Wprowadzenie
Introduction
Gmina Bukowina Tatrzaþska poäoĔona jest w poäudniowej czöĈci województwa maäopolskiego, u pod- nóĔa Tatr, bezpoĈrednio przy gra- nicy ze Säowacjñ. W granicach ad- ministracyjnych gminy znajdujñ siö zarówno malowniczo usytuowane osiedla wiejskie, jak równieĔ tere- ny Tatrzaþskiego Parku Narodowe- go z najwyĔszym pasmem polskich Tatr oraz innymi osobliwoĈciami przyrodniczo -krajobrazowymi. Wa- lory krajobrazowe gminy stanowiñ o wyjñtkowym charakterze i popular- noĈci miejsca nie tylko w skali regio- nalnej, ale i caäego kraju. Na terenie gminy leĔñ wsie podhalaþskie: Buko- wina Tatrzaþska, Biaäka Tatrzaþska, Brzegi, Groþ i LeĈnica oraz wsie spi- skie: Jurgów, Czarna Góra i Rzepiska.
Granica paþstwa polskiego przebie- gaäa niegdyĈ po rzece Biaäce, a wsie spiskie poäoĔone byäy poza granicñ paþstwa, na terenie obecnej Säowacji (ówczesnej Czechosäowacji). Mimo zawirowaþ politycznych, odröbnoĈci kulturowe wsi podhalaþskich i spi- skich sñ nadal czytelne.
Do koþca pierwszej wojny Ĉwiatowej Spisz naleĔaä do Austro- -Wögier. Pod koniec wojny teren Spi- sza staä siö przedmiotem sporu po- miödzy nowopowstajñcymi paþstwa- mi Polskñ i Czechosäowacjñ, wyni- kiem czego byäo przyäñczenie do Pol- ski 14 wiosek spiskich, a w 1939 roku caäy polski Spisz zostaä wäñczo-
ny do Säowacji. Po zakoþczeniu dru- giej wojny Ĉwiatowej miödzy Pol- skñ a Czechosäowacjñ przywróco- no granicö sprzed 1938 roku, nato- miast ostateczne wytyczenie grani- cy polsko -czechosäowackiej na Spi- szu nastñpiäo na mocy umowy za- wartej w Warszawie w 1958 r. Grani- ca ta przebiega obecnie tak, jak w la- tach 1920–1938.
Ta terenie pogranicza Ĉcieraäy siö róĔne kultury osadnicze: od po- äudnia – kultury: säowacka, niemiec- ka i wögierska, od póänocy – kultu- ra polska. Zmiana przebiegu granicy paþstwa nie wpäynöäa na zanik od- röbnoĈci kulturowej, a przede wszyst- kim uksztaätowanego tu stylu archi- tektonicznego. Niestety, odmienno- Ĉci te zaczynajñ siö zacieraè w cza- sach nam wspóäczesnych. Dotyczy to przede wszystkim polskiego Spi- sza, gdzie pojawiajñ siö formy bu- downictwa typowe dla wsi podha- laþskich.
W niniejszej pracy podjöto pró- bö wskazania dziaäaþ wäadz publicz- nych na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego w strefie pogranicza polsko -säowackiego.
D zi a Áa ni a n a r ze cz o ch ro ny kr a jo b ra zu k ul tu ro w eg o w s tre fie p o gr a ni cz a p o ls ko -s Áo w a ck ie go Ma ria H eÁ d a k
Operations for the Cultural Landscape Protection in the
Borderland Between
Poland and Slovakia
Rola wÁadz
lokalnych w ochronie walorów Årodowiska kulturowego
The importance of the
commune in the protection of cultural environment values
Wäadze gminy Bukowina Ta- trzaþska prowadzñ politykö prze- strzennñ przyjötñ w Studium uwa- runkowaþ i kierunków zagospoda- rowania przestrzennego gminy Bu- kowina Tatrzaþska. W dokumencie tym, wĈród zasad z zakresu ochro- ny Ĉrodowiska kulturowego wskaza- no jako niezbödne kierunki dziaäaþ m.in.: zachowanie obiektów o war- toĈciach kulturowych, adaptacjö tych obiektów do wspóäczesnych potrzeb i wymogów, rozszerzenie zakresu ochrony poprzez ustanowienie ob- szarów ochrony konserwatorskiej w planach zagospodarowania prze- strzennego, przeksztaäcanie i walo- ryzacjö obiektów dysharmonijnych w oparciu o przepisy miejscowych planów zagospodarowania prze- strzennego, kontynuacjö rozwoju bu- downictwa w oparciu o walory kul- turowe na zasadzie kontynuacji cech przestrzennych, ksztaätowanie skali i formy nowej zabudowy w nawiñ- zaniu do historycznej, jako jej twór- czej interpretacji.
Zarówno w tekĈcie, jak i na ry- sunku Studium wskazano obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz
strefy ochrony wartoĈci kulturowych i ochrony krajobrazowej.
Ustalenia Studium nie stano- wiñ jednak aktu prawa miejscowego i jako takie nie wpäywajñ bezpoĈred- nio na charakter realizowanej inwe- stycji. Narzödziem realizacji polity- ki przestrzennej zawartej w Studium jest miejscowy plan zagospodarowa- nia przestrzennego, którego ustalenia powinny byè zgodne z zapisami ww.
dokumentu.
Wäadze gminy posiadajñ za- tem narzödzie w postaci planu miej- scowego, które moĔe przyczyniè siö do ochrony Ĉrodowiska kulturowe- go wsi.
Ochrona walorów kulturo- wych w planie miejscowym jest jednñ z form ochrony zabytków, o których mowa w ustawie z dnia 23.07.2003 r. o ochronie zabyt- ków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
z 2003 r. Nr 162, poz. 1568).
Obecnie na obszarze gminy obowiñzujñ miejscowe plany zago- spodarowania przestrzennego dla wsi Czarna Góra oraz Jurgów. Obydwie wsie posiadajñ charakter wsi spiskich.
W planach zagospodarowania usta- lono strefy ochrony konserwatorskiej, w granicach których wprowadzo- no ograniczenia oraz zakazy i naka- zy dla realizacji zabudowy. W pla- nach ustalono takĔe strefö ochrony krajobrazu kulturowego „K”, obej- mujñcñ niezabudowane przestrzenie rolno -leĈne z drogami gospodarczy- mi i zadrzewieniami Ĉródpolnymi.
Plany zagospodarowania uwzglöd- niajñ ochronö obiektów wpisanych
do rejestru zabytków oraz obiektów naleĔñcych do ewidencji zabytków.
W pozostaäych miejscowo- Ĉciach inwestycje realizowane sñ gäównie na podstawie decyzji o warunkach zabudowy oraz dla in- westycji celu publicznego – na pod- stawie decyzji o ustaleniu lokaliza- cji inwestycji celu publicznego. Wy- dawaè siö moĔe, Ĕe takie rozwiñza- nie nie zapewnia w sposób wystar- czajñcy ochrony walorów krajobra- zowych gminy, jednak analiza pro- jektowanych nowych terenów zabu- dowy mieszkaniowej w obowiñzujñ- cych planach miejscowych dla wsi Jurgów i Czarna Góra moĔe skäaniaè do odmiennych wniosków. Wprowa- dzenie miejscowych planów zago- spodarowania przestrzennego spo- wodowaäo uruchomienie nowych terenów budowlanych oddalonych od istniejñcego zainwestowania na- wet o kilkaset metrów. Realizacja po- lityki zagospodarowania przestrzen- nego w drodze ustalania warunków zabudowy na podstawie decyzji o warunkach zabudowy ogranicza moĔliwoĈè nadmiernego rozprasza- nia zabudowy wskutek konieczno- Ĉci speänienia tzw. warunku „dobre- go sñsiedztwa”, czyli wystöpowania w sñsiedztwie planowanej inwestycji zabudowy, w tym o podobnych ce- chach i parametrach.
Analiza ustaleþ zawartych w decyzjach o warunkach zabudowy wskazuje jednak, iĔ w odniesieniu do zagadnieþ zwiñzanych z ochro- nñ wartoĈci kulturowych, zapisy de- cyzji w niewystarczajñcym stopniu
okreĈlajñ szczegóäowe parametry ksztaätowania zabudowy, co dotyczy gäównie terenów wsi spiskich, w tym szczególnoĈci Rzepisk – jedynej wsi spiskiej nie objötej planem zagospo- darowania przestrzennego. Zapisy formuäowane w decyzjach regulujñ gäównie parametry i wskaĒniki do- tyczñce gabarytów projektowanego obiektu, wynikajñce wprost z Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003 r.
(Dz. U. Nr 80 poz. 717 ze zmiana- mi). Poza wskaĒnikami wynikajñcymi z ustawy, decyzje te ustalajñ zwykle:
zakaz stosowania okäadzin z two- rzyw sztucznych tzw. „sidingu”;
zakaz stosowania otoczaków, zakaz stosowania kolorystyki
czerwonej dachów.
W decyzjach o warunkach za- budowy brak zapisów odnoszñcych siö bardziej szczegóäowo do ksztaä- tów dachu oraz detali architektonicz- nych charakterystycznych dla archi- tektury spiskiej.
Wäadze gminy w sposób ak- tywny wspierajñ tradycjö i kulturö regionu. Gäównym oĈrodkiem my- Ĉli spoäecznej, oĈwiaty i kultury jest Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzaþ- skiej – Bukowiaþskie Centrum Kul- tury. Idea budowy Domu powsta- äa w latach 20. XX wieku, w trud- nych latach odradzajñcej siö Pol- ski. Jak podaje S. Galica -Górkiewicz [Galica -Górkiewicz 2008]. W ode- zwie o datki na budowö Domu Ludo- wego pisano …Dom Ludowy na gra- nicy Polski – to najpotöĔniejsza obok KoĈcioäa i szkoäy – twierdza. Do tej
pory odbywajñ siö tu liczne przedsta- wienia teatralne, wystöpy zespoäów ludowych, zabawy taneczne i zebra- nia wiejskie. Placówka stanowi cen- trum kulturalne wsi, skupiajñc wokóä siebie Ĉrodowiska twórcze.
Wäadze gminy czynnie wspiera- jñ dziaäalnoĈè Bukowiaþskiego Cen- trum Kultury – Dom Ludowy, po- przez przekazywanie Ĉrodków prze- znaczonych na jego szerokñ dzia- äalnoĈè promujñcñ kulturö ludowñ.
Zgodnie z Uchwaäñ BudĔetowñ Rady Gminy Bukowina Tatrzaþska na rok 2008, dotacje dla gminnych instytucji kultury, w dziale: kultura i ochrona
dziedzictwa narodowego, wyniosäy na 2008 r. – na domy i oĈrodki kultu- ry 448 600,00 zä. Kwota 313 400,00 zä, a wiöc ponad 69%, zasiliäa Buko- wiaþskie Centrum Kultury – Dom Lu- dowy. Rok wczeĈniej na Dom Ludo- wy przekazano 296 000,00 zä, czyli okoäo 17 000,00 zä mniej niĔ w 2008 roku (ryc. 1).
W ramach swojej dziaäalnoĈci, Dom Ludowy – Bukowiaþskie Cen- trum Kultury, prowadzi Szkoäö Gi- nñcych Zawodów, w której dzieci i mäodzieĔ uczñ siö tradycyjnych rze- miosä: kowalstwa, garncarstwa, haftu i innych dziedzin zanikajñcej sztuki Ryc. 1. Bukowina Tatrzaþska, Dom Ludowy (fot. M. Heädak)
Fig. 1. Folk House in Bukowina Tatrzaþska (photo by M. Heädak)
ludowej. Przy Domu Ludowym dzia- äa równieĔ Amatorski Zespóä Teatral- ny im. Józefa Pitoraka oraz zespoäy regionalne. „Wierchowianie” i „Mali Wierchowianie”.
To wäaĈnie Dom Ludowy w Bu- kowinie Tatrzaþskiej jest organizato- rem imprez kulturowych o zasiögu ogólnopolskim – „Sabaäowych Ba- jaþ” (Ogólnopolski Konkurs Gawö- dziarzy, Instrumentalistów, ćpiewa- ków, Pytacy i Mowy Starosty We- selnego) i „Góralskiego Karnawaäu”
(Ogólnopolski Konkurs Grup Kolöd- niczych, Popis Solowych Par Tanecz-
nych, Kumoterki, Skiring, Ski -Skiring i Przejazd Zaprzögami Paradnymi).
Od 1996 r. odbywa siö tu kolejna duĔa impreza o zasiögu miödzywo- jewódzkim – „Sejmik Wiejskich Ze- spoäów Teatralnych”.
Analizujñc wspóäpracö wäadz lokalnych z gminami sñsiednimi, w tym z terenem leĔñcym poza gra- nicñ Polski – na Säowacji, ustalono, Ĕe pomimo silnych powiñzaþ spo- äecznych i kulturowych polskiego Spisza z czöĈciñ säowackñ, gmina jak dotñd nie nawiñzaäa wspóäpra- cy w zakresie popularyzacji zagad-
nieþ ochrony Ĉrodowiska kulturo- wego z gminami sñsiednimi z terenu Säowacji. Wspólna historia oraz dzie- dzictwo kulturowe regionu powinny skäoniè do podejmowania wzajem- nych dziaäaþ na polu popularyzacji zagadnieþ kulturowych oraz ochro- ny szeroko pojötego dziedzictwa kul- turowego. Podejmowane próby na- wiñzania wspóäpracy ze strony wäadz gminy Bukowina Tatrzaþska ze stro- nñ säowackñ nie przyniosäy rezulta- tów. Kontakty w zakresie wspóäpracy kulturowej ograniczajñ siö do wystö- pów zespoäów ludowych ze Säowa- cji w ramach organizowanych na te- renie gminy imprez.
Ochrona obiektów zabytkowych
The protection of the relic objects
Ochronñ konserwatorskñ, zgod- nie z Ustawñ o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. nr 162 poz. 1568), objöte sñ obiekty posiadajñce wpis do rejestru zabyt- ków. Do rejestru wpisuje siö zaby- tek na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwato- ra zabytków z urzödu bñdĒ na wnio- sek wäaĈciciela lub uĔytkownika wie- czystego gruntu, na którym znajduje siö zabytek nieruchomy. W gminie wpisem do rejestru zabytków objö- to koĈcioäy (w Bukowinie Tatrzaþ- skiej, w Biaäce Tatrzaþskiej, w Jurgo- Ryc. 2. Jurgów, szaäasy pasterskie na Polanie Podokólne, w sñsiedztwie wyciñgu narciarskiego,
parking (fot. M. Heädak)
Fig. 2. Jurgów, the shepherds’ shelters on the glade Podokólne, in the neighbourhood of the ski lift, car park (photo by M. Heädak)
wie), Dom Ludowy w Bukowinie Ta- trzaþskiej, zagrody („CzarnoksiöĔni- ka Kikli” w Bukowinie Tatrzaþskiej, Korkoszów w Czarnej Górze, Soä- tysów w Jurgowie i zagrodö w Rze- piskach na Grocholowym Potoku), zespoäy szaäasów (na Polanie Podo- kólne w Jurgowie, na Rusinowej Po- lanie, w Dolinie Paþszczyca, na Po- lanie Waksmundzkiej w Brzegach), szaäasy (na Polanie Nowa Roztoka i w Dolinie Piöciu Stawów Polskich w Brzegach) oraz schronisko nad Morskim Okiem.
W stosunku do obiektów zabyt- kowych obowiñzuje bezwzglödny priorytet wymagaþ i ustaleþ konser- watorskich nad wzglödami wynika- jñcymi z dziaäalnoĈci inwestycyjnej.
Zgodnie z art. 4 pkt. 6 ustawy, ochrona zabytków polega na podej- mowaniu przez organy administracji publicznej dziaäaþ majñcych na celu uwzglödnianie zadaþ ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztaätowa- niu Ĉrodowiska.
Ochronö zabytków uwzglöd- nia siö m.in. przy sporzñdzaniu i ak- tualizacji miejscowych planów zago- spodarowania przestrzennego woje- wództw oraz studiów uwarunkowaþ i kierunków zagospodarowania prze- strzennego gmin.
W obowiñzujñcym Studium okreĈlajñcym politykö przestrzennñ gminy oraz w uchwalonych miej- scowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzglödniono ochro- nö zabytków poprzez ich dokäadne
wskazanie, a takĔe okreĈlenie zasad ich ochrony.
Zarówno Studium, jak i miej- scowe plany zagospodarowania przestrzennego uwzglödniajñ rów- nieĔ ochronö obiektów wpisanych do ewidencji zabytków. Ochrona obiektów wpisanych do ewiden- cji zabytków moĔe byè realizowa- na tylko poprzez ustalenia planów.
Analiza tekstów planów nie wyka- zaäa jednak, na czym ochrona ta ma polegaè, w szczególnoĈci w kontek- Ĉcie zachowania walorów krajobra- zu kulturowego wsi.
Na obszarze gminy wystöpu- je równieĔ wiele obiektów cennych kulturowo, które nie sñ objöte ochro- nñ konserwatorskñ. Zarówno wsie podhalaþskie, jak i spiskie nasycone sñ obiektami pochodzñcymi sprzed 1945 r. posiadajñcymi cechy obiek- tów zabytkowych. Niestety w proce- sie postöpujñcego rozwoju gospodar- czego moĔna zauwaĔyè gwaätowne zanikanie starej drewnianej zabudo- wy wsi. Warto zauwaĔyè, Ĕe w kra- jobrazie wsi, w wiökszym stopniu za- chowane sñ jednak stare, niszczejñce zabudowania gospodarcze.
DziaÁalnoŽ Muzeum TatrzaÃskiego
The activity of the Tatra Museum
Jednñ z form popularyzacji i ochrony wartoĈci Ĉrodowiska kul- turowego jest organizacja muzeum w obiekcie zlokalizowanym w jego naturalnym otoczeniu i tle krajobra- zowym, okreĈlanym jako „muzeum przestrzenne”.
Idea „muzeum przestrzenne- go”, rozumiana jako forma ochro-
ny zabytków in situ (w miejscu), za- poczñtkowana byäa w latach 60. XX w. i prowadzona przy wspóäudziale muzeów regionalnych. Po reformie administracyjnej przeprowadzonej w 1975 r. dziaäalnoĈè ta byäa konty- nuowana przez Muzeum Tatrzaþskie.
Jak podaje Z. MoĒdzierz [MoĒ- dzierz 2001] dziöki dziaäalnoĈci Muzeum w ciñgu 18 lat wyremon- towano m.in. obiekty zlokalizowa- ne na terenie gminy Bukowina Ta- trzaþska, w tym: 28 z 56 szaäasów na Polanie Podokólne koäo Jurgowa (1979–1984) (ryc. 2), zagrodö Korko-
szów w Czarnej Górze (1981–1983) (ryc. 3) oraz zagrodö Soätysów w Jur- gowie (1984–1986) jako ogniwa Mu- zeum Kultury Ludowej Spisza.
Zagrody Soätysów w Jurgowie i Korkoszów w Czarnej Górze sta- nowiñ obecnie wäasnoĈè Muzeum Tatrzaþskiego. Jak podaje Z. MoĒ- dzierz [MoĒdzierz 2001] w 1980 r.
rodzina Korkoszów z Czarnej Góry przekazaäa zagrodö na rzecz Skar- bu Paþstwa z myĈlñ o utworzeniu w niej muzeum spiskiej kultury lu- dowej. Rodzina w latach 50. ubie- gäego wieku przeniosäa siö do Cze- chosäowacji i zagroda ulegaäa stop- niowemu zniszczeniu. Remont kon- serwatorski przeprowadziäo Muzeum Tatrzaþskie majñc za cel zachowa- nie historycznych nawarstwieþ do- kumentujñcych rozwój zagrody po- czñwszy od koþca XIX w., postöpujñ- cy wraz ze wzrostem zamoĔnoĈci go- spodarzy. We wnötrzu obiektu urzñ- dzono muzeum obrazujñce bogate gospodarstwo spiskie z okresu miö- dzywojennego (ryc. 4).
Zagroda w Jurgowie, wybudo- wana w 1861 r., przetrwaäa do na- szych czasów w stanie niemal nie- zmienionym. Muzeum Tatrzaþ- skie zakupiäo zagrodö w 1981 r., a w dwóch nastöpnych latach prze- prowadziäo remont konserwatorski.
W budynkach urzñdzono ekspozy- cjö etnograficznñ ukazujñcñ bied- ne gospodarstwo spiskie z przeäomu XIX i XX wieku. W chaäupie i budyn- ku gospodarczym zachowaäo siö ory- ginalne wyposaĔenie wnötrza. Ekspo- Ryc. 4. Jurgów, zagroda Soätysów (fot. M. Heädak)
Fig. 4. Jurgów, the farm of Soätysów (photo by M. Heädak)
zycja w zagrodach udostöpniana jest dla zwiedzajñcych.
Biorñc pod uwagö gwaätowny zanik historycznej zabudowy drew- nianej w krajobrazie wsi, dziaäalnoĈè Muzeum naleĔy postrzegaè jako bar- dzo pozytywny przejaw ochrony war- toĈci kulturowych zarówno w skali gminy, jaki i w skali caäego regionu.
Szlak Architektury Drewnianej
The Wooden Architecture Route
Wyznaczenie Szlaków Archi- tektury Drewnianej to jedno z naj- wiökszych przedsiöwziöè znako- wania szlaków w Polsce. Szlaki te majñ na celu pokazanie bogactwa i atrakcyjnoĈci architektury drewnia- nej i w samym woj. maäopolskim li- czñ ponad 1 500 km, obejmujñc 237 obiektów o róĔnym charakterze. Pro- jekt utworzenia Szlaków Architektury Drewnianej zostaä zrealizowany przy wspóäpracy z Urzödem Marszaäkow- skim Województwa Maäopolskiego.
Na Podhalu Szlak Architektury Drew- nianej prowadzi m.in. z Zakopane- go przez Bukowinö Tatrzaþskñ, Jur- gów i Biaäkö Tatrzaþskñ. Na szlaku znajduje siö KoĈcióä NajĈwiötszego Serca Pana Jezusa w Bukowinie Ta- trzaþskiej z 1887–1900, KoĈcióä Ĉw.
Sebastiana i Matki Boskiej RóĔaþco- wej w Jurgowie z 1675 r., KoĈcióä Ĉw. Szymona i Judy Tadeusza w Biaä- ce Tatrzaþskiej z ok. 1700 r. (ryc. 5)
oraz obiekty Muzeum Tatrzaþskiego poäoĔne w Jurgowie (zagroda Soäty- sów i szaäasy poäoĔone na Polanie Podokólne). Na terenie gminy obiek- ty sakralne zachowane sñ, w zakre- sie formy architektonicznej, w stanie niezmienionym. Obecnie prowadzo- ny jest projekt Maäopolskiej Organi- zacji Turystycznej „Otwarty Szlak Ar- chitektury Drewnianej” finansowa- ny z budĔetu Województwa Maäo- polskiego umoĔliwiajñcy zwiedzanie obiektów, gäównie koĈcioäów. Pro- jekt ten obejmuje koĈcióä w Jurgo- wie. KoĈcioäy w Bukowinie Tatrzaþ- skiej i w Biaäce Tatrzaþskiej sñ udo- stöpnione zwiedzajñcym codziennie.
Podsumowanie
Conclusion
Pomimo polityki przestrzennej wäadz gminy nastawionej na ochro- nö Ĉrodowiska kulturowego, efek- ty dotychczasowej ochrony konser- watorskiej wydajñ siö niewystarcza- jñce. Zmienia siö charakter wsi, za- budowania murowane w sposób na- turalny zastöpujñ tradycyjne zagro- dy góralskie. Budynki realizowane w latach 80 i 90 minionego stulecia realizowane byäy czösto w oderwa- niu od miejscowej tradycji, bez za- chowania wäaĈciwych proporcji rzu-
tu budynku i geometrii dachu, czö- sto z zastosowaniem obcych mate- riaäów wykoþczeniowych i kolory- styki obiektu. ChociaĔ w obecnych czasach zauwaĔa siö wiökszy nacisk na realizacjö obiektów nawiñzujñ- cych formñ do miejscowej tradycji, to nowo powstajñce obiekty dostoso- wywane sñ czösto dla potrzeb dzia- äalnoĈci zwiñzanej z turystykñ i wy- poczynkiem, czego efektem jest po- wstawanie budynków o znacznych gabarytach, niedostosowanych ska- lñ do otaczajñcego krajobrazu. Rola wäadzy lokalnej w zakresie ksztaä- towania zabudowy w nawiñza- niu do stylu regionalnej architektu- ry jest znaczñca. ZauwaĔyè jednak moĔna, Ĕe ustalane w dokumentach planistycznych zasady ksztaätowa- nia architektury dla wsi spiskich nie sñ tak szczegóäowe, jak dla zabudo- wy projektowanej we wsiach pod- halaþskich, przez co w maäym stop- niu uwzglödniajñ odröbnoĈè kultu- rowñ wsi.
Bukowiaþskie Centrum Kul- tury – Dom Ludowy prowadzi przy wspóäfinansowaniu urzödu gminy popularyzacjö zagadnieþ zwiñza- nych z miejscowñ tradycjñ budow- lanñ, zabytkami i historiñ regionu.
OĈrodek przejmuje zadania wäadz gminy w zakresie promocji i ochro- ny dziedzictwa kulturowego, co jest zjawiskiem rzadko spotykanym, ale chociaĔby ze wzglödu na przygoto- wanie zawodowe osób zajmujñcych siö sprawami kultury na co dzieþ, niewñtpliwie korzystnym.
Wspieranie ochrony krajobra- zu kulturowego dotowane jest takĔe z budĔetu paþstwa poprzez dziaäal- noĈè na obszarze gminy – Muzeum Tatrzaþskiego. Nieocenione, w ob- liczu zanikajñcej starej architektu- ry drewnianej, jest wprost zacho- wanie w stanie niezmienionym za- gród w Czarnej Górze i w Jurgowie oraz szaäasów na polanie Podokól- ne w Jurgowie. Podobnie, wyzna- czony „Szlak Architektury Drewnia- nej” przyczynia siö w duĔym stopniu do promocji zabytków lokalizowa- nych na terenie pogranicza.
Brak wspóäpracy w zakresie promocji walorów Ĉrodowiska kultu- rowego z oĈrodkami wäadz lokalnych z terenu Säowacji wpäywa niekorzyst- nie na ochronö dziedzictwa kulturo- wego caäego regionu. Wspólna histo- ria oraz przenikanie kultur powinno skäaniaè wäadze lokalne do intensyw- nych dziaäaþ na rzecz ochrony i pro- mocji Spisza.
N a l e Ĕ y m i e è n a d z i e j ö , Ĕe w nadchodzñcych latach wäa- dze lokalne podejmñ dalsze dzia- äania na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego w strefie pogranicza polsko -säowackiego, w tym takĔe dziaäania oparte na wspólnym pro- gramie z gminami leĔñcymi po stro- nie säowackiej.
Maria Heädak Katedra Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Department of Land Management
Wroclaw University of Environmental and Life Sciences
Literatura
1. Galica -Górkiewicz S., 2008, Bu- kowina Tatrzaþska powrót do Ēródeä.
GALERIA SKORUSA, A. Górkiewicz, Bukowina Tatrzaþska, s. 456.
2. MoĒdzierz Z., 2001, Niebieskim szlakiem zabytków „Muzeum Prze- strzennego”, Muzeum Tatrzaþskie, Zakopane, s. 175.
3. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23.07.2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568).
4. Ustawa o planowaniu i zago- spodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003 r. (Dz. U. Nr 80 poz. 717 ze zmianami).
