View of THE INFLUENCE OF TECHNICAL PROGRESS ON THE MARGINAL PRODUCTIVITY OF FACTORS AND THEIR SUBSTITUTION IN FRENCH AGRICULTURE IN 1980–1999. SECTORAL APPROACH

Oeconomia 3 (2) 2004,

5

-1

5

WPŁYW POSTĘPU

TECHNICZNEGO NA ZMIANY

W PRODUKTYWNOŚCI

I SUBSTYTUCJI CZYNNIKÓW

PRODUKCJI ROLNICTWA FRANCUSKIEGO W LATACH

1980-1999.

UJĘCIE

SEKTOROWE

Lucyna

Błażejczyk-Majka, Radosław

Kala

Akademia Rolnicza

im.

Augusta

Cieszkowski

e

go w Po

z

naniu

Streszczenie. W pracy pr7.cclstawiono z111ia11y IV proclukty1Vnuści kra1\co1Vcj i substytucji czynników produkcji rolniczej. Badania przeprowadzono dla rol11ict1Va 1·r~1ncuskiq:o

w latach

1

980

-

ł

9

99.

Wykazano, że post-rp techniczny IV tym ukn.:sic po1Voclowal IVl'.rnst prnduktywności krn1\cowcj siły roboczej, natomiast procluktyw11ość krrn"icowa k<1pitali1 11ic wykazywała wi<;:kszych zmian. W toku bacla1·1 ustalono również. ż.c w mian;: upływu czasu elastyczność substytucji sily robocze.i i kapitalu ulegala l'.mnicjszcniu.

Słowa kluczowe: funkcja produkcji CES, produktywność krrn\cmva. clastyu.1rnść s ub-stytucji

WSTĘP

Gospodarka każdego kraju charakteryzuje się określonym potencjalem produkcyj -ny111, który wynika z ograniczonej dostępności zasobów. Jedna z możliwości zwi<,:kszc -nia zdolności produkcyjnych polega na lepszym wykorzystaniu posiadanych zasobów

lub zastąpieniu zasobów rzadkich zasobami taiiszymi czy l<1twicj dost<,:pnymi. Tak wi<,:c poprawę jakości lub zwiększenie ilości produkcji można uzyskać przez substytucjQ czynników produkcji jKamerschen, McKenzie, Nard i ncl I i

1

99

1

J. Substytucja JCSl rów -nież możliwa w produkcji rolniczej.

Ekonomiczny sens substytucji polega na takim _jej prowadzeniu, aby zmnicjsL)'Ć

jednostkowy koszt produkcji. Stąd substytucja jest o gran i czo na progiem ekonom iczncj

oplacalności. Oznacza to, że wartość efektu zastąpienia jednego czynnik<t proclukc.1i

Adres do koresponde1ic1i - Co1Tespo11ding author· Lucyna Lilażc_icl'.yk-Maika. Akademia l{ol11iQ;i im. Augusta Cieszkowskiego, Katedra Metod Matcmatycz11ych i Swtystycznych, ul. Wojsk~1 Polskiego 28. 60-637 Pozna1·1, tel. (061)

848

75 50: e-111ail: lma1ka I O<i!>au.pm.nan pl

Racloslaw Ka!J. Akademia Rolnicza im. 1\ugusta Cieszkowskiego, Katedra Metod M~11c111~nye1.­ nych i Statystycznych. ul. Wojsb Polskiego 28. 60-637 Pozm11i. tel. (061) 848 71 50: c-mail: kalar@owl.au.poznan. pl

6

L.

13/n::ejc

:::yk-Majka,

R.

Kala

inn

y

m

ni

e

może być mni

ejsza

niż koszt związany

z

tą zamianą.

Substytucja je

s

t

więc

ni

eroze

rwalni

e

związana

ze z

mian

a

mi

cen czynników

produkcji

,

pomiędzy

któr

y

mi

~jawisko t

o

występuje.

M

ów

i

o

t

y

m

teoria

Hick

sa

[Yeun

g,

R

oe

1971J. W produkcji

ro

lni

czej

,

ale

ni

e

t

y

lko

,

ważne są również ograniczenia

e

kologic

z

n

e

. Pro

g

iem

e

kologic

z-n

y

m b

i;:dz

i

e

np

. gra

nic

z

na

zdolność wchłaniania dan

ego

czynnika

czy

nnego przez glebę

I

Woś

1

996

].

Od początku l

a

t dz

iewięćdziesiątych

z

nac

ze

ni

e

takich

ogranicze11 w Europie

z

na

cz

ni

e

wzros

lo.

Proce

s s

ub

styt

u

c

ji j

es

t w

s

pi

era

n

y

pr

zez

postęp techniczny. Dzięki

ni

e

mu

w dług

im

ok

r

es

i

e

możliwe

j

es

t c

iągle pr

ze

krac

za

ni

e

osiągniętych wcześniej· wartości

gra

nic

z

n

yc

h

s

ub

s

t

y

tucji.

Na

pr

zyk

l

ad

,

wyn

a

l

ez

i

e

ni

e

bard

z

i

e

j

efek

t

y

wnej

m

a

sz

y

n

y

rolni

czej

po

zwa

l

a

pogli;:bić substytucję pomiędzy kapitałem i siłą roboczą, b

ez

zagrożenia

pr

ze

kroc

ze

ni

a

pro

g

u

e

konomic

z

n

e

j

oplacalności.

Wprow

adze

ni

e

do upraw

y

na

sio

n

otoczkowa

n

yc

h

pozwoliło n

a

do

sta

r

cze

ni

e

roślinom większej ilości

s

klaclnik

ów

pok

a

rmow

yc

h i

ochron-n

y

c

h

,

p

r

zy

j

e

dnoc

zes

n

y

m

z

mni

ejsze

niu

dawek

n

awozowyc

h n

a

jednostkę powi

e

r

zc

hni.

P

os

t

i;:

p

t

ec

hni

cz

n

y

j

es

t

więc

w

i

s

toci

e

proc

ese

m

ulatwiającym substytucję nakładów,

kt

ó

ra

p

ozwa

la n

a

zwiększenie efektywności produkcji

,

a

t

y

m

sa

m

y

m n

a

poprawę możli­ wości

produk

cy

jn

yc

h

I

Woś

1

998

]

.

Ce

l

e

m prac

y

j

es

t pr

zea

n

a

li

zo

w

a

ni

e

związków pomiędzy nakładami

w o

b

sza

r

ze

pro-d

u

kcj

i

ro

lni

cze

j

z

uwzględnieniem postępu

technicznego

.

D

o

b

acla

11

w

y

brano

jedn

ego

z

n

ajw

i

Q

k

szyc

h

produc

e

n

tów

żywności

w UE

-

Francję,

k

t

ó

r

e

j

r

oln

ict

wo.

od

początku

u

czes

tni

c

t

wa we

w

s

póln

y

m r

y

n

k

u

,

ul

eg

a

stałej

tran

sfo

rm

a

cji wylllu

sz

onej

konkurencją

o

rn

z r

e

for

m

ami

,

wynikającymi

z

polit

yk

i rolnej

w

UE.

Składa się n

a

nią,

popr

ze

d

zo

n

y

w

prowncl

ze

ni

c

lll

pułapów

prod

u

kc

ji

rolnic

ze

j

w

roku

1

980

i

kwot

ml

ecz

n

yc

h

w roku

1

98-

f. p

la

n Mac

S

h

a

rr

y'ego.

któ

r

y

o

b

e

j lll

own

l l

ata

1

99

1

-

1996

,

oraz

„

Ag

e

nd

a

2000

",

od11osząc<1

s

i

Q

cło

l

at

1

999

-

2

006

[Poc

z

ta

200

I

;

Walk

ows

ki

1

998

1.

A

nali

za

pr

o

duk

c

ji

l

h

1n

c

usk

i

ego

ro

lni

c

t

wa

w

l

a

t

ac

h 1

984

-

1

999

s

t

wa

r

z

a

wte

lll

lllożl iwość

wskaza

nia

s

kutków

prnwad

zo

n

yc

h r

efo

rlll.

Równocześnie u

kaza

ni

e

przeobraże11.

j

ak

i

e w

nilll

nastąpiły, może być

clo

l

x

ym

prog

n

os

t

y

ki

e

m

z

mi

a

n

,

jaki

e

czekają

rolnictwo

po

l

s

ki

e

po

wejściu cło

UE.

FUNKC

J

E

PROD

UKC

JI

.Jedną z czi;:ściej

st

osown

n

yc

h funk

c

ji

do

s

c

h

arakt

e

r

yz

owa

ni

a

proce

sów

produk

cy

j-ll

)'Ch

w

uj

9c

iu

m

akroeko

n

o

mi

cz

n

y

m

j

es

t funkcja

t

y

pu

CES

[Żółtowska

1

997

;

Fu

ss,

r-.

1

1

c1

::1

cldc

n 1

978;

W

e

lf

e.

We

l

fo

2

00.i;

Hanclb

oo

k

o

f

E

co

n

o

m

e

tri

cs

I

V

l

994J

.

J

es

t

o

na

p

osta

c

i

:

)', = /\(1L I' + (I - 1·)K-p) (J, (I)

t:

d

7

.

ic

)'

OZ

ll

nc

z

a

wielkość

produkcj

i

,

K

określa wielkość zaangażowanego kapitału,

ll

atom

i

as

t

L wyraża wielkość

llakl

nclów

prac

y

.

Pozostałe wielkości są

p

aram

e

tr

a

mi

csty

m

o

11

·

am

:

j

fu

nk

cj

i

.

Pi

er

w

szy z

ni

c

h A,

na

zyw

a

n

y

pa

r

am

e

tr

e

m

p

rzy

c

h

o

d

u

,

wyznac

z

a

11·1daj11ość

t

cc

lrn

iki

zas

to

owa

n

e

j

w proce

s

i

e prod

uk

cj

i

.

Udział

k

a

pit

a

lu i

prac

y

w w

i

e

l

-kości

produk

c

j

i

określa

pa

ram

e

tr

1·

(

0

<

1·

<

I

)

. n

ato

miast p (p

>

-

1

)

j

es

t

param

e

tr

e

m

s

ub

s

t

l'

tu

cyj

11

)

ni.

Związek

para

m

e

tru

p

z e

l:1stycz11ością

s

u

b

s

t

y

tucji

a

11 ntroli

g

ator. B

o

dk

i

n

.

I ls

ia

,1

_OOO I

określa

w

zó

r

:

ll'plyiv postępu technic::.nego na ::.miany 111 prod11kty11111ości ..

₇

( } = - - ,

l +

p

(2)

przy

czym

dln(LIK)

( } =

-d ln(rlw)

(3)

gdzie

w

jest

ceną

pracy,

a

r jest

ceną kapitału.

Jak

już

powiedziano

wcześniej, wielkość

substytucji

jest

związana

z

postępem

technicznym. W przypadku

analizy

danych

długookresowych

jego wp

lyvv

na

wielkość

produkcji nie

może być

zaniedbany.

Jednym

ze sposo

bów

uwzględnienia postępu

tech

-nic

znego

w

fu

n kej i prod u

kej

i jes

t

przyjęcie zalożenia, że oddziałuje

on jed

na

kowo

na

obydwa

nakłady.

W takim przy

padku [Kotowitz

1968]

dynamiczna

funk

c

ja

prod

uk

c

ji

typu

CES przyjmie

postać: I

Y,

-

=

A(vCP

+

(l-v)K-p) P e?.r, (4)

przy czym)

,

(J,

>

O)

określa stopę przyros

tu

wielkości

produkcji

w

j

e

dno

stce

cz

asu.

Produktywność

kra1\cowa

s

ily

roboczej

i

kapitału przyjmują wted

y

odpow

ied

ni

o

postaci:

}, - A-p Y, -p?.r

d

I

l

J(p+l)

- - · V -

e

CJL

L

'

(5)

Stąd

procentowe zmian

y

tyc

h

wskaźników

w

czasie

są

rów

ne

i

wynoszą),.

Postęp

techniczny

może być również uwzględniony

pr

zez wprowad

ze

nie

o

s

obnych

funkcji

określających

wzrost

efektywności każdego nakładu.

Pr

zy

t

ak

im

podejściu

funkcja

produkcji

wyrazi

się wzo

rem:

I Y, =A[v(Le'51_{)-p +(l- v)(K/'}1_)-p

1

-

P,

(6)

a funkcje

produktywności

kra1\cowych

przyjmą

fo

rm

y

ana

log

ic

z

ne jak we

wzora

c

h (

5),

z ty

m że parametr)

,

dla

siły

roboczej

należy zastąpić

pr

zez

t5

.

Wp

l

yw

postępu

t

ec

hni

cz

-nego j

est tu

zate

m

uwzględniany osobno

dla

każdego zaangażowanego nakładu

.

.leżeli

iloczy

ny

t5p

i

Jcp

przyjmują wartości

uj

emne,

to pr

zy

rosty

produktywności

kra1\

co

w

yc

h

czy

nników

produkcji

w

czasie

mają tendencję malejącą,

W pr

zec

i

w

n

y

m

przypadk

u

zmi

any

wartości produktywności

kra1icowych

nakładów, wynikające

z

działania

po

s

t

c;:

pu

technic

znego

,

są rosnące.

Jeżeli

t5

>

/

,

to

znaczy

,

że wpływ postępu

t

echni

cz

n

ego

na

silę robocząjcst

s

ilni

e

j

-szy

niż

na

kapitał,

co

powoduj

e

zastępowanie

s

il

y

roboczej

kapital

e

m.

Jeżeli r)

/

Je,

1

0

mamy

sytuację odwrotną.

Parametr

y

t5

i

).

charakteryzują więc

wp

l

yw

postępu

t

ec

hni

u

.-nego

na

ilości zaangażowanych

nakl

adów

,

nie

wyjaśniają

n

a

t

o

mi

a

s

t

żródel

t

y

c

h

z

mi

a

n

.

Większa wartość

parametru

t5

może wynikać

np.

ni

e

t

y

lko

z

p

o

pra

wy o

r

ga

ni

zac

ji

pra

cy

,

8

L. 13/a::ejc::yk-Majka, /?. Kala

al

e

i

z

wprow

ad

ze

nia

cło

pro

cesu

produk

c

ji

wyda

jni

e

j

szyc

h

ma

szyn

. Ob

u

tych param

e-trów n

ic

powi

nn

o

siQ

więc interpretować osobno

[K

o

t

ow

it

z

196

8

1

.

Kolejną modyfikację dynam

i

cznej

funkcji

CES

pr

ze

d

s

t

aw

ili

Yeu

n

g

i Roe [

1

97

lj

.

W

t

ym

podejściu

z

mi

e

nna

czasowa

t została zastąpiona

indeksem

rel

atyw

ny

ch

ce

n

czy

nnik

ów

prod

ukc

ji/,.

Ind

e

ks t

e

n

określa

wzór

:

l

,

=(

:v

}/(

:

vl,'

(7)

g

d

z

ie

10

j

es

t

us

t

a

l

ony

m

początkowym

mo

m

e

nt

em

sze

r

eg

u

czasowego.

W r

ezultac

ie

fun

kcja

CES

pr

zyjmie

postać:

I

[ 61 J.I

1

--Y1 =A v(Le ')-p +(1-v)(Ke ')-p P.

(8)

Produktywności

kra

1

·

1

cowe

nakładów

d

l

a

tak

z

mod

y

fikow

ane

j funkcji

CES

wyrażą się

natom

ia

s

t wzora

mi:

- -

ClY

' =A -p (ł

-

v)

(

-

Y

'

)(p+i) e-i.pl,_

Cl

K

K

(9)

W r

ezult

acie

elastyczność

s

ubsty

tucji

u

zmi

eni

a

się w czas

i

e

będąc funkcją

ind

eksu

!,. Określa ją

wzó

r

:

er

,

= - 1

-

11

+

c

Ą-

o)p

1

,

I

I

+

p

ESTYMAC

J

A

P

A

R

AME

TRÓW

(10)

Bezpośrednia

oce

n

a

para

me

tr

ów

d

y

m1111ic

z

n

e

j funk

c

ji

CES

n

a podstaw

ie sze

r

egów

cwsowyc

h n

at

r

a

fia

11<1

t

ypo

we

trudności wynikające

z

j

ej

nieliniowości. Przegląd

pr

zy

-bli

i'.

011

y

c

h m

e

t

o

d

it

crnc

yjn

yc

h

es

t

y

m

ac

ji

paramet

r

ów

funkcji

CES

można znaleźć

w

rn

o

n

og

r:11'ii

Żóltowskicj

I

1

997

].

Wśród

ni

ch wy

mi

eni

o

n

a

j

est

też

s

t

os

unkowo

pro

s

ta

mc1

o

da

1..:m

cn

ty

. Daje

o

n

a

j

ed

n

ak

zadowalające r

ez

ult

a

t

y

t

y

l

ko w pr

zy

p

adk

u,

gdy

wia-do

m

o,

;ie

parnm

ctr

su

b

s

t

ytuc

y

j

n

y

p

j

es

t

b

lisk

i

zeru.

W

wa

runka

ch

p

rod

uk

cj

i ro

lni

czej

wki

c

o

gr:111i

c

zc

n

ic

je

st je

d

n

ak

trudn

e

do

z

aakcep

t

owa

ni

a.

Inn

y

m

rozwiązaniem,

z

któr

ego

s

kor

1

.

ys

ta

n

o w pracy.je

st

przyj~cic zalożcnia. że

produ

ce

n

c

i

dążą

do

m

a

k

sy

m

alizac

ji

zys

ku

w

11

·

a

rn11ka

c

h

wo

ln

ej

konkur

e

ncji. Wt

e

dy

czy

nniki

prod

u

kcj

i

są

op

lac:

:

111

c

s

t

osown

i

e

do

i

c

h

produktywności

krai'1

cowyc

h I

B

l

a

n

g

1

999].

czy

li

że:

(

.

)

1

+1

>

- J } I -•l >I 11·, = 11,1\ 111

L

e 1 '.

( J

l+p

-

'

Y,

-J ,1

r

= f'J

A

1 (

I -

\I) -

e

·f. ' , I I

K

(I I)

g

d

1.

i

e

I'

je

·

t

ce11ą

p

r

od

uktu.

tąd.

po

zl

ogary

tm

owa

niu

.

wynikają nastQpującc

rów

nani

a

:

Wplyw postępu technicznego na ::miany 1v produktvll'l1ofri ..

₉

I

n

-

=

_{/3 1}

+

- -

In

-

+

- -

/

1,

(

Y

1

J

I

[

w 1 ) Óp

L

l

+

p

p1

l

+

p

( 1

2)

I

n

-

=

/3

₂

+ -

-In -

+

- - 1

₁

,

(

Y

1

J

_{I [ r}1 )

?..

p

K

1.

+p

p

1

1

-t-p

(I J)

g

d

z

i

e

,8

₁

=

-

(l

n

(A

-

P

v

))/(l

+p),

a

,8

₂

=

-

(ln(A-p(l-v))I(

I

+p).

W r

ezu

l

t

ac

ie

n

ieznan

e

param

e

tr

y

}.,

15,

p można

e

tymować

n

a

podstaw

i

e

m

o

l

e

l

u

l

i

ni

owego

p

os

ta

ci:

Z

=

X/3+

11

,

(

1

4)

gdz

i

e

11

j

est wekto

r

e

m

błędów

losowyc

h

,

n

a

t

omiast:

,

,

ra

1

o

In

[

-

"

"

·]

I

io

o

Pi

o

_/31

/31

/3

2

(

Y

J

o

(

w,

,

l

I'"

o

I

n

-

In

-

_/3

₂

Z=

L Ili

X=

P

1„

_/3

=

/3

„

I

+

p

I

n

(

;

J

,

'"

[~]

_/3

.j

8p

o

o

I

i" I

+

p

Io

_P

_io

/3

)

?t

p

In

(

l

:

)

'"

[

~1

l

+

(J

f<. Ili

o

o

I

i„ I 111

Zauważmy, że

ocena

współczynnika

r

eg

r

es

ji

,Bi,

j

es

t

lu

równocześnie oceną e

la

-styczności

s

ub

s

t

y

tucj

i

d

la

s

t

atycz

n

e

j

funkcj

i

CES

(po

r

ów

n

a

j

w

z

ó

r

(2)). Na

p

o

d

s

t

awie

formuły

(

I

O)

oce

na

ta

,

wraz

z

oce

n

a

mi

8p

i

)

,

p

,

p

o

z

wa

l

a

określić

z

mian

y

t

eg

o

pa

r

a

m

e

tru

w

cz

a

s

i

e.

ELASTYCZNOŚĆ

SUBSTYTUCJI

POMIĘDZY SIŁĄ ROBOCZĄ

I

KAPITAŁEM

Podstawą

a

na

l

i

zy

b

y

l

y

dan

e

zawar

t

e

w tab

e

li

I

.

Za

m

ia

n

;:

osiągni((lego

p

oz

i

o

mu

prod

u

k

e

j

i

przyjęto

ind

ek

sy

prod u

kej

i

z

ca

l

ego ro

lni

ctwa

,

s

k

on

s

tru

owan

e we

d

lug

formu

-l

y

Laspe

y

r

esa,

pub

l

iko

wa

n

e

pr

zez

FAOSTAT.

Silę roboczą zaangażowaną w

pr

o

c

es

i

e

pr

o

dukcji

wyrażono

jako ind

e

k

sy

ob

li

czo

n

e

n

a

pod

s

taw

i

e

li

c

z

b

y

pełnozatrudnionych

w

rol

ni

c

t

w

i

e

[T

a

r

get

m

e

th

odo

l

ogy„.

2000J.

Jako

miarę kapitału przyjęto

in

de

k

sy

wartości kapitału trwałego

b

ru

u-o

zaangażowanego

w

p

r

oce

s

produkcj

i

ro

lni

c

ze

j

(

F

F) .

.J

es

t to

z

mi

e

nn

a ag

r

egatowa

wyrażona wartościowo,

w któ

r

ej

skład wchodzą

111

.

in

.:

p

l

a

nt

ac

j

e

w

i

e

l

o

l

e

tni

e

,

s

t

a

d

o

pod

s

t

awowe

,

m

aszy

n

y

i

urządzenia,

bud

y

nki

,

wyposażenie

pr

zez

n

a

-czo

n

e do

tran

s

po

rtu

,

d

e

s

zczow

n

i

e

.

W

oszacowa

niu t

e

j

z

mi

e

nn

e

j

zastąpiono waność

IO

L. Blażejc::yk-Majka, R. Kala kapitału

w danym roku

ceną, jaką

rolnicy

mu

s

ielib

y

płacić

w badanym okresie

za

wymianę kapitału

na

n

owy,

możliwie

najb

a

rd

z

i

ej

podobn

y

cło

tego

,

któr

y

wymieniają

I

Manuał.

..

2

000].

Wartość kapitału trwałego

i

indek

sy

cen

zaangażowanych

cz

y

nnik

ów

p

r

ocl

uk

cj

i

(zm

i

any

w

za

robkach

i

z

miany

w cenach

kapitału trwałego) zaczerpnięto

z

rapo

rt

ów

Komi

s

ji

Europejsk

i

ej.

Ind

eksy

te

są

pr

zedstaw

ione

w odniesieniu

cło

k

ilku

l

at

b

azo

w

yc

h

,

wyrażone

w cenach

stałych

i

sko

nstruowan

e

wg

formuły

La

s

peyre

s

a

I

Hand book

... 2002].

W

szys

tki

e

zmienne

zostały

tak

przeliczone, aby oclnosily

się cło

roku

1980.

Uznano

,

że

w

wystarczającym

s

topniu

odzwierciedlają

one

z

mian

y

w

wy-mi

e

ni

o

n

yc

h

czy

nnik

ac

h

proclukcj

i

,

jakie

nastąpiły w

l

atac

h

1979

-

1999

.

Tabela I. Wartości z111ie1111ych użyte do estymacji li111kcji

CES

dla rolnictwa francuskiego, ocin

o-szącc sii;: do okn:su

1

980

-

1

999

T;1hlc I. Values or variables usecl in cstirnation or

CES

function for Frcnch agriculturc in years

1

980-

19

99

Indeksy Pd110L<1trucl- Kapilal Indeksy Indeks cen Indeks cen Rela1ywny

produkcji nicni trwaly brutto wynagroclzc1·1 kapitalu produktów indeks cen

rolniczej w rolniclwic (1980 = 100) za prac~ trwnłcgo rolniczych czynników I

Rok tl'/\OST/\T) (1000) w rolnictwie (l'J80 = 100) (1980= 100)

(1980 = 100)

)' _L K w p

19RO !OO.OO !OO.OO 100.00 IDO.OO 100.00 100.00 I .OOO

1981 '!7.68 96.95 117.00 116.80 99.41 111,90 0,851 1982 103.27 93.<JO 124.50 I :l 1.95 100.82 126.90 0.764 1983 <J'J.(18 90.85 136.06 152.50 I 00.43 136.50 0,659 198-1 107.XO 87.80 126.62 162.47 100.21 140,80 0,617 1985 104.85 84.71 131.35 175,75 99.52 143.00 0.566 I 'J8(1 IW.-IR 81.61 122.22 181.98 101,11 143.20 0.556 1')87 107.27 78.-16 12:1.15 190.23 102.23 140.20 0.537 19R8 105,1'0 75.30 141.99 197.90 1rn.5R 140.50 0.523 I 'J8') 10-1/>4 Tl. IO I 68.29 205.23 103.<J<J 151.44 0.507 I<)<)() 1!15.Xll 68.90 164.63 213.89 10-1,18 151.01 0.-187 l'l<)I I 05.(11) (>6.21 161.2) 123.99 I 04.47 151.29 0.466 I <)<J2 111.17 63.62 151.56 232.56 104.91 140.29 0.-151 1993 I 03.7') 61.13 1-11.1 <J 238,55 104.99 136.06 0.440 l'l9-1 103.27 58.(19 159.03 2-1-1.26 I 0-+.30 135.91 0.427 I ')'J5 10(,.22 56.35 179.<J-I 250.25 I 0-+.GO 137.12 0.418 I 1)1)(_{1 111.70 5-1.07 192.98 260.9-1} I 04.')I 137.12 0.402 I 1)<)7 _{112.-1:1 5 I .R3 208.90} 26(,,77 I 05.12 136.81 0.394 I 1)1)~ 11~.59 -19.70 207.56 n-1.52 I 05.4~ 135.61 0.38-1 lf)l)I) _{11-1.01 -17.6(J 223.12 279.28 105.95 131.23 0.379}

/rodln. la l'"clstawic 1cstawicr·1 Ft\OSTJ\T. ,.European Commissio11. The agricultural situation in 1hc Eu ro-J>L'.111 ll11 ilJll Repons'·. 13ru"cls. LuXL'lllbourg.

Sou1cc· Ow11 c.dcul:1tio11 hased rn1 d:1t:1 rro1n FAOSTAT. „European Comrnission. The agricultural situation in

the Eurnpe:rn l l11irn1. Report»» 13russcls. Luxcrnhourg.

/Vp/yiv postępu technic::nego na ::miany w prod11kty1v110.l'ci .. li

Zgodnie

z

mod

e

lem

(

14), zmienną zależną

jest odpowiednio

z

l

oga

r

y

t m

nwa

na

wa

r

-tość produktywności

sily

roboczej i

kapitału

(ln

(Y/

L)

,

ln(l

'

//()).

Z

mi

e

nn

y

mi

niezależny­

mi

są

natomiast

z

logarytmowane indek

sy

stosunku

cen

kapitału

trw

a

l

ego

i

wy

n

agro

d

z

c

i'1

za

pracę

w rolnictwie do cen produktów rolnicz

y

ch

(ln(r/p))

i

(

ln

(

i

i/p)) o

ra

z

r

e

lat

yw

n

y

ind

e

ks

cen.

W

celu

za

pewnieni

a

bardziej

zrównoważonych

oce

n param

e

tr

ów

r

eg

r

e

s

ji ind

e

k

s

ce

n

I, wyrażono

procentowo

w stosunku

d

o

roku

1980

.

W

y

niki

es

t

y

m

ac

ji

pr

z

ed

s

t

aw

i

o

n

o

w

t

a

beli

2.

B+ąd

s

tandardowy mod

e

lu

oznaczono

sy

mbol

e

m

s

,

a

pr

z

y

każdej

oce

ni

e

podan

o

w

nawia

s

i

e

jej

o

d

c

hyleni

e

standardowe.

Tabela 2. Wyniki estymacji modelu:

Z

=

X(J

+ /1

Table 2. Rcsults of cstimation in model:

Z

=

X(J

+11 Parametry modelu

Oceny 0.622 (0,231) -0.595 (O, 126) 0.530 (O. 198) -0,752 (0,301)

Źródło: Obliczenia własne przeprowadzone za pomocą programu S1mis1ica. Sourcc: Own calculation carried out with the usc or S1r11is1irn package.

/3

5

o.

n

i

(0. 170)

s

0.11.1

W

szys

tki

e

p

ara

metr

y

m

o

delu

okazały się

i

s

totn

e

n

a

p

oz

i

o

mi

e

ex=

0.05.

Ni

e

mni

ej

,

do

u

zys

k

a

n

yc

h

ocen

należy podchodzić ostrożnie,

bo

użyte

z

mi

e

nn

e

objaśniające określają nakłady

j

e

d

y

ni

e

pośrednio,

a

mod

e

l

stanowiący

p

ods

t

aw<;: esty

m

acj

i

w

y

prow<id

zo

n

o

pr

7.y

wa

runku

,

że

naklady

oplacane

byl

y

proporcj

o

nalni

e

do

i

c

h

wydajności

kra1'1cow

yc

h.

Na

podst

aw

i

e

pr

zeds

t

aw

ion

yc

h

ocen

można wyznaczyć wielkości mające

b

ez

p

o

-średnią interpretację ekonomiczną. Elastyczność

sub

s

t

y

tu

c

ji

s

t

a

t

ycz

n

e

j fi.1

n

k

c

ji

C

L

·

określa {33 = 1/(1

+

p).

Il

o

ra

zy

:

pozwalają

n

ato

mi

as

t

ustalić

s

topy pr

z

yrost

u

nakładów

powodow

a

n

e

po

s

t

<;:

p

e

m t

c

c

l111

i

cz

-n

y

m

.

Ponieważ

1

,

534

=).

>

o=

-

1

,

600,

więc

efekt po

s

t

<;:

pu

t

ech

ni

cz

n

eg

o p

o

s

t

ron

i

e s

i

l

y

robocz

e

j

był niższy niż

po

s

troni

c

kapitału.

Na

p

od

s

tawie pr

z

eb

i

eg

ów

f'unk

c

ji

e')I,

ora

1

.

eJ,J,.

od

ni

e

s

i

o

n

yc

h

do

l

at

,

prz

e

dst

a

w

i

o

n

y

ch na

r

y

s

unku I

można stwierdzić, 'ie

w

p

l

y

w

postępu

technicznego

n

a

kapital

w

latach

1

980

-

1

999

w

y

k

azy

w

a

l

t

e

nd

e

n

c

j

i;

malejącą Postęp

t

ec

hni

c

z

n

y

pow

odowa

!

więc

o

g

rnnic

za

ni

e

ilości zaangażowanych

j

e

d

n

os

t

e

k

kapitalu

,

jednak

w

miart

<

upływu

czas

u

wplyw ten b

y

l

co

ra

z

mni

e

j

szy.

T

a

ki

s

t

an

o

dp

o

-w

i

ada

sy

tuacji

,

w

której

zaangażowany w

proce

s

produkcji

k

a

pit

a

l

s

t

o

i

1

1a t

a

k

wy

s

ok

im

poziomic

t

ec

hni

cz

n

y

m

,

że

w

miarę

upl

y

wu c

z

a

s

u

cora

z

tn1dni

e

j

wprowadzać

w

r

am

ac

h

tego

czy

nnik

a

ud

osko

nal

e

ni

a.

Odwrotną zależność,

a

l

e z

n

ac

z

ni

e

slabszą, można

:rno

h

-serwować

w

pr

zy

padku

siły roboc

z

ej.

Rosnący wpływ postępu

t

ec

h

n

i

cz

n

ego

n

a

pra

ce;

może być

w

y

ni

k

i

e

m np

. cora

z

l

e

p

sze

j

o

r

ga

niz

ac

ji

pra

cy

wśród

ro

l

ni

ków

f'r

a

n

c

u

s

ki

c

h

.

Biorąc więc

pod

uwagę w

z

a

j

emn

y s

to

s

un

e

k z

aangażowanych

w

p

roce

s

ob

u

czy

nni

ków

produkcji

,

następowalo

ogra

ni

c

z

a

ni

e

wielkości zaangażowanego

ka

pit

a

lu

n

a

r

zecz

s

il

y

r

oboczej

,

przy

c

zy

m

s

to

s

un

e

k t

e

n

ulegał

s

tabili

za

cj

i

.

1

2

o ClJ ~ N .~ ;::

u

~ o.. 1)• ;;; o o.. ;:i

i.

~

-~ _o -"' ~ ':: Rys. I. Fig. I. L Bla::ejc:::yk-ivfajka, R. Kala 5

l

' 4

--

-

-

praca

.

-

-

-

-

-

kapitał 3 2

Wp

l

yw

postqrn

t

ec

hni

cznego

n

a

c

zy

nniki produkcji

ro

lni

c

z

e

j

w

l

a

t

ac

h

1980- 1999

Th

e

inllu

c

n

cc o

r

tcchni

c

al

p

rog

r

css

Oil

fa

c

tor

s

in agri

c

ullllr

e

procluction in

ye

ar

s

1

980--1999

Z

uwa

g

i n

a

indeksację

ce

n n

ak

l

adów

ni

e

można

n

a

t

o

mi

as

t

oceniać

wspólcz

y

nnik

a

przyc

h

nd

u

;

\

a

ni

wspó

l

czy

nnik

a

ud

z

i

a

lu n

ak

l

adów

v,

które

związane są

z

parametrami

fJ

1

i

/

h

W kon

se

kw

e

n

cj

i

funkcj

e

kr

a

1

1cowyc

h

wydajności

n

a

l

dadów

określone

wzora

mi

(9)

można wyznaczyć

j

edy

ni

e

z

dokladnością

do

wspó

ln

ej

ska

li

.

W

y

kre

sy

te pr

ze

d

sta-w

i

o

n

o

na

r

ys

unka

c

h

2

i

3.

~

_o.. -100

"'

-"' 300

"'

;.. ó u ·C

"'

:

200

-'2

:~

g

100 ~ . .::; ::l -o () o

c.

_o co

°'

T

'

-,- -

,--"'

'

-t co co

°'

°'

T

'°

co

°'

co co

°'

o

°'

°'

R

ys.

"

/,

mia

n

y

procluk1yw11o~ci

kra1·

1

cowc

j

kapitału w

l

ata

c

h

1980-1999

l'i

g. 2.

Ch

:

111g

c

s

in rnar

g

inal p

ro

du

c

1i

v

i1

yo

f

ca

p

it

al

in

yc

a

r

s

1980-1999

co

°'

°'

W

b

ad<i

n

y

m

o

k

r

e

s

i

e

produktywność

kra11cow

a

k

a

pit

a

lu utr

zy

m

y

wa

l

a

się

n

a

s

t

a

l

y

m

po

z

i

o

mi

c.

chociaż analizując

wyk

r

es

n

a

r

ys

unku

2

i

tabelę

I

można zauważyć, że

n

a

.i

-wi~ksLc

s

p

a

dk

i

produkcyjności

kra

1

i

cowe

j

k

a

pita

lu

następowaly

w

m

ome

n

c

i

e

zwięk­

.1

ai

ti

a

ilości zaangażowanego

k

a

pita

lu

. W

pr

zy

p

a

dku

kap

i

t

a

lu

tr

wa

l

eg

o

,

jaki

zos

tal

tu

1

u

:

cd

s

t

aw

i

o

n

y

.

można

t

o

próbować wiązać

z

do

s

to

so

wan

i

e

m

proce

s

u

produkc

y

jn

ego

do

111oiliwości

I

r

od

uk

cy

jn

yc

h

.

Ma

t

o

n

p. mi

ejsce

.

g

d

y

następuje

za

kup

h

a

li

udoj

owe

j pr

zy

11i

cpc

l11cj

ob

s

a

I

z

i

e

kr

ó

w

ml

ec

z

n

yc

h lu

b

ko

mb

a

jn

u

zbożowego

o

większych możliwo­

ściach

p

r

!(

;

robowyc

h

niż

mca

l

zbóż,

jaki

mi

d

ys

ponuj

e

gospoda

r

s

tw

o go

nabywające.

\V

pr

7

: padk

u

ro

l

ni

c

tw

a

francu

s

kiego

z

jawi

sko

ok

r

esowego

p

r

ze

in

wes

t

owa

ni

a

można

/Vplyiv postępu technic::nego 11a ::111ia11y iv prod11ktv1l'llo.\:ci .. Il

odnotować w latach

198

7-

19

90

oraz po roku

1

993

.

W okresach tych wzrost ilości

zaangażowanego w proces produkcji kapita·lu nie byl kompensowany spadkiem jego

ceny, a postęp techniczny nie powodowa·! wzrostu produktywności kra11cowcj kapitalu.

0' ₄₀₀ N u o .n 2 2:' . u; 300

"'

5

u 200 ·::::

"'

J2

:~ o 100 c >

>.

J---,--,--

;

_;;:

-5

_o

_o

6..

o N _-.o- \O co o co co co co co O\ O\ O\ O\ O\ O\ O\

Rys. 3. Zmiany produktywności krai'1cowcj sily roboczej w lalach 1980-1999

Fig. 3. Changcs in marginal procluctivity ot"labour in ycars 1980-1999

Z kolei produktywność sily roboczej wykazuje stalą tendencje,: rosnącą. .Jej roczna

stopa wzrostu wyniosla około 5%. Potwierdza to wcześnie.i przedsrnwionc przypu

sz-czenie, że efekty postępu technicznego, wprowadzanego w rolnictwie rrancuskim w latach

1

980

-

1

999

,

były lepiej wykorzystywane przez silę roboczą n iż kapi1al.

O intensywności zmian nakladów z uwzględnieniem cen i postc,:pu technicznego

świadczy wartość elastyczności substytucji określona wzorem (I

O).

Zmiany tego par;1

-111etru w czasie przedstawia wykres na rysunku 4 . .Jego przebieg ma wyraźną tendencje,:

spadkową, począwszy od wartości

2

,

03

w roku

1

980

do

1.09

w roku

1

999,

przy czym

tempo tych zmian do roku

1

985

jest bardziej intensywne niż w pozostałych latach.

Analizując dane zawarte w tabeli I można zauważyć, że do roku

1

985

wzrastaly ceny

pracy, a cena kapitalu trwałego utrzymywała się na tym samym poziomic. Nastc,:powalo

więc stopniowe zmniejszanie stosunku cen nakładów (r/111), co powodowalo zwic,:ksz;1

-nie stosunku ilości zaangażowanych czynników produkcji

(UK).

Zwic,:kszcnic stosunku cen nakladów (r/111), czyli stosunku ich produktywności kra11cowych. o

1

%,

powodow::ilo

zmniejszenie stosunku zasobów

(UK)

o 2% w roku

1

980

oraz o oko Io I% w roku

1

999.

Świadczy

to o tym,

że

we francuskiej produkcji rolniczej w bach.mym okresie,

z uwzględnieniem cen nakladów i postępu technicznego, nastc,:powalo znacznie szybsze

ograniczanie sily roboczej niż kapitalu.

Analogiczną analizę przeprowadzono również korzystnjąc z indeksów produkcji

ko11cowej publikowanych przez EUROSTAT. Wtedy nakłady si ly roboczej wyrażono

liczbą aktywnej zawodowo ludności rolniczej, a kapitał liczbą wykorzystywnnych cią­ gników lub kombajnów zbożowych. Estymowane na podstawie takich zmiennych

i

ich kombinacji parametry prowadzą do zbliżonych konkluzji.

14

2.5

l

·

g·

2.0 >. u;

.g

1,5 -Vl ·u 'Vl

g

I.O N ~. ~ 0.5 n;

L. 13/a±ejc::yk-Majka. R. Kala

0,0 -,--,--,----,·~~~~~~~~~~~~~~~~~·~·,-·~ ~~-co co

°'

°'

°'

'°

co

°'

°'

Rvs. -1. /.miany elastyczności substytucji sily roboczej i kapitalu w latach 1980-1999

Fig. 4. Changcs in clasticity or substitution betwecn labour and capital in ycars 1980-1999

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

W badan

y

m

o

kr

es

i

e

postęp

t

ec

hnic

z

n

y

powodował

s

ilniej

sze

o

gra

nic

za

ni

e

kapitału

tr

wn

l

cgo

ni

/'. s

il

y

r

o

b

ocze

j. W

miarę upływu

czas

u

wp

l

yw

postępu

tec

hnic

z

n

ego

n

a

kap

it

a

l

s

l

ab

!

,

a

n

a

silę roboczą

wzrasta

!.

Dz

i

a

l

a

ni

c

postępu

t

ec

hni

cz

n

ego

wprowa

d

za

n

ego

do rol

ni

ctwa

francu

s

ki

ego

by

l

o

ski

ero

wa

n

e

g

l

ów

ni

e

n

a ogra

ni

cza

ni

e

s

il

y

roboc

ze

j.

dzięki

czem

u

produktywność

kra11co-w

a

t

e

go

czy

nnik

a

produk

c

j

i

w

z

ra

s

tal

a

średnio

o 5

%

roc

z

ni

e

.

Produktywność k

rat'1c

owa

kap

i

talu

utr

zy

m

ywa

l

a

się

n

a

s

ra

l

y

m

poz

i

o

mi

e.

a

w

lat

ac

h

1

987

-

1

990

oraz

po roku

199

3

następowaly

n

awe

t j

e

j

s

padki

,

któ

r

e

można wiązać z

ok

r

es

owym

pr

ze

inw

es

towani

e

m

l

ego czy

nnika p

rod

uk

cj

i

.

W

o

kr

esac

h

t

y

ch w

z

ro

s

t

ilości zaangażowanego

w

pro

ces

produk

c

ji

kapitału

ni

c

b

y

l

ko

mp

e

n

s

owa

n

y

s

padki

e

m

j

ego

ce

n

y,

a

postęp

t

ec

hni

cz

n

y

ni

e

p

owo

do11 n

i

wzros

tu

produktywności

krmicowej kapita

lu

.

W

bacl~111ym

o

kr

es

i

e

nasrępowal;i również

z

mi

a

n

a

elastyczności

s

ub

s

t

y

tucji. Jej

prz

e

bi

eg

111:1 wyra7.ną lcnclcncję spadkową,

pr

zy

c

zy

m t

e

mpo

t

y

ch

z

mi

a

n d

o

roku

1

985

by

l

o

b<t

r

cl

z

i

e

j int

e

n

syw

n

e

niż.

w

n

a

s

t

c;

pn

yc

h

l

atac

h.

Oz

n

acza

t

o

.

że

w

miarę

upl

y

w

u

czas

u

;

m

ia

n

y s

t

o

s

un

k

u n

a

klacl

ów (s

il

y

ro

b

ocze

j

cło kapitału)

b

y

l

y

cora

z

mni

e

j

wrażliwe

n

a

zm

i

a

n

y s

to

s

unku

ce

n

nakl

aclów (ce

n

y

k

a

pitalu

cło wynagrodzeń

za

pracę).

PIŚMIENNICTWO

n1:111g i\I.. i'l'l<J.: Tcori:1 ckonrnnii. Uj.,:cic rc1rospck1yw11c. \Vyclaw11ict11'0 'aukowc P\VN. Wa r-v :111·:1.

[uropc:111 Co1111nission ~OOO.: The agrirnltural situation in the European Union. Rcports. 13russcls.

Lu'\c111hourg.

1:·,\0ST1\ T: llll p://apps. J';io.nrg/

l'u:-s i\I„ i\lcl':1ddrn D.L.. 1978. Production Ern110111ics: A Dual Approach 10 Tl1cory and Appli

-c:111011s. \'olu1m; I: The Thcory of Production. Volu111c li: Applications or the Thcory or Prnduc11rn1. l::diturs A rnstcrdam. North-Hol l:111d.

IVp/yw postępu technic:::nego na ::111ia11y li' prod11ktv1v11ości .. 15

Handbook for EU agricultural pricc statistics. 2002. Oflice ror Ollicial Publica1io11s or the Euro -pean Communities. Luxcmbourg.

Handbook of Econometrics I V. 1994.

Introligator M.D .. Bodkin R.G .. Hsiao C.. 2000. Econometric Modcls. Tcchniqucs and Appli ca-tions. Prentice-Hall International, Inc .. London.

Kamerschen D.R .. McKenzic R.B., Nardinelli C., 1991. Ekonomia. Fundacja Gospodarcza NSZZ

.. Solidarność". GdaI1sk.

Kotowitz Y .. 1968. 011 the estimation or a Non-Neutral CES Production Function. Canadi:m

Journal or Economics. vol. I.

Manual on the cconornic accounts for Agriculture and Forcstry E/\A/ AAF 97 (Rcv. I. I). 2000. Office for O!Ticial Publications or the European Communities. Luxembourg.

Poczta W .. 2001. Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej. W: Gospodarstwa rolne w Unii Europejskiej. Korzyści i koszty. Wydawnietwo F/\PA Fundacja na Rzecz Rozwoj11 Pobkicgo

Rolnictwa. Warszawa.

Target methodology for agricultural labour input (ALI) statistics (Rcv. I). 2000. Orlice for Offie i al

Publieations or the European Communities, Luxembourg.

Walkowski /'vl., 1998. Wspólczcsnc tendencje w rozwoju europejskich procesów i11tcgracyj11ych.

UA/'vl. Pozm111.

Welfe W., Wclfc A .. 2004. Ekonometria stosowana. Polskie 'v\iydawnictwo Ekonomiczne. W:1r -szawa.

Woś A .. 1996. Prognoza przcksztalce1i strukturalnych polskiego rolnictwa do roku 2020. I l·:RiG/'.. Warszawa.

Woś/\.. 1998. Wzrost gospodarczy i strategie polskiego rolnictwa. l~scjc 2. IUZiCi/'.. W:1rsz;1w;1. Yeung P., Roc T„ 1971. lnduced lnnovation: A CES-Type /'Vleta-Production Function. Stall P:1pcr

P71-27. Dcpanment of Agricultural and Applied Economics. Univcrsity or Mincsota. Mi11c -sota.

Żóltowska E .. 1997. Funkcje produkcji. Teoria, estymacja. zastosowani;i. Wydawnictwo Uniwer -sytetu Lódzkicgo. Lóclź ..

THE INFL

UENCE

OF T

EC

HNICAL PROGR

ESS

ON THE

MA

R

GINAL

PRODUCTIVITY OF

FACTORS

AN

D

THEIR

SUBST

IT

UT

IO

N

I

N FRENC

ll

AG

RTC

ULTU

R

E

IN

1980-1999.

SEC:TORAL APPROACl

-

1

Abstracl. 111 the paper the changcs in the rnarginal productivity and clasticity or L1ctor' i11 French agricultural production lws hcc11 invcstigatcd. lt was shown that in ycars 1980-1999 the Lcchnical progrcss causcd the growth or marginal productivity or Jahour. hut the mar

-ginal produc1ivi1y or capital has did not indicatcd considcrahlc changcs. Morcovcr, it wa' establishcd thaL clasticity or subs1i1u1io11 hctwccn labour and capi1al was a dccrcasing runction or time.

Key words: CES production runction. marginal productivity. clasticity or suhstitution

z~1akceptow:1no do d1l1ku - Acccptcd for print: IO. 12.2004

- -

-

- - - -