Współczesne zmiany klimatu i zagrożenia z nimi związane w basenie Morza Bałtyckiego
prof. dr hab. Mirosław Miętus Katedra Meteorologii i Klimatologii,
Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii UG e-mail: mietus@ug.edu.pl
Morze Bałtyckie wraz z przylegającym wybrzeżem stanowi region, w którym graniczą i przenikają się wzajemnie strefy klimatyczne północno-zachodniej, centralnej oraz północno- wschodniej Europy. Region ten pozostaje bardziej niż inne części Europy pod zmieniającym się kolejno wpływem głównych systemów barycznych sterujących przepływem powietrza nad kontynentem: Niżu Islandzkiego, Wyżu Azorskiego oraz zimowych wyżów i letnich niżów znad Rosji. Wpływ wywierany przez Niż Islandzki, pomimo istnienia bariery Gór Skandynawskich, wydaje się być dominujący w ostatnich kilkudziesięciu latach. Cyrkulacja atmosferyczna poza promieniowaniem słonecznym jest zasadniczym czynnikiem kształtującym klimat basenu Morza Bałtyckiego oraz jego zmienność. Czynniki te kształtują przestrzenny rozkład temperatury powietrza w regionie, warunki pluwiale oraz anemologiczne. Zasadniczą cechy tych ostatnich jest występowanie dwóch istotnie różniących się pod względem stosunków wiatrowych okresów. Pierwszy z nich, od września do marca to okres sztormowy, drugi od kwietnia do sierpnia to okres nazywany bezsztormowym. Charakterystyki pola wiatru (prędkość, kierunek oraz stałość) w obu wspomnianych okresach są różne. To istotne zróżnicowanie warunków anemologicznych powoduje, że wspominane okresy różnią się pod względem reżimu hydrologicznego.
Zróżnicowanie to przejawia się w odmiennej dynamice falowania na Bałtyku oraz w występowaniu lub braku wezbrań sztormowych. Oba te procesy stanowią istotne zagrożenie na obszarze morskim oraz w strefie brzegowej. Występowanie głębokich ośrodków niskiego ciśnienia (z ciśnieniem dochodzącym do 941 hPa, 27.02.1990 r.) oraz rozbudowanych centrów wysokiego ciśnienia (1067 hPa, 20.01.1971 r.) w rejonie basenu Morza Bałtyckiego oraz związanych z nimi układów frontów atmosferycznych warunkują istotne zróżnicowanie przestrzenne warunków termicznych, gwałtownych zmiany temperatury, występowania długotrwałych, jak i gwałtownych opadów deszczu, czy też długotrwałych okresów bezopadowych. Czynniki te warunkują także występowanie w chłodnej porze roku pokrywy lodowej obejmującej znaczne obszary morza lub ograniczenie jej występowania do północnych akwenów Bałtyku.
Naturalną cechą klimatu jest jego zmienność i występowanie zmian. Zmienność uwarunkowana jest zmiennością czynników kształtujących klimat. Podobnie jest w przypadku zmian klimatu uwarunkowanych procesami naturalnymi. Istotną cechą zdecydowanej większości zmian wywołanych czynnikami naturalnymi jest ich długi horyzont czasowy.
Jedynie zmiany wywołane wybuchami wulkanów oraz zderzeniem z ciałami kosmicznymi mogą być gwałtowne. Niestety poza czynnikami naturalnymi kształtującymi klimat występują czynniki antropogeniczne. Ich negatywny wpływ na klimat jest częstokroć zauważalny bardzo szybko, w skali dziesiątek czy setek lat.
Klimat basenu Morza Bałtyckiego, tak jak i klimat globalny, poddany jest silnej antropopresji. Zdaniem wielu specjalistów antropopresja w zlewisku Bałtyku jest dużo silniejsza aniżeli w wielu innych regionach. Jednocześnie region ten jest silnie zaludniony. Z tego powodu współczesna zmiana klimatu, charakteryzująca się istotnie silniejszą dynamiką zmian, aniżeli szereg wcześniejszych znanych nam z historii naturalnej Ziemi, jest szczególnie niebezpieczna, gdyż stanowi istotne zagrożenie dla stale wzrastającej populacji ludzkiej.
Szczególnie wyraźny jest w regionie bałtyckim sygnał dotyczący zmiany temperatury i innych charakterystyk silnie zależnych od warunków termicznych (wzrost temperatury powietrza, częstsze i dłużej trwające okresy nazywane falami ciepła, krótsze zimy, dłuższe lata, tropikalne noce, krótszy i mniej uciążliwy sezon lodowy itd.). Wyraźny jest także wzrost średniego poziomu morza, częstsze są przypadku występowania wysokich poziomów.
Wezbrania sztormowe cechuje większa dynamika oraz wyższe wartości poziomów ekstremalnych, co jest zarówno konsekwencją silniejszych wiatrów sztormowych, jak również tego, że proces wezbrania „startuje” z wyższego poziomu morza. Brak jest jednoznacznego sygnału w zakresie zmian warunków pluwialnych oraz nefologicznych. W przypadku obu z nich możemy mówić o silnym zróżnicowania w obrębie charakteryzowanego obszaru. Scenariusze zmiany klimatu wskazują na utrwalenie zmian, których występowanie zostało już potwierdzone. To wszystko pokazuje wyraźnie, że niezbędna jest adaptacja do występujących oraz spodziewanych zmian, odpowiednia analiza kosztów, w tym kosztów zaniechań oraz podjęcie działań łagodzących.
