Prezentacja na zajęcia (slajdy)

(1)

dr Marek Masztalerz

Wielkopolska Szkoła Biznesu 2011

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

O czym będziemy mówić ?

Informatyka w controllingu 10.

Strategiczna rachunkowość zarządcza 9.

BudŜetowanie & Controlling 8.

Rachunek kosztów standardowych 7.

Ceny i decyzje cenowe 6.

Próg rentowności & CVP 5.

Rachunek kosztów działań 4.

Kalkulacja kosztów 3.

Systemy rachunku kosztów 2.

Ewidencja i rozliczanie kosztów 1.

(2)

SYSTEM INFORMACYJNY RACHUNKOWOŚCI

© Marek Masztalerz GROMADZENIE

GROMADZENIE DANYCH DANYCH

PRZETWARZANIE PRZETWARZANIE

DANYCH DANYCH

PREZENTACJA PREZENTACJA INFORMACJI INFORMACJI

• obserwacja

• pomiar i wycena

• dokumentacja

• ewidencja

• rozliczanie

• kalkulacja

• sprawozdawczość finansowa

• raportowanie wewnętrzne

• deklaracje podatkowe

RACHUNEK KOSZTÓW

EWIDENCJA EWIDENCJA KOSZTÓW KOSZTÓW

KALKULACJA KALKULACJA

KOSZTÓW KOSZTÓW

ZARZĄDZANIE ZARZĄDZANIE

KOSZTAMI KOSZTAMI PLANOWANIE PLANOWANIE

KOSZTÓW KOSZTÓW

gromadzenie informacji o poniesionych kosztach w róŜnych przekrojach

kalkulacja kosztu wytworzenia na potrzeby sprawozdawcze (rachunkowość finansowa) oraz kalkulacja na potrzeby zarządcze

prognozowanie i planowanie przyszłych kosztów w ramach budŜetu, ustalanie standardów/normatywów kosztowych

kształtowanie poziomu i struktury kosztów

© Marek Masztalerz

(3)

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

© Marek Masztalerz Rachunkowość zarządcza (menedŜerska) to system gromadzenia, przetwarzania i prezentacji informacji finansowych i niefinansowych na temat firmy oraz jej otoczenia, którego celem jest wspomaganie menedŜerów w podejmowaniu decyzji operacyjnych i strategicznych.

PLANOWANIE PLANOWANIE

ORGANIZOWANIE ORGANIZOWANIE

MOTYWOWANIE MOTYWOWANIE

KONTROLA KONTROLA RACHUNKOWOŚĆ

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA ZARZĄDCZA

Rachunkowość zarządcza czy controlling???

RACHUNKOWOŚĆ

FINANSOWA I ZARZĄDCZA

dowolne raporty i analizy sprawozdanie finansowe

Prezentacja informacji

nie tak

Obligatoryjność

brak wysoki

Stopień standaryzacji

dowolny ściśle określony

Częstotliwość informacji

róŜne jednolite

Metody wyceny

ex post dokładność, rzetelność,

wiarygodność określony przepisami przepisy prawne i standardy

zewnętrzni i wewnętrzni RACHUNKOWOŚĆ

FINANSOWA

dowolny Horyzont czasowy

istotność i szybkość pozyskania Cechy jakościowe informacji

dowolny Zakres informacji

brak Wymagania prawne

wewnętrzni UŜytkownicy informacji

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

(4)

CONTROLLING

© Marek Masztalerz CONTROLLING

≠≠≠≠

^KONTROLA

CONTROLLING

=

REGULACJA, STEROWANIE

Controlling to instrument wspomagający zarządzanie poprzez spójny, ponadfunkcjonalny system informacyjny wspierający podejmowanie decyzji w róŜnych obszarach funkcjonowania organizacji.

Według róŜnych koncepcji CONTROLLER w firmie to:

nawigator na statku,błazen królewski lub duszpasterz w parafii.

ang.

to control to control

FIRMA JAKO SYSTEM CYBERNETYCZNY

© Marek Masztalerz KAPITAN

NAWIGATOR NAWIGATOR

STERNIK

KRONIKARZ WIOŚLARZE

Wytyczanie celu podróŜy

Wyszukiwanie dróg, obserwacja nieba i oceanu, prognozowanie pogody

Utrzymywanie kursu

Wiosłowanie

Prowadzenie dziennika pokładowego

O O

C

E

A A

N

(5)

Czym powinien się zajmować controlling ?

© Marek Masztalerz rachunek ekonomiczny

analiza finansowa

firmy kalkulacja

raportowanie wewnętrzne analiza

odchyleń od budŜetu

budŜetowanie

zarządzanie kosztami i efektywnością

biznesplany

wspomaganie zarządzania

Czym (czasem) zajmuje się controlling ?

„Dział Controllingu składa się z dwóch osób. Pani X zajmuje się kontrolą firmy a pan Y robi prognozy i analizy rentowności.”

W praktyce pani X chodziła po firmie i dokonywała wyrywkowej kontroli, np. magazynów, a pan Y najwięcej czasu poświęcał na przeglądanie

faktur i innych dokumentów księgowych, Ŝeby zrobić zestawienia kosztów w innym przekroju niŜ ten stosowany w księgowości.

„Dział Controllingu zajmuje się sporządzaniem sprawozdań finansowych i kontrolą finansową.”

„Nie mamy działu controllingu. PrzecieŜ księgowość się zajmuje finansami firmy, więc ma kontrolę nad tym, co się w firmie dzieje.”

(6)

Czemu się nie lubią?

© Marek Masztalerz KSIĘGOWOŚĆ nie lubi CONTROLLINGU

CONTROLLING nie lubi KSIĘGOWOŚCI

„My tutaj harujemy a oni spijają całą śmietankę: biorą nasze dane, robią kolorowe tabelki w Excelu i jeszcze dostają za to więcej od nas!”

„PrzecieŜ tych ich analiz nikt nie czyta! Komu to potrzebne?”

„Ciągle nam zawracają głowę i próbują wcisnąć dodatkową robotę.”

„Nie szanują nas: myślą, Ŝe my tutaj tylko klepiemy faktury.”

„Oni nie rozumieją, Ŝe rachunkowość to nie tylko podatki i ZUS-y.”

„W ogóle nie chcą współpracować. Robią problemy z przekazywaniem danych. W dodatku nie szanują naszej pracy i uwaŜają, Ŝe jest zbędna.”

„Nie śpieszą się z księgowaniami – muszę czekać do 20., Ŝeby mieć dane z poprzedniego miesiąca. A ja potrzebuję danych aktualnych!”

Wspomaganie zarządzania...

(7)

POJĘCIE KOSZTÓW

© Marek Masztalerz koszty i straty to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie

sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do spadku kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niŜ wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli (UoR)

KOSZTY ≠≠≠≠ WYDATKI

Nie kaŜdy wydatek jest kosztem, ale kaŜdy koszt pociąga za sobą wydatek.

KLASYFIKACJE I KATEGORIE KOSZTÓW

• koszty bezpośrednie i koszty pośrednie

• koszty stałe i koszty zmienne

• koszty produkcyjne i koszty pozaprodukcyjne

• koszty kontrolowane i koszty niekontrolowane

• koszty istotne i koszty nieistotne

• koszty uŜyteczne i koszty puste

• koszty rzeczywiste i koszty normatywne

• koszty zapadłe (utopione)

• koszty utraconych korzyści

(8)

GRUPY KOSZTÓW

© Marek Masztalerz KOSZTY

OPERACYJNE

POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE

KOSZTY FINANSOWE

koszty związane z podstawową działalnością firmy (produkcja, handel, usługi), np. zuŜycie energii, zuŜycie materiałów, koszty wynagrodzeń, koszty usług obcych, koszty najmu i dzierŜawy, wartość sprzedanych materiałów i towarów;

inne koszty związane z działalnością firmy, np.

darowizny, zapłacone kary i grzywny, niedobory majątku, odpisy z tytułu utraty wartości aktywów niefinansowych (trwałych i obrotowych), wartość sprzedanych niefinansowych aktywów trwałych

koszty związane z działalnością inwestycyjną i finansową, np. zapłacone odsetki, prowizje bankowe, odpisy z tytułu utraty wartości aktywów finansowych, ujemne róŜnice kursowe, wartość sprzedanych aktywów finansowych

UKŁADY EWIDENCYJNE KOSZTÓW

© Marek Masztalerz Zespół „5” lub „9”

Zespół „5”

Zespół „4”

Koszty wydziału X Koszty wydziału Y ...

Koszty działu A Koszty działu B ... itp.

Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie Koszty zakupu

Koszty dział. podst.

Koszty dział. pomoc.

Koszty zarządu Koszty sprzedaŜy Amortyzacja

ZuŜycie materiałów Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia Świadczenia dla prac.

Pozostałe koszty

koszty wg miejsc koszty wg miejsc powstawania (np.

powstawania (np.

działów, wydziałów, działów, wydziałów,

procesów) procesów) koszty produkcji

koszty produkcji wg nośników (czyli wg nośników (czyli w przekroju wyrobów, w przekroju wyrobów, usług lub klientów) usług lub klientów) koszty funkcji

koszty funkcji realizowanych realizowanych przez jednostkę przez jednostkę koszty proste

koszty proste wg rodzaju wg rodzaju

UKŁAD MPK KALKULACYJNY UKŁAD

FUNKCJONALNY UKŁAD

RODZAJOWY

(9)

Być konsekwentnym...

„Kawa, herbata, woda” w księgach firmy:

„PrzecieŜ wszystkie wersje są poprawne!”

„Skąd mam wiedzieć, jak koleŜanka to księguje?”

„A co za róŜnica, przecieŜ i tak pójdzie w koszty?!”

„I tak tego nikt nie kontroluje...”

Świadczenia Świadczenia na rzecz na rzecz pracowników pracowników ZuŜycie

ZuŜycie materiałów materiałów

i energii i energii

Pozostałe Pozostałe koszty koszty rodzajowe rodzajowe

DLACZEGO TAK JEST ?

Jak to moŜliwe ???

Zakupiono programy komputerowe i dokonano

jednorazowego odpisu.

„Zapomniano” o nabyciu samochodów w lipcu i naliczono

amortyzację za 4 miesiące.

(10)

UKŁAD FUNKCJONALNO-KALKULACYJNY

© Marek Masztalerz KOSZTY

DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ

KOSZTY ZARZĄDU

KOSZTY SPRZEDAśY

KOSZTY WYDZIAŁOWE

koszty bezpośrednio związane z podstawową działalnością jednostki (produkcyjną, handlową lub usługową)

koszty pośrednio związane z działalnością podstawową

koszty ogólnozakładowe, ponoszone poza wydziałami produkcyjnymi – najczęściej są to koszty stałe

koszty związane ze sprzedaŜą produktów i towarów, np. koszty reklamy, koszty transportu do odbiorcy, prowizje dla handlowców itp.

KOSZT WYTWORZENIA

ROZLICZANIE KOSZTÓW

© Marek Masztalerz Koszty rodzajowe w zespole „4” rozlicza się na koszty w zespole „5” na podstawie kluczy.

Klucze te mogą być ustalane arbitralnie (klucze procentowe ustalone w drodze negocjacji) lub oparte na stosownych nośnikach kosztów, czyli takich wielkościach, które w sposób moŜliwie wierny odzwierciedlają faktyczne rozłoŜenie kosztów pomiędzy produkty/usługi (w układzie kalkulacyjnym) lub miejsca powstawania kosztów (w układzie MPK).

Wynagrodzenia przypadające na konkretne produkty / usługi Liczba roboczogodzin

Koszty ogrzewania (MPK, UFK) Kubatura

Energia i amortyzacja w wydziałach produkcyjnych (UK) Liczba maszynogodzin

Czynsze za najem powierzchni (MPK, UFK) Powierzchnia

ROZLICZANE KOSZTY (przykładowe) KLUCZ

KLUCZ

Część kosztów rodzajowych moŜna rozliczyć bez stosowania kluczy na podstawie szczegółowej ewidencji, np. amortyzację środków trwałych i wynagrodzenia.

(11)

ARKUSZ ROZLICZENIOWY KOSZTÓW

© Marek Masztalerz 27 200 zł

4 200 zł 3 400 zł 8 700 zł 600 zł 5 200 zł 1 900 zł 3 200 zł Koszty zarządu

6 500 zł 1 700 zł

600 zł Pozostałe koszty

89 000 zł 89 000 zł

8 200 zł 53 600 zł

SUMA SUMA

6 700 zł 800 zł

2 500 zł Świadczenia

24 000 zł 2 400 zł

12 900 zł Wynagrodzenia

900 zł 200 zł

100 zł Podatki i opłaty

10 100 zł 600 zł

4 300 zł Usługi obce

32 200 zł 2 500 zł

27 800 zł ZuŜycie materiałów

8 600 zł -

5 400 zł Amortyzacja

SUMA Koszty SUMA

sprzedaŜy Koszty

produkcji POZYCJE

POZYCJE KOSZTÓW KOSZTÓW

ARKUSZ ROZLICZENIOWY KOSZTÓW – przykład

ARKUS Z ROZLICZENIOWY KOS ZTÓW

z a mie sią c ... ro k ... Za rz ą d Księ g o w o ś ć Dz ia ł Pro je kto w y

Dzia ł Pro dukcji

Dz ia ł

S e rw isu Ma g a z yn Obsług a klie nta

Pro mo c ja i re kla ma

ZA FK DP DR S U MG KL PR IN

41 Am o rtyz a c ja 411Amortyz a cja s prz ę tu 412Amortyz a cja nie ruc homoś ci 413Amortyz a cja wa rtoś c i nie ma te ria lnyc h 42 Ma te ria ły i e ne rg ia

421Mat. biurowe , ka wa , woda , ś rodki c z ys toś ci 422P a liwo i c zę ś c i s a moc hodowe 423P rą d, ga z , ś c ieki, woda

424P oz os ta łe ma te ria ły (np. s prz ęt nis koc e nny) 43 Usług i o bce

431Na je m i dz ierŜ a wa 432Te le fony

433Re monty, prz eglą dy, kons e rwa c je 434Dora dz two, obs ługa prawna 435P oz os ta łe us ługi obc e 44 Po da tki i o pła ty 45 Wyna g ro dze nia

46 Ś w ia dcz e nia na rz e c z pra c o w nikó w 461S kła dki ZUS i inne kos zty pra c y 462S z kole nia pra c owników 463Ube z piec z e nia prac owników 464P oz os ta łe ś wiadc z e nia 47 Po z o sta łe ko sz ty 471P odróŜ e s łuŜ bowe 472Re prez e ntac ja i re kla ma 473Ube z piec z e nia majątkowe 474P oz os ta łe kos z ty

S UMA - - - - - - - - - -

550 - Ko sz ty o g ó lno a dministra c yjne

INNE S UMA

527 - Ko sz ty sprz e da Ŝ y

(12)

MODEL EWIDENCYJNY KOSZTÓW W FIRMIE DEWELOPERSKIEJ

© Marek Masztalerz Pozostałe koszty

407

Świadczenia na rzecz pracowników 406

Podatki i opłaty 404

Wynagrodzenia Usługi obce Materiały i energia Amortyzacja

Koszty w układzie rodzajowym

403

405 401 402 Nr konta

Koszty budowy dróg i ulic 503

Koszty sprzedaŜy

-ujmuje się tutaj koszty promocji, reklamy oraz obsługi klienta 527

Koszty zarządu

-ujmuje się tutaj koszty ogólnego zarządu w przekroju komórek funkcjonalnych: Zarząd, Dział Finansowo-Księgowy, Dział Projektowania, Dział Kadr itp.

550

Koszty działalności podstawowej -ujmuje się tutaj wszystkie koszty budowy w przekroju budynków, kilkupoziomowa analityka kosztów

Koszty w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym

502 Nr konta

Ewidencja analityczna kosztów rodzajowych jednopoziomowa, numeracja kont np. 403-1, 403-2 itd.

909 Konto techniczne

MODEL EWIDENCYJNY KOSZTÓW W FIRMIE PRODUKCYJNEJ

© Marek Masztalerz Pozostałe koszty

469

Koszty NKUP 470

Podatki 461

PodróŜe słuŜbowe 466

Koszty reklamy 468

Świadczenia na rzecz pracowników 445

Energia 419

Wynagrodzenia 431

Pozostałe usługi obce 429

Usługi transportowe 426

Remonty Obróbka obca Materiały Amortyzacja

Koszty w układzie rodzajowym

421

427 401 411 Nr konta

Koszty sprzedaŜy

-obejmują tutaj wyłącznie koszty opakowań i transportu wyrobów 523

Koszty wydziałowe

-ujmuje się tutaj koszty pośrednie produkcji, analityka wg rodzaju 521

Koszty ochrony środowiska 508

Koszty ogólnego zarządu -ujmuje się tutaj koszty zarządu oraz koszty promocji i reklamy, analityka wg rodzaju

551

Produkcja podstawowa

-ujmuje się tutaj wszystkie koszty bezpośrednie produkcji, analityka według asortymentów produktów

Koszty w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym

501 Nr konta

(13)

KOSZTY ZMIENNE

KRÓTKI OKRES DŁUGI OKRES

KOSZTY ZMIENNE CAŁKOWITE

KOSZT ZMIENNY JEDNOSTKOWY

wielkość produkcji

wielkość produkcji wielkość produkcji

KOSZTY STAŁE

KRÓTKI OKRES DŁUGI OKRES

KOSZTY STAŁE CAŁKOWITE

KOSZT STAŁY JEDNOSTKOWY

wielkość produkcji wielkość produkcji

(14)

PODZIAŁ KOSZTÓW NA STAŁE I ZMIENNE

metoda księgowa (werbalna) metody statystyczne, np. MNK

∑

=

−

=

_n

t

t n

t

t t

Q Q

K K

Q Q

kzj

1

2 1

) (

) )(

(

Q kzj K

KS = −

PODZIAŁ KOSZTÓW NA STAŁE I ZMIENNE

Okre s

Wie lko ść pro dukcji

Qt

Ś re dnia pro dukcja

Q*

Qt - Q*

Ko szty pro dukcji

Kt

Ś re dnie ko sz ty pro dukcji

K*

Kt - K*

Ko w a ria ncja (Qt - Q*) x (Kt - K*)

Wa ria ncja (Qt - Q*)^2

sty 852 1 000 - 148 82 568 100 000 -17 432 2 579 936 21 904 lut 923 1 000 - 77 91 452 100 000 - 8 548 658 196 5 929 ma r 966 1 000 - 34 98 362 100 000 - 1 638 55 692 1 156 kw i 1 067 1 000 67 105 478 100 000 5 478 367 026 4 489 ma j 1 085 1 000 85 110 463 100 000 10 463 889 355 7 225 cze 1 102 1 000 102 106 330 100 000 6 330 645 660 10 404 lip 1 130 1 000 130 108 501 100 000 8 501 1 105 130 16 900 sie 1 089 1 000 89 103 774 100 000 3 774 335 886 7 921 w rz 1 037 1 000 37 99 668 100 000 - 332 - 12 284 1 369 pa ź 985 1 000 - 15 101 537 100 000 1 537 - 23 055 225 lis 902 1 000 - 98 97 804 100 000 - 2 196 215 208 9 604 g ru 862 1 000 - 138 94 063 100 000 - 5 937 819 306 19 044

12 000 1 200 000 7 636 056 106 170

Koszt zmienny jednostkowy = 7 636 056 / 106 170 = 71,923 zł/szt.

Koszty stałe = 100 000 – 1000 * 71,92 = 28 077 zł/mies.

(15)

PODZIAŁ KOSZTÓW NA STAŁE I ZMIENNE

© Marek Masztalerz K = 71,92 Q + 28 077

80 000 85 000 90 000 95 000 100 000 105 000 110 000 115 000

800 850 900 950 1 000 1 050 1 100 1 150

Wie lko ść pro dukcji

Koszty produkcji

KOSZT WYTWORZENIA

KOSZTY BEZPOŚREDNIE

uzasadniona część ZMIENNE

PRODUKCYJNE (wydziałowe)

NIEPRODUKCYJNE (ogólnozakładowe) KOSZTY POŚREDNIE

niewykorzystany potencjał

KOSZTY SPRZEDAśY

STAŁE KOSZTY

ZARZĄDU

KOSZTY OKRESU (odnoszone w całości na wynik fin.) KOSZT WYTWORZENIA

(wycena produktów)

(16)

„UZASADNIONA CZĘŚĆ”

KOSZTÓW STAŁYCH

© Marek Masztalerz Według polskiego prawa bilansowego do kosztu wytworzenia produktu nie wlicza się wszystkich kosztów pośrednich produkcji (wydziałowych) a jedynie ich „uzasadnioną część”, obejmującą:

• zmienne pośrednie koszty produkcji

• część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Zastosowanie normalnego poziomu wykorzystania potencjału do rozliczenia stałych kosztów wydziałowych pozwala uniknąć znacznego zróŜnicowania wyceny tych samych produktów w róŜnych okresach.

Jednostki, których sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, mogą zrezygnować z ustalania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych.

KOSZTY UZASADNIONE I KOSZTY PUSTE

© Marek Masztalerz stopień wykorzystania potencjału

(normalnych zdolności)

0% 100%

koszty koszty uzasadnione uzasadnione (uŜyteczne) (uŜyteczne) koszty

koszty nieuzasadnione nieuzasadnione

(puste) (puste) stałe koszty

wydziałowe

(17)

RACHUNEK KOSZTÓW

RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (1)

© Marek Masztalerz Student dorabia sobie do stypendium wypiekami ciastek,

które następnie sprzedaje sąsiadom. Koszty ponoszone przy produkcji ciastek skalkulował następująco:

?

12 zł/wypiek Koszty pośrednie

(prąd i amortyzacja piekarnika)

?

1,50 zł/szt.

2,00 zł/szt.

Koszt Koszt jednostkowy jednostkowy

KOSZT WYTWORZENIA - Robocizna -

(wyrabianie i formowanie) Surowce -

(mąka, cukier, jaja, masło, wisienka)

Koszty Koszty ogółem ogółem Pozycje kalkulacyjne

Pozycje kalkulacyjne

RACHUNEK KOSZTÓW

RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (2)

Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 100%.

Wszystkie koszty są uzasadnione (uŜyteczne).

Koszt produkcji ciastka:

Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 67%.

33% kosztów stałych (piekarnik) to koszty puste.

Koszt produkcji ciastka:

•

• wg rachunku kosztów rzeczywistych = 4,50 zł/szt.wg rachunku kosztów rzeczywistych = 4,50 zł/szt.

•• wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.

•

• wg rachunku kosztów rzeczywistych = 5,00 zł/szt.wg rachunku kosztów rzeczywistych = 5,00 zł/szt.

•• wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt.

Koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych w kwocie 4 zł obciąŜą koszty okresu.

(18)

KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODU

© Marek Masztalerz Zespół „7” obejmujący koszt (wartość) produktów, usług i towarów SPRZEDANYCH oraz koszty zarządu i sprzedaŜy, PKO, KF i SN.

RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA

RACHUNKOWOŚĆ PODATKOWA

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

dowolne podejście do definiowania kosztów uzyskania przychodów, ustalone w oparciu o potrzeby i moŜliwości informacyjne firmy sztuczny podział na KUP i NKUP w ustawach podatkowych, mający na celu maksymalizację dochodów budŜetowych

Koszty poniesione nie są równoznaczne Koszty poniesione nie są równoznaczne z kosztami uzyskania przychodu.

z kosztami uzyskania przychodu.

KOSZTY A WYNIK FINANSOWY

© Marek Masztalerz KOSZTY PONIESIONE

KOSZTY PONIESIONE

RACHUNEK WYNIKÓW RACHUNEK WYNIKÓW (koszty uzyskania przychodu) (koszty uzyskania przychodu)

KOSZTY OKRESU KOSZTY OKRESU KOSZTY PRODUKTÓW

KOSZTY PRODUKTÓW

BILANS BILANS (zapas produktów) (zapas produktów)

PRODUKTY PRODUKTY SPRZEDANE SPRZEDANE PRODUKTY

PRODUKTY NIESPRZEDANE NIESPRZEDANE

(19)

SYSTEMY RACHUNKU KOSZTÓW

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH ( full costing, absorption costing )

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH ( variable costing, direct costing )

dla celów sprawozdawczych (rachunkowość finansowa) dla celów sprawozdawczych (rachunkowość finansowa)

dla wspierania decyzji menedŜerskich (rachunkowość zarządcza) dla wspierania decyzji menedŜerskich (rachunkowość zarządcza)

WYCENA PRODUKTU RKP/RKZ

KOSZT KOSZT WYTWORZENIA WYTWORZENIA

KOSZTY ZARZĄDU KOSZTY ZARZĄDU KOSZTY SPRZEDAśY KOSZTY SPRZEDAśY

KOSZTY KOSZTY

STAŁE STAŁE KOSZTY

KOSZTY WYDZIAŁOWE WYDZIAŁOWE

PŁACE PŁACE BEZPOŚREDNIE BEZPOŚREDNIE

KOSZTY KOSZTY ZMIENNE ZMIENNE MATERIAŁY

MATERIAŁY BEZPOŚREDNIE BEZPOŚREDNIE KOSZT JEDNOSTKOWY PRODUKTU KOSZT JEDNOSTKOWY PRODUKTU

RKPRKP RKZRKZ

(20)

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH

KOSZTY ZARZĄDU KOSZTY ZARZĄDU

I SPRZEDAśY I SPRZEDAśY KOSZT WYTWORZENIA

KOSZT WYTWORZENIA

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH

KOSZTY STAŁE KOSZTY STAŁE KOSZTY ZMIENNE

KOSZTY ZMIENNE

(21)

WYNIK FINANSOWY - RKP

PRZYCHODY ZE SPRZEDAśY - KOSZT WYTWORZENIA MARśA BRUTTO ( Gross Margin )

- KOSZTY SPRZEDAśY - KOSZTY ZARZĄDU WYNIK FINANSOWY

WYNIK FINANSOWY - RKZ

PRZYCHODY ZE SPRZEDAśY - KOSZTY ZMIENNE

MARśA BRUTTO ( Contribution Margin ) - KOSZTY STAŁE

WYNIK FINANSOWY

(22)

WYNIK FINANSOWY W RKP/RKZ - przykład -

© Marek Masztalerz Firma MIŚ zajmuje się produkcją misiów pluszowych. Są one sprzedawane po 70 zł/szt.

W badanym okresie firma wytworzyła 800 szt. wyrobów a sprzedała 700 szt. Zapas początkowy nie występował. Dane dotyczące wielkości poniesionych kosztów zostały ujęte w tabeli. PoniŜej obliczono jednostkowy koszt wytworzenia (na potrzeby rachunku kosztów pełnych) oraz jednostkowy koszt zmienny (na potrzeby rachunku kosztów zmiennych).

400 zł Stałe koszty sprzedaŜy

43 100 zł KOSZTY CAŁKOWITE

1 200 zł Zmienne koszty sprzedaŜy

5 500 zł Koszty zarządu

7 600 zł Stałe koszty wydziałowe

4 800 zł Zmienne koszty wydziałowe

8 400 zł Płace bezpośrednie

15 200 zł

Materiały bezpośrednie TECHNICZNY KOSZT WYTWORZENIA

• TKW = 15 200 + 8 400 + 4 800 + 7 600 = 36 000 zł

• TKWj = 36 000 : 800 = 45,00 zł/szt.

KOSZTY ZMIENNE

• KZ = 15 200 + 8 400 + 4 800 + 1 200 = 29 600 zł

• KZj = 29 600 : 800 = 37,00 zł/szt.

WYNIK FINANSOWY W RKP/RKZ - przykład -

RKP

10 400 zł 10 400 zł Wynik finansowy

5 500 zł Koszty zarządu

1 600 zł Koszty sprzedaŜy

17 500 zł MarŜa brutto

31 500 zł Techniczny koszt wytworzenia

49 000 zł Przychody ze sprzedaŜy

9 600 zł 9 600 zł Wynik finansowy

13 500 zł Koszty stałe

23 100 zł MarŜa brutto

25 900 zł Koszty zmienne

49 000 zł Przychody ze sprzedaŜy

RKZ

Zapas końcowy 100 szt. po 45 zł/szt.

czyli 4 500 zł

Zapas końcowy 100 szt. po 37 zł/szt.

czyli 3 700 zł

(23)

WYNIK FINANSOWY W RKP/RKZ - przykład -

RKP RKZ

43 100 43 100

7 100 7 100 36 000

36 000

4 500

4 500 31 50031 500

13 500 13 500

RACHUNEK WYNIKÓW RACHUNEK WYNIKÓW Koszt uzyskania przychodu Koszt uzyskania przychodu

= 39 400

= 39 400 25 900 25 900 3 700

3 700 29 600 29 600

43 100 43 100

BILANS BILANS BILANS

BILANS RACHUNEK WYNIKÓWRACHUNEK WYNIKÓW Koszt uzyskania przychodu Koszt uzyskania przychodu

= 38 600

KALKULACJA KOSZTÓW

Wycena produktów do bilansu,

Ustalenie kosztu sprzedanych produktów i usług, Ocena rentowności produktów i usług,

Ocena opłacalności produktów i usług,

Zarządzanie sprzedaŜą (wolumen, struktura, ceny) Kalkulacja kosztów jest to czynność obliczeniowa

zmierzająca do ustalenia kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji.

Przedmiotem kalkulacji mogą być produkty, usługi, projekty, Przedmiotem kalkulacji mogą być produkty, usługi, projekty,

zlecenia, klienci, kanały dystrybucji, MPK itp.

(24)

KALKULACJA KOSZTÓW

koszty bezpośrednie

koszty pośrednie

klucze podziałowe kosztów pośrednich bezpośrednie

przypisanie do produktu (usługi)

PRODUKTY USŁUGI PROJEKTY

KLIENCI

Do kosztów bezpośrednich Do kosztów bezpośrednich produktów/asortymentów/zleceń produktów/asortymentów/zleceń

dolicza się koszty pośrednie dolicza się koszty pośrednie

alokowane na alokowane na produkty/asortymenty/zlecenia produkty/asortymenty/zlecenia za pomocą kluczy podziałowych.

za pomocą kluczy podziałowych.

KLUCZE WARTOŚCIOWE:

- -kosztykoszty -

-przychodyprzychody - -marŜamarŜa

KLUCZE ILOŚCIOWE:

-

-czas (rhczas (rh, , mhmh)) --powierzchnia / kubaturapowierzchnia / kubatura

-

-masa / objętośćmasa / objętość --wielkość produkcjiwielkość produkcji

PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.1)

© Marek Masztalerz Spółka FRUIT zajmuje się produkcją i dystrybucją soków owocowych.

W firmie jest jeden wydział produkcyjny, w którym wytwarza się sok owocowy na bazie koncentratu a następnie rozlewa się sok do butelek.

Firma wytwarza 3 rodzaje soków: jabłkowy, pomarańczowy i grejpfrutowy.

Wielkość produkcji oraz koszty poniesione w poszczególnych wydziałach w okresie sprawozdawczym zostały ujęte w tabeli (następny slajd).

Zakładamy, Ŝe firma w pełni wykorzystuje potencjał produkcyjny.

(25)

© Marek Masztalerz ALOKACJA KOSZTÓW POŚREDNICH

ALOKACJA KOSZTÓW POŚREDNICH ZA POMOCĄ KLUCZY PODZIAŁOWYCH ZA POMOCĄ KLUCZY PODZIAŁOWYCH

(KALKULACJA DOLICZENIOWA) (KALKULACJA DOLICZENIOWA)

PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.2)

PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.3)

ROZLICZENIE AMORTYZACJI I ZUśYCIA ENERGII Amortyzacja i zuŜycie energii są rozliczane proporcjonalnie do roboczogodzin pracowników bezpośrednio produkcyjnych.

Łącznie przepracowano 4.000 h, z czego na produkcję soku jabłkowego przypada 1.200 h, soku pomarańczowego – 1.800 h, natomiast na produkcję soku grejpfrutowego - 1.000 h.

Stawka amortyzacji na 1 roboczogodzinę = 11.000 zł / 4.000 h = 2,75 zł/h

• sok jabłkowy = 1.200 h * 2,75 zł/h = 3.300 zł

• sok pomarańczowy = 1.800 h * 2,75 zł/h = 4.950 zł

• sok grejpfrutowy = 1.000 h * 2,75 zł/h = 2.750 zł

11.000 zł

Stawka zuŜycia energii na 1 roboczogodzinę = 13.000 zł / 4.000 h = 3,25 zł/h

• sok jabłkowy = 1.200 h * 3,25 zł/h = 3.900 zł

• sok pomarańczowy = 1.800 h * 3,25 zł/h = 5.850 zł

• sok grejpfrutowy = 1.000 h * 3,25 zł/h = 3.250 zł

13.000 zł

(26)

PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.4)

Wynagrodzenia pośrednie, usługi obce oraz pozostałe koszty są rozliczane proporcjonalnie do płac bezpośrednich, które wyniosły 28.000 zł, w tym: sok jabłkowy – 8.000 zł, sok pomarańczowy – 14.000 zł, sok grejpfrutowy – 6.000 zł.

Narzut wynagrodzeń pośrednich = 19.000 zł / 28.000 zł = 67,9%

• sok jabłkowy = 8.000 zł * 67,9% = 5.430 zł

• sok pomarańczowy = 14.000 zł * 67,9% = 9.500 zł

• sok grejpfrutowy = 6.000 zł * 67,9% = 4.070 zł

19.000 zł

Narzut kosztów usług obcych = 24.000 zł / 28.000 zł = 85,7%

Narzut pozostałych kosztów = 3.000 zł / 28.000 zł = 10,7%

rozliczamy tak samo jak płace pośrednie

PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.5)

(27)

Pułapki kalkulacji kosztów – część I

bezpośrednich np. w firmie, gdzie udział tych płac w kosztach ogółem wynosi 3-4 % a sam klucz jest wykorzystywany do rozliczenia wszystkich kosztów (równieŜ kosztów zarządu) na produkty.

• „przecieŜ wszyscy tak robią, więc o co chodzi?”

• „wiemy, Ŝe to źle, ale nie mamy innego pomysłu!”

• „inaczej się po prostu nie da, nie mamy wyboru...”

• „co za róŜnica, skoro biegły i tak tego nie bada.”

Pułapki kalkulacji kosztów – część II

120 20 100 Zlecenie Zlecenie

II

IIII

IIIIII

720 120120 600 SUMA SUMA

RAZEM RAZEM

Koszty produkcji Koszty produkcji Koszty zarządu Koszty zarządu

Koszty zarządu rozliczane na zlecenia wg kosztów produkcji:

narzut 20%

Firma dostała nowe zlecenie i sporządza kalkulację kosztu całkowitego zlecenia.

Do kosztu produkcji 400 zł dolicza 20% narzut kosztów zarządu, czyli 80 zł.

Tymczasem koszty zarządu wcale nie zmieniły swej wysokości !

IIIIII

IVIV

II

IIII

1 120 120120 1 000 SUMA SUMA

RAZEM RAZEM

Koszty produkcji Koszty produkcji Koszty zarządu Koszty zarządu

Nowy narzut kosztów zarządu wynosi

12%

(28)

RACHUNEK KOSZTÓW DZIAŁAŃ - GENEZA

• automatyzacja procesów technologicznych

• wzrost znaczenia procesów okołoprodukcyjnych

• nasilona konkurencja

NIEDOSTATKI TRADYCYJNEGO RACHUNKU KOSZTÓW

• klucze podziałowe

ROSNĄCE ZAPOTRZEBOWANIE NA INFORMACJE

ACTIVITY

ACTIVITY- -BASED COSTING (ABC) BASED COSTING (ABC)

FIRMA W UJĘCIU

SYSTEMOWYM I PROCESOWYM

Kadr Dział

Produkcji Dział

B+R

Dział Logistyki Dział

Controllingu Dział

FK

Dział SprzedaŜy

Dział Marketingu Zarząd

UJĘCIE SYSTEMOWE

UJĘCIE PROCESOWE

(29)

DOKUMENTACJA PROCESÓW

• zdefiniowanie przeznaczenia procesu,

• określenie wymiernych i realnych celów procesu,

• przypisanie właściciela procesu oraz jego odpowiedzialności,

• warunki uruchomienia i zakończenia procesu,

• określenie wejścia i wyjścia procesu,

• klientów i dostawców procesu,

• schemat przebiegu (mapa) procesu,

• metody pomiaru i kryteria oceny procesu,

• ograniczenia i ryzyka procesu,

• sposoby nadzorowania i doskonalenia procesu,

• dopuszczalne odstępstwa od reguł procesu,

• sprawozdawczość i raportowanie procesu.

MAPOWANIE PROCESÓW

(30)

KARTA PROCESU (1)

opracowane na podstawie statystycznej analizy działań.

- 2,5 x

Oczekiwanie na całkowicie skompletowany ładunek (średnio) 9

- 2,0 x

Kontrola całkowicie skompletowanego ładunku 10

30 1,4 x

Transport ładunku na pole formowania i pakowania wysyłki 11

- 5,0 x

Załadunek i kompletowanie ładunku 8

- 1,5 x

Kontrola ładunku dotychczas skompletowanego 7

- 2,0 x

Oczekiwanie na zwolnienie linii kompletacyjnej (średnio) 6

40 2,5 x

Transport opakowania (nośnika) do linii kompletacyjnej 5

15 1,0 x

Transport grup towarowych do linii kompletacyjnej 4

- 8,0 x

Przygotowanie grup towarowych wg Karty Kompletacyjnej 3

- 2,1 x

Rozformowanie jednostek ładunkowych na polu odkładczym 2

120 4,0 x

Transport ładunku ze strefy składowania do strefy kompletacji 1

Odległość (m)

Czas (min.)

Magazynowanie

Oczekiwanie

Kontrola

Transport

Operacja

Działanie Krok

KARTA PROCESU PD

KARTA PROCESU PD--10431043--01 KOMPLETACJA01 KOMPLETACJA

KARTA PROCESU (2)

17

Wszystkie działania

0 240

0 0 0 24,5

10,7 8,4 6,5 0,0 5

5 4 3 0 Operacja Transport Kontrola Oczekiwanie Magazynowanie

Odległość Odległość

(m) (m) Czas

Czas (min.) (min.) Liczba

Liczba STATYSTYKA PROCESU

STATYSTYKA PROCESU

- 3,5 x

Kontrola wysyłki i przyjęcie na podstawie Karty Wydań 17

35 1,8 x

Transport wysyłki na pole odkładcze w strefie wydań 16

- 1,4 x

Kontrola pakowania i adresacji z Kartą Kompletacyjną 15

- 5,2 x

Znakowanie i adresowanie jednostek wysyłkowych 14

- 2,0 x

Oczekiwanie na koniec pracy maszyny pakującej 13

- 4,2 x

Pakowanie i zabezpieczenie jednostki wysyłkowej 12

Odległość (m)

Czas (min.)

Magazynowanie

Oczekiwanie

Kontrola

Transport

Operacja

Działanie Krok

KARTA PROCESU PD

KARTA PROCESU PD--10431043--01 KOMPLETACJA01 KOMPLETACJA

(31)

KARTA PROCESU (3)

prowadzi do następujących spostrzeŜeń:

• Która operacja zabiera najwięcej czasu i określa najmniejszą wydajność procesu? – operacja kompletacji. Czy moŜna skrócić czas operacji bez zaangaŜowania dodatkowych zasobów?

• Czy jeŜeli wymagana jest większa wydajność, jak proces powinien być zmieniony? – krótszy czas i większa wydajność operacji transportowych i kontrolnych;

• Czy moŜna wyeliminować oczekiwanie w procesie poprzez lepsze zaplanowanie, harmonogramowanie i synchronizację poszczególnych czynności?

• Czy moŜna lepiej zaplanować rozkład i organizację czynności magazynowych, aby skrócić pokonywaną odległość w operacjach transportu wewnętrznego?

KOSZTY W UJĘCIU PROCESOWYM

PRODUKTY & KLIENCI PRODUKTY & KLIENCI

DZIAŁANIA (PROCESY) DZIAŁANIA (PROCESY)

KOSZTY PROSTE KOSZTY PROSTE ZASOBY

ZASOBY

zapotrzebowanie na wykonanie działań zmierzających do wytworzenia wyrobu lub obsługi klienta

zapotrzebowanie na zasoby

ponoszenie kosztów w wyniku wykorzystania lub zuŜycia zasobów

(32)

działania nośniki kosztów

zasobów

nośniki kosztów działań materiały

i płace bezpośrednie

koszty pośrednie

bezpośrednie przypisanie do produktu (usługi)

produkty (usługi)

zasoby i koszty zasobów

obiekty kosztów

klienci, kanały dystrybucji,

dostawcy

Kalkulacja kosztów oparta o działania

(ABC)

KALKULACJA KOSZTÓW DZIAŁAŃ

DWUMODUŁOWY MODEL ABC

(33)

NOŚNIKI KOSZTÓW ZASOBÓW

© Marek Masztalerz Nośnik kosztów zasobów to łącznik między zasobami i działaniami, zwany równieŜ kluczem rozliczeniowym I stopnia; jest to miara ilości zasobów wykorzystywanych przez dane działanie.

ZASÓB

Nośnik Nośnik kosztu kosztu zasobu zasobu

Działanie 1

Działanie 2 Działanie ...

Powierzchnia związana z wykonywaniem poszczególnych działań Pomieszczenia

Liczba maszynogodzin, czyli czas wykorzystany na działania Maszyny

Liczba roboczogodzin, czyli czas pracy przypadający na działania Pracownicy

PRZYKŁADOWE NOŚNIKI KOSZTÓW PRZYKŁADOWE NOŚNIKI KOSZTÓW ZASOBY

ZASOBY

NOŚNIKI KOSZTÓW ZASOBÓW

Dział SprzedaŜy wykonuje następujące 4 działania: ofertowanie klientów, wizytowanie klientów, przetwarzanie zamówień i fakturowanie klientów.

Rozliczenie kosztów zasobu „PRACOWNICY” (w kwocie 50 000 zł) zostało dokonane w oparciu o nośnik kosztów zasobu „CZAS PRACY”.

100 % 8 % 22 % 54 % 16 %

% czasu pracy

% czasu pracy przypadający na przypadający na wykonywanie wykonywanie

działania działania

50 000 zł RAZEM

11 000 zł Przetwarzanie zamówień

4 000 zł Fakturowanie klientów

27 000 zł Wizytowanie klientów

8 000 zł Ofertowanie klientów

Koszty Koszty przypadające przypadające na działania na działania DZIAŁANIA

DZIAŁANIA

Zamiast rozliczenia procentowego moŜna równieŜ obliczyć przeciętną wartość jednostki nośnika (1 godziny pracy) i rozliczyć pomiędzy działania wg liczby godzin poświęconych na działania. Wyniki będą identyczne.

(34)

NOŚNIKI KOSZTÓW DZIAŁAŃ

© Marek Masztalerz Nośnik kosztów działań to łącznik między działaniami i obiektem kosztów, zwany równieŜ kluczem rozliczeniowym II stopnia; jest to miara częstotliwości i wielkości zapotrzebowania obiektów kosztów na poszczególne działania.

DZIAŁANIE

Nośnik Nośnik kosztu kosztu działania działania

Obiekt kosztowy X

Liczba kompletacji Kompletowanie zamówień

Liczba wizyt Wizyty u klientów

Liczba dostaw Transport materiałów

Liczba uruchomień linii produkcyjnej Przygotowanie produkcji

PRZYKŁADOWE NOŚNIKI KOSZTÓW PRZYKŁADOWE NOŚNIKI KOSZTÓW DZIAŁANIA

DZIAŁANIA

Obiekt kosztowy Y Obiekt kosztowy ...

NOŚNIKI KOSZTÓW DZIAŁAŃ

„WIZYTOWANIE KLIENTÓW” okazało się, Ŝe koszty tego działania wynoszą 120 000 zł i dotyczą 800 wizyt u róŜnych klientów. Koszty wizytowania rozliczono między klientów wg nośnika kosztu działania „LICZBA WIZYT”.

800 ...

80 136 24 Liczba wizyt Liczba wizyt

u klienta u klienta

12 000 zł 10 %

Sieć MIKRO

...

100 % 17 % 3 %

% wizyt

120 000 zł RAZEM

20 400 zł Firma RYBKA

3 600 zł Sklep U BASI

Koszty Koszty przypadające przypadające na klienta na klienta KLIENCI

KLIENCI

Zamiast rozliczenia procentowego moŜna równieŜ obliczyć przeciętną wartość (stawkę) jednostki nośnika (1 wizyta = 120 000 zł / 800 wizyt = 150 zł/wizyta) i rozliczyć pomiędzy klientów wg liczby wizyt. Wyniki będą identyczne.