Tryb wykonywania kontroli procesowej środków zapobiegawczych

Filip Rosengarten

Tryb wykonywania kontroli

procesowej środków

zapobiegawczych

Palestra 21/8-9(236-237), 47-53

Tryb wykonywania kontroli procesowej

środków zapobiegawczych

Is to ta śro d k ó w zapobiegaw czych jako środków p rzy m u su polega n a ograniczeniu w olności osobistej. W szelkie niew łaściw ości czy o m yłki w tej dziedzinie, ogran icza­ ją c n ie słu sz n ie tę w olność, n a ru s z a ją je d n o z n ajce n n iejszy c h d ó b r człow ieka. N a stra ż y te j w olności sto ją ró żn e g w a ra n c je procesow e. J e d n ą z nich je st praw o do k o rz y sta n ia z przew id zian y ch w kodeksie p o stęp o w an ia k arn e g o środków k o n tro li procesow ej, z czym w iąże się zagadnienie try b u w y k o n y w an ia tej k o n ­ troli.

i

O bow iązująca w n asze j p rocedurze k a rn e j — obok zasady skargow ości bądź d ziała n ia n a w niosek — zasad a d ziała n ia z u rz ę d u z n a jd u je sw ój k lasyczny p rz y ­ k ła d w p rze p isie a rt. 213 k.p.k., k tó ry n a k a z u je niezw łoczne uch y len ie lu b zm ianę śro d k a zapobiegaw czego, jeżeli u s ta n ą przyczyny, w sk u te k k tó ry ch został on z a sto ­ sow any, lu b p o w sta n ą p rzyczyny u z a sa d n iają ce jego uchylenie, zm ian ę n a śro d ek ła godniejszy albo zaostrzenie. O rgan procesow y w ra z ie p o w sta n ia opisanych w a ru n k ó w obow iązany je s t działać n a ty c h m ia st z u rzę d u w celu uch y len ia lub zm iany śro d k a zapobiegaw czego, nie czekając w cale n a ew e n tu aln y w niosek stro n y procesow ej. R e alizu ją c sw e u p ra w n ie n ia i obow iązki z a rt. 213 k.p.k., organ procesow y w y d aje stosow ne postanow ienie, k tó re stro n a procesow a m oże zw alczać p rzy słu g u jąc y m i je j śro d k am i p raw n y m i.

P o stan o w ie n ie w y d an e n a p odstaw ie p rze p isu a rt. 213 k.p.k. odzw ierciedla a k tu a ln y p ogląd o rg an u procesow ego n a zagad n ien ie śro d k a zapobiegaw czego w k o n ­ k re tn e j sp ra w ie w św ie tle now ych okoliczności. S tro n a procesow a jeśli się n ie z g a­ dza z ty m poglądem , sk o rzy sta n ie w ą tp liw ie ze śro d k a p raw n eg o w postaci zażale­ nia.

Celow ość złożenia w n io sk u o uchylenie lu b zm ian ę śro d k a zapobiegaw czego (art. 214 k.p.k.) m oże się w yłonić n a ogół dopiero po upły w ie pew nego czasu, k iedy b ęd z ie m ożna liczyć n a ew e n tu a ln ą zm ian ę poglądu o rg an u procesow ego n a to zag ad n ien ie bąd ź k ie d y n a s tą p i zm ian'a okoliczności.

M im o p rzy słu g u jąc y ch stro n o m śro d k ó w p ra w n y c h obow iązek o rg an u p roceso­ wego d ziała n ia z u rzę d u w zak resie u n o rm o w an y m w a rt. 213 k.p.k. pozostaje je d n a k obow iązkiem p ierw szoplanow ym , a n iew y w iązan ie się przez o rgan p ro c e ­ sow y z tego obow iązku pociąga za sobą w szelkie k o n se k w e n cje przew idziane w p ra w ie k a rn y m i cyw ilnym , a ta k że ko n sek w en cje n a tu ry d y scy p lin arn ej, ja k ró w n ież odpow iedzialność S k a rb u P a ń stw a p rze w id zia n ą w a rt. 487 § 3 i 4 k.p.k.

48 F i l i p R o s e n g a r t e n N r 8-9 (938-237)

II

O k re ślo n e w a rt. 214 k.p.k. praw o sk ła d a n ia przez oskarżonego w k ażdym czasie w n io sk u o u chylenie lu b zm ian ę śro d k a zapobiegaw czego stan o w i su i generis śro d e k p ra w n y ro zstrz y g an y przez te n o rgan procesow y, p rzed k tó ry m sp ra w a a k tu a ln ie się toczy. W postęp o w an iu przygotow aw czym w niosek ta k i k ie ru je się do p ro k u ra to ra , k tó ry zastosow ał śro d ek zapobiegaw czy. W p o stęp o w an iu sądow ym w sp o m n ia n y w niosek k ie ru je się do sąd u p ierw szej lu b d ru g iej in sta n c ji — za le ż­ n ie od sta d iu m procesu. W niosek ten w żadnym raz ie n ie m a c h a ra k te ru d ew o lu - ty w n eg o śro d k a praw nego.

N a w e t wówczas, gdy śro d ek zapobiegaw czy zastosow any został przez p ro k u ra to ra , a w sp o m n ia n y w niosek sk iero w an y zostaje do sąd u i podlega ro zp o zn an iu przez sąd (czy to pierw szej czy dru g iej in stan c ji), chodzi o rozpoznanie przez tę in sta n c ję sąd o w ą, przed k tó rą sp ra w a się toczy. Je że li śro d ek zapobiegaw czy nie został u ch y lo n y z urzęd u , u w ażać należy, że je st on n a d a l akcep to w an y w istn iejący c h okolicznościach. W każdym bow iem sta n ie spraw y, ja k to w yżej przytoczono, śro d e k zapobiegaw czy należy niezw łocznie uchylić lu b zm ienić z urzędu, jeżeli is tn ie ją k u tem u w aru n k i przew id zian e w a rt. 213 k.p.k.

W niosek, o k tó ry m m ow a w a rt. 214 k.p.k., oznacza w ięc zw rócenie u w agi d a n e m u organow i procesow em u na istn ien ie w aru n k ó w u za sa d n iają cy c h u ch y len ie lu b zm ian ę śro d k a zapobiegaw czego i zobow iązuje tenże organ procesow y do w y p o w ied zen ia się — w form ie p o stan o w ien ia — n a te m a t tego w niosku, i to n a jp ó ź n ie j w ciągu 3 dni. W niosek te n — zgodnie z b rzm ien iem a rt. 214 k.p.k. — m oże być sk ła d an y „w każdym czasie”, a w ięc może on być też w ielo k ro tn ie p o w ta rz a n y .

O p isan e sfo rm u ło w an ie a rt. 214 k.p.k., przew id u jące jako rem e d iu m n a zasto so ­ w a n ie śro d k a zapobiegaw czego praw o sk ła d an ia w k ażdym czasie w nio sk u o jego u ch y le n ie oraz zobow iązujące o rgan procesow y do ro zstrzy g n ięcia w niosku w ciągu 3 dni, ocenić należy ja k o sw oisty środek p raw n y . M. C ieślak, om aw iając zasady k o n tro li procesow ej i u jm u ją c system atycznie różne śro d k i odw oław cze, w yróżnia też m. in. „w nioski zm ierzające ku k o n tro li z u rz ę d u ”, p rzy p isu jąc im fu n k c ję im p u lsu procesow ego, ja k k o lw iek nie sta n o w ią one w a ru n k u niezbędnego odpo­ w ie d n ie j k o n tr o li.1 Z n am ien n e dla w nio sk u z a rt. 214 k.p.k. je s t w łaśn ie to, że w sp o m n ia n ą k o n tro lę procesow ą z u rzę d u m ożna inicjow ać n a w e t w ielo k ro tn ie w dow olnie k ró tk ic h odstępach czasu i że w niosku takiego nie m ożna odrzucić, ja k o niedopuszczalnego, lecz n ależy go rozstrzygnąć. P o zostaje to w ścisłym zw iązku z p rze p isem a rt. 213 k.p.k., n ak a zu jąc y m — ja k w spom niano — niezw łoczną re a k c ję o rg a n u procesow ego w celu u ch y len ia bądź zm iany śro d k a zapobiegaw czego w ra z ie odpow iedniej zm iany okoliczności, k tó re p rze d tem u zasad n iały zastosow anie tego środka.

W spom niane w n io sk i z a rt. 214 k.p.k., zm uszając o rgan procesow y do ro z strz y g ­ n ię c ia w niosku w postaci postan o w ien ia, stw a rz a ją z kolei w a ru n k i procesow e do e w e n tu aln eg o złożenia zażalen ia n a zasadach ogólnych (art. 212 § 1 k.p.k.). U staw o d aw ca, n ak a z u ją c organow i procesow em u z a ła tw ien ie w niosku z a rt. 214 k.p.k. w ciągu 3 dni, nie ro zstrz y g a je d n a k kw estii, ja k należy postąpić, jeżeli o rg an procesow y n ie zasto su je się do tego n ak a z u ustaw ow ego i w przytoczonym o k resie an i też później w n iosku takiego nie rozstrzygnie. P o w sta je w ięc p y ta n ie, czy w ta k ie j sy tu a cji oskarżonem u (podejrzanem u) p o zo staje ty lk o d roga po n ag le­ n ia b ąd ź zażalenia w drodze a d m in istra c y jn e j z odległą ew e n tu aln o ścią dochodzę- i

n ia roszczeń przew id zian y ch W a rt. 487 k.p.k., czy te ż o tw ie ra się dla oskarżonego (podejrzanego) droga śro d k a p raw n eg o w postaci n orm alnego zażalenia.

M ając n a uw adze, że śro d ek zapobiegaw czy trw a n ad al, a om aw iany w niosek, zm ierzający w łaśn ie do jego u ch y le n ia czy zm iany, pow inien być z n ak a zu u s ta w o ­ daw cy ro zstrz y g n ięty „n ajp ó źn iej w ciągu 3 d n i”, p rz y ją ć należy, że m ilcz en ie (bierność) o rg an u procesow ego w ta k ie j sy tu a cji tłu m aczy ć należy jako jed n o zn aczn e z n eg a ty w n y m za ła tw ien iem w niosku, co o tw ie ra drogę do złożenia zażalenia. W zw iązku z tym p o w sta je p y ta n ie, ja k pogodzić ta k ie stanow isko z w y m ag a n ie m ustaw o w y m co do zachow ania 7-dniow ego te rm in u z a rt. 410 k.p.k., k tó ry to te rm in liczy się od chw ili ogłoszenia p o sta n o w ien ia b ąd ź od d aty doręczenia postan o w ien ia. P o niew aż p o stan o w ien ie w sy tu a cji p rzew id zian ej w a rt. 214 k.p.k. pow inno b y ć ogłoszone lu b doręczone, a to nie nastąp iło , p rze to w niesienie zażalenia n ie m oże być poczytane za spóźnione. O czywiście, istn ieć m usi ja k a ś ro zsą d n a w ięź czasow a m iędzy w spom nianym w nioskiem i biernością o rg an u procesow ego a zażaleniem .

E w en tu a ln a m ożliw ość ro zw ią zan ia tego za g ad n ien ia polegałaby n a p o tr a k to w a ­ n iu zażalen ia ja k o ponow ienia czy p o naglenia w n iosku z a r t. 214 k.p.k. T ak ie rozw iązanie nie może je d n a k usaty sfak cjo n o w ać, gdyż nie stanow i ono żadnego rozsądnego ro zw ią zan ia w raz ie dalszej bierności o rg an u procesowego.

i i i

P oza om ów ioną pod II sy tu a c ją w y jątk o w ą, stw a rz a ją c ą dom niem anie n e g a ty w ­ nego ro zstrzygnięcia, zażalenie w nosi się w zasadzie od w yraźnego p o sta n o w ien ia w sp ra w ie śro d k a zapobiegaw czego. Od takiego p ostanow ienia p rzysługuje, ja k ju ż o ty m by ła m ow a, środek odw oław czy w te rm in ie 7-dniow ym (art. 212 § 1 k.p.k. w zw iązku z a rt. 409 i n ast. k.p.k.). W b ra k u takiego p o stan o w ien ia albo w ra z ie p rzek ro c zen ia w spom nianego 7-dniow ego te rm in u prezes sądu p ierw szej in s ta n c ji odm aw ia p rz y ję c ia śro d k a odw oław czego (art. 377 § 2 k.p.k.), a jeżeli zo stał on p rz y ję ty , to sąd odw oław czy pozostaw ia go bez ro zp o z n an ia (art. 379 k.p.k.).

Stosow nie do p rze p isu a rt. 412 § 1 k.p.k. sąd, n a któ reg o p ostanow ienie złożono zażalenie, m oże je uw zględnić, jeżeli o rzeka w tej k w estii w tym sam ym sk ład zie, w k tó ry m w ydał zask arżo n e postanow ienie. W tym w ypad k u , w edług oceny d o k o ­ n a n e j ea: post, zażalenie tra c i c h a ra k te r w łaściw ego śro d k a odw oław czego, n a to ­ m ia st — podobnie ja k om ów iony w yżej pod II w niosek z a rt. 214 k.p.k. — s ta je się im pulsem do d okonania k o n tro li z u r z ę d u .1

A rty k u ł 412 § 3 k.p.k. p rz e w id u je w yjątk o w o k ró tk i (48_godzinny) o k res do p rze d staw ie n ia in sta n c ji odw oław czej zażalenia n a p ostanow ienie w sp raw ie ty m ­ czasowego are szto w a n ia. Z m ocy art. 413 § 1 k.p.k. przepis te n m a odpow iednie zastosow anie także do zażaleń n a p o stan o w ien ia p ro k u ra to rsk ie co do tym czaso­ w ego aresztow ania. W ty m 48-godzinnym ok resie zm ieścić się ta k że n ależy z pow zięciem ew en tu aln eg o p o stan o w ien ia z a rt. 412 § 1 k.p.k.

U staw odaw ca, p rz e w id u ją c m ożliw ość u w zględnienia zażalenia przez o rg an procesow y p ierw szej in sta n c ji, jednocześnie w dalszej części dyspozycji a r t. 412 § 1 k.p.k. n a k a z u je — w ra z ie n ie sk o rz y sta n ia z te j m ożliw ości — niezw łoczne p rze k aza n ie zażalen ia w ra z z a k ta m i lu b niezbędnym i odpisam i z a k t o rg an o w i pow ołanem u do ro zp o z n an ia zażalenia. A rt. 412 § 3 k.p.k. uściśla owo po jęcie „niezw łocznie” o tyle, że w sp raw ie tym czasow ego a re szto w a n ia pojęcie to o znacza „w ciągu 48 godzin”. M ając n a uw adze, że u sta w o d aw ca obow iązek niezw łocznego p rze k a z a n ia za ża le n ia odnosi do w szystkich zażaleń, a w ięc także do w y m ienionych w § 2 cyt. a r t. 412 k.p.k., k tó re nie m ogą być uw zględnione przez o rgan p ie rw sz ej * 4

i M. C i e ś l a k : P o ls k a p r o c e d u r a k a r n a , W a rsz a w a 1971, P W N , s. 367.

50 F i l i p R o s e n g a r t e n N r 8-9 (236-237)

in s ta n c ji, należy przy jąć, iż ow ą „niezw łoczność” u staw o d aw ca liczy od chw ili w n iesien ia zażalenia. P o n ad to należy m ieć n a w zględzie, że w § 3 cyt. a rt. 412 k.p.k. m o w a je s t o „p rz e k a z a n iu ” do rozp o zn an ia „w ciągu 48 godzin”. „P rz e k a z a n ie ” w ty m znaczeniu odbyw a się ty lk o m ięd zy in stan cy jn ie. U w zględnienie bąd ź n ie ­ u w zg lę d n ie n ie zażalen ia p rzez o rg an p ierw szej in sta n c ji od b y w a się bez „ p rz ek az a­ n ia ”, a w ięc rów nież i stą d należy w yprow adzić w niosek, o k tó ry m w yżej m owa.

IV

Od om ów ionych w yżej ad I II zasad ogólnych, w m yśl k tó ry ch zażalen ia na śro d e k zapobiegaw czy ro z strz y g a ją o rg an y procesow e n ad rz ęd n e n ad organem p r o ­ cesow ym , k tó ry w y d ał zask arżo n e p o stan o w ien ie (m.in. zażalenia n a p ostanow ienia p r o k u ra to r a ro zstrzy g a p r o k u ra to r nadrzędny), przew id zian e są w u sta w ie w y jątk i. M ianow icie a rt. 212 § 2 k.p.k. i a rt. 222 § 2 k.p.k. p rze w id u ją sy tu acje, kiedy n a p o sta n o w ien ie p ro k u ra to ra p rzy słu g u je zażalenie do sądu. T ak więc:

a) n a p ostanow ienie p ro k u ra to ra o zastosow aniu tym czasow ego areszto w an ia p rz y słu g u je zażalen ie do sąd u w łaściw ego do rozp o zn an ia sp raw y (art. 212

§ 2 k.p.k.),

b) n a przew id zian e zaś w a rt. 222 § 2 p k t 1 k.p.k. postan o w ien ie p ro k u ra to ra w ojew ódzkiego o p rze d łu że n iu tym czasow ego a re szto w a n ia p rzy słu g u je za ża­ le n ie do sąd u w ojew ódzkiego, a n a p rze w id zia n e w art. 222 § 2 p k t 2 k.p.k. analogiczne p ostanow ienie sądu w ojew ódzkiego (przed łu żające tym czasow e a re szto w a n ie n a dalszy oznaczony okres ponad 6 m iesięcy) przy słu g u je zażalen ie do S ąd u N ajw yższego (art. 222 § 3 k.p.k.).

W ątp liw o ści budzi zagad n ien ie try b u za sk a rż a n ia postan o w ień o przedłużeniu tym czasow ego areszto w an ia w ydanych przez p r o k u ra to ra w to k u śled ztw a lub d o chodzenia w gran icach 3 m iesięcy (art. 212 § 2 w zw iązku z a rt. 222 § 1 k.p.k.) oraz p o sta n o w ień o p rze d łu że n iu tym czasow ego are szto w a n ia w y danych przez p ro­ k u r a to r a w ojew ódzkiego w to k u śledztw a w g ran icach od 3 do 6 m iesięcy (art. 222 § 3 k.p.k. w zw iązku z a rt. 222 § 2 p k t 1 k.p.k.), a m ianow icie, czy w tych w y p a d ­ k a c h zażalenie p rzy słu g u je do sądu, czy też do p ro k u ra to ra nadrzędnego. U chw ała p o łączn y ch Izb K a rn e j i W ojskow ej z d n ia 18 czerw ca 1971 r. VI K Z P 28/702 zag ad n ien ie to ro zstrz y g n ęła w tym sensie, że n a każde tego ro d z a ju postanow ienie p rz y słu g u je p o d ejrz an e m u zażalenie do sądu. A. G a b e rle 3 4 i A. K o r d ik 4 w glosach do te j u ch w a ły a p ro b u ją z a ję te w tej u chw ale stanow isko. A. G ab erle p rzytacza a rg u m e n t, że określen ia: „p rzedłużenie tym czasow ego a re sz to w a n ia ” używ a u s ta ­ w o d aw ca w yłącznie w a rt. 222 § 2 k.p.k., a w e w szy stk ich in n y c h w ypadkach k o n ty n u o w a n ie tym czasow ego are szto w a n ia określać należy p raw idłow o ja k o „dalsze sto so w a n ie ”, a nie ja k o „p rzed łu żen ie” tym czasow ego are szto w a n ia. P rzem aw ia za ty m term in o lo g ia zastosow ana w a rt. 217 § 4 k.p.k., k tó ry n a k a z u je sądowi w w y p a d k a c h w ty m a rty k u le p rzew idzianych w ydać p o sta n o w ien ie co do „dalszego sto so w a n ia ”, a nie co do „p rz ed łu ż en ia” a re sz tu tym czasow ego. Tenże glo sato r a rg u ­ m e n tu je też w sposób przek o n y w ający , że „skoro u sta w a p rze k aza ła u p raw n ie n ia k o n tro ln e co do «stosow ania» i «przedłużenia» tym czasow ego are szto w a n ia w toku p o stę p o w an ia przygotow aw czego w gestię sądu, k o n tro la ta nie p o w in n a być tr a k to w a n a ja k o w y ry w k o w a (tj. sp raw o w an a tylko przy okazji «pierwszego» za sto so w a n ia i p rze d łu ża n ia tym czasow ego are szto w a n ia n a o k res pow yżej 3 m ie­

2 OSPiKA/1972/1/8, OSNKW/1971/10/141. 3 PiP/1972/6, S. 159—164.

sięcy), lecz p o w in n a objąć m ożliw ie p ełn y za k re s decyzji p ro k u ra to rsk ich , w drodze k tó ry ch dochodzi do w y k o rz y sta n ia przez p r o k u ra tu r ę tego śro d k a zapobiegaw czego. Z pow yższych w zględów należy przy jąć, że k ażde k o le jn e p ostanow ienie p ro k u ra to r a ro zciąg ające czas trw a n ia tym czasow ego a re szto w a n ia na dalszy okres aż do 3 m iesięcy je st p o stan o w ien iem o «zastosow aniu» tym czasow ego a re sz to w a n ia i — zgodnie z głosow aną u ch w a lą SN — p rzy słu g u je n a ń zażalenie n a p o d sta w ie a rt. 212 § 2 k.p.k.” 3

O dm ienne stanow isko w tej k w estii z a jm u ją k o m e n tato rz y kodeksu p o stę p o w an ia karnego, k tó rzy w y ra ż a ją pogląd, że „na p o stan o w ien ie p ro k u ra to ra o p rze d łu że n iu tym czasow ego a re szto w a n ia do 3 m iesięcy p rzy słu g u je zażalenie n a ogólnych z a sa ­ dach; w nosi się je do p ro k u ra to ra nadrzęd n eg o (art. 213 § 1), a nie do sądu, poniew aż p rze d łu że n ia a re sz tu nie m ożna u tożsam iać z postan o w ien iem o za sto so ­ w an iu tym czasow ego are szto w a n ia (art. 212 § 2), a w y p ad ek nie należy do w y ją tk ó w , o k tó ry c h m ow a w a rt. 21-2 § 3 (art. 212 § 1).” 5

v

Stosow nie do a rt. 409 k.p.k. zażalenie p rzy słu g u je na p ostanow ienie sąd u za m y k a jąc e drogę do w y d a n ia w y ro k u oraz na postan o w ien ie co do śro d k ó w zabezpieczających, a n a in n e p o stan o w ien ia — ty lko w w y p ad k a ch w u sta w ie p rzew idzianych. Otóż p o sta n o w ien ia w sp raw ie środków zapobiegaw czych należ ą w łaśn ie do tych „innych p o sta n o w ień ”, o k tó ry ch m ow a w cyt. art. 409 k.p.k., a stosow ne przep isy p rze w id u jąc e i n o rm u ją ce w tych w ypadkach drogę p o stę p o w a ­ n ia zażaleniow ego z a w a rte są w a rt. 212 i a rt. 222 k.p.k.

R e asu m u jąc — w uw zg lęd n ien iu uw ag przytoczonych w yżej ad IV — stw ie rd z ić należy, co n a s tę p u je :

1) Co się tyczy p o stan o w ień dotyczących w szystkich środków zapobiegaw czych, to z w y jątk iem tym czasow ego a re szto w a n ia p rzy słu g u je od n ich środek o dw o­ ław czy w p ostaci zażalen ia n a zasadach ogólnych p rzew idzianych w a rt. 409—413 k.p.k. Co do tych środków zapobiegaw czych decyduje w okresie p o stę ­ p o w an ia przygotow aw czego p ro k u ra to r, a w try b ie p o stęp o w an ia zażaleniow ego •p ro k u rato r n ad rzęd n y , n a to m ia st w ok resie p ostępow ania sądowego d ec y d u je sąd, a w try b ie zażaleniow ym sąd w yższej in sta n c ji (z tym zastrzeżeniem , że na zasadzie a rt. 412 § 1 i a rt. 413 § 1 k.p.k. p ro k u ra to r bąd ź sąd p ierw szej in sta n c ji m ogą się sam i p rzychylić do zażalenia i je uw zględnić).

2) T ym czasow e are szto w a n ie w ok resie p ostępow ania przygotow aw czego sto su je p ro k u ra to r. D alsze stosow anie are sz tu tym czasow ego n a okres do 3 m iesięcy w łącznie (art. 222 § 1 k.p.k.) też należy do p ro k u ra to ra . P rz ed łu ż en ie ty m c z a so ­ w ego a re szto w a n ia (ponad 3 m iesiące) n a łączny okres do 6 m iesięcy n ależ y do p ro k u ra to ra w ojew ódzkiego, a n a dalszy okres oznaczony — do sądu w o je w ó d z ­ kiego.

N a k ażde ta k ie p ostanow ienie (dotyczące stosow ania lub dalszego sto so w a n ia albo p rzed łu żen ia tym czasow ego aresztow ania) w y d an e przez p ro k u ra to ra w o k ­ re sie p o stęp o w an ia przygotow aw czego p rzy słu g u je zażalenie do sądu, ta k że ta k o n tro la sądow a n ad tym czasow ym areszto w an iem rozciąga się w te n sposób n a całe p ostępow anie przygotow aw cze.

5 J . B a f i a, J . B e d n a r z a k, M. F 1 e m m i n g, S. K a l i n o w s k i , H. K e m p i s t y , M. S i e w i e r s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o — K o m e n ta rz , W a rsz a w a 1976, W y d . P r a w n ., te z a 8 d o a r t. 222 k .p .k . (s. 303 i 304).

52 F i l i p R o s e n g a r t e n N r 8-9 (236-237)

3) N a p o sta n o w ien ia p ro k u ra to rsk ie p o d ję te w to k u p o stę p o w an ia p rzy g o to w a w ­ czego co do tym czasow ego are szto w a n ia, w ydane w n astęp stw ie w niosków z a rt. 214 k.p.k., p rzy słu g u je zażalenie do p r o k u ra to ra nadrzędnego.

4) Z ch w ilą zakończenia p o stęp o w an ia przygotow aw czego i p rze k a z a n ia sp raw y w ra z z a k te m oskarżenia do sąd u p ro k u ra to r p rz e k a z u je jednocześnie do d y sp o ­ zycji są d u oskarżonego i zaw iad a m ia o tym zak ład k a rn y , w k tó ry m oskarżony p rze b y w a . Ze sfo rm u ło w an ia a rt. 222 k.p.k. w y n ik a, że o g raniczenie czasow e tegoż śro d k a zapobiegaw czego w to k u p ostępow ania przygotow aw czego zw iązane je s t z okresem trw a n ia tegoż p o stę p o w an ia przygotow aw czego. Z chw ilą za k o ń cz en ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego i p rz e k a z a n ia sp raw y do sądu w sp o m n ia n e ograniczenie czasow e odpada, a okres tym czasow ego areszto w an ia, zasto so w an eg o przez p r o k u ra to ra i do tej chw ili nie uchylonego, trw a n a d a l aż

do czasu jego u chylenia przez sąd n a pod staw ie p rze p isu a r t. 213 k.p.k.

5) Z godnie z a rt. 210 § 1 k.p.k. śro d k i zapobiegaw cze sto su je sąd, a p rzed w n iesie­ n ie m a k tu osk arżen ia — p ro k u ra to r.

P o d o b n ie ja k p r o k u ra to r w czasie p o stę p o w an ia przygotow aw czego, ta k sam o sąd w czasie p ostępow ania sądow ego p o d ejm u je w sp raw ie środków zapobiegaw ­ czych stosow ne decyzje czy to z urzędu, czy też n a w niosek oskarżonego (art. 214 k.p.k.), czy w reszcie w drodze p ostępow ania zażaleniow ego. W to k u p ostępo­ w a n ia sądow ego p ro k u ra to r nie je st już w ięcej organem procesow ym d e c y d u ją ­ cym w kw estii środków zapobiegaw czych, lecz s ta je się stro n ą, u p ra w n io n ą ró w ­ nież do sk ła d an ia w niosków i zażaleń (zarów no n a niekorzyść, ja k i n a korzyść oskarżonego).

W sp raw ie tym czasow ego a re szto w a n ia sąd w każdym ra z ie pod ejm u je decyzję w chw ili w yro k o w an ia (art. 217 § 3 i 4 k.p.k.).

VI

W w y n ik u zażalenia w niesionego przez p odejrzanego na p o stan o w ien ie p r o k u ra ­ to r a w sp raw ie tym czasow ego are szto w a n ia sąd m oże n a pod staw ie art. 386 § 1 i 2 k.p.k. zask arżo n e p o stan o w ien ie „co do za sto so w a n ia lu b p rze d łu że n ia ty m c za so ­ wego are szto w a n ia u trzy m ać w m ocy lu b zm ienić; zm ian a p ostanow ienia może n a s tą p ić bądź przez uch y len ie tym czasow ego are szto w a n ia, bąd ź przez skrócenie czasu trw a n ia tym czasow ego a re szto w a n ia albo przez z a stą p ien ie go p rzew idzianym w u sta w ie innym łagodniejszym śro d k iem zapobiegaw czym (teza 2 cyt. uchw ały połączonych Izb K arn ej i W ojskow ej S ąd u N ajw yższego z d n ia 18 czerw ca 1971 r. VI ICZP 28/70).” 2

W sp o m n ian a u ch w ała połączonych Izb K a rn e j i W ojskow ej S ąd u N ajw yższego z a stą p iła p o p rzed n ią o dm ienną u ch w ałę S ąd u N ajw yższego (w spraw ie VI K Z P 17/70) re p re z e n tu ją c ą stanow isko, że sąd rozpoznający zażalenie na postanow ienie o zasto so w an iu lub przed łu żen iu tym czasow ego are szto w a n ia może to p o stan o w ie­ n ie u trz y m a ć w m ocy lub uchylić, n a to m ia st nie m oże go zm ienić w te n sposób, ż e w m iejsce tym czasow ego a re szto w a n ia orzeknie in n y łagodniejszy środek z a p o b ie g aw cz y .6

P rzy to czo n e w yżej stan o w isk o w yrażone w tezie 2 cyt. u ch w a ły z dnia 18 czerw ca 1971 r. p rz y ję te zostało z a p ro b a tą w e w spom nianych u p rze d n io glosach A. G ab e r- le g o 3 i A. K o rd ik a 4 oraz przez k o m e n ta to ró w ko d ek su p o stęp o w an ia k a r n e g o .7

6 U c h w a ła s k ła d u s ie d m iu sę d z ió w z d n ia 28.VI.1970 r. V I K Z P 17/70, OSNKW/1970/9/100. 7 P o r . w y ż e j K o m e n ta rz do k .p .k . ( p rz y p is 5), s. 291.

W w ym ienionej u chw ale z dnia 18 czerw ca 1971 r. Sąd N ajw yższy doszedł dO' w niosku, że w sto su n k u do zażaleń n a p o sta n o w ie n ia o zastosow aniu lu b p r z e d łu ­ żeniu ok resu trw a n ia tym czasow ego a re sz to w a n ia odpada p rze w id zia n a w a rt. 386 k.p.k. ew en tu aln o ść u ch y len ia orzeczenia i p rz e k a z a n ia sp raw y do ponow nego' rozpoznania. P o zostaje zatem tylk o a lte rn a ty w a u trz y m a n ia takiego p o sta n o w ie n ia w mocy bądź też jego zm iany w przytoczonym w yżej k ie ru n k u . K ie ru n e k e w e n tu a l­ nej zm iany zaskarżonego postan o w ien ia m oże być oczyw iście o dm ienny od u p rz e d n io w spom nianego, jeżeli zażalenie zostało w niesio n e przez p ro k u ra to ra n a n ie k o rz y ść oskarżonego.

N a p ostanow ienie co do śro d k a zapobiegaw czego zażalenie m oże w nieść p o d e j­ rz a n y i jego obrońca, a n a postan o w ien ie pochodzące od sąd u — ta k że o sk a rż y cie l publiczny. In n e osoby, nie w y łączając pokrzyw dzonego, w ystępującego n a w e t w c h a ra k te rz e stro n y (oskarżyciela posiłkow ego czy pow oda cyw ilnego) — n ie są u p raw n io n e do w noszenia zażaleń w z a k resie śro d k ó w zapobiegaw czych.8

W a rt. 412 § 3 k.p.k. za ak c en to w a n y je s t elem e n t szybkości w sp ra w a c h zażaleń n a tym czasow e aresztow anie. Z ażalenie ta k ie — ja k ju ż w sp o m n ia n o w yżej — pow inno być p rze k aza n e do ro zp o z n an ia w ciągu 48 godzin. O bow iązek te n istn ie je w o d n ie sie n iu do zażaleń zarów no n a p o sta n o w ien ia sądow e ja k i n a p o stan o w ien ia p ro k u ra to rsk ie w sp raw ie tym czasow ego a re szto w a n ia (art. 412 § 3 i a r t. 413 § 1 k.p.k.).

Ze w zględu n a przep is a rt. 213 k.p.k., u sta n a w ia ją c y obow iązek niezw łocznego u ch y len ia lu b zm iany środka zapobiegaw czego w raz ie p o w sta n ia okoliczności w ty m przepisie p rzew idzianych, oraz ze w zględu n a przep is a rt. 214 k.p.k., p r z y ­ zn a ją cy praw o sk ła d an ia w każdym czasie w n io sk u o u chylenie lu b zm ianę śro d k a zapobiegaw czego, m oże pow stać konieczność w y d aw an ia w ty m w zględzie k o le jn y c h p o sta n o w ień (każdy w n io sek m usi być za ła tw io n y postanow ieniem ), a na k a ż d e ta k ie p o stan o w ien ie p rzy słu g u je praw o w n iesien ia zażalenia. Zachodzi w ięc m ożliw ość w ielo k ro tn y ch p o stępow ań zażaleniow ych w sp ra w ie tego sam ego śro d k a z a p o ­ biegaw czego. W p ra k ty c e nie należy je d n a k o baw iać się n ad u ż y w an ia przez o s k a r ­ żonego tych u p raw n ie ń , gdyż oskarżony szybko się z o rie n tu je , że bezsensow ne m nożenie zażaleń p rzed łu ży tylk o okres tr w a n ia jego procesu, a tym sa m y m i śro d k a zapobiegaw czego, ze szkodą dla sam ego oskarżonego.

Z a ła tw ia ją c zażalenie, sąd m usi uzasadnić sw oje p o sta n o w ien ie (art. 90 § 1 k.p.k.), a w ty m u za sa d n ien iu ustosunkow ać się do tre śc i za ża le n ia i jego m otyw ów . O czy­ w iste w ięc je st, że oskarżony w y stę p u ją c z now ym w nioskiem o u ch y len ie lu b zm ian ę śro d k a zapobiegaw czego (art. 214 k.p.k.), czy też z now ym zażaleniem , n ie pow in ien — ze w zględu n a sw ój w łasny in te re s — p rzy ta cz ać w n im tych sa m y ch arg u m en tó w , k tó re dopiero co zostały ocenione i zała tw io n e negatyw nie.

P ra w id ło w e stosow anie cyt. p rzepisów a rt. 213 i 214 k.p.k. stw a rz a m ożliw ość d o konyw ania sta łe j k o n tro li procesow ej w dziedzinie śro d k ó w zapobiegaw czych, co sta n o w i je d n ą z n ajw a żn iejsz y ch g w a ra n c ji procesow ych oskarżonego.