zakresie, prawo do milczenia w przedmiocie swojego wyznania, konsty- tucyjny model wprowadzania kosÂcioøoÂw i zwiaÎzkoÂw wyznaniowych do obrotu prawnego czy tezÇ zakaz istnienia organizacji odwoøujaÎcych sieÎ do doktryny nazizmu, faszyzmu i komunizmu. Autor zwroÂciø tutaj takzÇe uwa- geÎ na konstytucyjnaÎ zasadeÎ akomodacji panÂstwa do religii, rozumianaÎ jako dopuszczenie (z uwagi na wolnosÂc religijnaÎ) w zakresie dziaøania wøadzy publicznej ekspresji religijnej. Powinna ona jednak ograniczac sieÎ do nauczania religii w szkoøach publicznych, duszpasterstwa w armii i miejscach odosobnienia oraz ponadwyznaniowego elementu deistyczne- go w preambule bez opowiadania sieÎ za konkretnaÎ wizjaÎ boÂstwa.
W søowie konÂcowym prof. dr hab. Tadeusz J. ZielinÂski podzieÎkowaø prelegentom oraz uczestnikom. PodkresÂliø jednoczesÂnie, izÇ tresÂc poszcze- goÂlnych referatoÂw beÎdzie przedmiotem odreÎbnej publikacji.
Daniel Twardy
Konferencja naukowa pt. Santa Sede, Conferenze episcopali, Stati: espe- rienze di Paesi dell'Unione Europea, Rzym, 16-17 stycznia 2009 r.
W dniach 16-17 stycznia 2009 r. odbyøa sieÎ w Rzymie (Istituto Sturzo) konferencja naukowa pt. Santa Sede, Conferenze episcopali, Stati: espe- rienze di Paesi dell'Unione Europea (Stolica Apostolska, Konferencje epis- kopatoÂw, PanÂstwa: dosÂwiadczenia panÂstw Unii Europejskiej). Podstawo- wym przedmiotem refleksji byøa intensywnosÂc oraz formy dialogu po- szczegoÂlnych panÂstw czøonkowskich Unii Europejskiej z KosÂcioøem Ka- tolickim.
Konferencja zostaøa zorganizowana przez Centrum StudioÂw nad In- stytucjami KosÂcielnymi (Centro Studi sugli enti ecclesiastici), dziaøajaÎce przy Uniwersytecie Sacro Cuore w Mediolanie i kierowane przez prof.
Giorgio Feliciani. W søowie wprowadzajaÎcym (ktoÂrego rozbudowana wer- sja, zatytuøowana Il Concilio non eÁ la tomba dei concordati, zostaøa opu- blikowana na øamach ¹L'Osservatore Romanoº z 16 stycznia 2009 r.) prof. Feliciani zwroÂciø uwageÎ na odnowienie praktyki konkordatowej, do ktoÂrego doszøo po Soborze WatykanÂskim II. PodkresÂliø przede wszyst- kim, zÇe tylko bøeÎdna lektura tekstoÂw soborowych mogøa prowadzic do
wniosku o wygasÂnieÎciu potrzeby odwoøywania sieÎ do instytucji konkorda- toÂw. Jest natomiast prawdaÎ, zÇe soborowa nauka o wolnosÂci religijnej i o re- lacjach KosÂcioøa z panÂstwami spowodowaøa istotnaÎ zmianeÎ przyjmowanej dotaÎd koncepcji konkordatoÂw. Ze szczegoÂlnaÎ uwagaÎ prelegent odnioÂsø sieÎ do dokonanego na Soborze WatykanÂskim II dowartosÂciowania posøugi biskupoÂw oraz zwieÎkszania zakresu odpowiedzialnosÂci krajowych Konfe- rencji EpiskopatoÂw, znajdujaÎce swoÂj wyraz w postanowieniach wielu po- soborowych konkordatoÂw, normach Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz w posoborowym nauczaniu papieskim. SzczegoÂlnie wymowna jest coraz bardziej rozwijajaÎca sieÎ praktyka upowazÇniania krajowych Konferencji EpiskopatoÂw do zawierania z wøadzami panÂstwowymi umoÂw, ktoÂrych celem jest realizacja generalnie sformuøowanych norm konkordatowych.
NasteÎpnie odczytany zostaø list kard. Tarcisio Bertone, Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej. Autor zwroÂciø uwageÎ na trafnosÂc problematy- ki podjeÎtej w trakcie sympozjum i wyraziø nadziejeÎ, zÇe roÂwniezÇ Unia Euro- pejska podaÎzÇy drogaÎ wielu panÂstw naszego kontynentu, konstruujaÎc siec relacji z instytucjami kosÂcielnymi. PodkresÂliø, zÇe do realizacji tego celu nieodzowne jest poszanowanie przez UnieÎ statusu, z jakiego korzystajaÎ kosÂcioøy i inne wspoÂlnoty religijne w poszczegoÂlnych panÂstwach czøon- kowskich. Za konieczne uznaø roÂwniezÇ poszanowanie przez UnieÎ tozÇsa- mosÂci poszczegoÂlnych grupreligijnych oraz uznanie ich szczegoÂlnego zna- czenia, co powinno znalezÂc wyraz w regularnym dialogu instytucji wspoÂl- notowych z reprezentacjami grup religijnych.
W pierwszym dniu konferencji zorganizowano dwie sesje (przedpo- øudniowaÎ i popoøudniowaÎ). Pierwszej z nich przewodniczyø Antonio Za- nardi Landi, ambasador Wøoch przy Stolicy Apostolskiej. SesjeÎ teÎ otwo- rzyø referat posÂwieÎcony relacjom panÂstwa z KosÂcioøem Katolickim na Malcie. Autorem tego wystaÎpienia byø Ugo Mifsud Bonnici, prezydent emeryt Republiki Malty. W szczegoÂlny sposoÂb skoncentrowaø sieÎ on na waÎtkach natury historycznej, widzaÎc w nich niezbeÎdne tøo dla wyjasÂnienia wspoÂøczesnych relacji panÂstwa i KosÂcioøa na Malcie. OdnoszaÎc sieÎ do wspoÂøczesnosÂci, podkresÂliø duzÇy wpøyw KosÂcioøa Katolickiego na zÇycie publiczne. ZwroÂciø jednak roÂwniezÇ uwageÎ na konsekwencje posteÎpujaÎ- cych procesoÂw laicyzacyjnych.
Jako kolejny wystaÎpiø o. DamiaÂn Nemec (Uniwersytet Palacky w Oøo- munÂcu). Przedmiotem jego wystaÎpienia byøa kontraktowa aktywnosÂc Konferencji Episkopatu Czech. Referent w szczegoÂlny sposoÂb skoncen- trowaø sieÎ na umowach dotyczaÎcych duszpasterstwa w wojsku i wieÎzie-
niach oraz wspoÂøpracy podmiotoÂw religijnych z czeskim radiem. PodkresÂ- liø ekumenicznaÎ wspoÂøpraceÎ KosÂcioøoÂw w Czechach. Szereg umoÂw ¹kosÂ- cielnychº ma bowiem charakter troÂjstronny (ich stronami saÎ organy wøadz publicznych, Konferencja Episkopatu Czech oraz Ekumeniczna Rada KosÂcioøoÂw). Wiele uwagi referent posÂwieÎciø roÂwniezÇ czeskiemu Konkor- datowi, ktoÂry zostaø podpisany w 2002 r., omawiajaÎc nie tylko jego kon- strukcjeÎ i tresÂcÂ, lecz takzÇe okolicznosÂci odmowy jego ratyfikacji.
Jako trzeci wystaÎpiø ks. bp Mauro Rivella, podsekretarz Konferencji Episkopatu Wøoch. Jego wystaÎpienie zostaøo posÂwieÎcone wøoskiemu re- zÇimowi konkordatowemu. SzczegoÂlna uwaga zostaøa zwroÂcona na widocz- ne dowartosÂciowanie roli Konferencji Episkopatu Wøoch, do ktoÂrego do- szøo w zwiaÎzku z zawarciem Konkordatu w 1984 r. Znakiem tego dowar- tosÂciowania jest powierzenie Konferencji troski o wøasÂciwaÎ realizacjeÎ sze- regu postanowien konkordatowych, w zwiaÎzku z czym Stolica Apostolska upowazÇniøa jaÎ do zawierania roÂzÇnego rodzaju umoÂw z organami wøadz publicznych.
Sesji popoøudniowej przewodniczyø ks. abp Giuseppe Bertello, nun- cjusz apostolski we Wøoszech. PrzemawiajaÎcy jako pierwszy, o. prof. Ma- nuel Saturino Gomes (Portugalski Uniwersytet Katolicki) skoncentrowaø sieÎ na historii, strukturze, kompetencjach i dziaøalnosÂci Konferencji Epis- kopatu Portugalii. ZwroÂciø uwageÎ, zÇe portugalscy biskupi aktywnie uczest- niczaÎ w dyskusjach publicznych dotyczaÎcych sfery wartosÂci, chociazÇ nie angazÇujaÎ sieÎ bezposÂrednio w zÇycie polityczne. Obszernie omoÂwiø roÂwniezÇ portugalskie konkordaty z 1940 i 2004 r.
Kolejnym prelegentem byø prof. BalaÂzs Schanda (Katolicki Uniwer- sytet Pazmany w Budapeszcie). Jego wystaÎpienie zostaøo posÂwieÎcone re- lacjom Stolicy Apostolskiej, Konferencji Episkopatu oraz panÂstwa na WeÎgrzech. PierwszaÎ z zasadniczych czeÎsÂci referatu stanowiøo omoÂwienie postanowien umoÂw zawartych przez StoliceÎ ApostolskaÎ i WeÎgry w latach 1990, 1994 i 1997. NasteÎpnie uwaga zostaøa przeniesiona na zadania i ak- tywnosÂc Konferencji Episkopatu WeÎgier. SzczegoÂlnie interesujaÎce byøy uwagi odnoszaÎce sieÎ do wzajemnych relacji kompetencji Prymasa WeÎgier oraz PrzewodniczaÎcego weÎgierskiej Konferencji Episkopatu.
Obrady prowadzone w pierwszym dniu konferencji zamknaÎø referat ks. prof. dra hab. Piotra Stanisza (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawøa II), w ktoÂrym przedstawiø instytucjonalne formy dialogu panÂstwa z KosÂcioøem Katolickim w Rzeczypospolitej Polskiej. Na wsteÎpie referent ukazaø konstytucyjne podstawy tego dialogu, koncentrujaÎc sieÎ kolejno na
zasadzie wspoÂødziaøania, regule bilateralnosÂci oraz promocji dialogu spo- øecznego. NasteÎpnie ± po zwroÂceniu uwagi na znaczenie Konkordatu z 1993 r. oraz stosunkoÂw dyplomatycznych Polski ze StolicaÎ ApostolskaÎ
± skoncentrowaø sieÎ na dziaøalnosÂci Komisji WspoÂlnej przedstawicieli RzaÎdu i Episkopatu Polski, Komisji MajaÎtkowej oraz Komisji Konkorda- towych. ZwroÂciø roÂwniezÇ uwageÎ na roÂzÇnorodnosÂc umoÂw zawieranych przez organy wøadz publicznych z KonferencjaÎ Episkopatu Polski oraz na rozszerzanie sieÎ dialogu wøadz publicznych z reprezentacjami niekato- lickich zwiaÎzkoÂw wyznaniowych. Prelegent w swym wystaÎpieniu wyszedø poza zwykøaÎ prezentacjeÎ faktoÂw dialogu mieÎdzy panÂstwem i zwiaÎzkami wyznaniowymi i ukazaø niejako filozofieÎ tego dialogu, czyli roÂzÇne jego formy na tle zaøozÇen ustrojowych, a przede wszystkim zasygnalizowaø potrzebeÎ oceny zaistniaøych faktoÂw z punktu widzenia ich waloru praw- nego. W ten sposoÂb odpowiedziaø na istotny sens i znaczenie tejzÇe kon- ferencji dla nauki prawa wyznaniowego w Europie.
W drugim dniu konferencji zostaøa przewidziana jedna sesja. Prze- wodniczyø jej ks. kard. Attalio Nicora, przewodniczaÎcy Administracji Pa- trymonium Stolicy Apostolskiej. Pierwszy referat wygøosiø ks. prof. Ivan Stuhec (Uniwersytet w Ljubljanie). Przedmiotem tego wystaÎpienia byøy relacje mieÎdzy panÂstwem a KosÂcioøem Katolickim w Søowenii. SzczegoÂlnaÎ uwageÎ prelegent zwroÂciø na rozwijajaÎce sieÎ formy dialogu mieÎdzy panÂ- stwem i KosÂcioøem, podkresÂlajaÎc rosnaÎce znaczenie Konferencji Episko- patu Søowenii. ZakonÂczyø jednak stwierdzeniem, zÇe nawet wsÂroÂd panÂstw, ktoÂre w ostatnim czasie przystaÎpiøy do Unii Europejskiej, Søowenia nega- tywnie wyroÂzÇnia sieÎ stosunkowo niskim stopniem demokratyzacji prawa wyznaniowego (do dnia dzisiejszego nie wprowadzono np. mozÇliwosÂci zawarcia maøzÇenÂstwa cywilnego w formie wyznaniowej).
W dalszej kolejnosÂci wystaÎpiø prof. Marek Smid (Uniwersytet w Trna- wie), ktoÂrego prelekcja zostaøa posÂwieÎcona relacjom Søowacji ze StolicaÎ ApostolskaÎ, a w szczegoÂlnosÂci wiaÎzÇaÎcemu te podmioty rezÇimowi konkor- datowemu. Referent omoÂwiø przede wszystkim tresÂc i znaczenie ukøadu bazowego z 2000 r. ZwroÂciø uwageÎ na gøoÂwne waÎtki debaty publicznej odnoszaÎcej sieÎ do tego aktu oraz przedstawiø trudnosÂci wiaÎzÇaÎce sieÎ z wy- pracowywaniem kolejnych ukøadoÂw parcjalnych.
Ostatni referat stanowiø omoÂwienie zagadnien odnoszaÎcych sieÎ do dialogu panÂstwa i KosÂcioøa Katolickiego we Francji. Jego autorem byø prof. Patrick Valdrini, rektor emeryt Instytutu Katolickiego w ParyzÇu.
WprowadzajaÎc w podjeÎtaÎ problematykeÎ, prelegent podkresÂliø, zÇe musi
byc ona rozpatrywana w konteksÂcie sÂwieckosÂci panÂstwa, zakøadajaÎcej jego neutralnosÂcÂ. Nie oznacza to jednak, zÇe dystans pomieÎdzy panÂstwem i kosÂ- cioøem jest zupeønie nie do pokonania, zwøaszcza zÇe przyjmowana we Francji koncepcja laickosÂci wyrazÂnie ewoluuje w kierunku tzw. laickosÂci pozytywnej. Prof. Valdrini stwierdziø roÂwniezÇ, zÇe coraz bardziej powszech- ne jest w jego ojczyzÂnie przekonanie o potrzebie prowadzenia dialogu panÂstwa z KosÂcioøem Katolickim oraz innymi, zwøaszcza znaczaÎcymi spo- øecznie zwiaÎzkami wyznaniowymi (np. z grupami muzuømanÂskimi). Wi- doczne saÎ juzÇ takzÇe pierwsze efekty zmierzajaÎcych w tym kierunku daÎzÇenÂ.
WystaÎpienie konkluzyjne wygøosiø prof. Romeo Astorri (Uniwersytet Sacro Cuore, Wydziaø Prawa w Piacenzy). ZwroÂciø on uwageÎ na systema- tyczne rozszerzanie sieÎ kreÎgu panÂstw, w ktoÂrych sytuacja KosÂcioøa Kato- lickiego zostaøa okresÂlona w umowach ze StolicaÎ ApostolskaÎ, oraz pod- kresÂliø wzrost znaczenia krajowych Konferencji EpiskopatoÂw w procesie realizacji norm konkordatowych. ZauwazÇyø ponadto, zÇe w konsekwencji wskazanych zjawisk i w zwiaÎzku z zasadaÎ roÂwnosÂci systematycznie roz- budowywane saÎ formy dialogu instytucji politycznych z niekatolickimi zwiaÎzkami wyznaniowymi.
KonferencjeÎ zamknaÎø prof. Giorgio Feliciani, ktoÂry zapowiedziaø wy- danie materiaøoÂw konferencyjnych. NalezÇy oczekiwacÂ, zÇe wniosaÎ one po- wazÇny wkøad w dyskusjeÎ dotyczaÎcaÎ wzajemnych relacji panÂstwa i kosÂcioøa.
KonferencjeÎ wieÎc mozÇna uznac za bardzo potrzebnaÎ, aktualnaÎ, integrujaÎ- caÎ sÂrodowisko znawcoÂw prawa wyznaniowego w jednoczaÎcej sieÎ Europie.
Henryk Misztal
MieÎdzynarodowa konferencja pt. Podstawy regulacji stosunkoÂw PanÂ- stwo-KosÂcioÂø w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice Wøoskiej, Lublin, 24 kwietnia 2009 r.
W dniu 24 kwietnia 2009 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawøa II odbyøa sieÎ mieÎdzynarodowa konferencja naukowa pt. Pod- stawy regulacji stosunkoÂw PanÂstwo-KosÂcioÂø w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice Wøoskiej, zorganizowana przez KatedreÎ Prawa Konstytucyj- nego KUL. Do udziaøu w niej zaproszono grupeÎ specjalistoÂw z zakresu
