Problematyka zagospodarowania przestrzennego doliny Bogdanki w zachodnim klinie zieleni w Poznaniu

(1)

Wst¿p

Introduction

System zieleni Poznania opie- ra siö na istnieniu dolin rzecznych, Warty i jej dopäywów oraz pierĈcieni dawnych terenów fortecznych. Doli- ny cieków tworzñ w strukturze miasta krzyĔ przecinajñcy miasto w kierunku póänoc – poäudnie i wschód – zachód. Zwiñzane z nimi tereny ze wzglödu na wysoki poziom wód gruntowych i zróĔnicowanñ rzeĒbö terenu nie zostaäy zajöte przez za- budowö. Ukäad ten zostaä dostrze- Ĕony w latach 30. XX w. i wykorzy- stany przy projektowaniu spójne- go systemu zieleni dla miasta. Idea utrzymania czterech gäównych kli- nów zieleni (póänocnego – naramo- wickiego, wschodniego – cybiþskie- go, poäudniowego – döbiþskiego i zachodniego – golöciþskiego) przetrwa- äa do dzisiaj i jest w swoim szkiele- cie realizowana. Jednak w strukturze miasta, bödñcego Ĕywym i ulöga- jñcym dynamicznym zmianom orga- nizmem pojawiajñ siö liczne problemy przestrzenne zwiñzane z wäaĈci- wym zagospodarowaniem poszcze- gólnych klinów. Szczególnie wyra- ziĈcie ujawnia siö to ostatnio w zachodnim klinie zieleni (ryc. 1).

Historyczne

ksztaÁtowanie si¿

zagospodarowania klina zachodniego

Historical creation of spatial arrangement of the western wedge

Zaczñtkiem powstania zachodniego klina zieleni opartego o dolinö Bogdanki staäy siö dwa plany strefowe (z 1903 i 1914 r.) Josefa Stübbena, wykonane dla Poznania, które wy- znaczaäy obszary przeznaczone dla poszczególnych funkcji i typów zabudowy, wystöpujñcych w mieĈcie.

Plany te zawieraäy niezwykle istotne dla dalszego rozwoju przestrzennego Poznania elementy: dwie obwodnice o charakterze promenad, w tym we- wnötrznñ, zwiñzanñ z terenami zieleni, opartñ o obszary poforteczne oraz dwa pasma zieleni w postaci klinów wnikajñcych w gäñb tkanki miejskiej.

Pierwsze z tych pasm przebiegaäo wzdäuĔ doliny Warty w rejonie Dö- biny, drugie stanowiäa dolina lewo- brzeĔnego dopäywu Warty – Bogdan- ki z Parkiem Soäackim oraz dzielni- cñ willowñ [Jakimowicz i in. 2005].

Poczñwszy od lat 20. XX w. pol- skie wäadze miejskie staraäy siö stwo- rzyè spójny plan zagospodarowania przestrzennego miasta, uwzglödnia- jñcy przyszäe potrzeby rozrastajñ- cej siö struktury tak, aby zapewniè jej logicznie i funkcjonalnie uksztaä- towany ukäad. Kolejne powstajñ-

Pr o b le m a ty ka z a g o sp o d a ro w a ni a p rz es trz en ne g o d o lin y B o g d a nk i w z a ch o d ni m k lin ie z ie le ni w P o zn a ni u M a ria C ho jn a ck a , A g ni esz ka W ilk a ni ec

Problems of Spatial Management of the Bogdanka River Valley and in the Western Green Wedge in PoznaÃ

Ryc. 1. Tereny rekreacyjne i sportowe w zachodnim klinie zieleni w Poznaniu Fig. 1. Recreation and sport areas in the western green wedge in Poznaþ

Prezentacje

(2)

ce koncepcje, poczñwszy od Planu ogólnego zabudowania miasta Po- znania Sylwestra Pajzderskiego, po- przez prace wyróĔnione w konkur- sie na „projekt zabudowy i regulacji miasta Poznania”, rozstrzygniö- ty w 1931 r., sprzyjaäy krystalizowa- niu siö koncepcji ukäadu przestrzennego miasta. WaĔnym elementem tego ukäadu byä system zieleni miejskiej. Przebiegajñce prace doprowa- dziäy ostatecznie do powstania planu opracowanego przez Wäadysäa- wa Czarneckiego, który wykorzystu- jñc dotychczasowe koncepcje stwo- rzyä spójnñ i kompletnñ wizjö roz- woju miasta. Plan ogólny miasta Po- znania powstaäy w Wydziale Plano- wania i Rozbudowy Miasta w 1934 r.

przewidywaä zachowanie czterech gäównych klinów zieleni opartych na dolinach Warty, Bogdanki i Cy- biny oraz kilku dalszych, rozdziela- jñcych poszczególne dzielnice miasta, a takĔe trzech pierĈcieni zieleni:

dwóch istniejñcych juĔ w planach Stübbena oraz kolejnego, o szeroko- Ĉci 1000–1300 m, powstaäego dziö- ki adaptacji dziaäek fortecznych ze- wnötrznego pierĈcienia fortyfika- cji oraz zalesieniu rejonów fortów [Czarnecki 1972; Czarnecki, Päoþ- czak 1936].

Przed wybuchem drugiej woj- ny Ĉwiatowej rozpoczöto pewne prace zwiñzane z realizacjñ powstaäego planu. Koncentrowaäy siö one na terenie klina zachodniego. W roku 1938 ukoþczono budowö päywal- ni przy ulicy Niestachowskiej, któ- ra miaäa staè siö jednym z elemen- tów rekreacyjnego programu klina.

Jak podaje Szafran (1959) w obröbie klinów prowadzono takĔe prace po- legajñce na inwentaryzacji istniejñ- cej szaty roĈlinnej, co miaäo wskazaè sposób prawidäowego ksztaätowania skäadu gatunkowego dla nowo zale- sianych terenów. Badania te byäy pro- wadzone z inicjatywy profesora Ada-

ma Wodziczki, botanika i fitosocjo- loga, który byä jednoczeĈnie konsul- tantem naukowym, wspóäpracujñcym z Wäadysäawem Czarneckim nad koncepcjñ systemu zieleni miejskiej Poznania. Prace nad zagospodaro- wywaniem klinów przerwaäa wojna.

Wäadze okupacyjne kontynu- owaäy prace nad rozwojem systemu zieleni miejskiej Poznania. W zwiñz- ku z przyäñczeniem do miasta, du- Ĕych obszarowo terenów podmiej- skich, w latach 1940 –1942 opraco- wano koncepcjö nowego planu ogól- nego zagospodarowania przestrzennego Poznania. Plan ten adaptowaä podstawowe kierunki rozwoju zieleni miejskiej ustalone przez plan z 1934 r. [Czarnecki 1972]. Naj- istotniejszñ róĔnicñ byäo wprowa- dzenie do projektu zbiornika wod- nego w klinie golöciþskim. Tempo prac przy jego tworzeniu byäo bardzo szybkie, dziöki temu, Ĕe wäadze okupacyjne nie musiaäy liczyè siö

(3)

z prawami wäasnoĈci do zagospoda- rowywanych terenów i dysponowa- äy moĔliwoĈciñ wykorzystania nie- wolniczej pracy ludnoĈci Ĕydowskiej [Szafran 1959].

Po wojnie, rozporzñdzeniem Wojewody Poznaþskiego z 21 stycz- nia 1946 r. uznano teren Zachod- niego (Golöciþskiego) Klina Ziele- ni o powierzchni 1326 ha za objö- ty ochronñ ze wzglödu na walory krajobrazowe i przyrodnicze [Sza- fran 1959].

Obecne

zagospodarowanie, walory przyrodnicze i rekreacyjne klina zachodniego

Contemporary spatial arrangement, nature and recreational values of the western wedge

Zachodni klin zieleni rozciñga siö od podnóĔy Wzgórza Winiarskie- go po jezioro Kierskie przylegajñce do zachodniej granicy miasta. Jego osiñ jest rzeczka Bogdanka (w Ēró- däach zwana teĔ potokiem), na caäej däugoĈci (9 km) päynñca przez obszar miasta. W obröbie klina znajdujñ siö obiekty sportowo -rekreacyjne, lasy komunalne, tereny parkowe i rolne.

Obszar ten, szczególnie w zachodniej czöĈci, jest atrakcyjnie uformo- wany, bogaty w cieki i zbiorniki wod-

ne, naturalne i sztucznego pochodzenia. Towarzyszy im bogata i zróĔni- cowana szata roĈlinna. Na poäudnio- wych stokach Wzgórza Winiarskie- go znajdujñ siö zabytkowe cmenta- rze z cennym drzewostanem. Pozo- staäy teren zajmuje jeden z najwiök- szych powierzchniowo obiektów zieleni miasta, Park Cytadela, umiejötnie wykorzystujñcy w swej kompozycji czöĈè ocalaäych elementów dawnego fortu Winiary. ObecnoĈè däugich i szeroki asfaltowych ciñgów komu- nikacyjnych sprawia, Ĕe jest to miejsce szczególnie chötnie wykorzystywane do jazdy na rolkach i rowe- rze. Na tym pierwszym odcinku klina Bogdanka jest skanalizowana, biegnie pod powierzchniñ zielonego terenu poniĔej stoków Cytadeli.

Dalej potok päynie juĔ otwartym korytem przez äñkö, z którñ sñsiadu- jñ od poäudnia przeznaczone do li- kwidacji ogródki dziaäkowe. Rów- nolegle do koryta rzeki biegnie tra- sa dla rowerów, a od póänocy roz- ciñga siö rozlegäy teren po wczeĈniej

zlikwidowanych ogródkach dziaäko- wych. LeĔy on juĔ na obszarze dzielnicy Soäacz, w której walory doliny Bogdanki wykorzystano w doskona- äy sposób juĔ na poczñtku XX w. pro- jektujñc na jej skäonie osiedle willo- we z parkiem, zieleþcami i licznymi alejami [Jakubowska 1999]. Najoka- zalsza jest obsadzona kasztanowca- mi Aleja Wielkopolska, äñczñca So- äacz z centrum miasta. Pomiödzy niñ, a korytem Bogdanki na poczñtku lat 70. XX w. zaäoĔono park, którego pa- tronem jest prof. Adam Wodziczko, wspóätwórca koncepcji systemu zieleni Poznania.

Bardzo cennym elementem go- löciþskiego klina zieleni jest zabytkowy Park Soäacki (ryc. 2), najpiök- niejszy park Poznania, towarzyszñ- cy ekskluzywnemu osiedlu willo- wemu, które ze wzglödu na boga- tñ szatö roĈlinnñ, równieĔ moĔna uznaè za czöĈè klina. Atrakcjñ blisko 15 -hektarowego parku sñ stawy utworzone przez spiötrzenie wód Bogdanki i cenny drzewostan. Naj-

(4)

okazalsze drzewa, które rosäy tu jeszcze przed zaäoĔeniem parku, zostaäy umiejötnie wykorzystane przez pro- jektanta – Hermana Kubego – w jego kompozycji. Z parku korzystajñ nie tylko mieszkaþcy dzielnicy, ale tak- Ĕe przybysze z innych czöĈci Pozna- nia. Zabudowa powstaäa w tej czöĈci miasta charakteryzuje siö niskñ inten- sywnoĈciñ. Domy mieszkalne uloko- wane sñ na duĔych dziaäkach, zago- spodarowanych zieleniñ, a dodat- kowym walorem kompozycji prze- strzennej sñ trzy duĔe skwery: Oraw- ski, Pomorski i Spiski.

Pomiödzy Parkiem Soäackim a ul. Grudzieniec znajduje siö nie- zagospodarowany teren o pow. ok.

8 ha, miejscami gösto zadrzewiony, przeznaczony dawniej na cele sportowe, w ostatnim czasie przedmiot ostrych sporów i polemik dotyczñ- cych jego przyszäego wykorzystania. Dalej na zachód teren klina zieleni przecina biegnñca na osi póä- noc – poäudnie wielopasmowa ulica Niestachowska. Jej poszerzenie do obecnych rozmiarów zbiegäo siö w czasie z likwidacjñ niezwykle po- pularnej wĈród poznaniaków odkry- tej päywalni (autor projektu Marian Spychalski), korzystajñcej poczñtko- wo z wód rzeki Bogdanki (pierwszy basen otwarto juĔ w 1936 r.). Z tere- nem dawnej päywalni (ryc. 3), której baseny wykorzystuje obecnie centra- la rybna, sñsiadujñ otoczone zieleniñ boiska sportowe klubu Olimpia. Bu- dowö „parku sportowego przy kñpie- lisku na Soäaczu” przewidywaä juĔ plan z maja 1939 roku [Karolczak

1999]. Znajdujñcy siö obok tzw. La- sek Golöciþski z sosnowym drzewostanem i niewielkim zbiornikiem wodnym jest miejscem wypoczynku studentów Uniwersytetu Przyrodni- czego zamieszkujñcych sñsiednie akademiki. Tunel pod ulicñ Niesta- chowskñ äñczy stary Soäacz z terenami zieleni poäoĔonego po jej zachodniej stronie Golöcina i dalszych zale- sionych obszarów. Teren na póänoc od tunelu zajmujñ otoczone okaza- äym drzewostanem najstarsze obiekty Uniwersytetu Przyrodniczego w Po- znaniu, poäoĔone na terenie dawnego majñtku Soäacz. Powiökszony i uzupeäniony o cenne gatunki park dworski, peäni obecnie rolö ogólnie dostöpnego Ogrodu Dendrologiczne- go. Po przeciwnej stronie trasy Nie- stachowskiej zlokalizowany jest inny obiekt dydaktyczny – Ogród Farma- kognostyczny Uniwersytetu Medycz- nego w Poznaniu.

Dalej w kierunku zachodnim w rozwidleniu torów kolejowych bie- gnñcych do Obornik Wlkp. i Szamo- tuä teren przybiera prawie naturalny

charakter. Zajmujñ go lasy komunalne (uroczysko Golöcin), rozlegäy obszar hipodromu Wola (42 ha) z tra- sami dla konnych wycieczek (ryc. 4) i otoczony zadrzewieniami sztuczny zbiornik Rusaäka utworzony w czasie okupacji na terenie wyrobiska gliny.

Znajduje siö tu bardzo popularne kñ- pielisko z zapleczem gastronomicznym, ale takĔe sieè wygodnych dróg spacerowych, z których masowo ko- rzystajñ mieszkaþcy miasta. Na póä- noc od Rusaäki w obröbie klina zna- lazä siö takĔe Zespóä Szkóä Rolni- czych, zajmujñcy teren dawnego ma- jñtku Golöcin wraz z parkiem oraz zabytkowy, jednak znajdujñcy siö w stanie destrukcji, Fort poĈredni VIa.

Obiektem, który moĔna uznaè równieĔ za czöĈè klina, jednak od- separowanym od niego torami ko- lejowymi i wielopasmowñ ulicñ ćw.

Wawrzyþca, jest Ogród Botaniczny zaäoĔony w 1925 r. Za hipodromem klin przecina ruchliwa ulica Lutyc- ka, stanowiñca póänocnñ drogö tran- zytowñ, prowadzñcñ przez miasto.

Przerywa ona przyrodniczñ ciñgäoĈè

Ryc. 2. Park Soäacki – atrakcyjne sñsiedztwo projektowanej zabudowy mieszkaniowej Fig. 2. Soäacki Park – attractive neighbourhood for designed housing

Ryc. 3. Nieczynna od ponad 30 lat najstarsza päywalnia w Poznaniu Fig. 3. The oldest swimming pool in Poznaþ, currently closed

(5)

klina. Za niñ rozciñgajñ siö rozlegäe, w przewaĔajñcej czöĈci zalesione tereny, szczególnie atrakcyjne kra- jobrazowo we wschodniej czöĈci, gdzie uroczyska lasów komunalnych:

Wola i Strzeszynek, sñsiadujñ z terenami podmokäymi towarzyszñcymi rzece Bogdance, Strumieniowi Strze- szyþskiemu i bardzo licznym, drob- nym zbiornikom wodnym, naniza- nym na te cieki. Na niĔej poäoĔonych terenach dominujñ tu lasy liĈciaste o bogatym skäadzie, wyĔej drzewostany sosnowe ze szczególnie cennym kompleksem stuletnich sosen w uroczysku Strzeszynem. W póä- nocnej czöĈci tego obszaru poäoĔo- ne jest Jezioro Strzeszyþskie z popu- larnym kñpieliskiem i zapleczem ho- telowo gastronomicznym, z którego po regulacji bierze poczñtek Bog- danka [Bogucki i in. 1996; Goädyn i in. 1996].

Klin w swojej najbardziej na za- chód wysuniötej czöĈci obejmuje Je- zioro Kierskie, najwiökszy zbiornik wodny w okolicach Poznania (310 ha), znajdujñcy siö obecnie w gra- nicach administracyjnych miasta.

Jezioro to jest otoczone oĈrodka- mi wczasowo -rekreacyjnymi sku-

pionymi szczególnie przy póänocno wschodnim brzegu i terenami uĔyt- kowanymi rolniczo. Akwen jest wy- korzystywany przez Ĕeglarzy i amato- rów innych sportów wodnych. W sñ- siedztwie, w dzielnicy KrzyĔowniki bardzo intensywnie rozwija siö zabudowa mieszkaniowa. Blisko 400 ha teren pomiödzy wschodnim brze- giem Jeziora Kierskiego, a linia kole- jowñ do Szamotuä zajmujñ lasy komunalne (uroczyska: Psarskie i Krzy- Ĕowniki) z sieciñ licznych dróg spacerowych. Zalesienia te wprowa- dzano stopniowo od lat 50. XX w.

na gruntach porolnych, stñd zróĔni- cowany wiek drzewostanów i skäad gatunkowy z przewagñ zbiorowisk lasowych. Wewnñtrz tego kompleksu leĈnego poäoĔone sñ enklawy ogro- dów dziaäkowych, dziaäek rekreacyjnych oraz Szkóäka Drzew i Krzewów Ozdobnych Zarzñdu Zieleni Miej- skiej (ryc. 5), która obecnie jest w sta- dium reorganizacji. CzöĈè jej obszaru o pow. blisko 35 ha w duĔej czöĈci gösto zadrzewiona gatunkami krajo- wymi, a takĔe mniej licznymi gatunkami obcego pochodzenia i cennymi odmianami drzew i krzewów ozdobnych (m.in. tulipanowce, czerwono-

listne odmiany buka i klonu, kolum- nowe formy döbu, sosny wejmut- ki, Ĕywotniki), ma zostaè wyäñczo- na i przeksztaäcona na inne cele [Mi- chalska 2007].

Teren klina zachodniego zawiera najrozleglejszy kompleks lasów komunalnych w mieĈcie, dobrze zagospodarowany turystycznie. Wiodñ tödy liczne szlaki, m.in. szlak rowe- rowy äñczñcy dzielnicö Soäacz z zachodnim kraþcem klina. W pobli- Ĕu zbiorników wodnych urzñdzo- ne sñ ogólnodostöpne obiekty spor- tu i rekreacji pozwalajñce na rozwija- nie róĔnych form rekreacyjnej aktyw- noĈci. TakĔe bogaty program sporto- wy oferowany przez oĈrodek Olim- pii jest zgodny z ideñ zagospodarowania tego klina. Istotne znaczenie ma caäy system wodny stanowiñcy jego osnowö, objöty w ostatnich latach programem odnowy biologicz- nej säuĔñcej poprawie jakoĈci wód [Goädyn i in. 1996].

Na terenie zachodniego klina poäoĔone sñ takĔe dziaäki zajmowane przez zabudowö mieszkalnñ i dziaäki siedliskowe. Jest to jedyny klin zieleni, w którym nie ma wiökszych powierzchni z obiektami przemysäo- wymi [Bogucki i in. 1996]. Obser- wuje siö jednak tendencjö do inten- syfikowania zabudowy i wkraczania na tereny zielone oraz powolne po- garszanie siö stanu Ĉrodowiska, czego dowodem moĔe byè likwidacja 5 istniejñcych tu jeszcze w 1996 r.

uĔytków ekologicznych i zanik sta- nowisk rzadkich roĈlin chronionych

Ryc. 4. Tereny hipodromu, po lewej – dolina Bogdanki

Fig. 4. Hippodrome areas, left –

(6)

wystöpujñcych tu wczeĈniej [Szafran 1959; Bogucki i in. 1996].

Problemy zwi»zane z zagospodarowaniem klina zachodniego

Problems connected with spatial arrangement of the western wedge

Tereny klinów zieleni jako atrakcyjne obszary rekreacyjne sñ po- Ĕñdanym sñsiedztwem dla wie- lu funkcji wystöpujñcych na terenie miasta, m.in. dla obiektów sportowych czy zabudowy mieszkaniowej.

Firmy planujñce inwestycje zwiñza- ne z wyĔej wymienionymi funkcjami starajñ siö uzyskaè dziaäki z jak naj- lepszym dostöpem do terenów rekreacyjnych. Dziaäania te czösto zmie- rzajñ do ograniczania powierzchni zajmowanej przez zieleþ w grani- cach klinów lub do zwiökszania in- tensywnoĈci zabudowy w ich bezpo- Ĉrednim sñsiedztwie.

Teren klina zachodniego jest powszechnie znany i wykorzysty- wany przez mieszkaþców miasta w celach rekreacyjnych w zwiñzku, z czym wszystkie koncepcje zmian dokonywanych w obröbie opisywa- nego terenu spotykajñ siö z szero- kim zainteresowaniem i czösto gwaä- townñ reakcjñ, jak miaäo to miejsce w wymienionych poniĔej przepad- kach. Mimo szerokiego zaintereso- wania spoäecznego na opisywanym

terenie istniejñ liczne niezagospoda- rowane w prawidäowy sposób miej- sca, czösto o znacznym potencjale z punktu widzenia rekreacji. PoniĔej zostanñ wymienione problemy i kon- flikty, które autorki uznaäy za najbardziej palñce bñdĒ takie, które wywo- äywaäy w ostatnich latach najburzliw- sze dyskusje.

Obszarem o duĔym potencjale rekreacyjnym jest zaniedbany obecnie fragment terenów sportowych przylegajñcych do ulicy Niestachow- skiej. Wykorzystywane przez cen- tralö rybnñ baseny dawnej päywalni niszczejñ. Pewien problem w przy- wróceniu temu miejscu pierwotnej funkcji moĔe powodowaè bliskie sñ- siedztwo niezwykle ruchliwej, wielo- pasmowej ulicy, która bezpoĈrednio przylega do terenu päywalni. Jednak wäaĈciwie wykonane przegrody aku- styczne i nasadzona zieleþ powinny ograniczyè uciñĔliwoĈci zwiñzane z trasñ komunikacyjnñ, a wyremon- towane baseny historycznego obiek- tu z pewnoĈciñ stanowiäyby niemaäñ atrakcjö i dobrze uzupeäniaäyby program terenów rekreacyjnych w zachodnim klinie zieleni.

Miejscem nieustannie wzbu- dzajñcym spory, co do sposobu zagospodarowania, jest teren ograni- czony ulicami Grudzieniec, Poleskñ i Niestachowskñ, przylegajñcy bez- poĈrednio do Parku Soäackiego. Te- ren ten obecnie jest bardzo zaniedbany. Zajmuje go niszczejñca kon- strukcja obiektów milicyjnego klubu sportowego Olimpia, która nigdy nie zostaäa dokoþczona i gösty samosiew

drzew i krzewów. JuĔ kilkakrotnie firmy deweloperskie, które sñ wäaĈci- cielami czöĈci tego terenu staraäy siö uzyskaè zgodö na postawienie w tym miejscu kompleksu budynków miesz- kalnych. Miasto blokowaäo realizacjö planów w proponowanym ksztaäcie.

Przeciwko wznoszeniu w tym miejscu jakichkolwiek budynków prote- stujñ równieĔ mieszkaþcy dzielnicy Soäacz zrzeszeni w Towarzystwie Przyjacióä Soäacza. Swój sprzeciw argumentujñ gäównie faktem, Ĕe opi- sywany teren charakteryzuje siö wy- sokim poziomem wód gruntowych, a wzniesienie w tym miejscu bu- dynków mogäoby zaburzyè istniejñ- ce stosunki wodne, co z kolei nie- korzystnie wpäynöäoby na stan zieleni w Parku Soäackim. Obawy wzbu- dzajñ równieĔ konkretne rozwiñza- nia proponowane w poprzednich latach przez deweloperów. DñĔyli oni do intensyfikacji zabudowy, nawiñ- zujñc do stosunkowo zwartego ukäa- du wystöpujñcego przy ul. Litewskiej, róĔniñcego siö od sposobu zagospodarowania caäego kompleksu willo- wego na Soäaczu [Gäaz 2005]. Tego rodzaju zabudowa mogäaby w niekorzystny sposób zmieniè oblicze jed- nej z najäadniejszych dzielnic Pozna- nia. Przeciwnicy zabudowy mieszkaniowej proponujñ, aby na nieza- gospodarowanym terenie pojawi- äy siö obiekty sportowe (boiska, itp.) oraz aby wykorzystaè go w celu po- wiökszenia powierzchni parku [Tyl- ko zieleþ… 2007]. Z drugiej strony teren ten byä w planie Stübbena przeznaczony pod zabudowö. Plan ten

(7)

zachowaä siö do dziĈ i na jego pod- stawie zostaäa wykonana koncepcja zagospodarowania spornego terenu w ramach prac dyplomowych Stu- dium Architektury Krajobrazu pro- wadzonego na Uniwersytecie Przy- rodniczym w Poznaniu [Siminiak 2007]. Obecnie powstaje w Miejskiej Pracowni Urbanistycznej miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obejmujñcy ten teren. Przewi- duje on budowö 40–45 domów jed- norodzinnych o powierzchni 220 m², na dziaäkach tysiñcmetrowych.

Wiele kontrowersji wzbudziäa koncepcja zagospodarowania terenu po dawnej Szkóäce Drzew i Krzewów Ozdobnych w KrzyĔownikach, bödñ- ca wäasnoĈciñ Zarzñdu Zieleni Miej- skiej. Teren Szkóäki zostaä w ostatnich latach znacznie zmniejszony, w zwiñzku, z czym pojawiäa siö po- trzeba podjöcia decyzji, co do dalszego uĔytkowania jej obszaru. Jed- nym z pomysäów byäo utworzenie w tym miejscu pola golfowego. Miej- ska Pracownia Urbanistyczna wyko-

naäa Miejscowy plan zagospodaro- wania przestrzennego terenu „Park Golfowy Poznaþ – KrzyĔowniki”. Zo- staä on zatwierdzony decyzjñ Rady Miasta w 2005 roku, jednak straciä podstawö prawnñ z powodu braku prawomocnej decyzji o odrolnieniu terenu zajmowanego przez szkóä- kö. Mieszkaþcy pobliskiego Osiedla KrzyĔowniki zawiñzali Stowarzysze- nie Ksztaätowania i Ochrony Krajo- brazu „Silva”, aby przeciwstawiè siö pomysäowi utworzenia pola golfowego. Obszar pozostajñcy przyczy- nñ sporu jest obecnie wykorzystywa- ny przez mieszkaþców KrzyĔownik jako teren spacerowy. Obawy wzbu- dza fakt, iĔ budowa pola golfowego bödzie wiñzaäa siö z wycinkñ wiök- szoĈci drzew i krzewów, które sta- nowiñ pozostaäoĈè po dziaäalnoĈci szkóäki, a takĔe czöĈciowo ograni- czñ moĔliwoĈè korzystania z tego terenu przez mieszkaþców pobliskich osiedli. Teren szkóäki staä siö tema- tem szeregu opracowaþ i ekspertyz, majñcych na celu ustalenie rzeczywi- stego wpäywu powstania pola golfowego na stan Ĉrodowiska i krajobraz.

W dyskusji gäos zabraä równieĔ Polski Klub Ekologiczny oraz profesorowie Uniwersytetu Adama Mickiewicza i Akademii Rolniczej, którzy wystoso- wali petycjö w postaci tzw. Listu Pro-

fesorów (2004). Podnoszono gäównie argumenty zgodne z punktem widzenia Stowarzyszenia „Silva”, mianowi- cie zwrócono uwagö na koniecznoĈè ochrony bogatej dendroflory szkóä- ki, a takĔe na moĔliwy niekorzystny wpäyw inwestycji na stan wód poäo- Ĕonego w sñsiedztwie Jeziora Kier- skiego. Praca magisterska wykonywa- na w Katedrze Terenów Zieleni [Mi- chalska 2007] miaäa na celu ustalenie, jakie walory przyrodnicze i este- tyczne posiadajñ zadrzewienia istnie- jñce na opisywanym terenie. Na pod- stawie przeprowadzonej inwentaryzacji i analiz terenowych stwierdzo- no, Ĕe na terenie szkóäki znajduje siö wiele cennych i wartych zachowania zespoäów dendroflory.

W ubiegäych latach stworzo- no alternatywne koncepcje zagospodarowania terenu szkóäki. Pro- ponowane rozwiñzania to adapta- cja istniejñcych zadrzewieþ na cele parku leĈnego lub parku spacerowo- -dydaktycznego (Ēródäo: http://krzyzowniki.prv.pl). Jak dotñd sprawa zagospodarowania terenu nie zostaäa ostatecznie rozstrzygniöta.

Podsumowanie Conclusion

Sformuäowana ponad 100 lat temu koncepcja przetykania zwar- tej zabudowy miejskiej tworzñcy- mi kompleksowe ukäady przestrze- niami zielonymi, speäniajñcymi rolö estetyczno -sanitarnñ, w Poznaniu znalazäa urzeczywistnienie w postaci

Ryc. 5. CzöĈè obszaru szkóäki w KrzyĔownikach pokrywajñ wysokie drzewostany

Fig. 5. Part of a nursery in KrzyĔowniki with high trees planted in the last 50 years

(8)

konsekwentnie realizowanego, zgod- nego z zaäoĔeniami planu Wäadysäa- wa Czarneckiego, zagospodarowy- wania opartych na ciekach wodnych klinów zieleni. Klin zachodni odgry- wa szczególnñ rolö jako atrakcyjne przyrodniczo i dobrze powiñzane ko- munikacyjnie z miastem miejsce rekreacji i wypoczynku, ale takĔe waĔ- ny kanaä ekologiczny i przewietrza- jñcy centrum miasta.

Ze wzglödu na atrakcyjnoĈè obszarów poäoĔonych w klinie ist- niejñ naciski i dñĔenia do odstöpstw od pierwotnych zaäoĔeþ planu. Pla- nowanie zmian zagospodarowania przestrzennego powinno kaĔdora- zowo byè poprzedzane niezaleĔny- mi ekspertyzami oceniajñcymi wpäyw tych zmian na Ĉrodowisko. NaleĔy li- czyè siö takĔe z opiniñ mieszkaþców.

Zieleþ klinów powinna byè traktowa- na jako wielofunkcyjne dobro poza- ekonomiczne, a nie rezerwa terenu pod zabudowö. Ciñgäe, powolne po- garszanie siö warunków Ĉrodowiska, którego konsekwencjñ bödzie stop- niowe pomniejszanie siö areaäu zajmowanego przez zieleþ, wydaje siö byè nieuniknione. Dlatego dziaäania dotyczñce klinów zieleni nie powinny ograniczaè siö tylko do przestrze- gania zasad dotyczñcych ich zabudowy, ale takĔe na posuniöciach zmie- rzajñcych do poprawy stanu Ĉrodo- wiska i uzupeänianiu zasobów ro- Ĉlinnych. Powstaäa w latach 30. XX w. idea klinów zieleni, sformuäowa- na przez wizjonerów jakimi byli Wäa- dysäaw Czarnecki i Adam Wodzicz- ko, jest wspólnym dobrem, które po-

winno byè docenione i szanowane zarówno przez wäadze miejskie, jak i mieszkaþców Poznania.

Ryciny wykonaäa M. Chojnacka.

Figures by M. Chojnacka.

Maria Chojnacka Agnieszka Wilkaniec Katedra Terenów Zieleni

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Department of Green Areas

The Poznaþ University of Life Sciences

Literatura

1. Bogucki J., Staniewska -Zñtek W., ãomiþski Z., 1996, Warunki do re- kreacji mieszkaþców Poznania [w:]

„ćrodowisko naturalne miasta Pozna- nia”, Urzñd Miejski w Poznaniu, Po- znaþ, cz. 1, s. 155–172.

2. Czarnecki J., 1972, Ewolucja sys- temu zieleni Poznania [w:] „Miasto”, Organ Urbanistów Polskich, Warsza- wa, nr 6.

3. Czarnecki W., Päoþczak T., 1936, Lasy miejskie w planie zabudowania Poznania [w:] „Wiöcej lasów Pozna- niowi”, Materiaäy Towarzystwa Miäo- Ĉników Miasta Poznania, Poznaþ.

4. Gäaz J., 2005, Klincz w klinie [w:]

„Gazeta Wyborcza” Poznaþ, nr 174 wydanie z dnia 8.07.2005, s.1 (Ēró- däo: http://krzyzowniki.prv.pl/).

5. Goädyn R., Jankowska B., Ko- walczyk P., Puäyk M., Tobiszewska E., WiĈniewski J., 1996, Wody po- wierzchniowe Poznania [w:] „ćro- dowisko naturalne miasta Poznania”, Urzñd Miejski w Poznaniu, Poznaþ, cz. 1, s. 45–54.

6. Jakimowicz T., Kodym -Kozaczko G., Grzeszczuk -Brendel H., Marci- niak P., Klause G., Osyra N., 2005, Architektura i urbanistyka Poznania w XX wieku pod red. T. Jakimowicz, Wyd. Miejskie, Poznaþ.

7. Karolczak W., 1999, Päywal- nia letnia na Niestachowie w la- tach 1936–1939 [w:] „Kronika Mia- sta Poznania. Soäacz”, Poznaþ, z. 3.

s.173–184.

8. List profesorów (anonim), 2004 [w:] „Ten ćwiat”, Poznaþ, nr 1(58), s. 29.

9. Michalska A., 2007, Waloryza- cja i ocena przydatnoĈci dla celów rekreacyjnych dawnej Szkóäki Drzew i Krzewów Ozdobnych w KrzyĔow- nicach, praca magisterska wykonana w Katedrze Terenów Zieleni Akade- mii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu (maszynopis).

10. Miejscowy plan zagospodarowa- nia przestrzennego terenu „Park Gol- fowy Poznaþ – KrzyĔowniki”, 2008, Miejska Pracownia Urbanistyczna (Ēródäo: http://www.mpu.pl/plany.

php?s=7).

11. Siminiak A., 2007, Koncepcja za- gospodarowania Soäacza w Poznaniu jako próba dokoþczenia zaäoĔenia Jozefa Stübbena, praca dyplomowa wykonana w Studium Podyplomo- wym Architektury Krajobrazu Akade- mii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu (maszynopis).

12. Szafran Helena, 1959, Miasto Po- znaþ i okolica, TPPN, Poznaþ.

13. Tylko zieleþ i rekreacja na So- äaczu [w:] „Gazeta Wyborcza” Po- znaþ 2007, nr 131, wydanie z dnia 6.06.2007, s. 4.