Les questiones sur les universaux de Benoit Hesse.

S.

Wielgus, J. E. Zieliński

LES QUESTIONS SUR LES UNIVERSAUX DE BENOIT HESSE

Nous presentons ci-dessous trois ąuestions provenant du commentaire de Benoit Hesse sur VZrs Velus d’Aristote. Ces ąuestions furent conservees dans trois manu- scrits de la Bibliotheąue Jagellone: BJ 2037 (A), BJ 2043 (B), BJ 2455 (C). Notre edition est basee sur le ms A. Toutes les corrections et additions sont notees dans 1’apparat critiąue. L’edition de la premiere ąuestion fut preparee par J. E. Zieliński et la deuxieme et troisieme par S. Wielgus. Le texte est precede par de breves descrip- tions des trois manuscrits mentionnes.

BJ 2037, latin, 1425—1429, papier, 21,5x14,5 cm, pp. 254, littera cursiva textualis, reliure ais de bois du XVe s.

Le ms contient:

1. pp. 1—254: Disputata in Isagogen Porphyrii secundum Benedictum Hesse.

p. 1: Circa principium veteris artis sit prima quaestio: utrum definitio artis liberalis sit bene posita. Et est ista: Ars dirigens scientem in opus sine fatigatione corporali et sine ma- culatione membrorum.

p. 254: Sed quia ąuoddam universale dicitur esse in causando, sicut Deus gloriosus et omni- potens, qui est cognoscibilis in hac vita, sicut in speculo et in aenigmate, sed in futura patria est cognoscibilis, facie ad faciem, quam nobis praestare dignetur Pater Jesus Christus Filius Dei vivi, qui sit benedictus in saecula saeculorum, amen.

2. pp. 254—492: Disputata in Praedicamenta secundum Benedictum Hesse.

3. pp. 492 — 514: Disputata in Postpraedicamenta secundum Benedictum Hesse.

4. pp. 514—691: Benedictus Hesse, In de Interpretatione.

BJ 2043, latin, vers 1430—1440, papier, 21,5x14,5 cm, pp. 608 + 11, littera textualis cursiva, reliure ais de bois du XVe s.

Le manuscrit contient:

1. pp. l a —240b: Disputata super Isagogen Porphyrii secundum Benedictum Hesse.

p. la : Quaestio prima. Circa initium veteris artis: utrum definitio artis liberalis sit bene po­

sita. Et est ista: Ars liberalis est ars dirigens scientem in opus sine fatigatione cor­

porali.

131

p. 240b: Sed quia ąuoddam universale dicitur esse in causando, sicut Deus gloriosus et omni- potens, qui est cognoscibilis in hac vita sicut in speculo et aenigmate, sed in futura patria est cognoscibilis facie ad faciem, ergo nobis praestare dignetur Jesus Christus, Filius Dei vivi, qui sit benedictus in saecula saeculorum, amen.

2. pp. 241a—439a: Disputata super Praedicamenta Aristotelis secundum Bene- dictum Hesse.

3. pp. 439—456a: Disputata super Postpraedicamenta secundum Benedictum Hesse.

4. pp. 456b—606a: Disputata super De Interpretatione Aristotelis secundum Bene­

dictum Hesse.

BJ 2455, latin, papier, vers 1425—1432, 21 X 14,5 cm, ff. 296+11, littera cursiva notularis, reliure ais de bois du XVe s.

Le ms contient:

1. ff. 1 — 114: Disputata super lsagogen Porphirii secundum Benedictum Hesse.

f. 1: In principio assit Virgo Maria. Circa initium veteris artis quaeritur utrum definitio artis sit bona. Pro quo notandum: Ars secundum Tulium sic definitur: est collectio multorum praeceptorum ad flnem unum tendentium.

f. 114: et alio modo universale enim est in causando, sicut Deus gloriosus et omnipotens, sed cognoscibilis in hac vita, sicut in speculo et aenigmate, sed in futura patria est co­

gnoscibilis dicitur facie ad faciem, quam nobis praestare dignetur Jesus Christus, Filius Dei vivi, cui laus et honor in saecula saeculorum, amen.

2. ff. 114—210: Disputata in Praedicamenta Aristotelis secundum Benedictum Hesse.

3. ff. 210—219: Disputata super Postpraedicamenta secundum Benedictum Hesse.

4. ff. 219—292v: Benedictus Hesse, Disputata super libros de Interpretatione.

5. ff. 292v—295: Listę des questions du commentaire sur Ars Vetus.

BENEDICTUS HESSE

DISPUTATA IN VETEREM ARTEM

Utrum logica sit scientia speculativa vel practica (qu. IV)

Et respondetur, quod sit scientia practica. Unde sciendum, quod scien­

tia speculativa est scientia considerans de rebus non libere a nobis opera- bilibus, seu quae non sunt a nobis libere operabiles, sicut philosophia s naturalis est scientia speculativa, qui si mihi placet, vel non placet, semper caelum movetur. Similiter etiam mathematica est scientia speculativa, quia sive nobis placet sive non semper omne grave tendit deorsum et omne leve sursum et omnis lapis est durus. Sed scientia practica est scientia considerans de rebus libere operabilibus a nobis per nostram voluntatem liberam,

4 seu corr.] sed A

sicut grammatica, logica etc. sunt scientiae practicae, quia sunt de rebus libere operabilibus a nobis. Quia si mihi placet, faciam orationem congruam, si autem non placet, faciam orationem incongruam, si autem mihi non placet, non faciam orationem nec syllogismum. Et scientia speculativa et practica 5 distinguuntur penes suos fines. Nam finis scientiae practicae est opus,

finis autem speculativae est scire.

Contra: Logica est scientia speculativa, ergo non est scientia practica.

Antecedens probatur: Quia est de rebus constantibus a natura, ergo est scien­

tia speculativa. Arguitur: Quia est de terminis et propositionibus et illa io constant a natura. Arguitur: Quia ab intellectu, ergo a natura. Tenet conse-

ąuentia: Quia intellectus est natura, ex secundo Physicorum.

Item sic: Logica considerat de rebus a natura in quantum a natura.

Arguitur: Quia logica considerat de terminis et aliis et illa constant a natu­

ra in quantum a natura. Arguitur: Quia illa omnia constant a Deo et Deus u est natura. Si dicitur, quod Deus est natura naturans — contra: Adhuc logica considerat de rebus constantibus a natura naturata, ergo adhuc erit scientia speculativa. Antecedens probatur: Quia logica considerat de rebus condistinctis signis, modo res condistincta signis sunt res naturatae.

Arguitur: Quia logica considerat de praedicamentis et praedicamenta sunt 20 condistincta signis. Arguitur: Quia praedicamenta sunt scientiae reales,

vel entia realia, arguitur per Philosophum sexto Metaphysicae, ubi Philo- sophus dividit ens extra animam in decem praedicamenta.

Item sic: Logica adhuc est scientia speculativa. A rguitur: Quia ipse logi- cus considerat de voce et sono, modo vox et sonus sunt entia condistincta 25 signis, ut patet per Philosophum.

Item sic: Logica est neutra scientia, ergo non est practica. Arguitur:

Quia logica ordi natur in scientiam speculativam et practicam, ergo est neutra. Antecedens probatur: Quia logica ordinatur in grammaticam et theologiam, ergo qua ratione diceretur practica, eadem ratione diceretur 30 speculativa.

De primo argumento sciendum, quod logica considerat de rebus con­

stantibus a natura, sed hoc non est in quantum de natura, quia considerat de rebus, quae non sunt condistinctae signis, sed bene considerat de rebus non in quantum a natura videlicet ab intellectu, qui non est in quantum 35 a natura. Quia- considerare de rebus constantibus a natura in quantum

a natura est considerare de rebus, quae sunt condistinctae signis, modo intellectus in respectu ad logicam non considerat sic de rebus, sed consi­

derat de rebus, quae non sunt condistinctae signis.

De alio: Natura est duplex: Quaedam est natura naturans, ut est sum- 40 mus Deus; alia est natura naturata, sicut res ad extra; aliae omnes a Deo.

20 Aristoteles, Phys. II, 1; 192 b 10. 21 Aristoteles, Metaph. VI, 4; 1027 b 30—37.

5

10

15

20

25

30

35

40

Modo dicitur, quod logica considerat bene de rebus constantibus a natura naturante, quia a Deo, sicut de illis rebus, quae sunt termini et illi sunt a natura naturante, quia a Deo. Non autem logica considerat de rebus constantibus a natura naturata, quia termini non constant a natura natu- rata, quia non sunt res condistinctae signis.

De alio dicitur, quod praedicamenta considerantur dupliciter: Uno modo quoad esse reale simpliciter et non quoad esse intentionis, sic ab ipsis signis magis distinguitur et sic logica nihil habet de ipsis considerare.

Alio modo considerantur quod esse intentionis, sic quod non condistin- guuntur signis et sic praedicamenta sunt de consideratione logicae.

Sed quod dicitur tamen: Philosophus sexto Metaphysicae dividit ens extra animam in decem praedicamenta respondetur quod hoc ipse intelligit ut ens extra animam vel res ad extra non condistinguitur signis. Sed non dividitur ibi ens extra animam ut ens extra animam condistinguitur signis, quia alias esset falsum.

De alio dicitur, quod logicus in quantum logicus non considerat de re­

bus condistinctis signis, sed bene ut alter artifex, quia ut philosophus naturalis. Et ergo si logicus considerat de sono et voce tamen considerat de illis rebus ut non condistinguuntur signis, quia hoc solum ad philo- sophum naturalem pertinet. Nam ipse Philosophus non docet quo modo sonus generatur, sed solum notificat, quid sit sonus, ut sibi valeat ad pro- positum.

De alio: Dicunt quidam, quod logica ipsa sit practica scientia et specu- lativa, sed hoc non valet. Pro quo tamen sciendum quod logica ordinatur in scientiam speculativam et practicam. Hoc potest intelligi dupliciter:

Dno modo sic quod logica quoad usum sermonis ordinatur in scientiam speculativam et practicam sic, quod istae duae scientiae utuntur logicam.

Et sic est verum, quia ordinatur in scientiam specualtivam et etiam practi­

cam. Alio modo sic intelligitur, quod logica ordinatur in fines ultimos scien­

tiae speculativae et scientiae practicae. Et sic est falsum, quia illae duae scientiae habent fines suos distinctos, ut dictum est prius.

Contra: Logica adhuc est scientia speculativa. Arguitur: Quia finis logicae est scire facere argumenta, ergo finis logicae — etiam ultimatus — est scire. Tenet consequentia: ab inferiori ad superius, quia scire facere argumenta est inferius ad scire.

Item sic: Dialectica est scientia speculativa, ergo logica erit scientia speculativa. Tenet consequentia: ab eodem ad idem. Antecedens patet per Commentatorem quinto Metaphysicae.

Item sic: Si logica esset scientia practica,- maxime ideo, quod esset de rebus libere operabilibus a nobis, sed hoc est falsum. Quia tunc sequitur,

co rr.] valet A

quod ąuaelibet scientia mundi esset scientia practica. Seąuela patet, quia ąuaelibet mundi scientia est de rebus libere operabilibus a nobis. Arguitur:

Quia quaelibet scientia est de terminis, vel de conclusionibus, modo conclu- siones sunt libere operabiles a nobis. Si dicitur, quod hoc est verum de scibili 5 propinquo vel remoto, non autem novissimo, item sic: etiam quoad scibilia,

tunc quaelibet scientia est a nobis libere operabilis. Arguitur de philosophia naturali: Quia philosophia naturalis considerat de somno et vigilia, et illa sunt a nobis libere operabiles, quia quando ego volo tunc dorrnio.

C ontra: Si logica esset scientia practica, vel ergo esset activa vel factiva.

10 Si dicitur factiva — contra: Non est factiva. Arguitur: Quia scientiae factivae sunt artes sive scientiae mechanicae, sed logica non est mechanica, ergo non est factiva. Maior probatur: Quia dicendo sic: hae sunt artes factivae, denominando artes mechanicas et haec non sunt logica, ergo logica non est factiva; tenet consequentia per syllogismum exspositorium.

15 De primo argumento sciendum: Finis scientiarum est duplex quaedam est accidentalis ipsius scientiae, quia quando aliqui acquirit aliquod lucrum cum scientia ista, est finis accidentalis scientiae illius. Alius est finis per se, sive essentialis. Et talis est, in quem scientia formaliter ordinatur. Et talis adhuc est duplex: Quidam est finis communis quaelibet scientiae et est sum- 20 ma felicitas. Alius est proprius et est, in quem una scientia simpliciter ordi­

natur sic, quod nulla alia, quae non est pars eius. Et talis finis duplex est:

Quidam non ultimatus et est, in quem scientia ordinatur et cum hoc in alium finem, scilicet ultimatum. Et sic finis non ultimatus logicae est scire facere argumenta. Alius est finis ultimatus et est in quem scientia ordinatur 25 simpliciter et cum hoc in alium, et sic scire argumentationem est finis

non ultimatus logicae, sed ordinare in opus. Et sic ad propositum dicitur:

Licet logica ordinatur in finem, qui est scire, tamen ille finis non est ulti­

matus. Sic etiam potest accidentaliter ordinari in scire. Sed quando argu- mentatur: est finis proprius, igitur ultimatus — non valet consequentia, quia 30 argumentatur a fine, qui dicitur simpliciter. Sed de libris Suppositionum

dicitur quod finis libri Suppositionum non est finis scire suppositiones, sed finis ultimatus est facere argumenta penes scientiam suppositionum.

De alio: Commentator dicit, quod dialectica est duplex: Quaedam utens et est instrumentum acquirendi alias scientias, alia est dialectica 35 docens et est docens facere argumenta dialectica. Modo dialectica utens

est bene speculativa, non autem docens, sic etiam logica.

De alio: Scibile est triplex: Quoddam scibile propinquum et est conclu- sio, aliud est scibile remotum et est terminus communis, aliud est scibile remotissimum et est res signata per terminos illius conclusionis. Modo 40 ad argumentum dicitur, quod quaelibet scientia est a nobis libere opera-

25 alium corr.] essentialium? A 26 ordinare] ordinare ad A

bilis, prout scibile propinąuum vel remotum, non autem ut scibile remo- tissimum.

De replicatione dicitur, quod ad hoc, quod scientia practica sit libere operabilis a nobis, non sufficit, sed requiritur, quod secundum illam ra- s tionem, quae fuerunt operabiles a nobis, id est docens modum, quo tales res debent operari a nobis. Modo sic non est de scientia naturali, quia illa non docet de talibus faciendis et sic negatur ista. Alii dicunt, quod de­

bet esse de libere operabilibus secundum actionem externam, modo somnus et vigilia non sunt huiusmodi.

10 De alio: Quidam dixerunt propter id argumentum notum, quod dialecti- ca non fit scientia factiva. Tamen dicitur, quod dialectica fit scientia factiva, quia est ars, ergo etc. Pro quo notandum: Dialectica est inter activum et factivum, quia factivum respicit operantem. Sed de argumento: Ista consequentia non valet. Scientiae mechanicae sunt factivae, igitur etc.

15 Ratio: Quia argumentatur ex puris mentibus, ex quibus nihil sequitur.

Sed de syllogismo expositorio dicitur, quod non valet consequentia. Con- cludo directe, quia argumentatur a non distributo ad distributum. Sed dicitur: Si logica esset factiva, vel hoc esset ideo, quia docet operationem transeuntem ad intra, vel ad extra. Dicunt, quod nullum illorum, sed dicunt, 20 quod dicitur factiva ideo, quia docet operationem esse ad extra. Et talis res

est duplex: Quaedam est, quae est res, quae nec est signum, nec conceptus.- Alio modo capitur pro re, quae non est in anima. Isto modo te.minus vocalis est scriptus dicuntur res ad extra et sic secundo modo docet opera­

tionem transire in rem ad extra non autem primo modo, quia taliter me- 25 chanicae faciunt. Sed dicitur tamen: Logica considerat de aliquibus, quae

non sunt libere operabiles a nobis, quia de universalibus. Pro quo notandum:

Duplicia sunt universalia, quaedam sunt in causando ut Deus gloriosus, alia sunt in praedicando. Et talia universalia, in praedicando, sunt libere operabilia a nobis, non autem illa universalia, quae sunt in causando.

30 Et sic patet de ista quaestione.

Quaeritur, utrum enuntiatio sit subiectum in tota veteri arte (qu. VIII) Pro quo est notandum, quod subiectum capitur multis modis, ut patet in his metris:

subiectum, verna positum, sub cui quid inhaeret.

35 Quod prius est copula proprium logicaliter infra quo sit ars haberet sunt bis subiecta quaterna.

Uno modo capitur pro obiecto, et sic capitur secundo De anima, ubi dici- 32

A

31

37

tur, quod color est proprium obiectum visus. Secundo modo capitur pro famulo, et sic dicitur in Politicorum — in unaquacumque pollicia necessa- rie est esse dominum et subiectum cum servum. Tertio modo capitur pro illo, quod supponitur alteri, et sic capitur per Boetium in De disciplina 5 scholarium, qui dicit: „Miserum est esse magistrum <eum>, qui se non

novit subiectum <esse> discipulum” . Quarto modo capitur pro illo, quod substat sive inhaeret formis substantialibus sive accidentalibus, et sic capi­

tur primo Physicorum, cum dicit: Materia est subiectum uniuscuiusque, et septiino Metaphysicae, ubi dicitur: Accidens non migrat de subiecto io in subiectum. Et sic istis quattuor modis capitur, ut est primae impositio- nis. Quinto modo capitur pro illo, de quo aliquid dicitur, et sic capit Petrus Hispanus in primo Tractatu, cum dicit: Subiectum est, de quo aliquid dicitur, et cetera. Sexto modo capitur pro termino inferiori, et sic capit Philosophus in Antepraedicamentis, cum dicit: Quando alterum de altero ls praedicatur ut de subiecto cum de inferiori. Septimo modo capitur pro illo, de quo praedicatur alter terminus accidentaliter et convertibiliter.

Isto modo iste terminus homo est subiectum illius, quod est subiectum illius, quod est risibile. Octavo modo capitur pro illo circa, quod versatur intentio alicuius artificis, et illud vocatur esse subiectum attributionis, 20 seu scientificum, et ille subiectum deffinitur sic: Est terminus communis-

simus in aliqua scientia consideratus non excedens limites istius scientiae, ad quem omnia considerata in ista scientia habent attributionem consi- derativam. Ex ista deffinitione eliciuntur tres conditiones ad hoc, quod aliquis sit subiectum. Et sic ad quaestionem intelligitur, quod enuntiatio 25 est subiectum in tota veteri arte.

Contra: Enuntiatio non est subiectum in tota veteri arte, ergo conclu- sio falsa. Argumentatur: Quia nec ille terminus enuntiatio est subiectum in veteri arte, nec res significata per illum terminum. Si dicitur falsum, quod non res significata, quis res significata per illum terminum enuntiatio 30 non est terminus communissimus in aliqua scientia consideratus, ergo

non est subiectum. Tenet consequentia: Per deffinitionem subiecti. Ante- cedens patet: Quia res non est terminus. Igitur non est terminus communis­

simus. Consequentia tenet: A superi necessitato ad inferius. Confirmatur:

De qualibet subiecto debet demonstrari propria passio, modo de re illud

9 ubi dicitur om. A 13— 14 capit Philosophus] capitur AC dicit] dicitur AC 18 illius quod est om. A modo om. AC 23—24 ex.. .subiectum om. A 26 conclusio falsa]

et cetera A quia om. AC 28 si dicitur falsum cw. AC 29 enuntiatio om. A 31—33 ante- cedens ... inferius om. AC

2 Aristoteles, De republica I, 1253 b 1—10; 1254a 10—15. 6 Boethius, De disciplina scho­

larium PL LXIV, 1226. 8 Aristoteles, Phys. I; 192 a 31—35. 15 Aristoteles, Całego- riae, 1 b 10.

non potest fieri, ergo, si dicitur, quod ille terminus enuntiatio est subie- ctum ...

Contra: Ille terminus enuntiatio nec in voce, nec in scripto, nec in mente est subiectum in ista scientia. Igitur respondetur — nulla. Argumen- 5 tatur: Quis ille terminus enuntiatio in mente non est subiectum in scientia,

igitur si dicitur, quod omnia illa tria ...

Contra: Tunc sequitur, quod eadem scientia haberet plura subiecta, quod est falsum et contra Philosophum, primo Posteriorum, ubi dicit, quod sicut unus sensus est unum sensibile, sic etiam unius scientiae est io unum genus scibile; et quarto Metaphysicae, capitulo primo.

Contra: Ly enuntiatio est subiectum in libro Peri Hermeneias, ergo non potest esse subiectum in tota veteri arte. Tenet consequentia: Quia idem non est subiectum totius et partis.

Contra: Idem ista quaestio est inintelligibilis, ergo nihil valet. Argu- 15 mentatur: Quis nullus sensus est quaestionis. Argumentatur: Quia si esset aliquis maxime ille quis est iste terminus, ex cuius unitate arguitur scientia una.

Contra: Tamen scientia dicitur esse una, non tamen ex unitate subiecti, quod est terminus, ergo responsio nulla. Argumentatur et suppono, quod <si>

20 nullus terminus sit in mundo, tunc adhuc scientia dicitur una et tamen non ex unitate termini, qui est subiectum, eo quod nullus terminus est.

Ergo sequitur, quod responsio non valet. Confirmatur: Scientia istius generis — omnis homo est animal — non capit unitatem a subiecto. Argu­

mentatur: Quia non capit subiectum ab isto termino animal, nec ab isto 25 termino homo, ergo scientia non capit unitatem a subiecto.

Confirmatur: Sequitur ex isto, quod corrupto subiecto corumpetur scientia. Sequela patet, quia scientia capit unitatem a subiecto et cor­

rupto subiecto, tunc iam scientia non capit unitatem a subiecto.

Contra: Idem nullum est subiectum in veteri arte, igitur sequitur, 30 quod nec ly enuntiatio. Argumentatur: Quia nullum subiectum potest

inveni in veteri arte, igitur et cetera. Argumentatur: Quia y nullus est modus inveniendi aliquid subiectum in aliqua scientia, ergo sequitur, quod nec ly enuntiatio est subiectum in veteri arte. Argumentatur:

Quia sic est aliquis modus determinatus.

35 Contra: Nulla est ratio, quare ly enuntiatio ponitur pro subiecto et non alter terminus. De primo argumento sciendum, quod subiectum est dup- lex: Quoddam est subiectum signum et vocatur esse terminus, qui poni-

4 —5 argumentatur ... scientia om. A 7 seąuitur om. A 12 potest esse] est AB 24 ąuia om. A non] nec A 24—-25 nec ... homo om. AB 30 ąuia om. AC 34—35 argumentatur ... termi­

nus] om. AC

8 Aristoteles, Anat. post. I, 76 a 12 sq.; 87 a 39 sq. 10 Aristoteles, Metaph. IV, 1016 a 20 sq.

tur pro subiecto sicut ille terminus enuntiatio; aliud est subiectum signa­

tum et vocatur res significata per illud subiectum signi, sive per illud termi- num enuntiatio, sicut est illa enuntiatio: „Homo est animal”. Tunc pro hoc ad argumentum dicitur, quod res significata per istum terminum enun- s tiatio est subiectum signatum. Sed quod dicitur, quodlibet debet esse terminus communissimus, dicitur, quod hoc intelligitur de subiecto signo non autem signato. Sic etiam quod dicitur de quodlibet subiecto debet demonstrari propria passio. Hoc est verum, quod quaelibet propria passio debet demonstrari de subiecto signo, non autem de subiecto signato. Et io ultra dicitur, quod iste terminus enuntiatio est subiectum tam in voce, quam in scripto, quam etiam in mente. Principalius tamen in mente, quia vox subordinatur mentali et ultra dicitur, quod non est incoveniens plura subiecta habere eadem scientiam. Quae subiecta sunt convertibilia, sed subiecta non convertibilia una scientia non potest habere plura, quia sic 15 est inconveniens. De secundo argumento sciendum, quod enuntiatio consi-

deratur dupliciter: Uno modo secundum se et tunc est subiectum libri Peri Hermeneias; alio modo consideratur secundum se et secundum suas partes — et sic est subiectum totius veteris artis. Et sic non est inconve- niens idem esse subiectum totius et partis respectu divisorum.

20 De alio: Divisi sunt sensus istius quaestionis: Unus est iste: Quis est iste terminus, qui principalissime significat omnia considerata in illa scien­

tia, quia talis debet poni pro subiecto.

Alius sensus est iste: Quis est iste terminus, ex cuius unitate scientia dicitur esse una. Et ultra dicitur, quod scientia dicitur esse una ex unitate 25 subiecti, arguitive, eo quod ex unitate subiecti arguimus scientiam esse

unam, scilicet per suam essentiam, tunc dicitur esse una per se ipsam, quia si nullus esset terminus in mundo cuiusque, bene scientia diceretur esse una a se ipsa.

Alter sensus est iste: Quis est iste terminus, qui significat rem, circa 3o quam versatur intentio alicuium scientiae et secundum quommodo versa-

tur circa istam scientiam. Et iste secundus melior est.

De alio hoc dictum, quod scientia capit unitatem a subiecto, intelligi­

tur de scientia totali et non de scientia simplicis conclusionis, eo quod ista scientia simplicis conclusionis capit unitatem ex unione subiecti cum 35 praedicato. Et sic nec solum capit a subiecto nec a praedicato, sed a subiecto

et praedicato simul.

De alio dicitur, quod scientia capit unitatem ex subiecto signi non actu- ali, sed potentiali ita, quod scientia dicitur esse una, quia habet vel habere

2—3 sive ... enuntiatio om. AC 3—4 pro hoc om. A 6—8 quod ... demonstrari om. A 14— 15 quia ... inconveniens om. AC de ... quod] de alio argumento A 16 tunc om. A 17 et secundum] et A 25 ex om. A 35—36 et ... simul om. A 38 sed potentiali om. AC

potest subiectum unum. Et sic non dicitur ex actuali, sed etiam potentiali.

De alio dicitur, quod duo sunt modi inveniendi aliąuod subiectum in aliqua scientia. Primus modus est: Si enim aliquis vult habere subiectum alicuius scientiae — diligenter attendat, de quo ista scientia considerat s principaliter vel principalissime. Secundus modus: Secundum quem modum illa acientia considerat. Istis habitis recipiatur unus terminus, qui signi- ficat ambo, scilicet illud, quod principalissime consideratur in illa scientia et secundum quem modum. Sed quia in veteri arte consideratur de enun- tiatione secundum se, quoad primum modum, et de enuntiatione secundum 10 suas partes, quoad secundum modum, et per consequens enuntiatio est

subiectum in tota veteri arte.

De alio: Duae sunt rationes, quare aliquis terminus ponitur pro su- biecto. Prima ratio: Quia talis terminus subicitur in principalioribus pro- positionibus illius scientiae ita, quod est subiectum in principali conclu- 15 sione illius scientiae, per quem, vel per quas propositiones demonstra- tur propria passio de suo subiecto illius scientiae. Ex isto infertur, quod prima conclusio cuiuslibet scientiae est ista, quoniam propria passio de- monstratur de suo subiecto. Secunda ratio: Quia res significata per tale subiectum subicitur totali illius scientiae et hoc similitudine, sicut enim 20 paries subicitur albedini, sic omnia considerata in illa scientia habent

attributionem ad illud subiectum sicut ad enuntiationem.

Contra: Idem in tota veteri arte non est aliquod subiectum, igitur consequens falsa. Argumentatur: Illud quod debet esse in aliquo, hoc debet esse in illo secundum aliquem modum essendi in. Sed enuntiatio, 25 quod est subiectum in veteri arte, non est secundum aliquem modum essendi in. Ergo non est subiectum in veteri arte. Argumentatur: Nec est in veteri arte sicut pars in suo toto, nec inhaesive, nec sicut rex in regno si dicuntur

<ut> termini.

Contra: Rex in regno regnat, sed subiectum in veteri arte non regnat, 30 ergo et cetera... Argumentatur: Quia non gubernat. Argumentatur: Quia

est unus terminus. Modo terminus non gubernat.

Contra: In veteri arte nulla est causa materialis, ergo non est aliquid subiectum. Argumentatur: Quia vetus ars non habet causam materiałem.

Argumentatur: Nullum accidens habet causam materiałem, sed vetus 35 ars est accidens, ergo non habet causam materiałem.

Contra: Nulla enuntiatio est subiectum in veteri arte. Tenet conse- quentia: A subalternante ad subalternantem. Antecedens probatur: Patet inductionem de singularibus.

Contra: idem enuntiatio non potest esse subiectum veteris artis. Argu-

2—3 in aliqua scientia oni. A 17 prima ... ista] propria passio scientiae cuiuslibet est A 21 illud subiectum sicut om. A 37—38 antecedens ... singularibus] om. A

mentatur: Unąuam subiectum scientiae partialis est communis quam su- biectum totius logicae, ergo non erit subiectum. Argumentatur: Omnis argumentatio est enuntiatio et non e converso.

Contra: Nulla est utilitas, quare subiectum ponitur in aliąua scientia, 5 ergo hoc est fictissimum.

Contra: [dem quodlibet subiectum debet habere propriam passionem, sed ly enuntiatio non habet causam, ergo non est subiectum. Minor pro- batur: Quia si haberet aliquam, maxime illam: Verum vel falsum.

Contra: Verum et falsum non converuntur cum enuntiatione. Argu- 10 mentatur: Aliquod est verum quod non est enuntiatio. Argumentatur:

Ens est verum, et tamen ens non est enuntiatio, si dicitur, quod intelli- gitur de veritate logicali.

Contra: Aliquod est enuntiatio verum logicale, quod non convertitur cum enuntiatione. Argumentatur: Terminus dicitur esse verus logicaliter 15 et tamen non convertitur cum enuntiatione, sed quod sit verus, quia pro aliquo supponit. De primo argumento sciendum: Communiter dicimus, quod aliquid subiectum est in scientia. Modo aliąui dicunt, quod subiectum est in scientia sicut pars in suo toto, quia subiectum est pars ipsius scien­

tiae, sed hoc non valet, quia subiectum alicuius scientiae est obiectum 20 ipsius. Modo illud non est pars, sed ąuemadmodum totum. Alii dicunt, quod sucieunt bimsictis entiasicut re quia ox in regno, mnia in illa scientia considerantur ad illud subiectum sicut ad ipsum regem, sed hoc verum non valet, quia subiectum est terminus. Modo terminus simul gubernat. Alii dicunt, quod subiectum instrumentaliter est in scientia obiective, quia 25 obicitur ipsi intellectui.

Sed dicunt tamen ille modus essendi in non computatur inter alias rnodos essendi in. Dicitur ibi, quod ille modus essendi in non est communi­

ter usitatus, sed illi, quos ponit Petrus Hispanus, illi sunt communiter usi- tati. Et ista solutio est satis bona; vel alio modo dicitur, quod illa locutio 30 subiectum est in scientia, est impropria, sed tolleratur loco istius: Subiectum est alicuius scientiae. Et sic secundum istam solutionem subiectum est in scientia, sed nullo modo essendi in.

De alio dicitur, quod in veteri arte est aliąua causa materialis saltem inpropriae dicta et est subiectum veteris artis. Unde ista nomina: Genus 35 scibile, subiectum attributionis et causae materiales — sunt idem in re,

sed differunt ratione.

De alio dicitur, quod illa conseąuentia non valet, nulla enuntiatio est etiam, ergo et cetera. Sed quod dicitur a subalternante ad subalternantem etiam dicitur, quod illa conseąuentia non valet. Duo modo variatur suppo-

8 quia om. A haberet om. A 13 enuntiatio om. AC 15—16 sed ... supponit] ergo etc A 37 es tom. A

sitio, sed ibi variatur, ergo non valet, nam in antecedente ly enuntiatio supponit personaliter et in conseąuente ly enuntiatio supponit materia- liter. Sed de quam tunc in ista propositione non enuntiatio est subiectum ly enuntiatio supponit. Si dicitur, quod supponit materialiter, sed hoc est 5 falsum, quia ly nulla cuiusvalet huic, quod est non. Ergo sicut hic nulla

enuntiatio est subiectum, ly enuntiatio stat personaliter. Sic etiam in ista non enuntiatio est subiectum. Tenet consequentia: De equivalentibus idem est iudicium. Ibi dicitur, quod in illa propositione non enuntiatio est subiectum. Enuntiatio supponit materialiter, sed quod dicitur, tamen 10 illa propositio nulla <est> enuntiatio, et cetera. Ibi dicitur, quod licet

ille idem valent, tamen non sunt idem quoad accidentalia, quia non eodem modo restringunt, nam ly nulla reastringit ad scibilem genus, sed ly non materialis restringit et quod dicitur de equivalentibus idem est iudicium.

Dicitur, quod hoc est verum, quoad veritatem et falsitatem non autem ad 15 De alio dicitur, quod subiectum partialis scientiae potest esse communia

in praedicando sic, quod de pluribus praedicatur quam subiectum totalis scientiae, ut patet in argumento. Sed impossibile est subiectum partialis scientias esse communis subiecto totali scientiae considerando; nam enun­

tiatio est minus commune in considerando quam argumentatio, quia 20 enuntiatio solum considerat de veteri logica, argumentatio autem de tota

logica.

De alio: Quattuor sunt utilitates, quare ponitur aliquid subiectum in aliqua scientia. Prima utilitas est, quod per illud subiectum possumus cognoscere, quod scientia est una, eo quod ex unitate subiecti arguimus 25 scientiam esse unam. Secunda utilitas, quod per subiectum alicuius scientiae

possumus habere deffinitionem alicuius acientiae, et hoc aposteriori sicut vetus ars est acientia considerans de enuntiatione secundum se vel secundum suas partes prout huiusmodi et sic, si aliquis vult deffinire aliquam scien­

tiam, sciat subiectum eius, ut patet de logica, quia logica est scientia consi- 30 derans de argumentatione. Tertia utilitas est ista, quia per subiectum pos­

sumus cognoscere, de quo scientia principalissime considerat. Quarta utilitas est, quia per subiectum possumus cognoscere, de quas conclusio est unius scientiae, et quae est alterius scientiae.

De aliis duobus argumentis dicitur, quod Philosophus primo Posterio- 35 rum dicit: Subiectum scientiae debet habere propriam passionem. Modo

propria passio huius subiecti est verum vel falsum. Unde sciendum veritas est duplex: Quaedam realis, et est impermixta rei entitas, et sic ens et verum convertuntur, et isto modo verum non est propria passio enuntiationis, ut patet quarto Metaphysicae. Alia est logicalis veri-

29 quia o/n. A C

34 Aristoteles, M etaph. V, 1026 a 33 sq.

tas et ista est duplex: Quaedam termini, et est quoniam terminus pro ali- quo supponit. Et sic chimera non dicitur verum. Alia autem propositio- nalis, et illa attenditur penes hoc, quod ita sit in re, sicut per causam signi- ficatur, iuxta cuius talem significationem propositionalem. Modo isto s modo propria verum est propria passio enuntiationis et falsum sub dis-

tinctione et non aliis modis. Et sic patet quaestio.

Quaeritur quid sit subiectum scientiae libri Porphyrii (qu. IX)

Quaeritur ulterius, quid sit subiectum scientiae libri Porphyrii. Pro quo notandum, quod de subiecto libri Porphyrii sunt duae opiniones.

10 Una dicit, quod ly praedicabile sit subiectum, et ista arguit per deffi- nitionem subiecti, quia ly praedicabile est terminus communissimus, in illa scientia principaliter consideratus, et sic probat ex alio quia Por- phyrius tractat de quinque praedicabilibus. Alii dicunt, sicut Marsilius, quod universale hic sit subiectum, et praedicabile sit eius propria passio.

is Unde notandum pro reguła generali, quod quicumque sunt duo termini connotativi consequentiales, ex quorum unus est magis connotativus quam alter, tunc terminus minus connotativus ponitur pro subiecto, et magis connotativus ponitur pro propria passione. Modo in proposito universale et praedicabile convertuntur et unus est magis connotativus 20 quam alter. Ergo universale est hic subiectum et propria passio demon- stratur sic de subiecto. Omne, quod praedicatur de pluribus, est praedi­

cabile, sed universale praedicatur de pluribus — ergo universale est prae­

dicabile. Et sic ad quaestionem respondetur, quod universale sit subiectum.

Contra: Universale non est subiectum libri Porphyrii — igitur quaes- 25 tio falsa. Argumentatur: Quia de illo, de quo non potest esse scientia, idem non potest esse subiectum, sed de universali non potest esse scientia, ergo universale non potest esse subiectum. Minor patet: Si de universa- libus esset scientia, tunc maxime in notitia Porphyrii.

Contra: Notitia Porphyrii non determinat de universalibus. Argumen- 30 tatur: Quia notitia Porphyrii non est de monstris, sed universalia sunt monstra — ergo notitia Porphyrii non est de universalibus. Minor patet per Philosophum secundo Posteriorum, qui dicit: Gaudeant universalia quaecumque, si sunt, monstra sunt.

8 ulterius] ulterius primo A 9 quod ... opiniones] duae sunt opiniones de isto subiecto A 12 et ... quia] item sic probat quia A 15 unde om. A C quod om. AC 16 ex om. A C 19—20 convertuntur ... alter] sunt huiusmodi sic quod praedicabile sic est magis connotati- vum quam universale A 24—25 igitur ... falsa om. A 27 si om. A 28 tunc om. AC

32 Aristoteles, Anal. post. II, 90 b 4.

Confirmatur: Notitia Porphyrii non est scientia, ergo nullum habet subiectum. Argumentatur: Quia omnia scientia est demonstrativa, sed notitia Porphyrii non est demonstrativa — ergo non est scientia. Minor probatur: Quia nec in primo tractatu, nec in secundo est aliąua demon- s stratio. Non in primo, quis ibi solum ponitur quid nominis, nec in secundo, quia illo, si esset in secundo et non in primo, sequitur, quod notitia Porphy­

rii esset composita ex distinctis specifice, quod non est dicendum. Argu­

mentatur: Quia componitur ex primo tractatu, qui non est scientia et ex secundo, qui est scientia, vel componitur ex primo tractatu, qui non tra- 10 ditur demonstrative et secundo, qui traditur demonstrative.

Contra: Idem adhuc de universalibus non est scientia, ergo non erit aliquod subiectum in scientia libri Porphyrii. Antecedans probatur: Quia de non ente, non est scientia, sed universalia sunt non ens, ergo de eis non est scientia. Minor probatur: Quia illud, quod Circuit omnia praedi- 15 camenta, hoc est non ens, sed universale circuit omnia praedicamenta,

ergo est non ens. Maior probatur: Ens circuit omnia praedicamenta et illud est non ens, quia est sequivocum vel analogum. Minor probatur:

Quia si aliquid debet esse in praedicamento, hoc debet esse universale.

quia notitia universalium valet nobis ad notitiam praedicamentorum.

20 Contra: Idem de corruptibilibus non est scientia, sed universalia sunt corruptibilia, ergo de eis non est scientia. Maior probatur: Non est, sed minor probatur: Quia homo est universale et homo est corruptibilis.

Igitur argumentatur: Quia Socrates est corruptibilis, ergo homo est corrup­

tibilis. Consequentia tenet: Ab inferiori ad superius.

25 Contra: Idem si de universalibus esset scientia, vel ergo de eis esset scientia quoad intentionem, vel quoad rem subiectam intentioni. Si dici- tur, quod quoad rem subiectam intentioni, contra: Res subiecta intentioni illa est singularis, sed de singularibus non est scientia. Sed quod non de eis est scientia quoad intentionem, quia intentio est ens in anima. Modo 30 de re in anima non est scientia, quia res est aliquo modo ficta.

De primo argumento dicitur, quod Philosophus primo Posteriorum dicens, quod universalia si sunt, monstra sunt, ibi loquitur contra Plato­

nem, quia ipse posuit universalia distincta a singularibus et posuit, quod talia universalia sunt principia et quidditates omnium singularium. Modo 35 sic dicit Philosophus, quod si ista universalia essent, consequenter illa essent

monstra, eo quod impossibile est quidditatem rei esse separatam ab ipsa re, cuius est quidditas. Et sic ipse Philosophus loquebatur derisive illud,

1— 2 ergo ... subiectum om. A C 4 quia om. A C 6 illo ... primo] si sic seąuitur A 21 Maior ... sed] maior est notitia A 23 igitur om. A 24 conseąuentia... superius] om A 27 quod om. A 31 dicitur quod om. A 37 derisive om. A

31 Aristoteles, Anal. post I, 85 a 9.

quod si universalia sunt, quae posuit Plato, illa monstra sunt, et hoc deri- dendo Platonem.

De secundo argumento quidam dicunt, quod scientia libri Porphyrii sit una ars narrativa et non sit scientia. Sed hoc non valet, quia Porphy- 5 rius accepit suam scientiam a Philosopho. Modo illam dicimus esse scien-

tiam ergo et istam. Et ergo dicendum est, quod sit scientia demonstra- tiva. Unde sciendum scientia dicitur esse demonstrativa duobus modis:

Uno modo quia docet, ex quibus et qualibus debent fieri demonstrationes.

Et sic scientia libri Posteriorum dicitur esse scientia demonstrativa, eo 10 quod docet ex quibus et qualibus debent fieri demonstrationes. Alio modo

scientia dicitur esse demonstrativa, eo quod traditur demonstrative forma- liter vel virtualiter. Et sic scientia Porphyrii traditur demonstrative, eo quod in scientia Porphyrii traduntur aliquae demonstrationes et princi- paliter in secundo tractatu et non in primo ut probat argumentum. Sed 15 de argumento dicitur: Non est inconveniens, quod idem componitur ex

distinctis specifice, sicut homo componitur ex materia et forma, et illa sunt distincta specifice. Linde etiam omnis scientia mundi componitur ex notitia principiorum et conclusionum. Et illi sunt habitus distincti, quia principia sunt intellectus, conclusiones autem sunt scientiae. Sed 20 distinctionem tamen Porphyrius non demonstrat illam: Omne universale

est praedicabile de pluribus, eo quod probat ipsam inductive. Ibi dicitur, quod probat ipsam inductive. Ibi dicitur, quod licet ipsam non demonstrat formaliter, tamen ipsam demonstrat virtualiter, et hoc sic: Omne praedi­

cabile praedicatur de pluribus. Omne universale est praedicabile, ergo 25 omne universale praedicatur de pluribus.

De alio argumento sciendum: De universalibus est scientia tamquam de scibili remoto vel remotissimo. Sed quod dicitur omne illud, quod circuit omnia praedicamenta, hoc est non ens; ibi dicitur, quod ista maior simpliciter et absolute est falsa. Sed sic intellecta, scilicet quod illud, quod 30 circuit omnia praedicamenta, hoc est non ens, id est non est unius ratio-

nis, sic quod est analogum rationis, et sic maior est vera et sic etiam uni- versale circuit omnia praedicamenta et est non ens id est, est analogum rationis; et sic dicatur ad argumentum distinguendo maiorem sic vel illud, quod circuit omnia praedicamenta, hoc est non ens. Id est nullum ens, sic 35 negatur, quia universale est aliquid ens vel illud, quod circuit omnia prae­

dicamenta, est non ens, id est, est analogum rationis, sic conceditur, quia sic universale est analogum rationis vel non est unius rationis et tunc consequentia erit bona capiendo non ens secundo modo tam in maiori quam in conclusione et quid sit analogia hoc postea dicetur.

3 secundo argumento] alio A 10 et qualibus oni. AB 16—17 sicut ... specifice om. A 35 negatur] nego A 36 conceditur] concedo A

De alio dicitur, quod est duplex ąuoddam est corruptibile per se, sicut sunt omnia singularia. Aliud est corruptibile de per accidens, et est illud, quod non corrumpitur de per se. Et sic etiam universalia de per accidens corrumpuntur. Et sic secundum hoc notabile tunc respondetur ad argu- s mentum quod de illo corruptibili, quod corrumpitur de per se, de illo non

est scientia. Sed de corruptibili de per accidens est bene scientia sicut sunt universalia. Et sic patet quid sit patet quid sit dicendum ad argumentum.

De alio argumento sciendum: Universale capitur dupliciter: Uno modo pro intentione, id est pro terminis, qui significant res. Alio modo capitur 10 pro re subiecta intentioni, id est pro rebus, quae significantur per terminos.

Modo respondetur ad argumentum, quod de universalibus est scientia tam pro intentione quam pro re subiecta intentioni. Sed quod dicitur:

Tamen res subiecta intentioni est res singularia, modo de singularibus non est scientia, respondetur quod de singularibus sub ratione singula- 15 rium non est scientia, sed de singularibus sub ratione universalium est

scientia. Et sic Socrates est <res> subiecta intentioni. Et sic, quoniam ego concipio Socratem sub conceptu Socratis, tunc de Socrate non est scien­

tia, sed quoniam ego concipio Socratem sub conceptu illo, quo ipse Socra­

tes est homo, tunc de Socrate est scientia, et sic de singularibus sub conceptu 20 universalium est scientia. Sed quod ulterius in argumento dicitur nec

etiam de universalibus, est scientia pro intentione, quia intentio est quae- dam res fleta in anima. Ibi dicitur, quod res in anima dupliciter conside- ratur: Uno modo quod sit in anima obiective, et isto modo de re in anima non est scientia sicut chimera est in anima obiective. Modo de chimera 25 non est scientia, quia talis res in anima obiective est res fleta. Alio modo

res dicitur in anima inhaesive, quia ipsi animae firmiter inhaeret, et de tali re in anima est scientia.

Contra: Item universale non est subiectum Porphyrii. Igitur quaestio falsa. Argumentatur: Illud, quod est subiectum cuiuslibet scientiae, non 30 est subiectum Porphyrii, sed universale est subiectum cuiuslibet scientiae.

Igitur universale non est subiectum Porphyrii. Minor probatur: Quia omnis scientia est de universali, ergo universale erit subiectum cuiuslibet scientiae. Argumentatur: Primo: Quia de singularibus non est scientia, septimo Metaphysicae. Secundo: Probatur, quia terminus communis est 35 subiectum cuiuslibet scientiae, ergo universale erit subiectum cuiuslibet

scientiae. Tenet consequentia: Quia terminus communis non est aliud nisi universale. Confirmatur: Quaelibet scientia est de universalibus, ergo universale erit subiectum cuiuslibet scientiae. Antecedens probatur: Quia quaelibet scientia est de demonstratione formaliter vel virtualiter, sed 40 demonstratio est de universalibus. Antecedens probatur: Quaelibet scientia

22 dicitur] intelligitur A 28—29 igitur quaestio falsa om. A 36 communis ozm. A

est scientia. ergo quaelibet scientia est de demonstratione. Tenet conseąuen- tia: Ex deffinitione scientiae scientia est habitus conclusionis per demon- strationem alicuius situs. Secundo probatur: Omnis scientia est de aliąuo communi termino, modo terminus omnis sensitivus est universale. Confirma- s tur: Universale est adhuc subiectum cuiuslibet scientiae. Argumentatur:

Quia illud quod praesupponit in omni scientia hoc est subiectum cuiusli­

bet scientiae, sed de universali praesupponitur in omni scientia, ergo erit subiectum cuiuslibet scientiae, ergo universale adhuc hic non erit subiec­

tum. Minor probatur: Quia subiectum praesupponitur in quaelibet scientia, 10 sed subiectum aliquid non potest esse nisi sit universale, ergo universale

erit subiectum in omni scientia. Antecedens probatur: Quia subiectum cuiuslibet scientiae debet esse genus. Modo genus est universale, ergo et caetera.

Contra: Idem si universale esset subiectum vel ergo universale est su-

is

biectum ad unum universale vel ad duo vel ad omnia, sed nullum isto- rum potest dici quod non ad omnia, quia si sic, tunc sequitur, quod scien­

tia Porphyrii non esset una, quod non est dicendum. Argumentatur: Quia scientia capit unitatem a subiecto, sed universale extendit se ad plurima universalia, ergo non erit subiectum quod non ad unum. Probatur: Quia 20 tunc sequitur quod Porphyrius frustra determinaret de aliis quatuor uni-

versalibus, eo quod tunc universale non extendit se ad illa quattuor. Argu­

mentatur: Quia nec ad speciem nec ad differentiam, nec ad proprium.

Contra: Idem nullum accidens est subiectum, sed universale est acci- dens, ergo universale non erit subiectum Porphyrii. Minor probatur:

25 Quia omne ens causatum ab intellectu est accidens. Sed universale est ens causatum ab intellectu, ergo universale est accidens. Maior est Commenta- toris super tertium De anima ubi dicit, quod omne accidens est causatum ab intellectu. Minor patet etiam per Commentatorem super primo De anima, qui dicit, quod intellectus causat universalitatem in rebus, igitur 30 etc. Contra: Idem quaelibet subiectum debet esse notum in scientia, de

quo ipsa considerat, sed universale est ignotum in ista scientia, ergo non erit subiectum. Minor probatur: Per Philosophum primo Posteriorum et in prologo Metaphysicae, ubi dicit quod universalia sunt difficilissima ad cognoscendum.

35

Contra: Idem nec unum universale est hic cubieclum, nec duo universa- lia sunt hic subiectum. Quod non unum universale est hic subiectum, quia tunc hic esset inanis intentio de aliis quattuor universalibus. Quod non duo, quia tunc scientia haberet plurima subiecta et non convertibilia.

De primo argumento Albertus dicit in commento suo, quod universale

17 argumentatur] assumptio probatur A 21 argumentur om. A

32 Aristoteles, Anal. post. I, 83 b 21—22. 33 Aristoteles, Metaph. I, 982 a 23—25.

5

10

15

20

25

30

35

40

capitur dupliciter: Uno modo capitur pro intentione; alio modo capitur pro re subiecta intentioni. Exemplum primi — album: Uno modo capitur pro illo, quod subicitur sicut dicendo: album est aliquando, aut capitur pro illo, quod importat ąualitatem sicut dicendo: animal capitur. Exem- plum secundi homo capitur: illa res homo est res subiecta intentioni. Modo Albertus dicit, quod ille dicuntur intentiones, quas ipse intellectus format sibi. Et ille etiam dicuntur secundae intentiones. Sed primae intentiones dicuntur res ad extra sive res, quae intelliguntur. Modo dicit Albertus, quoniam universale capitur pro intentione, tunc est subiectum Porphyrii.

Quoniam autem capitur pro re subiecta intentioni, tunc est subiectum cuiuslibet scientiae. Sed Brito ponit aliam distinctionem, qui dicit, quod universale aliquando ponitur pro re solum, aliquando pro intentione, aliquando pro composito. Modo quoniam universale sumitur [?] pro re solum vel pro intentione solum — tunc non est subiectum Porphyrii.

Sed quoniam capitur universale pro composito, tunc bene est subiectum scientiae Porphyrii. Vel sic, quod iste terminus universale capitur dupli­

citer: Uno modo — materialiter, et isto modo capiendo est subiectum Porphyrii; alio modo capitur personaliter, et isto modo capiendo est su­

biectum cuiuslibet scientiae. Per hoc ad argumentum cum illis distinctio- nibus et quaelibet istarum distinctionum est bona.

De alio argumento respondetur quoniam dicitur quaelibet scientia determinat de universalibus hoc intelligitur dupliciter: Vel enim quaeli- bet scientia determinat de universalibus contracto modo, scilicet deffini- tive sic, quod quaelibet scientia docet quid sit universale et quid sit genus et quid species. Sic hoc est falsum, quia sola vetus ars hoc docet et sic patet ad confirmationem cum distinctione.

De alio: Quod dicitur illud praesupponitur in omni acientia hoc est subiectum cuiuslibet scientiae. Ilia maior est falsa simpliciter nam datur in scientia de ente, quia de ente praesupponitur in omni scientia. Modo ens est subiectum cuiuslibet scientiae, quia est solum subiectum ipsius metaphysicae.

De alio: Ille terminus universale nec quodam unum universale, nec quoad duo, nec quoad omnia est subiectum Porphyrii. Sed ille terminus universale in communi, prout se extendit ad omnia quinque universalia, est subiectum Porphyrii. Alii dicunt, quod universale quoad omnia univer- salia sit subiectum Porphyrii. Et hoc intelligitur quoad subiecta signata.

De alio: Subiectum capitur duobus modis: Uno modo pro re extenta et sic nullum accidens est subiectum et de isto łoquitur Philosophus septi- mo Metaphysicae, quod accidens non migrat de subiecto in subiectum.

Alio modo capitur subiectum pro illo, de quo confertur in aliqua scien-

otn. A 8 sive res om. A 15 universale om. AC

tia et sic tamen subiectum capitur pro obiecto, et tale subiectum bene potest esse accidens.

De alio: Universalia sunt triplicia: Quae sunt in causando et sunt illa, quae sunt causae aeąuae primo plurimum specifice distinctorum sicut 5 Deus, sol et influentiae. Aliud est universale in essendo sicut universale

platonicum, viclefisticum et tale universale nullum est. Aliud est universa- le in significando sive in praedicando et tale est terminus communis qui aptus natus est praedicari de pluribus per modum plurimum. Dicitur aptus natus propter individuum signatum, quia tale non est apturn prae- 10 dicari de pluribus. Dicitur per modum plurimum ad excludendum indi-

viduum vagum, quia licet tale supponit pro pluribus, tamen hoc non est per modum plurimum, sed per modum unius. Modo ad argumentum dici­

tur, quod Philosophus in prologo Metaphysicae dicens, quod universalia sunt difficilissima ad cognoscendum. Ipse loquitur de universalibus in 15 causando non autem de universalibus in significando vel praedicando.

De alio dicitur, quod nec unum universale, nec duo, nec omnia sunt hic subiectum, sed ille terminus universale, qui est terminus communis ad omnia universalia, ut ille terminus in suppositione materiali et ly genus, quod est universale, vel aliud universale potest bene esse subiectum Porphy- 20 rii, sed non adaequatum. Sed universale est subiectum adaequatum Porp

hyrii.

Contra: Universale non est adhuc subiectum praedicamentis scien- tiae libri Porphyrii. Igitur argumentatur: Quia praedicabile est subiectum Porphyrii, ergo non universale. Argumentatur: Omnes conditiones subiecti 25 ipsi praedicabili conveniunt, ergo praedicabile est subiectum Porphyrii,

quia non videtur, quae conditio non conveniret subiecti.

Contra: Idem illud quod importat rationem formalem in aliqua scien- tia omnium consideratorum in ea, hoc est subiectum. Sed praedicabile est huiusmodi, ergo est subiectum Porphyrii. Minor probatur: Quia praedi- 30 cabile importat formam praedicationis ex secundo tractatu Petri Hispani.

Modo forma praedicationis est formale in scientia Porphyrii.

Contra: Idem universale excedit metas illius scientiae, ergo non erit subiectum istius scientiae. Argumentatur: Quia de universali consideratur in aliqua scientia, quae est realiter distincta ab ista. Argumentatur: Quia 35 de universali determinatur in libro Praedicamentorum et eodem modo sicut

hic. Argumentatur: Quia si aliquis terminus debet poni in praedicamento, oportet quid ponatur ut genus vel ut species vel ut differentia, ut patet in illa divisione eorum, quae sine complexione dicuntur, quae dicuntur

14 ad cognoscendum om. A 23 igitur om. A

13 Aristoteles, Metaph. 1, 982 a 23—25.

5

10

15

20

25

30

35

40

de subiecto et in subiecto vero nullae sunt, quae divisio ponitur in praedi- . camentis et tractat de universalibus.

Contra: Idem non omnia considerata in ista scientia habent attribu- tionem ad ly universale, ergo adhuc universale non erit subiectum. Antece- dens probatur: Quia in Porphyrio determinatur de individuo. Modo indi- viduum non habet attributionem ad universalem. Similiter et de aliis.

Contra: Idem universale non est intelligibile, ergo non est subiectum.

Antecedens probatur: Quia non est sensibile ergo non est intelligibile.

Tenet conseąuentia: Quia nihil est in intellectu nisi prius fuerit in sensu.

Contra: Idem nulla scientia debet dubitare de suo subiecto, sed ista dubitat de suo subiecto, ergo universale non erit subiectum. Minor proba­

tur: Quia ista scientia dubitat utrum universale vel universalia sint in rerum natura.

De primo argumento dicitur, quod non omnes conditiones conveniunt praedicabili, quia ista sibi non convenit primo notus, nam praedicabile est terminus a posteriori notus sed universale est a priori notus, quia uni- versale est minus connotativum respectu huius, quod est praedicabile, ut dictum est prius. Et sic praedicabile est propria passio. Modo propria passio connotat ultra suum subiectum. Sed de ea tamen praedicabile est quoddammodo accidens, quia est propria passio, ergo est terminus notior quam universale. Tenet consequentia: Quia accidentia magnam partem nobis conferrunt ad cognoscendum quod quid est. Et etiam nos acciden­

tia solum vidimus et non substantias et sic accidentia erunt notiora. Ibi dicitur, quod licet praedicabile sit notius universale, tamen hoc solum est a posteriori sed a priori tunc universale est notius praedicabili et sic etiam accidentia a posteriori sunt notiora substantiis. Sed substantiae a priori sunt notiores accidentibus.

De alio: Aliquid includit formalem rationem dupliciter: Uno modo aliquid includit formalem rationem essentialiter et a priori et sic universale includit rationem formalem scientiae Porphyrii. Alio modo includit ratio­

nem formalem accidentaliter et a posteriori et sic praedicabile includit rationem formalem accidentaliter notitiae Porphyrii. Modo illud, quod includit rationem formalem essentialiter et a priori alicuius scientiae — hoc est subiectum illius scientiae, sed non illud, quod includit rationem formalem accidentaliter et a posteriori. Modo non includit ly praedicabile rationem formalem essentialiter et a priori notitiae Porphyrii, ergo praedicabile adhuc non erit subiectum Porphyrii, sed magis universale, quod includit formalem rationsentialiter et a n esiorriipitić/Zcaeae Porphyrii.

De alio dicitur, quod in Porphyrio et in Praedicamentis consideratur de

universali sed diversis modis scilicet secundum animam et aliam rationem

s

10

15

20

25

30

35

40

nam in Porphyrio consideratur de universalibus ąuoad praedicationem es- sentialem et accidentalem et quoad eorum deffinitiones et divisiones et ąuoad multa alia. Sed in Praedicamentis solum consideratur de universalibus secundum rationem partialem scilicet ąuoad praedicationem essentialem sicut de prima substantia vel etiam consideratur de universalibus ąuoad praedicationem accidentalem non autem ibi ponuntur deffinitiones sicut in Porphyrio. Sed dicet tamen de universali consideratur in Posteriorum et in Metaphysica, ergo adhuc universale excedit limites. Ibi dicitur, ąuod excedit limites subiectum alicuius scientiae est ąuoniam de subiecto ali- cuius scientiae consideratur in aliąua scientia distincta, quae non est pars Priorum secundum unam et eadem rationem. Modo licet de universali consideratur in Posteriorum, tamen secundum aliam consideratur ratio­

nem quam [?] hic [?], quia ibi consideratur de universali ąuantum ad per- seitatem vel ąuantum ad ąuantibilitatem, sed hic consideratur de uni- versali ut universale est terminus significans plura per modum plurimum.

Sic etiam licet in Metaphysica consideratur de universali tamen hoc est.

Alio modo quam hic nam ibi consideratur de universali ut est absolute, hic autem ut significat plura.

De alio: Duplex est attributio. Quaedam est verificativa et est illa, ąuoniam illa, quae considerantur in scientia verificativa, igitur de illo subiecto. Alia est attributio considerativa et est, ąuoniam ea, quae ponun­

tur in illa scientia, iam omnia considerantur in ordine ad illud subiectum.

Modo ad argumentum licet in Porphyrio considerata non habent attri­

butionem verificativam ad ly universalem, quia individuum non tamen bene individuum habet attributionem considerativam vel dicitur, ąuod omnia considerata principaliter in Porphyrio habent attributionem ad ly universalem. Modo de individuo Porphyrius considerat minus princi­

paliter sive incidentaliter et ergo non oportet, ąuod individuum habeat attributionem ad universalem, ąuod est subiectum Porphyrii. Sed diffe- rentia: tamen conclusiones, quae ponuntur in Porphyrio sicut ista: omne praedicabile praedicatur de pluribus, non habent attributionem ad hoc subiectum. Ibi dicitur, ąuod omnia scibilia remota vel remotissima debent habere attributionem ad aliąuod subiectum, non autem oportet, ąuod hoc habeat unitatem de scibilibus propinąuis ąualia scibilia sunt ipsae conclusiones.

De alio: Ista auctoritas: nihil est in intellectu nisi prius fuerit in sensu, intelligitur sic, ąuod nihil est in intellectu nisi prius fuerit in sensu secundum se vel secundum suum scibile. Modo licet universale secundum se non est sensibile, tamen secundum suum scibile scilicet per suum significatum scilicet per rem ad extra, quae est sensibile.

De alio dicitur, ąuod ista scientia Porphyrii non dubitat de universali- bus logicalibus. Quae universalia sunt termini apti significare plura per

151

modum plurimum, sed bene ista scientia potest dubitare de universalibus metaphysicalibus seu realibus sicut de universalibus in causando. Ex isto patet, quid sit dicendum ad quaestionem.

TABULA QUAESTIONUM [ad lidem codicis (A) BJ 2037]

1. Utrum difflnitio artis liberalis sit bene posita.

2. Utrum diffinitio artis sit bene posita.

3. Utrum tantum septem sunt artes liberales.

4. Utrum logica sit scientia speculativa vel practica.

5. Quaeritur, utrum logica sit scientia realis vel sermocinalis.

6. Quaeritur, utrum logica bene dividitur in logicam.

7. Quaeritur, utrum logica docens bene dividitur in logicam novam et veterem.

8. Quaeritur, utrum enuntiatio sit subiectum in tota veteri erte.

9. Quaeritur ulterius primo quid sit subiectum scientiae Porphyrii.

10. Utrum diffinitio uniyersalis sit bene posita.

11. Utrum notitia Porphyrii praecedat notitiam praedicamentorum.

12. Quaeritur, ad quod vel ad quae notitia Porphyrii sit sive quinque uniyersalium sit necessaria ad quattuor.

13. Quaeritur, utrum notitia quinque uniyersalium sit necessaria ad notitiam praedicamentorum et dicitur quod sit necessaria ex conditione.

14. Quaeritur, utrum necessaria est notitia quinque uniyersalium ad assignationem deffinitionum.

15. Quaeritur, utrum notitia quinque uniyersalium sit necessaria ad assignationem diyisionum.

16. Quaeritur, utrum notitia quinque uniyersalium sit necessaria ad demonstrationem.

17. Quaeritur, utrum Porphyrius vult se abstinere a quaestionibus difficilibus et vult determinare mediocres quaestiones.

18. Quaeritur, quae sit prima quaestio difficilis, et dicitur quod ista: utrum uniyersalia subsistant.

19. Quaeritur, quis [?] sit secundus sensus istius quaestionis difficilis et dicitur [— ] Utrum uni­

yersalia sunt praeter conceptus et signa ad placitum instituta.

20. Quaeritur, utrum tertius sensus illius quaestionis difficilis sit bene positus scilicet: utrum uni­

yersalia sunt substantiae.

21. Utrum uniyersalia sunt in solis puris nudis intellectibus.

22. Quaeritur, utrum uniyersalia sint in nudis intellectibus.

23. Quaeritur, utrum uniyersalia sint in puris intellectibus.

24. Utrum uniyersalia sunt corporea vel incorporea.

25. Utrum uniyersalia sunt sensibilia vel insensibilia.

26. Utrum tantum quinque sunt uniyersalia.

27. Utrum universale sit genus ad quinque uniyersalia.

28. Quaeritur, quae sunt acceptiones generis.

29. Utrum prima acceptio genus a Porphyrio posita sit bene data.

30. Quaeritur, utrum secunda acceptio genus sit bene data a Porphyrio

31. Quaeritur, quid sit genus tertio modo. Et respondetur: Cui supponitur species.

32. Utrum genus tertio modo habet aliquam convenientiam cum genere secundo modo.

33. Utrum convenientia inter genus primo modo et genus tertio modo sit bene posita.

34. Utrum diffinitio generis sit bene posita.

35. Quaeritur, utrum haec sit concedenda: homo est species, animal est genus.

36. Utrum nomina concreta sint genera sicut abstracta id est utrum color est genus...