View of FINANCIAL EFFICIENCY IN LARGE AREA COMPANIES

Pełen tekst

(1)Oeconomia 8 (4) 2009, 51–59. POZIOM EFEKTYWNOCI FINANSOWEJ W PRZEDSIBIORSTWACH WIELKOOBSZAROWYCH Sawomir Jarka Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Streszczenie. W pracy wykorzystano m.in. metod analiz sprawozda nansowych. W ocenie efektywnoci nansowej przedsibiorstw szczególne znaczenie odgrywa wskanik rentownoci kapitau wasnego. Dokonano take analizy efektywnoci nansowej z wykorzystaniem metody unitaryzacji zerowej. Poddano kalkulacji kompleksowy wskanik efektywnoci (KWE). Najwysze wartoci uzyskay przedsibiorstwa o najmniejszej skali dziaalnoci, w dalszej kolejnoci plasoway si jednostki o redniej skali dziaalnoci. Najnisze wartoci kompleksowego wskanika efektywnoci odnotowano w przedsibiorstwach gospodaruj cych na areale powyej 500 ha UR. Warto wskaza , e im warto. wskanika zagregowanego blisza jednoci, tym dziaalno przedsibiorstwa bardziej zbliona jest do zaoonego wzorca, modelu charakteryzuj cego si najwyszym poziomem efektywnoci we wszystkich badanych obszarach. Sowa kluczowe: efektywno , wskanik kompleksowy, wielkoobszarowe gospodarstwa rolne, Polska. WSTP Efektywno naley do fundamentalnych poj w naukach ekonomicznych. Pojcie to jest stosowane w pracach z obszaru ekonomii, zarz dzania czy take prakseologii. To zarazem bardzo zoona i niejednoznacznie deniowana kategoria. W ujciu rynkowym efektywno oznacza korzy z maksymalizacji produkcji, a zwaszcza sprzeday wynikaj c z waciwej (optymalnej) alokacji zasobów materialnych i niematerialnych jednostki, przy uwzgldnieniu istniej cych ogranicze popytowych i podaowych. W dziaalnoci przedsibiorstwa efektywno odnosi si do kadego wariantu dziaania, pozytywnego i negatywnego (brak efektywnoci). Przyjmuj c odpowiedni horyzont czasu efektywno moe by wyznaczana w ujciu ex post i ex ante. Efektywno ex post dotyczy rezultatów zakoczonych procesów i stanowi wymiar osi gnicia zaoonych Adres do korespondencji – Corresponding author: Sawomir Jarka, Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsibiorstw, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: slawomir_jarka@sggw.pl.

(2) 52. S. Jarka. celów. St d te stopie jej dokadnoci jest wyszy od ujcia ex ante, w którym naley si odwoa do najlepszych wzorców czy normatywów. Szerokie deniowanie efektywnoci na gruncie innych dyscyplin naukowych podlega uszczegóawianiu i konkretyzacji, przede wszystkim w odniesieniu do jej pomiaru, wyodrbniania rónych jej rodzajów, zarz dzania ni i formuowania rekomendacji w zakresie jej poprawiania [Kulawik 2007]. Warto zauway , e wraz z upywem czasu zmienia si znaczenie samej efektywnoci, stosowanych kategorii czy sposobów kwantykacji. Kulawik przyjmuje, e efektywno. odzwierciedla aspekty ilociowe i jakociowe okrelonego systemu w sposób sformalizowany, albo tylko opisowy. Z matematycznego punktu widzenia efektywno moe by wobec tego ilorazem, rónic czy atrybutem systemu. Ten sposób rozumienia efektywnoci wskazuje, e nie jest to wielko absolutna, a bardziej wzgldna, relatywna do przyjtej podstawy odniesienia. Bior c powysze pod uwag, mona uzna e efektywno jest stopniowalna i róni ca si w zalenoci od przyjtych kryteriów oceny. Mona oczekiwa , e z punktu widzenia jednego kryterium oceny jednostka organizacyjna moe by uznana za efektywn , a po przyjciu innego staje si nieefektywn . Rozrónienie to bywa czsto pomijane w rozwaaniach nad efektywnoci , z racji trudnoci wywoanych brakiem stosowania kompleksowego, uniwersalnego systemu oceny. METODA BADA Celem gównym bada byo ustalenie zalenoci pomidzy rodzajem oraz skal dziaalnoci, a efektywnoci gospodarowania w przedsibiorstwach wielkoobszarowych. Do realizacji postawionego celu przyjto wykorzystanie nastpuj cych metod badawczych: • metoda dokumentacyjna, • metoda studiów literaturowych, • metoda ekspercka z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety, • metody statystyczne (opisu statystycznego, analiza korelacji, analiza regresji), • metody analizy sprawozda nansowych, • metoda unitaryzacji zerowej. Do oceny efektywnoci nansowej w sposób kompleksowy w badanych przedsibiorstwach wykorzystano metod unitaryzacji zerowej. Umoliwia ona przyjcie miary syntetycznej, wpywaj cej na zwikszenie przejrzystoci i stopnia porównywalnoci uzyskanych wyników. Rozpatrywanie jednego wskanika syntetycznego zamiast zbioru wskaników analitycznych umoliwia poznanie cznego wpywu wielu dziaa (parametrów) na skutki przeprowadzonych dziaa w obszarze outsourcingu. Inn zalet tego podejcia jest atwo budowy modelu tendencji rozwojowej zjawiska [Waszkiewicz 1998]. Zast pienie zbioru wielu zmiennych objaniaj cych przez zmienn syntetyczn wpywa na: • zmniejszenie liczby tych zmiennych, • wyeliminowanie ewentualnej wspóliniowoci, • uatwienie doboru postaci modelu, • eliminowanie moliwoci uzyskania wartoci ocen parametrów niezgodnych z kierunkiem oddziaywania pojedynczych zmiennych objaniaj cych na zmienn objanian . Acta Sci. Pol..

(3) Poziom efektywnoci nansowej w przedsibiorstwach wielkoobszarowych. 53. Oprócz wymienionych zalet konstrukcji miary syntetycznej naley zwróci równie uwag na pewne wady. Mog one dotyczy ewentualnych problemów z interpretacj merytoryczn wskanika syntetycznego. Aby zapobiec dylematom zwi zanym z ocen uzyskanych wartoci naley zwróci uwag na pojemno informacyjn uytych wskaników cz stkowych.. CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PRZEDSIBIORSTW Badania przeprowadzono w wielkoobszarowych gospodarstwach rolnych, na obszarze województw: wielkopolskiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego i warmisko-mazurskiego. Dane zebrano z 60 przedsibiorstw róni cych si skal prowadzonej dziaalnoci i wielkoci ekonomiczn . Liczba jednostek w poszczególnych latach bya staa. W tabeli 1 przedstawiono najwaniejsze cechy charakteryzuj ce badan zbiorowo . W badaniach uczestniczyy przedsibiorstwa, których powierzchnia wynosia powyej 100 ha UR. Byy to relatywnie due jednostki, o rozbudowanej strukturze organizacyjnej. W grupie obszarowej do 300 ha dominoway przedsibiorstwa jednozakadowe, natomiast w grupie powyej 300 ha czciej wystpoway jednostki dwu i wicej zakadowe. 40% badanych przedsibiorstw zmienio powierzchnie UR w badanym okresie, z tego ponad 25% ograniczyo powierzchni gospodarowania, a tylko ok. 15% j zwikszyo. Przecitny obszar badanych gospodarstw zmala z 599 ha UR w 2004 r. do 576 ha w 2007 r., co w ujciu wzgldnym daje warto ok. 4%. W ostatnich latach obserwuje si zmniejszenie oddziaywania tego zjawiska, co moe wiadczy , e najwiksze nasilenie zmian w strukturze agrarnej miao miejsce po akcesji do UE. Na zmniejszenie si przecitnej powierzchni gospodarstw w pewnym zakresie wpyna ustawa o ksztatowaniu ustroju rolnego, która ogranicza wielko nowoutworzonych gospodarstw. Jak wskazuje Guzewicz [2008], po integracji sprzyjaj temu równie ustalone zasady udzielania unijnej pomocy przy modernizacji potencjau wytwórczego gospodarstw oraz wprowadzone kryteria dostpu do rodków nansowych z tytuu ONW. Ustalone zasady i kryteria s bardziej korzystne dla gospodarstw mniejszych, co moe zachca wacicieli do formalnego ich podziau. Tabela 1. Cechy badanych przedsibiorstw Table. 1. Characteristics of companies Wyszczególnienie Przecitna powierzchnia UR (ha) Mediana Przecitna liczba ESU Mediana Zatrudnienie (liczba osób/100 ha UR) Mediana Warto maj tku w tys. z Mediana ródo: Source:. Wybrane parametry opisu przedsibiorstw w latach 2004 598,95 470,50 281,01 169,98 2,62 2,25 4692,39 2996,00. 2005 591,73 454,50 251,42 149,98 2,67 2,24 5116,28 3316,00. Opracowanie wasne na podstawie wyników bada. Author’s study.. Oeconomia 8 (4) 2009. 2006 582,25 460,50 260,45 150,93 2,71 2,19 5654,60 3931,00. 2007 575,97 460,50 247,23 164,25 2,71 2,23 6289,73 4240,00.

(4) S. Jarka. 54. Z przeprowadzonych bada wynika, e zatrudnienie w badanych przedsibiorstwach mierzone liczb osób na 100 ha UR utrzymywao si w badanym okresie na podobnym poziomie, co moe wiadczy o optymalizacji tego czynnika ju w okresie przedakcesyjnym [Jarka 2004]. Relatywnie niski poziom zatrudnienia powi zany by ze wzrostem ekonomicznej wydajnoci pracy mierzonej wartoci przychodów ze sprzeday na osob penozatrudnion . Najwiksz wydajno pracy odnotowano w przedsibiorstwach w grupie obszarowej 300–500 ha UR. Wskanik ten w poszczególnych latach osi ga wartoci okoo 16% wysze ni w gospodarstwach najmniejszych i ok. 8% wysze ni w jednostkach najwikszych. Tworzenie i odtwarzanie maj tku trwaego w gospodarstwach wielkoobszarowych naley do najtrudniejszych problemów w sferze ich zarz dzania [Guzewicz 1998]. Wynika to przede wszystkim z niskiej rentownoci przedsibiorstw rolniczych oraz wi cej si z tym maej zdolnoci akumulacji maj tku. Przedstawione w tabeli 2 wskaniki odnowienia maj tku pokazuj , jaki by w analizowanym okresie wysiek inwestycyjny poszczególnych grup przedsibiorstw. We wszystkich badanych latach najwysze wskaniki odnowienia aparatu produkcyjnego wykazyway przedsibiorstwa o najmniejszej powierzchni. Za najbardziej korzystny okres do prowadzenia dziaalnoci inwestycyjnej mona uzna lata 2006–2007, kiedy przy relatywnie wysokich wskanikach rentownoci w badanych przedsibiorstwach, wyst piy take korzystne warunki do inwestowania. Tabela 2. Warto nakadów inwestycyjnych oraz stopa inwestycji w latach i grupach obszarowych przedsibiorstw Table 2. Value of investment expenditures and rate of investment in years and area groups of companies Warto wskaników w latach w grupach obszarowych. Wyszczególnienie. Warto nakadów (tys. z/przedsibiorstwo). Stopa inwestycji (nakady inwestycyjne/ /amortyzacja) ródo: Source:. 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007. 100–300 ha. 301–500 ha. 500 ha. 84,39 272,00 344,70 232,87 2,10 6,08 5,76 3,15. 135,15 165,54 601,46 243,08 2,20 1,89 6,53 2,31. 691,63 893,29 780,79 832,71 1,42 1,90 1,94 2,16. Opracowanie wasne na podstawie wyników bada. Author’s study.. EFEKTYWNO FINANSOWA W PRZEDSIBIORSTWACH WIELKOOBSZAROWYCH – DIAGNOZA STANU W latach 2004–2007 najwiksza dynamika przychodów ogóem w przeliczeniu na jednego pracownika wyst pia w przedsibiorstwach najmniejszych i wynosia 150%. Warto tego wskanika bya uzaleniona bya zarówno od relatywnie niskiego zatrudnienia w tej grupie przedsibiorstw jak i wysokoci samych przychodów, przede wszystActa Sci. Pol..

(5) Poziom efektywnoci nansowej w przedsibiorstwach wielkoobszarowych. 55. kim z sprzeday. Warto pozostaych przychodów operacyjnych, wynikaj ca z dopat bezporednich bya porównywalna w przeliczeniu na jednostk powierzchni. Warto jednak zauway , e w badanej zbiorowoci przedsibiorstw utrzymuje si zjawisko szybszego tempa wzrostu przecitnej pacy w odniesieniu do przychodów ogóem na jednego zatrudnionego (tab. 3). Jak wskazuje H. Runowski [Runowski 2008] koszty siy roboczej nale do tej grupy kosztów, które w duszym okresie wykazuj szybsz tendencj wzrostow ni koszty pozostaych czynników produkcji. Oznacza to, e przedsibiorstwa korzystaj ce z najemnej siy roboczej s zmuszone zarówno do dalszej optymalizacji zatrudnienia, a przez to do wprowadzania bardziej pracooszczdnych technologii. Wysoki wzgldnie poziom substytucji pracy ywej prac uprzedmiotowion w tej grupie mona oceni take poprzez ksztatowanie si wskanika stopy inwestycji (tab. 2). Racjonalne gospodarowanie czynnikiem pracy najemnej w rolnictwie wynika przede wszystkim z sezonowoci zapotrzebowania na prac w ci gu roku. Utrzymywanie niszego poziomu zatrudnienia pozwala ksztatowa efektywno czynnika pracy w tych okresach agrotechnicznych, gdzie wystpuje naturalne zmniejszone zapotrzebowanie na nie. W badanych jednostkach dziki inwestowaniu w rodki trwae osi gnito konkurencyjny poziom zatrudnienia oraz wysok efektywno czynnika pracy. Tabela 3. Wskaniki efektywnoci czynnika pracy Table 3. Efciency indicators of labor Warto wskaników w latach

(6) rednio Dynamika w okresie 2004 = 100 2004 2005 2006 2007 Przecitna paca z pochodnymi na zatrudnionego rocznie tys. z. Wskaniki w grupach obszarowych przedsibiorstw 100–300. 24,11. 30,47. 33,89. 40,94. 32,35. 169,82. 301–500. 24,78. 25,15. 26,30. 31,87. 27,02. 128,60. 30,34. 31,49. 32,84. 36,42. 32,77. 120,02. > 500. Koszty cakowite na zatrudnionego rocznie tys. z 100–300. 214,49. 173,38. 214,49. 266,93. 217,32. 177,13. 301–500. 166,93. 167,64. 173,56. 203,62. 177,94. 121,98. > 500. 185,84. 202,39. 208,93. 238,75. 208,98. 128,47. Przychody ogóem na zatrudnionego rocznie tys. z 100–300. 267,56. 215,90. 267,56. 309,60. 265,16. 150,13. 301–500. 213,75. 191,41. 225,23. 294,42. 231,20. 137,74. > 500. 225,68. 229,42. 237,79. 275,40. 242,07. 122,03. Udzia pac z pochodnymi w kosztach ogóem 100–300. 15,69. 16,82. 16,75. 17,63. 16,72. 112,37. 301–500. 16,69. 16,20. 16,53. 17,16. 16,64. 102,81. 19,24. 18,93. 19,58. 19,31. 19,27. 100,35. > 500. Przychody ogóem na 1 z kosztów pracy. ródo: Source:. 100–300. 11,65. 13,31. 12,28. 12,99. 12,56. 111,47. 301–500. 9,02. 7,87. 9,12. 9,91. 8,98. 109,91. > 500. 7,95. 7,64. 7,96. 8,78. 8,08. 110,48. Opracowanie wasne na podstawie wyników bada. Author’s study.. Oeconomia 8 (4) 2009.

(7) S. Jarka. 56. W tabeli 4 przedstawiono ksztatowanie si poziomu efektywnoci maj tku, kapitau wasnego oraz sprzeday. W ocenie efektywnoci nansowej przedsibiorstw szczególne znaczenie odgrywa wskanik rentownoci kapitau wasnego, który jest cechuje si du pojemnoci informacyjn . W badanej zbiorowoci wysok rotacj aktywów charakteryzoway si przedsibiorstwa z grupy do 300 ha UR. Jednoczenie jednostki te osi gny najwysz rentowno kapitau wasnego, przy wysokim poziomie rentownoci sprzeday. Tabela 4. Wskaniki efektywnoci maj tku, kapitau wasnego i sprzeday w latach Table 4. Return on total assets, return on owner’s equity, turnover protability in years Wskaniki w grupach obszarowych przedsibiorstw 100–300 301–500 > 500 100–300 301–500 > 500 100–300 301–500 > 500 100–300 301–500 > 500 100–300 301–500 > 500 ródo: Source:. Warto wskaników w latach 2004. 2005. 2006. 2007. Rentowno aktywów 12,07 11,99 13,60 9,29 15,95 16,56 8,49 8,96 11,57 Rentowno kapitau wasnego 32,85 18,28 23,98 23,80 21,15 14,01 14,66 16,47 23,95 16,06 27,83 19,54 Rentowno sprzeday 32,32 28,19 27,95 24,21 24,37 13,31 32,33 28,94 18,04 12,62 15,76 16,12 Wskanik produktywnoci aktywów 59,03 57,59 73,97 97,45 81,18 75,52 63,84 71,05 75,07 72,76 65,53 66,83 Wskanik produktywnoci maj tku trwaego 254,87 109,45 140,26 159,24 206,71 193,21 141,85 149,19 178,47 183,23 177,73 212,79 13,43 18,31 12,16.

(8) rednio w okresie 2004–2007. Dynamika 2004 = 100. 12,77 15,03 10,29. 101,23 90,42 95,17. 24,73 16,57 21,85. 72,46 77,85 81,59. 28,17 24,74 15,63. 74,89 118,73 89,35. 72,01 72,90 70,05. 165,09 87,52 89,02. 165,95 172,74 188,05. 62,48 72,18 119,23. Opracowanie wasne na podstawie wyników bada. Author’s study.. Klasyczna analiza wskanikowa efektywnoci naley do kluczowych narzdzi oceny postpu przedsibiorstw w zakresie maksymalizowania ich wartoci w perspektywie strategicznej. Jej znaczenie wynika relatywnie z prostoty, przejrzystoci konstrukcji oraz interpretacji. Zauway jednak trzeba, e wspóczenie rozwijaj si take bardziej rozbudowane koncepcje zarz dzania nansami (zarz dzanie przez warto , ang. VBM), opieraj ce si na zaoeniu, e podstawowym celem przedsibiorstwa jest d enie do strategicznego, a wic dugookresowego wzrostu [Szablewski 2008].. Acta Sci. Pol..

(9) Poziom efektywnoci nansowej w przedsibiorstwach wielkoobszarowych. 57. WYKORZYSTANIE METODY UNITARYZACJI ZEROWEJ DO OCENY EFEKTYWNOCI PRZEDSIBIORSTW Metoda unitaryzacji zerowej umoliwia przeprowadzenie kompleksowej oceny efektywnoci nansowej w badanych przedsibiorstwach. Procedura badawcza obejmuje przeprowadzenie nastpuj cych etapów [Strahl 1990; Jarka 2004]: • zdeniowanie cech diagnostycznych, • normalizacja wartoci przyjtych mierników, • agregacja wskaników indywidualnych, • budowa wskanika zagregowanego. W procesie doboru wskaników wyoniono jeden o charakterze destymulanty (udzia pac z pochodnymi w kosztach ogóem) oraz siedem o charakterze stymulant, a mianowicie: przychody ogóem na zatrudnionego, przychody ogóem na 1 z kosztów pracy, rentowno aktywów, rentowno kapitau wasnego, rentowno sprzeday, produktywnoci aktywów i produktywno maj tku trwaego. W drugim etapie budowy kompleksowego wskanika efektywnoci (KWE) przeprowadzono procedur normalizacji wartoci przyjtych parametrów cz stkowych. Pozwolio to sprowadzi ich wartoci do przedziau <0, 1> i uwolni z okrelaj cego miana. W trzecim etapie budowy KWE, na podstawie znormalizowanej macierzy cech diagnostycznych wyodrbniono tzw. model przedsibiorstwa (Po). Obiektem tym jest hipotetyczne przedsibiorstwo, w którym kady z wyodrbnionych rodzajów efektywnoci przedsibiorstw przyjmuje najwysze rezultaty w caym badanym okresie. Nastpnie obliczono dla kadego przedsibiorstwa kompleksowe wskaniki efektywnoci charakteryzuj ce poziom efektywnoci w badanych obszarach. Ostatnim etapem budowy wskanika kompleksowego efektywnoci byo obliczenie redniej geometrycznej syntetycznych wskaników cz stkowych w przyjtych grupach obszarowych przedsibiorstw. W tabeli 5 przedstawiono warto kompleksowego wskanika efektywnoci w przedsibiorstwach róni cych si skal prowadzonej dziaalnoci. Na warto kompleksowego wskanika efektywnoci (KWE) w przedsibiorstwach wywary wpyw poszczególne cz stkowe wskaniki odnosz ce si do okresu bada. Ich analiza dowodzi, e w badanym okresie wystpoway wahania w ksztatowaniu si wysokoci poszczególnych wskaników rentownoci. Daje si zauway wyran popraw efektywnoci nansowej pocz wszy od roku 2004, tj. od akcesji Polski do Unii Europejskiej. Tabela 5. Warto kompleksowego wskanika efektywnoci w latach Table 5. Value of complex performance indicator in years Kompleksowy wskanik efektywnoci w latach Grupy obszarowe przedsibiorstw w ha 100–300 301–500 > 500 Ogóem w badanej zbiorowoci ródo: Source:. 2004. 2005. 2006. 2007. 0,644 0,559 0,483 0,562. 0,581 0,547 0,499 0,542. 0,599 0,497 0,488 0,528. 0,585 0,500 0,479 0,522. Opracowanie wasne na podstawie wyników bada. Author’s study.. Oeconomia 8 (4) 2009.

(10) rednia warto. KWE 0,602 0,525 0,487 0,538.

(11) 58. S. Jarka. Najwysze wartoci KWE uzyskay przedsibiorstwa o najmniejszej skali dziaalnoci, w dalszej kolejnoci plasoway si jednostki o redniej skali dziaalnoci. Najnisze wartoci kompleksowego wskanika efektywnoci odnotowano w przedsibiorstwach gospodaruj cych na areale powyej 500 ha UR. Warto przypomnie , e im warto. wskanika zagregowanego blisza jednoci, tym dziaalno przedsibiorstwa bardziej zbliona jest do zaoonego wzorca, modelu charakteryzuj cego si najwyszym poziomem efektywnoci we wszystkich badanych obszarach.. WNIOSKI 1. Z przeprowadzonych bada wynika, e zatrudnienie w badanych przedsibiorstwach mierzone liczb osób na 100 ha UR utrzymywao si w badanym okresie na podobnym poziomie, co moe wiadczy o optymalizacji tego czynnika ju w okresie przedakcesyjnym. 2. Najwiksz wydajno pracy odnotowano w przedsibiorstwach w grupie obszarowej 300–500 ha UR. Wskanik ten w poszczególnych latach osi ga wartoci okoo 16% wysze ni w gospodarstwach najmniejszych i ok. 8% wysze ni w jednostkach najwikszych. 3. W badanym okresie wyst pia reprodukcja rozszerzona maj tku, którego warto. zwikszya si o ponad 34%, przy czym najwikszy wzrost wartoci maj tku mia miejsce w grupie przedsibiorstw najmniejszych (o ponad 50%). 4. Klasyczna analiza wskanikowa efektywnoci wskazuje, e poszczególne przedsibiorstwa róniy si pod wzgldem wysokoci parametrów cz stkowych. W ocenie efektywnoci nansowej przedsibiorstw szczególne znaczenie odgrywa wskanik rentownoci kapitau wasnego. 5. Zgodnie z przyjtymi metodami badawczymi dokonano analizy efektywnoci nansowej z wykorzystaniem metody unitaryzacji zerowej. Poddano kalkulacji kompleksowy wskanik efektywnoci (KWE). Najwysze wartoci uzyskay przedsibiorstwa o najmniejszej skali dziaalnoci, w dalszej kolejnoci plasoway si jednostki o redniej skali dziaalnoci. Najnisze wartoci kompleksowego wskanika efektywnoci odnotowano w przedsibiorstwach gospodaruj cych na areale powyej 500 ha UR. Warto przypomnie , e im warto wskanika zagregowanego blisza jednoci, tym dziaalno. przedsibiorstwa bardziej zbliona jest do zaoonego wzorca, modelu charakteryzuj cego si najwyszym poziomem efektywnoci we wszystkich badanych obszarach.. PIMIENNICTWO Guzewicz W., 1998, Procesy dostosowawcze zachodz ce w wielkoobszarowych gospodarstwach rolniczych, w: Polskie gospodarstwa rolnicze w pierwszych latach czonkostwa, Wyd. IERiG , Warszawa. Jarka S., 2004. Restrukturyzacja pastwowych przedsibiorstw rolniczych. Szanse i ograniczenia, Wyd. SGGW, Warszawa. Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C., 1992, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarno ”, Gdask. Acta Sci. Pol..

(12) Poziom efektywnoci nansowej w przedsibiorstwach wielkoobszarowych. 59. Kulawik J., 2007, Wybrane aspekty efektywnoci rolnictwa, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, IERIG , Warszawa. Penc J., Leksykon biznesu, Placet, Warszawa, 1997. Reisch E., J. Zeddies, 1995, Wprowadzenie do ekonomiki i organizacji gospodarstw rolnych, Wyd. AR w Poznaniu. Runowski H., 2008, Tendencje zmian w ekonomice przedsibiorstw hodowlanych w 1997–2007, [w:] Roczniki Nauk Rolniczych, t. 95, zeszyt 1, Wyd. Wie Jutra, Warszawa. Strahl D., 1990, Metody programowania rozwoju spoeczno gospodarczego, PWE, Warszawa. Szablewski A., Pniewski K., 2009, Value Based Management. Koncepcje, narzdzia, przykady, Wydawnictwo Poltext, Warszawa. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o ksztatowaniu ustroju rolnego, Dz.U. z 2003 r. Nr 64, poz. 592. Waszkiewicz L, 1998, Syntetyczna ocena kondycji ekonomiczno-nansowej przedsibiorstwa w procesie restrukturyzacji, [w:] Restrukturyzacja a poprawa efektywnoci gospodarowania w przedsibiorstwie, Wyd. AE w Krakowie.. FINANCIAL EFFICIENCY IN LARGE AREA COMPANIES Abstract. A classical efciency ratios analysis indicates that particular companies vary in levels of partial parameters. A special role in evaluation of company’s nancial efciency is played by return on equity. The nancial efciency analysis was conducted according to the accepted research methods with use of a zero unitarization method. A complex performance indicator was calculated. The highest values were characteristic for companies of the smallest scale of operation, next there were entities of a medium scale of operation. The lowest values of the complex performance indicator were noted in companies operating on more than 500 ha of farmlands in Poland. It is worth to indicate that if the value of the aggregated indicator is closer to one, then company’s operation is more similar to an assumed model characterized with the highest level of efciency in all researched areas. Key words: efciency, complex indicator, large agricultural farms, Poland. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 21.11.2009. Oeconomia 8 (4) 2009.

(13)