Analizując utwór Kazimierza Przerwy-Tetmajera Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej oraz wiersz Tadeusza Micińskiego W Kościeliskiej, porównaj sposób przedstawienia pejzażu
tatrzańskiego.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 27 punktów) Punktacja 1. Zasada zestawienia tekstów – rozpoznanie wstępne, np.: (0–2) a) konkretne elementy pejzażu górskiego pojawiające się w tytułach,
b) bohaterowie obu utworów znajdują się w podobnej sytuacji – przebywają w górach.
K. Przerwa-Tetmajer Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej
2. Sposób ukształtowania wypowiedzi, np.: (0–1)
a) liryka pośrednia, opisowa,
b) liryka bezpośrednia w strofach 3 i 4.
3. Sytuacja liryczna, np.: (0–1)
a) przedstawienie widoku z górskiego szczytu – Świnicy w przepaść („Patrzę ze szczytu w dół”), b) ukazanie elementów górskiego pejzażu: zbocza, skał, potoku , lasu, doliny.
4. Sposób ukazania świata przedstawionego, np.: (0–4)
a) bogactwo świata przyrody ukazane m.in. poprzez epitety określające kolory, np. „ciemnozielony w mgle złocistej (…) las”,
b) piękno i niezwykłość krajobrazu podkreślone przez synestezję, np. „srebrzystoturkusowa cisza”, c) urok chwili ukazany dzięki wpływom impresjonizmu, np. uchwycenie ulotności chwili, dominacja jasnych kolorów, zatarcie konturów,
d) ukazanie wpływu stanu przyrody na emocje podmiotu dzięki licznym personifikacjom, np.
„drzemie (…) smrekowy las”, „przepaść rozwarła paszczę”,
e) nastrojowość uzyskana m.in. poprzez obecność środków stylistycznych.
5. Kreacja podmiotu lirycznego, np.: (0–5)
a) dostrzega piękno przyrody,
b) przyroda i jej kontemplacja to ucieczka od lęków dekadenta, c) uczucie zagrożenia wywołane patrzeniem w dół, w przepaść,
d) lęki człowieka końca wieku wyrażone poprzez metaforę przepaści, w którą spogląda podmiot, e) dekadentyzm wyrażony wprost w 2 ostatnich wersach utworu – tęsknota, żal,
f) subiektywizm, uleganie różnym nastrojom.
T. Miciński W Kościeliskiej
6. Sposób ukształtowania wypowiedzi, np.: (0–1)
a) liryka bezpośrednia (wyjątek – ostatnia strofa, w której podmiot nie ujawnia się wcale), b) liryka refleksyjna.
7. Sytuacja liryczna, np.: (0–1)
a) przedstawienie rzeczywistości z perspektywy kogoś, kto znajduje się w dolinie (tytuł W Kościeliskiej), jednak brak opisu doliny,
b) ukazanie elementów pejzażu, na które zwraca uwagę podmiot liryczny: niebo, kałuża, trawa, księżyc.
8. Sposób ukazania świata przedstawionego, np.: (0–4)
a) ekspresjonizm uzyskany poprzez kontrast między intensywnymi barwami („niebo tak modre”) a jaskrawym księżycem,
b) ukazanie przyrody za pomocą określeń z kręgu religii chrześcijańskiej („Niebo tak modre, jak myśl Zbawiciela”), co sprawia, że jawi się ona jako czysta, niewinna,
c) opis przyrody pretekstem do opisania zagubienia człowieka („od ziemi jakaś nas przepaść roździela – a nad przepaścią my dwoje zbłąkani”),
d) metafory ukazujące uduchowienie natury („Życie aniołów tętni w każdej trawie”).
9. Kreacja podmiotu lirycznego, np. : (0–5)
a) bezpośrednio wyraża uczucia „I jakaś dziwna pochwyca mię…”
b) tęskni „za niczem”,
c) cierpi z nieznanego sobie powodu „ serce mi pęka – a nikt, czemu? nie wie”, d) nie potrafi osiągnąć szczęścia, wpływ schopenhaueryzmu,
e) ukazanie uczuć w sposób pośredni poprzez kontrast między czystością natury („jak myśl
Zbawiciela”) a niedoskonałością, grzesznością człowieka („widzę mej duszy niezmierne mokradło”), f) ukazanie rozdarcia wewnętrznego podmiotu między tym, co przyziemne, grzeszne, a ideałami („marząc o gwiazdach, umierają w chuci/ tych gór olbrzymy do ziemi przykuci”),
g) podmiot przeczuwa nadchodzącą śmierć („księżyc śmierci”).
Wnioski
Pełny, np.: (3)
Dostrzeżenie odmienności funkcjonowania motywu przyrody tatrzańskiej w obu utworach. W wierszu K. Przerwy-Tetmajera dominuje liryka opisowa, poeta ukazuje piękno Tatr w sposób subiektywny, impresjonistyczny. Góry są dla podmiotu-dekadenta chwilowym schronieniem przed lękami egzystencjalnymi. W utworze Micińskiego góry są przedstawione w sposób metaforyczny, stają się
pretekstem do ukazania rozdarcia człowieka między dobrem a złem, czemu służy topika z kręgu religii chrześcijańskiej oraz ekspresjonistyczne obrazowanie.
Częściowy, np.: (2)
Dostrzeżenie, że podmiot w utworze Tetmajera to dekadent wyrażający swoje niepokoje i szukający uspokojenia w pejzażu górskim. Opis sytuacji w utworze Micińskiego z kolei służy przedstawieniu niepokojów i tęsknot podmiotu lirycznego.
Próba podsumowania, np.: (1)
Dostrzeżenie, że Tetmajer ukazuje piękno Tatr, co odzwierciedlają użyte środki językowe
charakterystyczne dla liryki młodopolskiej. Z kolei Miciński ukazuje przyrodę, która odzwierciedla emocje podmiotu lirycznego.
II. KOMPOZYCJA (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu.
− podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,
przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2)
− uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie
głównych części. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
III. STYL (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
− jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona
leksyka (2)
− zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka. (1) Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
IV. JĘZYK (można uzyskać maksymalnie 8 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:
słownictwo, frazeologia, fleksja (8)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia
i fleksja (6)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne:
składnia, słownictwo, frazeologia (4)
– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych
(słownictwo i frazeologia), fleksyjnych (2)
– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów
składniowych, leksykalnych. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
V. ZAPIS (można uzyskać maksymalnie 2 punkty)
− bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) (2)
− poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); na ogół poprawna
interpunkcja. (1)
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.
