388 Z A P I S K I
H an d b u c h d e r e u r o p ä i s c h e n W i r t s c h a f t s - u n d S ozialgesch ich te,
hrsg. v o n H erm an n K e l l e n b e n z , t. II: E u ro p ä is c h e W i r t s c h a f t s
u n d S o zia lg e sc h ic h te i m M i tt e la l te r , hrsg. v o n J a n A. v a n H o u t t e ,
V erla g sg em ein sch a ft K lett-C o tta , S tu ttg a rt 1980, s. X V III, 830.
P u b lik a cja jest częścią w ie lk ie g o , m ięd zy n a ro d o w eg o p r z ed sięw zięcia n a u k o w eg o , sz eścio to m o w eg o (d ocelow o) p od ręczn ik a h isto rii sp o łeczn o -g o sp o d a rczej E uropy, ob ejm u jącego okres od sta ro ży tn o ści do cza só w w sp ó łc z e sn y c h . N a sk r z y d ełk u o b w o lu ty p rezen to w a n eg o tom u czytam y, że „p od ręczn ik te n jest n ie m ie c k im o d p o w ied n ik iem C am bridge E conom ic H isto ry o f E urope i F on tan a E conom ic H isto ry o f E u rop e”. J e st ta k rzec z y w iśc ie , je ś li chodzi o b o g a ctw o p rezen tow an ego m a teria łu . P oza ty m m am y do czy n ien ia z d ziełem n a w k ro ś o rygin aln ym .
U k ła d w e w n ę tr z n y to m u II jest prosty: część A (s. 1— 149) — to o góln y w y k ła d h isto rii g o sp o d a rczo -sp o łeczn ej E uropy od w c zesn eg o śred n io w iecza do p o ło w y X IV w . (pióra red ak tora tom u); część В (s. 151— 779) — a n a lo g iczn a p ro b lem a ty k a w rozb iciu na p o szczeg ó ln e k ra je (regiony) E uropy (pióra różnych autorów ).
C echą ch a ra k tery sty czn ą d zieła jest m iejsce, k tóre p rzyzn an o na u k azan ie w sz y stk ic h isto tn y c h „ w sp ółrzęd n ych ” zja w isk gospodarczych: p ra w n o -u stro jo w y ch (np. p a ń stw o ), ek o lo g iczn y ch (z p o d k reślen iem r o li k lim atu ), dem ograficzn ych (głów n ie ru ch n a tu ra ln y lu d n ości), sp o łeczn y ch (stany, grupy, d u ch ow n i—św ieccy , sw o i—obcy, k ob ieta, rodzina, m ob iln ość sp ołeczn a etc.), a ta k ż e z za k resu sztuki i k u ltu ry d u chow ej. S tąd te ż p ro b lem a ty k a „ czy sto ” ek on om iczn a z zak resu pro d u kcji, w y m ia n y , k on su m pcji, sk a rb o w o ści, fin a n só w itp . z a jm u je co n a jw y żej 50—60°/o o b jęto ści p od ręcznika. T rzeba zresztą p od k reślić, że w y k ła d p ro b lem a ty k i str ic te ek on om iczn ej często je s t dość tra d y cy jn y . A u to rzy o p eru ją liczbą, a le p ry m a t d ają sło w u . D latego w k sią żce b rak ta b e l i w y k r e só w . C zy jest to s y g n a łem b a n k ru ctw a u jęć ilościow ych ?
Z esp ół a u torsk i tom u II to p leja d a 25 (nie licząc red ak tora tom u) zn an ych n a zw isk z ca łej Europy, a n ie k ie d y ró w n ież zza O ceanu. K ażdy z nich u czestn iczy ł w op ra co w a n iu fra g m en tu części В p od ręczn ik a. D zięk i tem u zn a la zło się m iejsce ró w n ie ż dla k ra jó w E uropy Ś ro d k o w ej i W sch od n iej, za zw y cza j w d zieła ch tego typ u , w y d a w a n y c h w E uropie Z ach od n iej, p om ijan ych lub tr a k to w a n y c h m a rg in e sow o. Z ba d a czy p o lsk ich W itold H e n s e l p r z e d sta w ił d zieje sp o łe c z n o -g o sp o darcze S ło w ia ń sz c z y z n y V I—IX w . (s. 595—616), zaś A lek sa n d er G i e y s z t o r — sp o łe c z e ń stw o i gosp od ark ę P o lsk i P ia stó w (s. 703—727). Z n a jd u jem y te k s ty d o ty czą ce W ęgier, teren u d zisiejszej R u m u n ii oraz R usi, n a p isa n e p rzez h isto ry k ó w z o d n o śn y ch k rajów . N a obszar śr o d k o w o -w sc h o d n io -e u r o p e jsk i p rzyp ad a około 15% tek stu . D om in u je p ro b lem a ty k a k r a jó w w ło sk ic h i n iem ieck ich .
C ezurą a d q u e m w t. II jest „Czarna Ś m ie r ć ”. M a teria ł p óźn o śred n io w ieczn y zn ajd zie się w t. III, ob ejm u ją cy m ok res ca 1350— 1650. J e ś li w z ią ć pod u w agę, że to m em III ob jęta b ęd zie p ro b lem a ty k a k r y z y só w X IV /X V i X V II w ., to uznać n a le ż y p erio d y za cję w t. II za uzasad n ion ą.
S y g n a liz o w a n y p od ręczn ik zaop atrzon y zo sta ł w k ró tk ie b ib lio g ra fie p rzy p o szczeg ó ln y ch rozd ziałach oraz w d o k ła d n y in d ek s o so b o w o -g eo g ra ficzn o -rzeczo w y . B rak jed n a k m ap, a p rzy d a ły b y się ró w n ież ilu stra cje.
W su m ie o trzy m a liśm y n ow e, bardzo w a r to śc io w e kom p en d iu m w ie d z y z z a k resu h isto rii g osp od arczej i sp o łeczn ej śred n io w ieczn ej E uropy. S ięg a ć po nie b ęd ą b ad acze w y tr a w n i, p oczątk u jący, a p o w in n i ró w n ież stu d en ci.
