Roman Nir
Polonica w archiwach i bibliotekach
amerykańskich
Collectanea Theologica 51/3, 197-200
Ks. ROMAN NIR, ORCHARD LAKE, USA
POLONICA W ARCHIWACH I BIBLIOTEKACH
AMERYKAŃSKICH
Przed badaczam i poszczególnych grup etnicznych stoi ciągle problem in form acji o źródłach archiwalnych i bibliotecznych znajdujących się w zbio rach am erykańskich. N apływ im igrantów z Europy Centralnej i W schodniej był znaczny w końcu X IX i na początku X X w iek u oraz po drugiej w ojnie św iatow ej. Narody słow iańskie dość mocno zaznaczyły sw ą obecność w tyglu w ielokulturow ej Am eryki. O dgrywały i odgrywają znaczną rolę w w ielu dzie
dzinach w spółczesnego życia.
Słow iańszczyzną zajm ują się z punktu w idzenia naukowego, sp ecjalistycz ne tow arzystw a i poszczególne zespoły naukowców . W 1966 roku Podkom isja Badań nad Centralną, W schodnią i Południow ą Europą A m erykańskiej Rady T ow arzystw N aukow ych i Rady Badań Nauk Społecznych, rozpoczęły poszu kiw ania źródeł dla poszczególnych krajów słow iańskich. W latach 1970 uka zało się kilka źródłowych publikacji inform ujących o głów nych zbiorach.
W 1976 roku ukazała się zbiorowa praca pt. East Central and, Southeast
Europe. A Handbook of L ib ra ry and Arch ival Resources in North Am erica,
CLIO Press, Santa Barbara, Cal. ss. X I, 466. Jej celem było w ych w ycić źródła archiw alne i biblioteczne znajdujące się w Am eryce Północnej, a odnoszące się do Centralnej, W schodniej i Południow ej Europy. Z tej racji przewodnik ujął m ateriały dotyczące Polski. Badania zostały oparte na kw estionariuszu i w ykazały dobitnie, że opracowanie takiego inform atora było niezbędn ie ko
nieczne.
W ciągu prac nad inform atorem okazało się, że w iele bibliotek i archi w ów , posiadających potężne kolekcje nie ma odpow iednich k atalogów i do statecznych inform acji, często działają „po om acku”, oceniając poszczególne
tomy sw ych źródeł.
W obec tych problem ów Rada Doradcza Badań nad Źródłami A rchiw ów i B ibliotek składająca się z dziesięciu naukow ców opracowała w ytyczn e pro jek tu informatora, jego m etodologię i zakres. W ydany przewodnik ma za za danie dostarczenie naukowcom , archiwistom , bibliotekarzom , studentom i ba daczom podstaw ow ych inform acji o źródłach, m ateriałach, książkach, czasopi sm ach i kolekcjach dostępnych w głów nych bibliotekach, archiw ach i in sty tucjach naukow ych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, przez podanie ogól nej treści o ich zawartości. Badania objęły zasadniczo nauki hum anistyczne, socjologiczne, ekonom iczne, polityczne, w śród tych w szystkich dyscyplin do m inuje jednak historia poszczególnych krajów. Źródła archiw alne i biblio teczne odnoszą się do następujących krajów: A lbanii, Bułgarii, Czechosłow a cji, N iem ieckiej Republiki Dem okratycznej, Grecji, W ęgier, Polski, Rumunii
i Jugosław ii.
Przew odnik inform uje o zawartości 40 archiwów , bibliotek i instytucji specjalnych. Opis m ateriałów odbywa się kraj po kraju. Treść obejm uje krót kie syntetyczne raporty z zaznaczeniem specjalnych kolekcji, posiadających w yjątk ow e źródła w pew nych w yspecjalizow anych dziedzinach. Informacja
198 k s . R O M A N N IR
podaje pełny tytu ł instytucji, dokładny adres, telefon, godziny urzędowania czytelni, forma udostępniania m ateriałów, fotokopie i kseroksy, stan opraco w ania, w ykaz katalogów , inw entarzy alfabetycznych i rzeczowych, danych bi bliograficznych drukow anych m ateriałów odnoszących się do poszczególnych kolekcji. Instytucje w inform atorze um ieszczono w edług alfabetu. W obrębie danej in stytu cji w m iarę m ożliwości starano się przedstaw ić k olekcje obszer niejsze, później alfabetycznie w edług krajów, po czym następują podsum ow a nia. Zapis inform acji, katalogów , inw entarzy, publikacji podano w form ie oryginalnej, aby ułatw ić poszukiwania.
Indeks rzeczowy, geograficzny z odnośnikam i kolekcji w edług regionów, tem atów i instytucji ogrom nie ułatw ia korzystanie z cennej publikacji.
Nas interesują zbiory poloników w instytucjach am erykańskich. O gólnie należy stw ierdzić, że archiwa, biblioteki, uniw ersytety objęte badaniam i w in form atorze, posiadają ogromne zbiory poloników, do których zaliczam y ręko pisy, kolekcje pryw atnych osób, stare druki, czasopism a, zbiory kartograficz ne i ikonograficzne. Ogromnym m ankam entem publikacji jest, że nie uw zględ niła polonijnych zakładów naukowych, które na terenie S tan ów Zjednoczo nych posiadają najw iększy zbiór poloników.
Szczegółow e inform acje o Zbiorach polskich znajdzie czytelnik w infor m atorze. Dlatego pragnę podać jed ynie ogólne dane, by zorientować jak zna czne są te zbiory. K olegium Z w iązkow e pow stałe w 1912 roku posiada m ate riały do literatury, językoznawstwa, historii, polityki, socjologii, ekonomii, geografii, historii sztuki, m uzyki, folkloru, historii nauki i innych dziedzin dotyczących Polski. Osobny dział stanow ią źródła do historii, socjologii i k ul tury Polonii am erykańskiej. Specjalnością zbiorów są publikacje bibliogra ficzne, biograficzne, bio-bibliograficzne, encyklopedie, słow niki, dyrektoria. Z bibliografii kolegium posiada kom plet bibliografii polskiej K. E s t r e i c h e - r a. W dziale czasopism znajdujem y całe roczniki prasy polskiej i polonijnej w języku angielskim , francuskim i polskim. W sum ie zbiory liczą 21 tys. książek, 200 ty tu łó w bieżącej prasy, 2 tys. pam fletów . Na w yróżnienie za sługuje kolekcja polskich znaczków, oryginalnych obrazów, map, film ów i slajdów.
U niversity of British Columbia w w yodrębnionej polskiej kolekcji po siada 14 tys. książek, 92 tytu ły bieżących polskich czasopism . Na uwagę za sługują m onum entalne w ydaw nictw a i czasopism a Polskiej A kadem ii U m ie jętności. Bogaty jest rów nież dział b ibliografii i encyklopedii.
U n iversity of California at B erkeley posiada 12 tys. polskich książek z po lityk i, biologii, rolnictw a, sztuki, m atem atyki, ekonom ii i archeologii, 70 ty tułów daw nych czasopism i 50 bieżących. Archiwum liczy 108 jednostek, głów n ie pam iętników . 190 tytu łów czasopism. Komplet dzieł Oskara K o l b e r g a . Publikacje k lasyków literatury polskiej, dawnych i współczesnych.
U niversity of Chicago posiada 17 160 książek polskich z bibliografii, lite ratury, folkloru, historii, geografii, polityki, ekonom ii, socjologii i antropo logii. N ajcenniejszym i są stare druki z XVI i XVII w ieku. Wśród nich w y dania K o p e r n i k a , De revolu tionibus z 1543 i 1566 roku. K sięgozbiór z h i storii Polski liczy 3 tys. tomów. Wśród historyków N a r u s z e w i c z , L e l e w e l , K a l i n k a , F i n k ę 1, W o j c i e c h o w s k i , S m o l k a , B o b r z y ń- s k i , B a l z e r . U niw ersytet posiada m onum entalny S łow n ik geograficzn y
K r ó le stw a Polskiego, 16 t. Polska literatura liczy 7 tys. tomów. Ze źródeł
praw niczych biblioteka posiada rzadkie w ydaw n ictw o Volumina le gum 1733— 1952 i Dziennik pra w K r ó le stw a Polskiego 1815—61, Tl t.
C leveland Public Library posiada kolekcję liczącą U tys. tom ów polskich książek. Zbiór opracowany jest w następujących działach: reference, czaso pisma, źródła, encyklopedie i słow niki, inform atory i podręczniki, antropolo gia i etnografia, historia — średniow iecze, XVI w iek, XVII w iek, XVIII wiek, X IX w iek, X X w. miscellanea, departam ent literatury polskiej liczący 8 500
tomów, pam flety i rękopisy. W szczególny sposób zwracam uwagę na ten zbiór posiadający bogate zaplecze źródłowe.
Polska kolekcja w Columbia U niversity posiada 31 tys. tomów. Z b iblio grafii znajdujem y H a h n a, F i n k i a, E s t r e i c h e r a , K o r b u t a . Serie w ydaw nicze Polskiej A kadem ii U m iejętności i Polskiej A kadem ii Nauk. L icz ne są stare druki z XVI i XVII w iek u (m. in. M a c i e j z M i с h o w a, Piotr T o m i c k i , Marcin K r o m e r , Szym on S t a r o w o l s k i ) . Ze staropolskich poetów posiada w ydaw nictw a J a n i c k i e g o , S a r b i e w s k i e g o , K o c h a n o w s k i e g o , R e j a . Pierw sze w ydania S i e n k i e w i c z a i M i c k i e w i c z a . Posiada 55 tytu łów polskich czasopism. Duży zestaw p ośw ię
cony jest literaturze okresu II w ojny św iatow ej.
Ogromną kolekcję poloników posiada Harvard U niversity w Cambridge, Mass. Zbiór liczy 50 tys. tomów, w tym 30 tys. tytułów . H istoria Polski ma 7 678 publikacji, a literatura polska — 7 522. M ateriały źródłowe znajdują się w następujących działach: bibliografie, encyklopedie i słow niki, serie w yd aw nicze, zagadnienia literatury ogólnej, czasopism a literackie, historia, poszcze gólni pisarze, językoznaw stwo polskie, folklor, pedagogika, filozofia, archeo logia. Zbiór posiada zarówno kom plety dawnych w ydaw n ictw , jak i w spół czesną literaturę.
Źródła archiw alne do dziejów Polski w końcu X IX w ieku, I w ojny św ia tow ej, okresu m iędzyw ojennego, II w ojny św iatow ej i czasów powojennych znajdują się w Hoover Institution on War, R evolution and Peace. Polska kolekcja obejm uje 28 tys. tomów, 2 130 tytu łów czasopism i 268 bieżących periodyków. Kolekcja podzielona jest na następujące zespoły: 1. dzieje Polski w X IX w ieku, 2. I wojna św iatow a — archiw alne i specjalistyczne kolekcje, 3. polityka poszczególnych partii 1890—1918, 4. Polska w okresie m iędzyw o jennym 1:918—163®, 5. p olityka poszczególnych partii 1918—1938 — PPS, KPRP, KPP, 6. historia polityczna i dyplomacja, 7. II w ojna św iatow a — archiwum personalne gen. S i k o r s k i e g o , archiwum gen. A n d e r s a , archiwum pol skiej am basady w M oskwie (1941— 1943), 8. Polska po 1945 roku — dokum en ty rządu, PZPR, 9. pow ojenne czasopisma. Zbiór archiw alny Hoovera ma w y jątkow e znaczenie dla badań polityki polskiej i ludow ego ruchu robotniczego. K ilka lat tem u opublikowany został inw entarz kolekcji polskiej.
K olekcja Polska w U niversity of Illinois składa się przede w szystkim z publikacji dotyczących historii literatury polskiej i liczy 23 700 tomów. Na
uwagę zasługują kom plety czasopism literackich.
W 1972 roku Biblioteka Kongresowa posiadała 90 tys. tom ów polskich książek, 5 tys. starych czasopism, 130 tytu łów bieżących periodyków i 2 tys. roczników. Kolekcja polska ma następujący układ: 1. ogólne w ydaw nictw a, bibliograficzne i biograficzne, 2. geografia i dem ografia, 3. m apy sięgające XVI w ieku, 4. historia — n iezw ykle cenne źródła jak Monumenta Poloniae
Historica, Mon umenta Medii A e v i Historica, A cta Tomiciana, 5. rękopisy —
kolekcje listów P u ł a s k i e g o , K o ś c i u s z k i , W a s z y n g t o n a , polskich im igrantów, W. K r z y ż a n o w s k i e g o , M o d r z e j e w s k i e j , 6. miscella
nea — głów ne polskie stare druki, 7. polityczne —■ dotyczące W olnego Miasta Gdańska, 8. praw nicze ■— Dziennik P ra w K r ó le s tw a Polskiego, 76 t., Monitor
Polski, Dziennik Ustaw, 9. ekonom iczne, 10. językoznaw stw a, 11. literatury —
w ydania polskich pisarzy począwszy od XVI w iek u aż po w spółczesne, kry tyczne opracowania, 12. pedagogiki i historii nauki, 1:3. filozofii i religii — w ydania polskich filozofów , publikacje Kościoła katolickiego, 14. sztuki — oryginalne obrazy, rzeźby polskich artystów , album y, 15. fotografika, 16. m u zyka — publikacje i utw ory polskich kom pozytorów, nagrania płytow e, 17. polonika am erykańskie. Przy kom puteryzacji B iblioteki K ongresow ej jest to najbardziej nowoczesna placów ka inform ująca o polonikach na terenie S ta nów Zjednoczonych.
igra-2 0 0 k s . R O M A N N IR
tion History Research Center, który specjalizuje się w zbieraniu źródeł do historii im igracji polskiej. Centrum posiada w tej chw ili znakom ite osiągnię cia na polu m ikrofilm ow ania czasopism polonijnych. M. in. zostały zmikro- film ow ane całe komplety: Dziennik Z w ią z k o w y 1908— 1971, Glos Polek 1902— 1973, Naród Polski 1897— 1971, N o w y Ś w ia t 1920— 1970, Zgoda 1087— 1971. Z rę kopisów należy w ym ienić kolekcję papierów P a r y s k i e g o , Kongresu Polo
nii A m erykańskiej, m ateriały E. R ó ż a ń s k i e g o , J a s k ó l s k i e g o .
K olekcja polska w N ew York Public Library liczy 35 tys. tom ów i roz planowana jest w działach: 1. bibliografie, 2. czasopism a, 3. reference, 4. sta tystyka, 5. językoznaw stwo, 6. literatura, 7. folklor, 8. religia, 9. pedagogika, 10. filozofia, 11. sztuka, 12. muzyka, 13. teatr, film , 14. prawo, 15. polityka, 16. dyplom acja, 17. wojskow ość, 18. ekonomia, 19. socjologia i historia nauki, 20. geografia i dem ografia, 21. antropologia i archeologia, 22. etnografia, 23. m niejszości narodowe, 24. historia im igracji, 25. historia Polski.
U niversity of P ennsylvania w sw ych zbiorach posiada 4 548 książek pol skich, w tym z literatury i językoznaw stw a 2560 tytu łów , socjologii 1821, b i bliografii 112, sztuki 15, historii Kościoła 40, bieżących czasopism 34 tytuły.
Osobno zam ieszczona jest inform acja o archiw um i b ibliotece Instytutu im. Józefa Piłsudskiego w Now ym Jorku, który w sw ym archiwum posiada 40 tys. dokum entów, 7 tys. polskich książek, 10 tys. fotografii. B iuletyn y na bieżąco inform ują szczegółow o o zbiorach.
Warto zwrócić uwagę na takie źródła znajdujące się w P olish Institute of Arts and Sciences in Am erica, działający rów nież w Now ym Jorku, a spe cjalizującym się w m ateriałach dotyczących historii Polski, literatury, sztuki, teatru, film u, m uzyki, folkloru, m alarstwie.
W Kanadzie U niversity of Toronto ma znaczną kolekcję polską, na którą składa się 14 tys. książek i 270 tytu łów b ieżących czasopism.
Dla studiów nad historią Polski, historią kultury, dem ografii, socjologii, polityki, ekonom ii, Kościoła k atolickiego w Polsce, historii Polonii w Stanach Zjednoczonych, czasopism polskich i polonijnych w ogóle w szystkiego co zw iązane jest z Polską i Polonią, informator oddaje nieocenione usługi.
