Franciszek Stopniak
Ks. Prof. Dr Zdzisław Obertyński
Studia Theologica Varsaviensia 17/1, 5-14
R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y
Studia Theol. Vars. 17 /1979/ n r 1
FRANCISZEK STOPNIAK
KS. PROF. DR ZDZISŁAW OBERTYftSKI (1894— 1978)
T r e ś ć : I. W ażniejsze fakty z życia; II, Kariera naukowa; III. Pra ca naukowo-badaw cza.
I. WAŻNIEJSZE FAKTY Z ŻYCIA
Zdzisław M arian O b e r t y ń s k i , syn Zdzisława d M arii z Pogorskdch urodził się we Lwowie 1 X II 1894 r. Początkowe wykształcenie uzyskał w domu rodzinnym, przechowującym tradycje rodu O bertyńskich herbu Sas na O bertyme. W ykształ cenie średnie otrzym ał we Lwowie i w gim nazjum jezuickim w K alsburgu k. Wiednia. Po uzyskaniu tam świadectwa doj rzałości w 1913 r. studiował prawo na U niwersytecie Wiedeń skim w latach 1913— 1914. Pierwsza wojna światowa przerw a ła te studia. W latach 1916— 1918 pełnił czynną służbę w oj skową, walcząc w stopniu porucznika kaw alerii austriackiej przeciw Rosjanom na ziemiach Małopolski Wschodniej. Ciężko ran n y dostał siię do niewoli rosyjskiej i przebyw ał w różnych obozach jenieckich na terenie Rosji europejskiej i azjatyckiej. Po w ybuchu rew olucji uciekł 'z niewoli w 1918 r. i przeszedł linię frontu. N astępnie został adiutantem gen. T. Rozwadow skiego i uczestniczył w formowaniu polskich sił zbrojnych. Kierował misją w ysłaną do Czech w sprawie kupna zakładów zbrojeniowych Tesla dla Polski, przewidzianych traktatem werisalskim do likwidacji. Z m isji tej został odwołany, a po wyjeździe Rozwadowskiego do Paryża w stąpił do sem inarium duchownego w Krakowie. A rcybiskup krakow ski A. Sapieha wysłał go na studia do jezuickiego Canisianum w Innsbrucku. Nie ukończywszy studiów w Innsbrucku, po krótkim pobycie
F R A N C I S Z E K S T O P N I A K
w Rzymie wrócił do Lwowa ii w 1922 r. przyjął z rąk arcybp. J. Bilczewskiego święcenia diakonatu w pryw atnej kaplicy arcybiskupa. Święceń kapłańskich udzielił mu w tym samym roku bp B. Twardowski. Pracow ał n ajpierw w Gołogórach, a od 1925 r. we Lwowie, gdzie był prefektem w szkołach pow szechnych i średnich oraz wikariuszem w parafiach św. Ma gdaleny i św. Mikołaja. Jednocześnie studiował na Uniw ersy tecie Jana Kazimierza dyscypliny historyczne, a potem był tam zatrudniony i habilitował się. W 1932 r. zaczął wykładać na Uniwersytecie w Warszawie, gdzie również brał udział w pra cach diecezjalnych. Np. w ykładał historię Kościoła w Wyższym Instytucie K u ltury i Wiedzy Religijnej oraz był cenzorem ' ksiąg o treści religijnej.
W 1939 r. jako ochotnik uczestniczył w kam panii wrześnio wej. Był kapelanem polowego szpitala wojskowego zorganizo wanego w gmachu U niw ersytetu Warszawskiego, pomagając czynnie w ratow aniu księgozbioru uczelni. W początkach paź dziernika 1939 r. w’raz z innym i księżmi diecezji warszaw skiej został osadzony w więzieniu na Paw iaku. Po zwolnieniu udało m u się wyjechać do Włoch. Od grudnia 1939 r. do maja 1940 r. był w Rzymie przewodniczącym kom itetu dla rato wania wywożonych przez okupanta polskich profesorów i p er sonelu uniwersyteckiego. Odpowiednie m emoriały 'zostały zło żone rządom neutralnych jeszcze wówczas państw oraz in sty tu cjom pryw atnym , jak Rockefeller czy Canergie. W w yniku tej akcii zwolniono wielu profesorów U niw ersytetu Jagielloń skiego. N astępnie udał się do Francji, gdzie pełnił funkcję k a pelana utworzonej tam Armii Polskiej. Po klęsce F rancji przedostał się do Anglii i jako dziekan I K orpusu pracował w duszpasterstw ie wojskowym w randze majora. N astępnie został w ikariuszem generalnym dla Polaków na terenie okupo wanym przez B rytyjską Armię Renu. W r. ak. 1944/45 pro wadził duszpasterstw o akademickie na wydziale lekarskim w Edynburgu oraz w ykłady dla studentów wydziału praw ni czego w Oxfordzie.
Po powrocie do k raju w 1947 r. podjął zajęaia dydaktyczne na UW. Poza historią Kościoła w ykładał bezinteresownie na sekcji katechetycznej zorganizowanej przy Wydziale Teologii Katolickiej. Przeżycia wojenne z pierwszej i drugiej w ojny światowej nadw yrężyły jego zdrowie. Dlatego w ykorzystyw ał przerw y świąteczne i urlopy w akacyjne na w yjazdy do m iej scowości uzdrowiskowych. W 1958 r. zakończył działalność dydaktyczną. W ostatnich latach, będąc częściowo
sparaliżo-wany, nie opuszczał swego mieszkania w Warszawie i w miarę możliwości prowadził dalej pracę naukowo-badawczą. Był wi- cepostulatorem w procesach beatyfikacyjnych założycielek ss. niepokalanek.
W 1939 r. odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi, K rzy żem bułgarskim Komandorii O rderu Zasługi Cywilnej oraz b rytyjskim Defence Medal, a w 1946 r. powtórnie Złotym Krzyżem Zasługi. Zm arł 12 V 1978 r. w szpitalu powiatowym w Otwocku. Po nabożeństwie żałobnym w kościele św. K rzy ża w Warszawie pochowany został 16 V w grobowcu ss. nie- pokalanek w Szymanowie k. Sochaczewa obok sanktuarium M atki Boskiej Jazłowieckiej, zgodnie z w łasnym życzeniem. W uroczystościach pogrzebowych wzięli udział księża biskupi: M. Rechowicz, B. Dąbrowski i Z. J. Kraszewski. Jako rep re zentant KUL-u obecny był ks. prof. dr B. Kumor. W skład zaś delegacji ATK wchodzili: ks. prodziekan prof. dr J. P a sierb, ks. prodziekan prof. dr J. Myśków, ks. prof, dr Cz. J a kubiec, ks. doc. dr hab. F. Stopniak i ks. dr J. Wysocki.
II. KARIERA NAUKOWA
Studia teologiczne odbył w latach 1919— 1922 w Krakowie, Innsbrucku i Rzymie. We Lwowie stale pogłębiał swe studia z zakresu archeologii chrześcijańskiej, sztuki kościelnej ii h i storii Kościoła na sem inarium naukowym prof. W. A braha ma. W 1926 r. uzyskał doktorat z teologii w zakresie sztuki kościelnej i archeologii. W 1925 r. pełnił funkcję młodszego asystenta, w datach 1926— 1932 starszego asystenta. W 1930 r. habilitow ał się z zakresu archeologii chrześcijańskiej na pod staw ie pracy Pontificale arcybiskupa lwowskiego Jana R ze szowskiego w bibliotece kapitulnej w Gnieźnie. W tym roku został członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1931 r. mianowano go docentem, a w rok później, po śmierci ks. bp. prof. E. Likowskiego, powołano na zastępcę profesora przy katedrze historii Kościoła w Polsce na W y dziale Teologii Katolickiej UW. Nominację na prof, nadzwy czajnego otrzym ał w 1936 r. W napisanym przez 'siebie w 1948 r. Szkicu działalności naukow ej zaznaczył, że nominację tę otrzym ał dopiero w 1936 r. „z przyczyn wiadomych, a od Uni w ersytetu niezależnych”. Od 1936 r. prowadził bezinteresow nie studium liturgiczne w zakładzie architek tu ry prof. O. So snowskiego ;na Politechnice W arszawskiej. W r. ak. 1938/39 był prodziekanem Wydziału, a w 1939 r. został jego dziekanem.
W latach okupacji nie przerw ał działalności dydaktyczno-na ukowej, kontynuując ją na terenie Włoch, F rancji i W. B ry tanii.
Od początku m aja do 22 VI 1940 r. (kapitulacja Francji) miiał w ykłady zlecone na Polskim Uniwersytecie w Paryżu, a potem po 2 w ykłady zlecone na uniw ersytetach w Glasgow i Edynburgu. W 1940 r. miał odczyt dla Pen-Çlubu w Edyn burgu dla oficerów i szeregowych brytyjskich. W 1941 r. brał udział w konferencji z prof. B axterem na uniw ersytecie w St. Andrews w spraw ie organizacji ruchomego kursu wiedzy o Polsce. W 1943 r. uczestniczył w międzysojuszniczej konfe rencji w Cambridge poświęconej zagadnieniu fałszowania przez Niemców historii krajów sąsiedzkich. W tym roku wygłosił odczyt dla Tow. Polsko-Belgijskiego w Londynie oraz przepro wadził cykl wykładów na kursie teologicznym dla polskich kapelanów wojskowych w Bothwell k. Glasgow. W 1944 r. miał w ykład na Wydziale Praw a w Qxfordzie, w 1945 r. dla N ew m an Society w Edynburgu, a w 1948 r. dla oficerów i sze regowych brytyjskich w kw aterze głównej I Korpusu Armii Renu w Iserlohn.
Z ajęty pracam i na emigracji 29 IX 1945 r. w piśmie do re ktora UW S. Pieńkowskiego zrzekł się urzędu dziekana Wy działu Teologii Katolickiej. Dn. 4 III 1947 r. nowy dziekan ks. W. K wiatkow ski interw eniow ał w spraw ie jego pow rotu, k tó ry nastąpił 20 V 1947 r. Od 1 VII .1947 r. O bertyński prow a dził już własne sem inarium naukowe.
Wydział Teologii Katolickiej natychm iast ponowił wszczęte jeszcze przed w ojną starania o uzwyczajnienie prof. O bertyń- skiego. Z pisma dziekana z 27 V 1947 r. do M inisterstw a Oświaty wynika, że do sporządzenia wniosku o uzwyczajnie nie przystąpiono w czerwcu 1937 r., w ybierając komisję, do której należał m. in. M. Handelsmann. Komisja w m aju 1938 r. uchw aliła wniosek o nominację na podstawie recenzji nauko wej S. Kętrzyńskiego. W czerwcu 1938 r. senat UW poparł wniosek Rady Wydziału i przesłał go do M inisterstw a W yznań Religijnych ii Oświecenia Publicznego. Dane te poświadczyli swymi zeznaniami profesorowie P. Chojnacki i J. Czuj, stw ier dzając przeprowadzenie wniosku przed 1 IX 1939 r. Załączo no również relację dr. J. Patkowskiego, pełniącego przed woj ną funkcję dyrektora D epartam entu Nauki I Szkół Wyższych w Min. WRiOP, do którego zwrócił się Kwiatkowski z Czu jem w sierpniu 1939 r. Według pisma z 27 V 1947 r. nomina cja Obertyńskiego na profesora zwyczajnego „została już pod
pisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej, a dekret nomina·^ cyjny zostanie w net przesłany do U niw ersytetu W arszawskie- go”. Dlatego dziekan prosił tylko o potwierdzenie, że „Ober- tyński jest profesorem zw yczajnym na katedrze historii Ko ścioła w Polsce”. Jednak 7 IV 1943 r. zastępca dyrektora De partam entu Z. Pomianowski w odpowiedzi na pismo rektora UW z 28 V 1947 r. popierające wniosek dziekana odpowiedział odmownie, ponieważ — jak pisał ■— „w odszukanych aktach przedw ojennych nie odnaleziono żadnej korespondencji w tej spraw ie”. Proponował natom iast wystąpienie w tej kwestii do M inisterstwa, o ile dorobek naukow y kandydata jest w y starczający. ¥ / tej sytuacji ¥/ydział Teologiczny zlecił napi sanie recenzji profesorom T. Glemnie (13 V 1948 r.) i S. K ę trzyńskiem u (18 V 1948 r.), którzy w krótce złożyli pozytywne oceny. Brak pełnej dokum entacji utrudnia w yczerpujące przed staw ienie sprawy, która nie zakończyła się uzwyczajmieniem. O bertyński pełnił swe obowiązki uniw ersyteckie do 2 VIII 1954 r., kiedy Rada M inistrów podjęła uchwałę o w yodrębnie niu W ydziału Teologicznego z myślą o zorganizowaniu A ka demii Teologii Katolickiej. Ks. prof. O bertyński w ykładał h i storię Kościoła w warszawskim sem inarium m etropolitalnym , którego alum ni początkowo byli studentam i ATK. W zbraniał się jednak podjąć w ykłady na wyższym kursie na Bielanach i 23 VIII 1955 r. złożył rezygnację z wykładów. W styczniu 1957 r. profesorowie b. Wydziału Teologicznego U J odeszli z ATK. Z historyków pozostał jedynie adiunkt J. Fijałkow ski z b. Wydziału Teologicznego IJW i dlatego Rada Wydzia łu Teologicznego ATK wszczęła kroki o pow rót na katedrę Z. Obertyńskiego. Dnia 29 I 1957 r. O bertyński skierował pi smo do dziekana ks. prof. W. Urmanowicza, zapytując o sta tus ks. prof. H. E. Wyczawskiego w związku z propozycją, jaką otrzym ał od Wydziału. W piśmie z dn. 8 X 1957 r. dziekan w yraźnie stw ierdził, iż T. Glemna i H. E. Wyczawski zrzekli się swych etatów (H. E. W y c z a w s k i , Historia Kościoła. W: Księga Pam iątkowa X X lecia A T K w W arszawie 1954— 1974, W arszawa 1976 s. 129 podaje, że był na urlopie bezpłat nym). Wówczas O bertyński przyjął propozycję Rady Wydziału Teologicznego. W dniu 29 X tego roku Rada Wydziału w y stąpiła z wnioskiem do M inisterstw a Oświaty o etat dla Ober tyńskiego, poparty przez senat ATK. 13 X II 1957 r. m inister zażądał podania motywów rezygnacji i pow rotu Obertyńskiego. W piśmie senatu z 18 XII 1957 r. wyjaśniono, że wprawdzie w 1955 r. doszło do zrzeczenia, ale pismo Obertyńskiego nie
było rozpatryw ane przez władze ATK. „Obecnie po rezygna cji tych profesorów (T. Glem ny i H. E. Wyczawskiego) kate dra halstorii nie została obsadzona”. 13 II 1958 r. m inister S. Żółkiewski w piśmie do rektora uznał pismo Obertyńskiego z 23 VIII 1955 r. tylko jako odmowę podjęcia zajęć w ATK; a nie rezygnację z etatu i 30 IV 1958 r. powołał go z dniem 1 V 1958 r. na stanowisko samodzielnego pracownika nauko wego.
Obertyński uzależnił objęcie etatu od spraw y uzwyczajnie- nia, będąc pew ny pozytywnego jej załatwienia, o czym świad
czy jego list z 10 VI 1958 r. do prym asa Polski S. W yszyń skiego. Rada Wydziiału powołała w czerwcu tego roku na re cenzentów A. Gieysztora, W. Tomkiewicza i T. Silnickiego, a 30 VI dziekan Wydziału zwrócił się pisemnie do M inisterstwa Oświiaty i nawiązując do przewodu z 1948 r. jeszcze raz pro sił o uzwyczajnienie. W sierpniu 1958 r. m inister S. Żółkiew ski przesłał pismo dziekana w spraw ie Obertyńskiego do Cen tralnej Komisji K walifikacyjnej. Do pisma dołączony był wniosek In sty tu tu Historii UW, w którym znalazło się zdanie, iż działalność naukowa, dydaktyczna i wydawnicza O bertyń skiego „od wielu lat wymagała już uznania w postaci stop nia profesora zwyczajnego”. Ponieważ proces uzwyczajniema przedłużał się, O bertyński w piśmie do m inistra z 7 XI 1958 r. domagał się zw rotu swych 8 przekazanych do M inisterstwa prac. 3 XII 1958 r. C entralna Komfeja K w alifikacyjna powia domiła rek to rat ATK, że dorobek naukow y Obertyńskiego nie daje podstaw do mianowania go profesorem zwyczajnym. W tej sytuacji O bertyński 13 XII 1958 r. zwrócił się powtórnie do m inistra o zwolnienie go z etatu.
Ks. Z. M. O bertyński był więc w latach 1932·—1954 profe sorem na Wydziale Teologii Katolickiej UW. W roku ak.
1954/55 ora'z w okresie I V - —- 31 X II 1958 r. pozostał for malnie przy katedrze historii Kościoła w Polsce na Wydziale Teologicznym ATK. W prawdzie nie w ytrw ał do końca w swym zamiarze pracy w ATK, ale tłum aczą go dość skomplikowane w arunki, w jakich wówczas znalazła się uczelnia. W arto też dodać, że po swoim odejściu z ATK opublikował w w ydaw a nych przez Akademię czasopismach 8 prac naukowych, w tym 3 w STV.
III. PRACA NAUKOWO-BADAWCZA
Ks. prof. Z. M. O bertyński wyszedł ze szkoły W. Abrahama, zaliczanej w owym czasie do najlepszych w zakresie historii
źródeł. Miał stałe kontakty naukowe z O. Balzerem, P'. Dąb- kowskim, W. Podlachą i J. Ptaśnikiem w Krakowie, S. K ę trzyńskim , M. Handelsmannem, W. Tokarzem, L. Kolankow- skim, J. Wolińskim i O. Sosnowskim w Warszawie. Jego p ra ca naukowa dotyczyła kilku dziedzin histonii Kościoła powsze chnego i lokalnego, na co pozwalały mu rezległe studia przy gotowawcze. W ypracował własny sposób widzenia przeszłości, w którym istotnym i czynnikami procesów historycznych były sztuka i k u ltu ra artystyczna w powiązaniu z historią prądów umysłowych. S tarał się je uwidaczniać w swych publikacjach dotyczących średniowiecza i czasów nowożytnych. Zwłaszcza w średniowieczu interesow ały go osiągnięcia Kościoła na polu sztuki, głównie zaś jako najbardziej subtelny jej w yraz — illu - minacje, tj. graficzne i symboliczne przedstawienie tem atów filozoficzno-teologicznych.
Do grupy tej należy zaliczyć prace: M iniatury południowo- włoskiego pontyfikału z X III w. w Bibliotece kapituły Gnieź nieńskiej (1930); W yobrażenie Trójcy Sw. w tzw. M odlitew niku W arneńczyka (1932); L ’image de la Trinité au château de Lublin (1932); Siad tzw . Ognia Jerozolimskiego w liturgii śląskiej (1937); Uwagi o wyposażeniu w nętrza T um u Ł ę czyckiego (1946); Kościół i jego w nętrze (1949); S ztuka a li turgia (1952); Św iątynia katolicka (1958); H abakuk, Daniel i Zachariasz. Problem ikonograficzny w kościele św. Trójcy na zam ku w Lublinie (1960). Zajm ow ał się Tzw . Psałterzem M ariańskim z Z inna (1934) oraz Biblią Płocką (1956).
Wiele uwagi poświęcił pontyfikatom , -tj. księgom zaw ierają cym liturgię sprawowaną przez biskupów. Opracował: „P ontifi cale Halickie zwane P ontyfikałem Boryszewskiego" (1930); „Pontificale arcybiskupa lwowskiego Jana Rzeszowskiego w bi- bibliotece kapitulnej w Gnieźnie” (1930);„Pontyfikały k ra k o w skie X V w. (1961) i szczególnie P ontyfikat krakow ski z X I w. (1977). Publikow ał również prace z historii liturgii, w tym: „Benedictio propitiatorii” w Krakowie (1965); T ytu ł „archiepi- scopus apostolicus” w X I w. w Krakowie (1967); W zory i ana logie w ybranych form uł w liturgii krakow skiej w X I w. (1969); Santgalleński wzór w polskiej liturgii (1969). Przedm iotem jego badań była także hagiografia. Pisał o św. Jacku (1961) i o św. Monegundzie (1966) oraz na tru d n y tem at św. Stanisława: K adłubkowe „inter infulas” (1972). Interesow ał się też m iejsca mi kultu, czego dowodzą prace: Częstochowa oraz Legenda Jazłowiecka (1962).
Sa-doka Barącza zajmował się w sposób naukow y sprawami Ormian polskich. Usitalił m. dn., że na soborze we Florencji polscy Ormianie w ystępowali samodzielnie jako niezależni od delegacji katolikosa z Eczmiaszynu. Na tem at O rm ian opubli kował szereg prac: Eine G ründungskunde der Polnischen A r m enien aus dem X IV Jahrhundert (1932); Les A rm éniens po lonais et leur attitude envers Rome (1933); Na marginesie diecezjalnego schem atyzm u ormiańskiego (1934); Polscy Ormia nie (1934); W sprawie ofiarodawcy ormiańskiego ewangeliarza z X II w. (1934); Die Florentiner Union (1934); Die Polnischen A rm enien und ihr Erzbischof Andreas in Jazlowiec (1961).
Drugim tem atem opartym na m ateriałach archiw alnych by ła historia kapucynó\V w Polsce i na Litwie, jakkolwiek nie zdążył zbadać ich dziejów wewnętrznych. Głównym jego osią gnięciem w tej dziedzinie jest ustalenie spisu fundacji zakon nych z la t 1682— 1772. W ydrukował: Początki polskiej prow in cji kapucynów (1936, w języku niemieckim 1938); Litew skie plany polskich kapucynów (1939, w języku polskiim i niemiec kim). W związku z procesami kanonizacyjnym i pisał o zm ar tw ychw stańcach i niepokalankach ze szczególnym uwzględnie niem ich w zajemnej zależności (1949) oraz o M. Darowsfeiej (1950).
Pozostawił nadto kilka prac luźno związanych ze swymi zasadniczymi zainteresowaniami: Agenda wileńska z 1499 (1929); Mowa bazylejska Elgota (1936); Materiały do biografii Krasickiego w w arszaw skim konsystorzu m etropolitalnym (1936); 2 prace o bp. lwowskim Tomaszu (1937; 1939); o m isjo narzach świętokrzyskich w okresie powstania styczniowego (1938); o. ks. J. F ijałku (1937); o. W. Ledóchowskim (1948); o kard. J. Puzynie (1958; 1971). Pisał też o Wydziale Teologicz nym W arszawskim (1938; 1954).
Recenzował prace z zakresu hagiografii, historii liturgii i ż y cia duchowego Kościoła takich autorów jak: Th. Schmidt (1927); W. A braham (1927); C. E nlart (1931); E. Allison (1946; 1949); T. H ahn (1950); s. M. Bronisława (1955); M. Winowska (1957); A. Schletz (1954; 1957); Z. Ameisenowa (1959); K. Gór ski (1965) i W. U rban (1969).
Prace Obertyńskiego publikowane w okresie 1928— 1978 w liczbie ok. 75 (nie licząc 43 haseł w Encyklopedii w iedzy o książce, obejm ują przeszło 60 tematów, w tym 13 recenzji, 10 prac z historii liturgii, 9 z historii sztuki, 9 o Ormianach, 8 o ponityfikałach, 7 o zakonach, głównie o kapucynach i nie pokalankach, ponad 10 na luźne tem aty, 3 prace pozostały 12 F R A N C I S Z E K S T O P N I A K j-g j
[9] K S . P R O F . Z . O B E R T Y Ń S K I 13
w rękopisie. Opracowania te ukazyw ały się w językach: pol skim, niemieckim, francuskim , angielskim, łacińskim ii orm iań skim. Szczególnie prace o O rm ianach i kapucynach populary zowały dorobek nauki polskiej za granicą.
Prowadził ożywioną działalność wydawniczą w ram ach za- początkowej przez siebie serii Studia Historico-Ecclesiastica, w której ogłaszał przede wszystkim prace swych uczniów. Do w ojny ukazały się cztery tom y obejm ujące prace: H. F o l - w a r s k i e g o o Erazm ie Oiołku (1935); H. R y b u s a o kard. F. Jagiellończyku (1935); J. At a m a n a o W. Sierakowskim (1936) i T. G o s t y ń s k i e g o o F. K rasińskim (1938). W 1949 r. wyszły trzy tomy: praca S. L i b r o w s k i e g o o kapittule włocławskiej oraz studium Obertyńskiego o (zmartwychwstań
cach i niepokalankach. Jako t. 8 w 1953 r. J. К о с e n i а к w y drukow ał pracę o A. S. Dembowskim, biskupie włocławskim, a jako t. 9 w roku następnym Cz. C. B a r a n o franciszkanach śląskich. T. 10 zawiera pracę W. U r b a n a o h r. L. Sedlniic- kim biskupie wrocławskim (1955) i ostatni it. 11 — J. F i j a Il k o w s k i e g o o kolegiacie nowosądeckiej (1958). W ydawnic two to stanowiło niemałe osiągnięcie naukowe w zakresie h i storii Kościoła w Polsce, zwłaszcza historii biskupów polskich. O bertyński brał czynny udział w zjazdach historycznych polskich i międzynarodowych. Uczestniczył w 1933 r. w VII międzynarodowym kongresie nauk historycznych w W arsza wie, w 1938 r. w analogicznym zjeździe w Zurychu, gdzie re ferow ał ruchy unijne w Polsce. 1935 r. brał udział w zjeździe im. Krasickiego we Lwowie. W 1938 r. był delegatem UW na uroczystościach związanych z kanonizacją A. Bobolli, a w 1939 r. reprezentow ał uczelnię na uroczystościach jubileuszo wych uniw ersytetu w Sofii oraz na uroczystościach pogrzebo wych papieża Piusa XI, doktora honoris causa UW. W .1.936 r. był członkiem ekipy Politechniki W arszawskiej do badań nad zamkiem w Gzerwonogrodzie. Pełnił funkcje przewodniczącego sekcji historii Kościoła w Tow. Miłośników H istorii w W ar szawie. W 1943 r. brał udział w międzysojuszniczym zjeździe historyków w Cambridge.
O bertyński angażował się także w dzieło kształcenia mło dej k adry naukowej zwłaszcza po II wojnie światowej. P ro mował kilkunastu doktorów z historii Kościoła, uczestniczył w przewodach habilitacyjnych i profesorskich, np. M. Recho- wdcza i M. Żywczyńskiego. Na uwagę zasługują jego progra mowe m em oriały pisane na obczyźnie w latach okupacji na tem at przyszłej organizacji nauki polskiej. Po wojnie kierował
podobne m em oriały do Episkopatu Polski o stanie nauk histo rycznych i konieczności tworzenia kadr naukowych. Trudne w arunki, w jakich od początku przyszło mu działać, w ytrw a łość w pracy naukowej oraz jej efekty oceniane przez takich specjalistów, jak T. Glemma, A. S. K ętrzyński, A. Gieysztor, W. Tomkiewicz i T. Silnicki, naw et przy pew nych zaniedba niach działalności dydaktycznej, w ystaw iają mu chlubne świa dectwo wyczucia potrzeb Kościoła w Polsce i własnej wobec nich służebnej postawy.
