Prawa Człowieka i systemy ich ochrony

(1)

Prawa Człowieka i systemy ich ochrony

Niestacjonarne Studia Administracji

2016/2017 semestr zimowy

(2)

Prawa i wolności w Konstytucji RP

1. Prawa i wolności w Konstytucji RP a) Prawa człowieka

b) Prawa obywateli c) Ograniczenia

2. Środki ochrony praw i wolności w Konstytucji RP d) Skarga konstytucyjna

e) Prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej

f) Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń

g) Rzecznik Praw Obywatelskich

(3)

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Prawa człowieka

„Prawa człowieka wskazują na to, co się człowiekowi należy na mocy zasady sprawiedliwości. Z tej racji prawa te nazywane są prawami naturalnymi, wrodzonymi, niezbywalnymi (…), nienaruszalnymi i zawsze i wszędzie ważnymi” J. Tischner

„Wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie respektowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni się móc domagać od społeczeństwa, w którym żyją”

Encyclopedia of Public International Law

(4)

Prawa obywatela

„Uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony interesów danego obywatela” B. Banaszak

„Prawa upoważniające obywateli do oddziaływania na państwo, do

współkształtowania jego woli” B. Banaszak

(5)

Ćwiczenie w grupach

(6)

Konstytucyjna regulacja wolności i praw

Zasada nienaruszalności godności ludzkiej

Zasada dopuszczalności jedynie ustawowych ograniczeń

Zasada nienaruszalności istoty

wolności i praw Zasada równości wobec prawa

Zasada nabycia i utraty obywatelstwa polskiego

Zasada zapewnienia praw

mniejszości

narodowych i etnicznych

Prawo obywateli polskich podczas pobytu za granicą do opieki ze strony RP

Zasada korzystania z konstytucyjnych praw i wolności przez wszystkich

znajdujących się pod władzą RP

(7)

Prawa i wolności konstytucyjne

1) Zakres korzystania z praw i wolności konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w ustawie i tylko wtedy gdy jest to konieczne w państwie

demokratycznym i tylko przy zachowaniu zasady niezbędności i proporcjonalności

2) Każdy, czyjego konstytucyjne prawo lub wolności zostały naruszone może

wnieść skargę do TK

(8)

Ograniczenia

Immanentne

Osobiste

Systemowe

(9)

Ograniczenia

„Ingerencja ustawodawcy jest więc w konstytucyjnie określonych przypadkach dopuszczalna, nie może być jednak nadmierna, to znaczy sprzeczna z zasadą proporcjonalności. Zasada proporcjonalności jest niewątpliwie znaczącą zasadą państwa prawnego. W świetle dotychczasowego orzecznictwa TK spośród możliwych środków działania należy wybierać możliwie najmniej uciążliwe dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane, lub dolegliwe w stopniu nie większym niż jest to niezbędne dla osiągnięcia założonego celu. Trybunał Konstytucyjny nie widzi potrzeby odstąpienia od dotąd prezentowanego stanowiska. W sprawie K 11/94 (także w sprawie K 3/96) Trybunał stwierdził m.in., iż rozważanie czy zakaz ten nie został naruszony przez ustawodawcę uwzględniać powinno specyfikę poszczególnych praw jednostki. Z istoty tych praw powinny wynikać granice dopuszczalnych ograniczeń. Istotne w takim stanie rzeczy wydaje się udzielenie odpowiedzi na pytania:

1) czy wprowadzona regulacja ustawodawcza służy i jest konieczna dla ukształtowaniu ładu prawnego w sferze stosunków własnościowych,

2) czy zamierzony przez ustawodawcę cel jest możliwy do osiągnięcia bez naruszenia podstawowych standardów prawnych wyrażających istotę praw których dotyczy;

3) czy regulacja jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego (powszechnego), z którym jest powiązana (na który powołuje się art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności),

4) czy efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela.” K 23/98

(10)

Ograniczenia w stanach nadzwyczajnych

Art. 233.

1. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko).

2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.

3. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku)

(11)

Środki ochrony praw i wolności

„Ochrona praw i wolności jednostki to ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie i realizację poprzez zabezpieczenie przed ich naruszeniem oraz przeciwdziałanie zagrożeniom”

Ochrona represyjna Ochrona prewencyjna

(12)

Gwarancje praw i wolności

Materialne Proceduralne

ustrojowe

Prawno- instytucjonaln

e

Społeczne i

moralne materialne

(13)

Skarga konstytucyjna

„Instytucja służąca osobie fizycznej lub prawnej do ochrony na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym przysługujących jej praw konstytucyjnych w przypadku ich naruszenia przez organy władzy publicznej, przy czym naruszenie to może być dokonane przez ich akty, a w większości krajów – również ich bezczynność” B. Banaszak

• Wyłączenie prawa azylu

• De facto dotyczy praw, wolności i obowiązków

(14)

„prawo dostępu do informacji publicznej przewidziane tylko dla obywateli jawi się zatem jako instrument umożliwiający korzystanie z pozostałych, zastrzeżonych dla tej grupy osób, praw politycznych, np. praw wyborczych. Nie oznacza to, że ustawodawca nie może rozszerzyć zakresu podmiotowego tego prawa na wszystkie zainteresowane podmioty, niemniej jednak przepis Konstytucji pełni w tym zakresie funkcję gwarancyjną, wyznaczając minimalny standard ochrony praw politycznych obywateli. Trybunał stwierdza zatem, że konstytucyjne prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje wyłącznie „obywatelom”, a zatem osobom fizycznym legitymującym się obywatelstwem polskim. Oznacza to, że stowarzyszenie nie ma legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej, dotyczącej tego prawa” SK 36/14

Skarga konstytucyjna

(15)

Skarga konstytucyjna

• Wnosi się ją do Trybunału Konstytucyjnego

• Obowiązuje zasada subsydiarności

• Skarga dotyczy ustawy bądź innego aktu prawnego

• Postępowanie jest wolne od opłat

• Z urzędu zawiadamia się RPO

• Zasady i tryb przewidziane dla rozpoznawania wniosków o

stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją

(16)

Przesłanki

Materialne

Interes osobisty

Interes

prawny Interes realny

Formalne

termin Forma

pisemna

Przymus adwokacko-

radcowski

Skarga konstytucyjna

(17)

Ćwiczenie w grupach

(18)

Prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy

publicznej

• Podmiotem uprawnionym jest każdy, kto poniósł szkodę

• Zobowiązanym jest podmiot, który wyrządził szkodę

• Szerokie określenie organu władzy publicznej

• Związek przyczynowo- skutkowy

• Niekonstytucyjność przepisu ograniczającego odszkodowanie do

rzeczywiście poniesionych strat

(19)

Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń

„W demokratycznym państwie prawnym postępowanie przed wszystkimi organami władzy publicznej, które są prawnie powołane do rozstrzygania o sytuacji jednostki, powinno spełniać pewne wymagania sprawiedliwości i rzetelności. Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika ogólny wymóg, aby wszelkie postępowania prowadzone przez organy władzy publicznej w celu rozstrzygnięcia spraw indywidualnych odpowiadały standardom sprawiedliwości proceduralnej. W szczególności regulacje prawne tych postępowań muszą zapewnić wszechstronne i staranne zbadanie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, gwarantować wszystkim stronom i uczestnikom postępowania prawo do wysłuchania, tj. prawo przedstawiania i obrony swoich racji, a jednocześnie umożliwić rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie.” P 57/07

„Można jedynie wskazać wymagania, którym powinien odpowiadać każdy ustanowiony przez ustawę środek zaskarżenia. Po pierwsze – środek taki musi być dostępny, więc jego

uruchomienie powinno zależeć od woli strony i nie może być poddane nadmiernie

skomplikowanym rygorom. Po drugie – środek ten musi być efektywny, czyli musi stwarzać realną możliwość oceny pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia i dokonania jego uchylenia bądź zmiany” (por. L. Garlicki, Uwagi do art. 78, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, tom V, Warszawa 2007, s. 7).

(20)

„(…) kształtując konstytucyjne prawo każdej ze stron do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, posłużono się w nim ogólnym sformułowaniem „zaskarżenie”, pozwalającym na objęcie jego zakresem różnych, specyficznych dla danej procedury, środków prawnych, których wspólną cechą jest umożliwienie stronie uruchomienia weryfikacji wydanego w pierwszej instancji orzeczenia bądź decyzji. Ponadto jest możliwa konkretyzacja tego sformułowania, polegająca na wskazaniu tych elementów środka prawnego, które są wystarczające do realizacji omawianego prawa, i nie ma tu decydującego znaczenia przyjmowany w doktrynie podział na środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia. Trzeba bowiem uwzględniać całokształt unormowań determinujących przebieg określonego postępowania, bo nie zawsze jest możliwe takie ukształtowanie procedury, aby w sprawie orzekał organ wyższej instancji. Takim przykładem wskazanym przez Trybunał Konstytucyjny jest art. 127 § 3 k.p.a. (por. uchwała z 22 lutego 2007 r. NSA w Warszawie, sygn. akt. II GPS 2/06). Przepis ten wprowadza do systemu procedury administracyjnej instytucję wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.” P 57/07

Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń

(21)

Rzecznik Praw Obywatelskich

Adam Bodnar, obecny Rzecznik

• Funkcjonuje od 1 stycznia 1988 – pierwszym Rzecznikiem była prof. Ewa Łętowska

• Obecny Rzecznik został wybrany 9 września 2015 r.

• Kadencja trwa 5 lat

• Organ jednoosobowy

• Sposób wyboru oraz zadania określa rozdział

IX Konstytucji (art. 208-212) oraz ustawa o

Rzeczniku Obywatelskim

(22)

Rzecznik Praw Obywatelskich

• Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania

• Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów

• Sejm może odwołać Rzecznika przed końcem kadencji w przypadkach określonych w ustawie

• Przysługuje mu immunitet

(23)