Wykład 4
Logika dla prawników
Nazwy
• Nazwą jest taka częśd zdania, która w zdaniu może pełnid funkcję podmiotu lub orzecznika. • Nazwami mogą byd: rzeczowniki, wyrażenia
złożone z rzeczownika i przydawki, liczebniki, przymiotniki używane rzeczownikowo,
Trzy cechy nazw
• Forma zewnętrzna (budowa nazwy) – nazwa składa się ze znaków pisanych lub
wypowiadanych dźwięków
• Znaczenie nazwy (treśd nazwy) – treścią nazwy jest pojęcie logiczne nazwy lub sposób jej
używania w języku
• Oznaczanie przedmiotów (desygnat nazwy) – nazwa oznacza dany przedmiot, gdy można ją, zgodnie z prawdą, użyd w mówieniu o tym
Podział nazwy ze względu na budowę
nazwy
• Nazwy proste (składające się z jednego wyrazu)
Podział nazw ze względu na znaczenie
nazwy
• Liczba znaczeo (równoznaczne, wieloznaczne równoważne)
• Ze względu na przedmioty do których się odnoszą (konkretne i abstrakcyjne, nazwy trzeciego typu)
• Ze względu na sposób wskazania na desygnat nazwy (indywidualne i generalne)
Podział nazw ze względu na oznaczanie
• Ze względu na liczbę desygnatów (puste i niepuste; nazwy niepuste dzielimy na
jednostkowe i ogólne)
Treśd nazwy a zakres nazwy
• Nazwy równoznaczne a nazwy równoważne
Zakres nazwy – zbiór wszystkich desygnatów nazwy „Stosunek treści do pojęcia zakresu polega rzekomo
temu prawu, że ilekrod zwiększa się treśd – zakres zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się treśd –
zakres nazwy zwiększa się, i odwrotnie, ilekrod
zwiększ się zakres – treśd zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się zakres – treśd zwiększa się”.
Stosunki pomiędzy zakresami nazw
• Klasa uniwersalne – uniwersum wszystkich desygnatów.
• Klasa przedmiotów oznaczonych nazwą – zbiór desygnatów danej nazwy
• Klasa negatywna – pozostała częśd klasy
uniwersalnej (np. dom – klasa przedmiotów oznaczonych nazwą, nie-dom – klasa
Stosunek zamienności
P P - kartofel
S S - ziemniak
• Każde P jest S i każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.
Stosunek nadrzędności
P P - budynek
S S – dom
Stosunek podrzędnosci
P P - komputer
S S – przedmiot
Krzyżowanie się niezależnośd
P P - prawnik S S - kobieta• Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją
Krzyżowanie się podprzeciwieostwo
P P - budynek
S S – nie-dom
Przeciwieostwo
P P - prawnik
S S - rzecz
Sprzecznośd
P P - tablica
S S – nie-tablica
Podział zakresu nazwy
• Podział logiczny • Typologia
Pojęcie podziału logicznego
• Podział zakresu nazwy N na zakresy nazw A, B, C, D, … przy czym desygnat nazwy N jest
desygnatem jednej i tylko jednej z nazw A, B, C, D, …
• Zakres nazwy, która zostaje podzielona nazywamy całością dzieloną
Kryteria poprawności podziału
logicznego
• Zupełnośd podziału – każdy desygnat nazwy dzielonej musi należed do zakresu któregoś wyodrębnionych członów podziału
• Rozłącznośd podziału – każdy z desygnatów
nazwy dzielonej nie może byd desygnatem więcej niż jednego z członów podziału
• Jedna podstawa podziału – podziału dokonujemy ze względu na określoną cechę (kryterium
podziału musi byd ostre)
Podział logiczny
• Podział naturalny – w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty bardziej do
siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału
• Podział sztuczny - w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty mniej do siebie podobne niż obiekty należące do innych
Podział logiczny
• Podział dychotomiczny (inaczej podział dwuczłonowy) – podział według cech kontradyktorycznych
Typologia
• Podzbiory wyodrębnione w skutek podziału typologicznego nazywamy „typami”
• Przy wyróżnianiu typów nie jest konieczne spełnianie warunku zupełności i rozłączności podziału
• Kryteria poprawności typologii – warunek niepustości całości dzielonej oraz warunek rozłączności egzemplarzy wzorcowych
Partycja
• Żaden z elementów wchodzących w skład
członów podziału nie jest desygnatem nazwy dzielonej
• Np. podział terytorium Polski na województwa • Stratyfikacja – podział prowadzący do
Rodzaje definicji
Definicje nominalne – usiłujemy podad znaczenie jakiegoś terminu.
Definicje nominalne
• Definicje sprawozdawcza – usiłujemy opisad zastane znaczenie danego terminu w jakimś języku.
• Definicje projektujące – zalecamy lub
proponujemy, by w jakimś języku, posługiwad się pewnym terminem w określonym
Forma definicji
• Definicja pełna – wyczerpujące przedstawienie znaczenia danego terminu
• Definicja cząstkowa – formułujemy tylko
wystarczające kryteria dla stosowania danego terminu albo wskazujemy jego typowe
Budowa definicji
• Definiendum – wyrażenie definiowane
• Definiens – wyrażenie przy pomocy którego definicja informuje o znaczeniu definiendum • Spójnik definicyjny („znaczy tyle co”,
„oznacza”, „to” itp.)
Rodzaje definicji ze względu na budowę: równościowa; równoważnościowa,
Stylizacja definicji
Słownikowa – głosi synonimicznośd dwóch wyrażeo
Semantyczna – wskazuje do czego definiowany termin się odnosi
Usterki definicji sprawozdawczych
• Błędy zakresowe – definicja jest nieadekwatna (definicja za wąska; definicja za szeroka;
definicja za wąska i za szeroka jednocześnie) • Definicja niezadowalająca psychologicznie
Definicje projektujące
• Definicje regulujące – uściślenie znaczenia danego terminu
• Usterki: nieostrośd, wieloznacznośd, niejasnośd.
• Definicje konstrukcyjne – wzbogacenie języka o nowy termin bądź radykalna zmiana
zastanego znaczenia