корреля­

цию с налучием железа, особенно никель и кобальт, что связано с их геохимическим сход­

ством.

В. GWOREK

TRACE ELEMENTS (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Co, Pb and Cd)

IN CULTIVATED SOILS DEVELOPED FROM BOULDER LOAMS

AND SILITY FORMATIONS OF THE NORTHEASTERN REGION

OF POLAND

Department of S oil Science,

Agricultural U niversity of W arsaw

S u m m a r y

The soils developed from boulder loams of the Central Polish and Baltic

glaciation of the northeastern Polands, region were analzyed. The analysis has

proved that betw een these soils no significant differences occur in the content of

trace elem ents.

The Mn, Cr, Ni, Co, Zn and Cu distribution in soil profiles developed from

boulder loams in connected w ith soil-form ing processes. However, typological

d ifferences occur betw een particular glaciations. In brown soils under study

■developed in either glaciation a tendency to accum ulate trace elem ents in the

horizon of browning has been found. In soils developed from boulder loam of the

C entral Polish glaciation in the above horizon their greatest am ounts were found

as compared w ith other genetic horizont o f the given soil profile. On the other

hand, in brow n soils developed from boulder loams o f the Baltic glaciation the

m axim um concentration of trace elem ents was found in the parent rock.

In soils lessives developed from boulder loams, irrespective of the glaciation

reach, the lest amounts of trace elem ents w ere found in eluvial (A3) horizon and

th eir slight increase in illuvial one (Bt). The greatest amounts of trace elem ents

in superficially gleyed soils occur either .in the gley horizon or in the parent rock.

Accum ulation horizon of soils developed from boulder loams of the Central

P olish glaciation is considerably im poverished in trace elem ents as compared with

the rem aining genetic horizons of the profile (except for A 3). Is is characterized

also by a greater im poverishm ent in trace elem ents, but non-significant in relation

to analogous hoTizons of soils lying w ithin the Baltic glaciation reach.

The analyses performed have proved that lead is uniform ly distributed in

th e profile, whereas cadmium accum ulation occurs distinctly in upper soil profile

horizons, w hat is connected w ith the human activity.

Vertical distribution of trace elem ents in profiles of the soil types under study

is connected w ith content of clay particles.

The trace elem ents investigated (except for Cd) showed

positive correlation,

particularly n ickel and cobalt, w ith the iron occurrence in soils, what is connected

w ith geochem ical sim ilarity of the above elem ents.

Dr Barbara Gw orek

K a ted r a Gleboznaws twa AR

Warszawa, ul. Rako wiecka 26