Zeszyty Naukowe
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk
nr 83, rok 2012
Katarzyna GUZIK*, Jaros³aw SZLUGAJ*
Kruszywa naturalne ¿wirowo-piaskowe w pó³nocno-wschodniej Polsce
Streszczenie: Artyku³ prezentuje szczegó³owe informacje na temat trendów rozwoju wydobycia i produkcji kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w pó³nocno-wschodniej Polsce w latach 2001–2011. W granicach admini- stracyjnych trzech województw, tj. mazowieckiego, podlaskiego i warmiñsko-mazurskiego wytypowano powiaty wiod¹ce pod wzglêdem iloœci pozyskiwania tych kopalin oraz wskazano po³o¿enie najwiêkszych kopalñ.
Przedstawiono g³ównych producentów kruszyw wraz z asortymentem ich produkcji. Rozpatrywane woje- wództwa dostarczaj¹ ³¹cznie oko³o 30% krajowego wydobycia kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych.
Najwiêksze iloœci kruszyw, g³ównie piasków i pospó³ek, pochodzi³y w 2010 r. z kopalñ woj. mazowieckiego (³¹cznie oko³o 28 mln ton). Z kolei w województwie podlaskim i warmiñsko-mazurskim, gdzie prowadzona jest w przewadze produkcja kruszyw klasyfikowanych (¿wirów, mieszanek), poziom wydobycia by³ rzêdu oko³o 20 mln ton/r. Obecnie eksploatacja z³ó¿ kruszyw w woj. mazowieckim skoncentrowana jest g³ównie w po- wiatach: ¿yrardowskim, ostro³êckim, soko³owskim, p³ockim oraz ¿uromiñskim. W województwie podlaskim najwa¿niejsze kopalnie po³o¿one s¹ w powiatach: sokólskim, suwalskim oraz grajewskim, a w województwie warmiñsko-mazurskim w powiatach: ostródzkim, dzia³dowskim oraz olsztyñskim. W artykule przeanalizowano ponadto zwi¹zki rozwoju produkcji kruszyw z g³ównymi kierunkami ich u¿ytkowania. Wskazano najwiêkszych dostawców ¿wirów i mieszanek klasyfikowanych dla potrzeb produkcji betonu towarowego i wyrobów be- tonowych oraz wymieniono Ÿród³a dostaw piasków i pospó³ek dla budownictwa drogowego (budowa nasypów i podbudowa dróg). Ponadto szczegó³owo przedstawiono zakres realizowanych w ostatnich latach w pó³- nocno-wschodniej Polsce inwestycji drogowych w ramach Programu Budowy Dróg Krajowych.
S³owa kluczowe: kruszywa naturalne piaskowo-¿wirowe, pó³nocno-wschodnia Polska, wydobycie kruszyw, zastosowania
Natural sand and gravel aggregates of North-eastern Poland
Abstract: This paper presents detailed information about tendencies in sand and gravel aggregates extraction and production in three voivodeships of North-eastern Poland (Mazowieckie, Podlaskie, and Warmiñsko-Mazurskie Voivodeships) in the years 2001–2011. Districts where the extraction of sand and gravel aggregates is most
* Mgr in¿., Zak³ad Badañ Rynku Surowcowego i Energetycznego, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków; e-mail: szlugaj@min-pan.krakow.pl
intensive have been selected and the biggest mines have been indicated. Moreover, the paper identifies the major producers of such aggregates and characterizes the range of manufactured products. North-eastern Poland provides around 30% of the volume of domestic sand and gravel extraction. The most important supplier, especially of raw sand and non-classified mix, is the Mazowieckie Voivodeship with output of around 28 million tpy in 2011. A slightly lower level of extraction, approximately 20 million tpy, is reported in the Podlaskie and Warmiñsko-Mazurskie Voivodeships where particularly classified sand, gravel, and mix are obtained. The exploitation of sand and gravel deposits in the Mazowieckie Voivodeship is conducted primarily in
¯yrardów County, Ostro³êka County, Soko³ów County, P³ock County, and ¯uromin County. In the Podlaskie Voivodeship, the largest output of sand and gravel comes from Sokó³ka County, Suwa³ki County, and Grajewo County; whereas in the Warmiñsko-Mazurskie Voivodeship, the most important mines are situated in Ostróda and Dzia³dowo counties, as well as in Olsztyn County.
The next section of the paper analyzes relations between the production level of sand and gravel aggregates and their main consumption directions. It points out the main companies delivering gravel and mixes for ready-mix concrete and concrete prefabricates production, and summarizes the main sources of sands and sand-gravel mixes utilized in road construction. Moreover, the paper describes in detail new road construction in the examined voivodeships of North-eastern Poland over the last six years (according to the National Road Construction Programme).
Key words: natural sand&gravel aggregates, North-eastern Poland, aggregates extraction, aggregates utilization
Wprowadzenie
Pó³nocno-wschodnia Polska jest wa¿nym obszarem pozyskiwania kruszyw naturalnych
¿wirowo-piaskowych. W trzech województwach, tj. podlaskim, warmiñsko-mazurskim oraz mazowieckim czynnych jest ponad 750 kopalñ piasków i ¿wirów, z których pochodzi oko³o 30% krajowego wydobycia tych kopalin (rys. 1). Dominuj¹ tu ma³e ¿wirownie, dostar- czaj¹ce najczêœciej kilka lub kilkadziesi¹t tysiêcy ton/r. pospó³ek, a z woj. mazowieckiego g³ównie piasków. Du¿e kopalnie produkuj¹ce p³ukane kruszywa klasyfikowane, a niekiedy równie¿ grysy (otrzymywane z kruszenia otoczaków) po³o¿one s¹ w rejonie: Sokó³ki,
Rys. 1. Udzia³ województw pó³nocno-wschodniej Polski w ³¹cznym wydobyciu krajowych kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w 2011 r. (Bilans zasobów... 2012)
Fig. 1. Share of North-eastern Poland voivodeships in total domestic sand&gravel aggregates extraction in 2011 (Mineral Resources Datafile, 2012)
Suwa³k, Grajewa i Zambrowa w woj. podlaskim; Ostródy, Dzia³dowa, Olsztyna w war- miñsko-mazurskim oraz Ostro³êki, Soko³owa Podlaskiego i ¯yrardowa w mazowieckim.
Wielkoœæ wydobycia kruszyw w pó³nocno-wschodniej Polsce zwiêkszy³a siê w latach 2001–2011 ponad trzykrotnie, z 21 do 69 mln ton/r., a najwiêkszy wzrost (o 21 mln ton) notowany by³ w ci¹gu ostatnich dwóch lat (rys. 2). Zapotrzebowanie na piaski i pospó³ki zwi¹zane by³o przede wszystkim z inwestycjami drogowymi (m.in. budowa odcinków autostrady A2 przed Mistrzostwami Europy w pi³ce no¿nej w 2012 r., odcinków drogi S7 i szeregu obwodnic w ci¹gu drogi S8, DK50 i S17). Z drugiej strony w zwi¹zku z szybkim rozwojem produkcji betonu towarowego i wyrobów betonowych (szczególnie w woj. mazo- wieckim, gdzie wielkoœæ tej produkcji wzros³a w latach 2004–20101z 5 do 13 mln ton), nast¹pi³o zwiêkszone zapotrzebowanie na ¿wiry i mieszanki klasyfikowane.
1. G³ówne obszary wydobycia piasków i ¿wirów
Najwiêksze wydobycie kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w pó³nocno-wschod- niej Polsce, a tak¿e w skali kraju, notowane jest w woj. mazowieckim (rys. 2). W 2011 r. jego wielkoœæ przekroczy³a 28 mln ton, podczas gdy jeszcze dziesiêæ lat wczeœniej wynosi³a niewiele ponad 9 mln ton/r. (Bilans zasobów... 2012). W woj. mazowieckim czynnych jest oko³o 400 kopalñ dostarczaj¹cych g³ównie piaski i piaski z domieszk¹ ¿wiru, przy czym w oko³o 100 z nich wielkoœæ wydobycia przekracza 50 tys. ton/r. Najwiêksze iloœci (powy¿ej 1 mln ton, rzadziej oko³o 2 mln ton) wydobywane s¹ w kopalniach: Wrêcza-Olszówka II w powiecie ¿yrardowskim, Rostki Borowce pole œrodkowe i Rostki Borowce pole NIIA
Rys. 2. Wydobycie kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w woj. pó³nocno-wschodniej Polski w latach 2001–2011 (Bilans zasobów… 2012 i wydania wczeœniejsze)
Fig. 2. Extraction of sand&gravel aggregates in voivodeships of North-eastern Poland in the years 2001–2011 (Mineral Resources Datafile, 2012 and previous editions)
1 Dla lat 2001–2003 dane GUS dla poszczególnych województw s¹ niedostêpne.
w powiecie ostro³êckim, Kutyski II w powiecie soko³owskim, Kobylniki III i Kobylniki IV w powiecie p³ockim oraz w uruchomionej w 2011 r. ¿wirowni Ruda 1 w powiecie ¿uro- miñskim. Do nieco mniejszych kopalñ z wydobyciem 0,5–1 mln ton/r. piasków i ¿wirów nale¿¹ kopalnie: Sitno w powiecie makowskim, Michalinek VIII w powiecie p³oñskim oraz nowa kopalnia Zbiro¿a VIII w powiecie ¿yrardowskim. W 2011 r. w przewa¿aj¹cej wiêk- szoœci powiatów woj. mazowieckiego notowany by³ wzrost wydobycia (rys. 3), najwiêkszy w powiecie ¿uromiñskim (ponad czterokrotny), p³ockim (ponad trzykrotny), ¿yrardowskim (ponad dwukrotny), grójeckim i p³oñskim (niemal dwukrotny). W latach 2001–2010 g³ów- nym dostawc¹ piasków i ¿wirów by³ powiat ostro³êcki, gdzie w zasadzie ca³oœæ pozyski- wanej kopaliny pochodzi³a z czterech ¿wirowni po³o¿onych w miejscowoœciach Rostki i Borowce. Eksploatowane w tym rejonie z³o¿a charakteryzuj¹ siê najwiêkszym udzia³em frakcji ¿wirowej w województwie – maksymalnie 40–50% (Objaœnienia…). W 2011 r. na pozycjê lidera wysun¹³ siê jednak powiat ¿yrardowski, w którym wielkoœæ wydobycia wzros³a ponad dwukrotnie w stosunku do roku poprzedniego (z 1,9 do 4,4 mln ton), w zwi¹zku z uruchomieniem eksploatacji z³ó¿ w okolicach Zbiro¿y oraz zwiêkszeniem iloœci pozyskiwanej kopaliny w czynnej od siedmiu lat ¿wirowni Wrêcza-Olszówka II.
Znacz¹cymi dostawcami kruszyw s¹ równie¿ powiaty: p³ocki (do 3,3 mln ton), p³oñski (do 2,4 mln ton), ¿uromiñski (do 2,2 mln ton), ostrowski (do 1,8 mln ton), przasnyski (do 1,5 mln ton), pu³tuski (do 1,7 ton), soko³owski (do 1,5 mln ton), grójecki (do 1,5 mln ton), miñski (do 1,4 mln ton) i makowski (do 1,0 mln ton) – rys. 3. W ostatnich latach z dwunastu wymienionych powiatów pochodzi³o 60–80% pozyskiwanych w woj. mazowieckim kru- szyw piaskowo-¿wirowych.
Jednym z najwa¿niejszych obszarów wydobycia piasków i ¿wirów w kraju jest woje- wództwo podlaskie. Jest to region samowystarczalny pod wzglêdem iloœci pozyskiwanej kopaliny, z którego nadwy¿ki produkowanych ¿wirów kierowane s¹ do wytwórni betonu
Rys. 3. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w woj. mazowieckim w latach 2001–2011 r. (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze)
Fig. 3. Structure of sand&gravel aggregates extraction in Mazowieckie voivodeship in the years 2001–2011 (Mineral Resources Datafile, 2012 and previous editions)
po³o¿onych w s¹siednich województwach, g³ównie w obrêbie aglomeracji warszawskiej i lubelskiej. Wielkoœæ wydobycia kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w woj. pod- laskim wzros³a w latach 2001–2011 ponad trzykrotnie, z oko³o 6 mln ton/r. do rekordo- wych 20 mln ton/r. (rys. 2, 4). Przedmiotem eksploatacji s¹ g³ównie z³o¿a kruszyw ¿wiro- wo-piaskowych (punkt piaskowy poni¿ej 50%) i kruszyw piaskowo-¿wirowych (punkt piaskowy 50–75%), a tylko sporadycznie z³o¿a piasku (punkt piaskowy powy¿ej 75%) (Objaœnienia…). Najwiêksze iloœci kopaliny pozyskiwane s¹ w powiecie sokólskim (do 8,2 mln ton/r.), suwalskim (do 6,1 mln ton/r.), grajewskim (do 2 mln ton/r.) i zambrowskim (do 1,5 mln ton/r.) (rys. 4). Pochodzi z nich 69–88% wydobywanych w woj. podlaskim kruszyw. Do najwiêkszych spoœród oko³o 160 czynnych kopalñ nale¿¹: Drahle III w po- wiecie sokólskim (dostarczaj¹ca ponad 3 mln ton/r.), Sobolewo-Krzywe w powiecie su- walskim (dostarczaj¹ca ponad 2 mln ton/r.) oraz Kamionka-Drahle 2 i Zadworzany III w powiecie sokólskim, a tak¿e Wierzbowo-Mareckie w powiecie grajewskim (dostarczaj¹ce ponad 1 mln ton/r. ka¿da). Nieco mniejsze kopalnie, z wydobyciem miêdzy 0,5 a 1 mln ton/r.
piasków i ¿wirów to: Kuków Folwark III i Kuków IV w powiecie suwalskim, Drahle V, Geniusze II i Racewo w powiecie sokólskim oraz Szumowo IV w powiecie zambrowskim.
Siódme miejsce w kraju pod wzglêdem wielkoœci wydobycia kruszyw ¿wirowo-pias- kowych zajmuje obecnie woj. warmiñsko-mazurskie (rys. 1). Na jego obszarze czynnych jest oko³o 190 kopalñ, z których w 2011 r. pozyskano oko³o 20 mln ton/r. piasków i ¿wirów (rys. 2, 5). Stanowi to 44% wzrost w stosunku do 2010 roku i ponad trzykrotny wzrost w porównaniu do roku 2001. W wiêkszoœci kopalñ w woj. warmiñsko-mazurskim wielkoœæ wydobycia nie przekracza 50 tys. ton/r. (ok. 140 ¿wirowni); w dwunastu mieœci siê w prze- dziale 0,5–1,0 mln ton/r., a w dwóch siêga ponad 1,0 mln ton/r. G³ównymi dostawcami kopaliny piaszczysto-¿wirowej s¹ powiaty ostródzki (1,6–5,6 mln ton/r.) i dzia³dowski (2,0–4,8 mln ton) – rys. 5. W pierwszym z nich wydobycie prowadzone jest w kilku
Rys. 4. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych woj. podlaskim w latach 2001–2011 (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze)
Fig. 4. Structure of sand&gravel aggregates extraction in Podlaski voivodeship in the years 2001–2011 (Mineral Resources Datafile, 2012 and previous editions)
du¿ych kopalniach, m.in.: ¯abi Róg, Kalbornia-Mosznica, Gardyny III oraz Bramka Wschód II, IV, V, a tak¿e w otwartej w 2011 r. ¿wirowni Sambród III. Najwiêksza w woj.
warmiñsko-mazurskim kopalnia ¯abiny dzia³a w powiecie dzia³dowskim z wydobyciem 0,9–2,5 mln ton/r. Znacz¹ce iloœci piasków i ¿wirów w tym powiecie (powy¿ej 0,5 mln ton/r.) dostarczaj¹ ponadto ¿wirownie: Bia³uty 2, Grzybiny IV i ¯abiny 1. Z pozosta³ych powiatów woj. warmiñsko-mazurskiego wydobycie powy¿ej 1 mln ton/r. notowane jest w powiecie e³ckim (skokowy wzrost z 0,2 mln ton w 2009 r. do 2,1 mln ton w 2011 r.), elbl¹skim (wzrost z 6 tys. ton w 2008 r. do 1,7 mln ton w 2011 r.) oraz oleckim (wzrost z 0,7 mln ton w 2009 r.
do 1,1 mln ton w 2011 r.) – rys. 5.
2. G³ówni producenci i asortymenty produkcji
Wiêkszoœæ wydobywanych w pó³nocno-wschodniej Polce kruszyw naturalnych ¿wiro- wo-piaskowych (52%) pochodzi z du¿ych przedsiêbiorstw, dostarczaj¹cych z regu³y kru- szywa klasyfikowane, a czasami równie¿ kruszywa ³amane z kruszenia otoczaków (rys. 6, tab. 1, 2, 3). Najwa¿niejszymi producentami s¹ zarówno miêdzynarodowe koncerny, jak irlandzka grupa CRH (Olsztyñskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. w Olsztynie), niemiecka Heidelberg Cement (Góra¿d¿e Kruszywa Sp. z o.o.) i meksykañski Cemex, jak te¿
polskie, m.in.: Budokrusz Sp. z o.o., Suwalskie KSM Sp. z o.o., Trans-¯wir Jan Kitowicz, oraz PPMD Kruszbet S.A. (rys. 6). Ostatnio do grona g³ównych dostawców kruszyw w tym regionie do³¹czy³ przedsiêbiorca ZPK Rupiñscy s.j., zwiêkszaj¹cy liczbê kopalñ oraz wydo- bycie, bêd¹c w 2011 r. drugim co do wielkoœci dostawc¹ kruszyw w pó³nocno-wschodniej Polsce (rys. 6, tab. 1, 2, 3). Wielu producentów kruszyw jest równoczeœnie w³aœcicielami
Rys. 5. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych woj. warmiñsko-mazurskiego w latach 2001–2011 (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze)
Fig. 5. Structure of sand&gravel aggregates extraction in Warmiñsko-Mazurskie voivodeship in the years 2001–2011 (Mineral Resources Datafile, 2012 and previous editions)
wytwórni mas betonowych (np. Cemex Polska Sp. z o.o. i Grupa Góra¿d¿e z wytwórniami betonu towarowego w Warszawie, Budokrusz Sp. z o.o., Kruszbet S.A. eksploatuj¹ca na potrzeby Zak³adu Produkcji Kruszywa i Prefabrykatów Suwa³ki z³o¿a Sobolewo C i Krzywe w pow. suwalskim, ZPK Rupiñscy s.j. z Zak³adem Prefabrykacji Osowa zaopatrywanym w kruszywa produkowane w kopalni Kuków Folwark II), b¹dŸ firm budownictwa dro- gowego, np. PBDiM Sp. z o.o. w Miñsku Maz.
W woj. mazowieckim najwiêkszym producentem kruszyw klasyfikowanych (ok. 4 mln t/r.) jest Cemex Polska Sp. z o.o., eksploatuj¹cy z³o¿a: Rostki Borowce pole œrodkowe i Rostki Borowce pole N IIA w pow. ostro³êckim, a do koñca 2011 r. prowadzi³a wydobycie ze z³o¿a Sitno w pow. makowskim (tab. 1). Drugim du¿ym producentem piasków p³ukanych i ró¿- nych frakcji ¿wirów by³a w 2011 r. firma Budokrusz Sp. z o.o. z dwoma kopalniami w okolicach miejscowoœci Wrêcza w pow. ¿yrardowskim. Znacz¹cym dostawc¹ kruszyw klasyfikowanych by³y równie¿ w ostatnich latach ZPK Rupiñscy s.j. (powy¿ej 1 mln ton/r.), jednak zasoby eksploatowanych z³ó¿ w Kutyskach pow. soko³owski oraz Jelonki i Przy- borowie pow. ostro³êcki s¹ na wyczerpaniu. Wysoki poziom wydobycia w woj. mazo- wieckim notowany by³ ponadto w 2011 r. przez Dagra s.c. z Pu³tuska (ok. 2 mln ton), FH Nicaro z Grudzi¹dza (ok. 1 mln ton), PPH Darimex z Warszawy (0,8 mln ton), PPUH Techno-¯wir s.j. (0,8 mln ton) oraz PBDiM Sp. z o.o. z Miñska Maz. (0,6 mln ton), dostarczaj¹ce g³ównie pospó³ki i piaski z domieszk¹ ¿wirów dla budownictwa drogowego (tab. 1).
W woj. podlaskim liderami wœród siedmiu najwiêkszych producentów dostarczaj¹cych kruszywa klasyfikowane s¹: ZPK Rupiñscy s.j. i Olsztyñskie KSM Sp. z o.o. z wydobyciem powy¿ej 3 mln ton/r., Suwalskie KSM Sp. z o.o. z wydobyciem oko³o 3 mln ton/r., a tak¿e Bia³ostockie KSM Sp. z o.o., i Budokrusz Sp. z o.o. z wydobyciem 1–2 mln ton/r (tab. 2).
Rys. 6. G³ówni producenci kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych w pó³nocno-wschodniej Polsce w 2011 r. (Bilans zasobów... 2012)
Fig. 6. Major producers of sand&gravel aggregates in North-eastern Poland in 2011 (Mineral Resources Datafile, 2012)
Najwa¿niejszym producentem kruszyw by³y w 2011 r. ZPK Rupiñcy; po zakoñczeniu wydobycia kruszyw z dwóch z³ó¿ w okolicach Szumowa w pow. zambrowskim rozpoczêto eksploatacjê kolejnego, nowego z³o¿a w tym rejonie oraz dwóch w powiatach suwalskim (Kuków Folwark II) i grajewskim (Wierzbowo-Mareckie). Najwiêksza kopalnia kruszyw w woj. podlaskim i zarazem w ca³ej pó³nocno-wschodniej Polsce jest w³asnoœci¹ Olsztyñ- skich KSM Sp. z o.o. – kopalnia Drahle III w pow. sokólskim, która jako jedna z nielicznych w pó³nocno-wschodniej Polsce (obok kopalni Sobolewo Krzywe Suwalskich KSM Sp. z o.o., Zadworzany III Bia³ostockich KSM Sp. z o.o. oraz ¯abiny Olsztyñskich KSM Sp. z o.o.
w woj. warmiñsko-mazurskim) posiada dostêp do bocznicy kolejowej. Trzeci g³ówny dos- tawca kruszyw w woj. Podlaskim – Suwalskie KSM Sp. z o.o. dzia³a w powiecie suwalskim
TABELA 1. G³ówni producenci naturalnych kruszyw ¿wirowo-piaskowych (powy¿ej 0,5 mln ton/r.) w woj. mazowieckim w latach 2009–2011 (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze) TABLE 1. Major producers of sand&gravel aggregates (above 0.5 million tpy) in Mazowieckie voivodeship
in the years 2009–2011 (Mineral Resources Datafile 2012 and previous editions)
Producent Kopalnia
Obszar produkcji
(powiat)
Asortyment produkcji
Wydobycie [tys. t]
2009 2010 2011
CEMEX Polskia Sp. z o.o.
Rostki Borowce p. N IIA, Rostki Borowce p. œr.,
Sitno
ostro³êcki,
makowski p, ¿, ³, m 3 547 3 918 3 689
BUDOKRUSZ Sp. z o.o.
Wrêcza-Olszówka,
Wrêcza-Olszówka II ¿yrardowski p, ¿ 483 1 373 2 887 Dagra s.c.
M. Brzeziñski &
W. Szczêsny
Kobylniki III, IV p³ocki p, ps 192 657 2 416
ZPK Rupiñscy s.j. Kutyski II, Jelonki Przyborowie 3, I, W¹sewo
soko³owski,
ostrowski p, ¿, ³ 1 024 2 200 1 314 FH NICARO T.
Mielczarek Ruda 1 ¿uromiñski p, ¿ – – 1 265
PPH Darimex D. Paj¹k
Michalinek VIII, Przyborowice VII, VIII,
IX
p³oñski ps 191 524 847
PPUH Techno-¯wir s.j., S. Sobolewski,
C.WoŸniak
Kobylniki V, Komsin IV,
£ubienica VIII, XI, Zaborze, Paulinowo II
p³ocki, p³oñski pu³tuski, nowodworski
ps 248 274 751
PBDiM Sp. z o.o.
Góry X, XI, XIV, XV, XVI, Kruki I, II, Niedzia³ka Druga II,
Olszewice III-p.A, Przytoka VI, VII
miñski ps 40 718 613
Ogó³em 5 725 9 664 13 782
³ – kruszywa ³amane z otoczaków, m – mieszanki, p – piaski, ps – pospó³ka, ¿ – ¿wiry
z dwoma zak³adami przeróbczymi przetwarzaj¹cymi kopalinê ze z³ó¿ Sobolewo-Krzywe, Kuków IV i Potasznia I. Znacz¹cy wzrost wydobycia notowany by³ równie¿ w ostatnich latach przez Bia³ostockie KSM Sp. z o.o. z kopalñ Racewo i Zadworzany w pow. sokólskim.
Nowym dostawc¹ kruszyw w tym rejonie jest Budokrusz Sp. z o.o.; od 2011 r. eksploatacja z³o¿e Kamionka-Drahle 2.
W woj. warmiñsko-mazurskim g³ównymi dostawcami kruszyw by³y w ostatnich latach:
Olsztyñskie KSM Sp. z o.o. (do 4 mln ton/r) z dziewiêcioma kopalniami rozproszonymi w piêciu powiatach oraz Trans-¯wir Jan Kitowicz (do 2,5 mln ton/r) z dziewiêcioma kopalniami po³o¿onymi w szeœciu powiatach (tab. 3). Trzecim du¿ym producentem by³ w 2011 r. przedsiêbiorca Jan Karpiuk z Zielonej Pas³êckiej, znacz¹co zwiêkszy³ iloœæ pozyskiwanych kruszyw z ¿wirowni po³o¿onych w miejscowoœci Bramka w powiecie ostródzkim. Wa¿nym dostawc¹ kruszyw (powy¿ej 1 mln ton/r) z kopalñ po³o¿onych w miejscowoœciach Filice i Bia³uty w powiecie dzia³dowskim by³ w ostatnich latach równie¿ Budokrusz Sp. z o.o. Pozosta³ych siedmiu przedsiêbiorców z wydobyciem w 2011 r. 0,5–1 mln ton dzia³a na obszarze powiatu e³ckiego, elbl¹skiego, ostródzkiego, oleckiego i dzia³dowskiego. Wiêkszoœæ z nich dostarcza ¿wiry i kruszywa ³amane z oto- czaków (tab. 3).
TABELA 2. G³ówni producenci kruszyw ¿wirowo-piaskowych (powy¿ej 0,5 mln ton/r.) w woj. podlaskim w latach 2009–2011 (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze)
TABLE 2. Major producers of sand&gravel aggregates (above 0.5 million tpy) in Podlaskie voivodeship in the years 2009–2011 (Mineral Resources Datafile 2012 and previous editions)
Producent Kopalnia
Obszar produkcji
(powiat)
Asortyment produkcji
Wydobycie [tys. t]
2009 2010 2011
ZPK Rupiñscy s.j.
Kuków Folwark II, III, Szumowo IIIA, IV, V, Wierzbowo Mareckie
suwalski, zambrowski,
grajewski
p, ¿, ³ 1 298 1 608 3 335
Olsztyñskie
KSM Sp. z o.o. Drahle III sokólski p, ¿, ³, m 1 291 2 043 3 284
Suwalskie KSM Sp. z o.o.
Kuków IV, Potasznia I,
Sobolewo-Krzywe suwalski p, ¿, ³ 649 2 096 2 919
Bia³ostockie
KSM Sp. z o.o. Racewo, Zadworzany III sokólski p, ¿, ³ 916 1 602 1 917 Budokrusz
Sp. z o.o. Kamionka-Drahle 2 sokólski p, ¿ – – 1 151
PPMD Kruszbet S.A.
Krzywe I, Potasznia III, Sobolewo C, Sobolewo A-p.II.
suwalski p, ¿, ³, m 673 914 782
Lech
Ambro¿ewski Geniusze II sokólski p, ¿, m – – 615
Ogó³em 4 827 8 263 14 003
³ – kruszywa ³amane z otoczaków, m – mieszanki, p – piaski, ¿ – ¿wiry
3. Rozwój produkcji i g³ówne kierunki zastosowania kruszyw
Zu¿ycie kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych jest nierozerwalnie zwi¹zane ze stanem budownictwa ogólnego i komunikacyjnego. Kruszywa mineralne, g³ównie ¿wiry
TABELA 3. G³ówni producenci kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych (powy¿ej 0,5 mln ton) w woj. warmiñsko-mazurskim (Bilans zasobów... 2012 i wydania wczeœniejsze)
TABLE 3. Major producers of sand&gravel aggregates (above 0.5 million tpy) in Warmiñsko-Mazurskie voivodeship in the years 2009–2011 (Mineral Resources Datafile 2012 and previous editions)
Producent Kopalnia Obszar produkcji (powiat)
Asortyment produkcji
Wydobycie [tys. t]
2009 2010 2011
Olsztyñskie KSM Sp. z o.o.
Kalbornia Mosznica,
¯abi Róg, Kazanice IV, Grzybiny I, IV,
¯abiny, Rasz¹g, Ruœ, Rusek
dzia³dowski, i³awski, olsztyñski,
ostródzki, szczycieñski
p, ¿, ³, m 2 681 3 007 3 692
TRANS-¯WIR J.
Kitowicz
Guzki, £apka I, 2, Mielno, Mielno 2, Sambród, III, Sierpin,
Œwidry, Szymki I
elbl¹ski, e³cki, gi¿ycki, olszyñski, ostródzki, piski
p, ¿, ³ 902 1 675 2 518
J. Karpiuk Awajki, Bramka Wschód II, V
elbl¹ski,
ostródzki p, ¿, ³ 556 372 1 199
BUDOKRUSZ Sp. z o.o.
Bia³uty 2,
Filice II, III dzia³dowski p, ¿ 1 751 1 886 1 096
ZPK Rupiñscy s.j. Ro¿yñsk Wielki I e³cki p, ¿, ³ – – 827
COIN K.
Bucholski
Nowa Wieœ I, II, III,
IV, XI, XII elbl¹ski ps 8 35 791
GENERAL ¯WIR
Sp. z o.o. Gardyny II, III ostródzki p, ¿, ³ 637 903 758
PPMD Kruszbet S.A.
£êgowo,
Sto¿ne V,VI olecki p, ¿, ³ 589 647 721
DIREX I i D.
Prudzyñscy s.j. ¯abiny 1 dzia³dowski p, ¿, ³, m 367 917 607
ECO-TER Sp. z o.o.
Kronowo Kolonia, Kronowo Kolonia I,
II, III
olsztyñski p, ¿, ³ 398 479 527
PHT Auto-Transport,
L. Plichta
Bramka Wschód IV ostródzki ps 33 45 512
Ogó³em 7 922 9 966 13 248
³ – kruszywa ³amane z otoczaków, m – mieszanki, p – piaski, ps – pospó³ka, ¿ – ¿wiry
i mieszanki klasyfikowane, stanowi¹ wa¿ny sk³adnik betonu towarowego i wyrobów be- tonowych (65–80%) ca³kowitej objêtoœci masy betonowej (Piasta, Piasta 2002). Z kolei piaski stosowane s¹ przede wszystkim do produkcji zapraw budowlanych, w tym suchych mieszanek, a ostatnio w rosn¹cym stopniu tak¿e do budowy nasypów oraz na podbudowy dróg i innych robót in¿ynieryjnych.
Rys. 7. Wystêpowanie najwiêkszych kopalñ piasków i ¿wiru w pó³nocno-wschodniej Polsce na tle stanu budowy autostrad, dróg ekspresowych i obwodnic wed³ug stanu na 10.09.2012 r. (Program Budowy…) Fig. 7. Major sand&gravel mines in North-eastern Poland in relation to the current state (as of 10.09.2012)
of motorways, express roads and ring roads construction (Programme of motorways and expressways construction)
Szacuje siê, ¿e do 20% ³¹cznego krajowego zu¿ycia kruszyw naturalnych ¿wirowo- -piaskowych przypada na aglomeracjê warszawsk¹, 50% na pozosta³e du¿e aglomeracje miejskie, a pozosta³e oko³o 30% zu¿ywane jest na mniejszych rynkach regionalnych (Bilans Gospodarki… 2011). Popyt aglomeracji warszawskiej, zw³aszcza na kruszywa klasyfikowa- ne, zaspokajany jest w znacznej czêœci dostawami z pó³nocno-wschodniej i po³udniowo-za- chodniej Polski. Natomiast woj. podlaskie i mazursko-warmiñskie s¹ „samowystarczalne”, pod wzglêdem iloœci produkowanych i zu¿ywanych kruszyw (Smakowski i in. 2011).
W zwi¹zku z organizacj¹ w 2012 r. Mistrzostw Europy w pi³ce no¿nej zrealizowano w latach 2007–2012 szereg inwestycji infrastrukturalnych, skutkuj¹cych zwiêkszonym zapotrzebowaniem na rozpatrywane kruszywa. Produkcja betonu towarowego w Polsce utrzymywa³a siê wówczas na bardzo wysokim poziomie 33–38 mln ton/r. (wzrost do ok. 50 mln ton/r. w 2011 r. wg szacunków Europejskiej Organizacji Betonu Towaro- wego ERMCO), podczas gdy jeszcze w 2004 roku poziom ten by³ ponad trzykrotnie ni¿szy (tab. 4). Podobny trend zanotowano równie¿ w przypadku woj. mazowieckiego, o najwiêkszym udziale w ³¹cznej krajowej produkcji, siêgaj¹cym nawet 35%. Z kolei w woj. podlaskim i warmiñsko-mazurskim, gdzie produkcja betonu towarowego prowa- dzona jest na mniejsz¹ skalê, zanotowano dynamikê jej wzrostu, dochodz¹c¹ nawet do 360% (tab. 4).
Zwiêkszone zapotrzebowanie na beton towarowy w woj. mazowieckim zwi¹zane by³o, oprócz budownictwa mieszkaniowego, bezpoœrednio z budow¹ licznych obiektów, jak: Stadion Narodowy, nowe terminale na lotniskach Okêcie i Modlin, nowy pas star- towy na lotnisku Okêcie, linia metra I i II wraz ze stacjami w Warszawie, liczne hotele oraz szereg obiektów mostowych i wiaduktów dla nowych dróg. Na terenie województw podlaskiego i warmiñsko-mazurskiego nie prowadzono ¿adnych inwestycji zwi¹zanych z organizacj¹ Mistrzostw Europy w pi³ce no¿nej, a zwiêkszona produkcja betonu to- warowego zwi¹zana by³a m. in. z budow¹ obiektów mostowych i wiaduktów w ramach budowy nowych dróg (tab. 4).
TABELA 4. Produkcja betonu towarowego w woj. pó³nocno-wschodniej Polski w latach 2004–2010 (Rocznik Statystyczny... 2010 i wydania wczeœniejsze, ERMCO)
TABLE 4. Concrete production in North-eastern Poland in the years 2004–2010
(Statistical Yearbook of the Republic of Poland, 2010 and previous editions; ERMCO)
Wyszczególnienie
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
tys. ton
£¹czna produkcja krajowa 5 835 18 051 27 574 33 077 38 522 35 719 36 559 50 000s
– woj. podlaskie 259 318 436 527 673 663 885 –
– woj. warmiñsko-mazurskie 216 367 646 772 659 541 782 –
– woj. mazowieckie 5 065 5 099 8 846 10 500 12 740 12 502 12 774 – Udzia³ woj. mazowieckiego [%] 32,0 28,2 32,1 31,7 33,1 35,0 34,9 –
s – szacunkowo
Produkcja ¿wirów i mieszanek kwalifikowanych na potrzeby produkcji betonu towa- rowego i wyrobów betonowych prowadzona jest g³ównie na terenie powiatów:
— sokólskiego, suwalskiego, grajewskiego i zambrowskiego w woj. podlaskim,
— dzia³dowskiego, ostródzkiego, olsztyñskiego, e³ckiego oraz szczycieñskiego w woj.
warmiñsko-mazurskim,
— ostro³êckiego, ostrowskiego, soko³owskiego, a tak¿e czêœciowo ¿uromiñskiego i ¿y- rardowskiego w woj. mazowieckim.
W zdecydowanej wiêkszoœci produkcja ¿wirów i mieszanek kwalifikowanych ze z³ó¿
po³o¿onych na terenie ww. powiatów kierowana jest na potrzeby ch³onnego rynku aglo- meracji warszawskiej, gdzie w latach 2004–2010 produkcja betonu towarowego wzros³a ponad dwukrotnie (tab. 4). W tym samym czasie wydobycie z tych z³ó¿ by³o równie¿
oko³o dwukrotnie wy¿sze. Dalszy wzrost wydobycia w 2011 roku (rys. 3, 4, 5), pozwala wnioskowaæ, ¿e produkcja betonu towarowego mog³a w tym roku osi¹gn¹æ historyczne maksimum.
Obszar pó³nocno-wschodniej Polski charakteryzuje siê zró¿nicowanym stopniem rozwo- ju infrastruktury drogowej. Najwiêksz¹ iloœæ dróg notuje siê w woj. mazowieckim – 92,7 km na 100 km2powierzchni, natomiast woj. warmiñsko-mazurskie i podlaskie charakteryzuj¹ siê znacznie mniejsz¹ gêstoœci¹ sieci drogowej – odpowiednio 51,4 i 58,7 km/100 km2 (Rocznik Statystyczny…, 2010). Najwiêksze natê¿enie znacz¹cych inwestycji drogowych, realizowanych w ramach „Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011–2015”
(Program Budowy…) mia³o miejsce w ostatnich latach w woj. mazowieckim, w zwi¹zku z budow¹ dróg ekspresowych S7 (odcinek Grójec-Jedliñsk oraz obwodnica P³oñska), S8 (odcinek Radzymin-Wyszków), S17 (obwodnica Garwolina), dróg krajowych DK 50 (obwodnice ¯yrardowa, Mszczonowa, S³omczyna, Drwalewa, Chynowa i Miñska Mazo- wieckiego), DK 60 (obwodnica Gostynina), DK 61 (obwodnice Jab³onny i Serocka), auto- strady A2 (posiadaj¹cy obecnie status „przejezdnoœci” odcinek od granicy województwa do Warszawy – wêze³ „Konotopa” – oraz obwodnica autostradowa Miñska Maz.) i w pewnej mierze autostrady A1 – niewielki odcinek przebiega przez powiat gostyniñski (Program Budowy…). £¹cznie w latach 2007–2012 zbudowano i oddano do u¿ytkowania niemal 240 km nowych dróg (rys. 7, 8), przy czym niemal po³owa ogólnej d³ugoœci dróg zosta³a, b¹dŸ zostanie ukoñczona w 2012 roku. W ramach realizacji Narodowego Programu Prze- budowy Dróg Lokalnych, na 2012 rok zatwierdzono 44 wnioski (17 dotycz¹cych dróg powiatowych i 27 gminnych) o ³¹cznej d³ugoœci niemal 75 km, podczas gdy w 2011 roku przebudowano 248,8 km dróg, a w 2010 roku przebudowano ³¹cznie 152,2 km dróg (Narodowy Program…).
W woj. warmiñsko-mazurskim zakres budowy nowych dróg by³ nieznacznie mniejszy.
W ostatnich latach realizowano przede wszystkim odcinki drogi ekspresowej S7: obwod- nicê Elbl¹ga, odcinki Elbl¹g-Pas³êk, Pas³êk-Mi³om³yn, a tak¿e drogi ekspresowej S22 Elbl¹g-Grzechotki. Ponadto z koñcem 2012 roku planowane jest ukoñczenie odcinka drogi S7 Olsztynek-Nidzica oraz rozbudowy 8 km odcinka drogi DK 16 Biskupiec-Borki Wielkie do standardu drogi g³ównej przyspieszonej GP. Zrealizowano tak¿e budowê obwodnic Go³dapi i Mr¹gowa, a w lipcu 2012 r. ukoñczono obwodnice E³ku i Olecka (Program Budowy…). £¹cznie w latach 2007–2012 zbudowano i oddano do u¿ytkowania niemal 201 km nowych dróg (rys. 7, 8), przy czym ponad po³owa ogólnej d³ugoœci dróg zo- sta³a b¹dŸ zostanie ukoñczona w 2012 roku. W ramach realizacji Narodowego Programu
Przebudowy Dróg Lokalnych, na 2012 r. zatwierdzono 26 wniosków (14 dotycz¹cych dróg powiatowych i 12 dotycz¹cych dróg gminnych) o ³¹cznej d³ugoœci niemal 78 km.
Z kolei w 2011 r. do realizacji wy³oniono 24 projekty powiatowe oraz 35 gminnych.
Skutkowa³o to przebudow¹ ³¹cznie 184 km dróg, a w 2010 roku przebudowano ³¹cznie a¿
272,5 km dróg: 28 odcinków dróg powiatowych i 42 odcinki dróg gminnych (Narodowy Program…).
W woj. podlaskim w ostatnich latach zakres budowy dróg by³ zdecydowanie mniejszy, a zakoñczone inwestycje to: odcinek drogi krajowej DK 19 obwodnica Wasilkowa w 2010 r., a w drugiej po³owie 2012 r. dwa odcinki drogi ekspresowej S8 obwodnica Zambrowa i Wiœniewa oraz Je¿ewo-Bia³ystok (Program Budowy…). £¹cznie w latach 2010–2012 oddano do u¿ytku niemal 41 km nowych dróg (rys. 7, 8). W ramach realizacji Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych, na 2012 rok zatwierdzono 19 wniosków do- tycz¹cych: (9 dróg powiatowych i 10 gminnych) o ³¹cznej d³ugoœci 36 km. Z kolei w 2011 r.
do realizacji wy³oniono 16 projektów powiatowych oraz 34 projekty gminne, dziêki ich realizacji przebudowano ³¹cznie 173,6 km dróg, a w 2010 roku ³¹cznie 185,9 km dróg – 21 odcinków dróg powiatowych i 46 gminnych (Narodowy Program…).
Kruszywa naturalne piaskowo-¿wirowe zu¿ywane w procesie budowy dróg nie pod- legaj¹ transportowi na znaczne odleg³oœci (przewa¿nie do 35 km, a w szczególnych przy- padkach do 50 km) i w zwi¹zku z tym pozyskiwane s¹ blisko miejsca budowy drogi. Ponadto du¿a intensywnoœæ prac w procesie budowy drogi skutkuje znacznym wzrostem wydobycia ze z³ó¿ w stosunkowo krótkim czasie. Dobitnym tego przyk³adem jest powiat elbl¹ski, w którym w latach 2007–2008 wydobywano jedynie 6–17 tys. ton/r. kruszyw, a po roz- poczêciu prac przy budowie drogi krajowej S7 na odcinku Elbl¹g-Pas³êk oraz Pas³êk- -Mi³om³yn wydobycie w 2011 r. wzros³o do niemal 1,7 mln ton (rys. 5). W bezpoœrednim
Rys. 8. Iloœæ kilometrów nowych dróg krajowych, ekspresowych i autostrad oddawanych do u¿ytkowania w woj. pó³nocno-wschodniej Polski w latach 2007–2012
Fig. 8. Amount of new national roads, express ways and motor ways constructed (in kilometers) in North-eastern Poland in the years 2007–2012
s¹siedztwie tej drogi podjêto eksploatacjê nowych z³ó¿ w rejonie miejscowoœci Majki, Nowa Wieœ, Nowina i Pasieki. Podobna sytuacja wyst¹pi³a w ostatnich latach w innych powiatach, a m.in. w:
— ostródzkim, gdzie w 2011 r. wydobycie uleg³o niemal podwojeniu (w stosunku do roku 2010), a tylko z jednego z³o¿a Sambród III wydobyto 1 mln ton kruszyw (rys. 5),
— miñskim w woj. mazowieckim, gdzie w trakcie budowy autostradowej obwodnicy Miñska Mazowieckiego (w ci¹gu autostrady A2) w latach 2010–2011 wydobycie by³o 3–4-krotnie wiêksze w stosunku do lat poprzednich, a nowe z³o¿a eksplo- atowano w rejonie miejscowoœci Góry, Kruki, Przytoka i Olszewice po³o¿onych w bezpoœrednim s¹siedztwie budowanej autostrady (rys. 3),
— p³ockim i gostyniñskim, w pobli¿u których w latach 2010–2012 budowano autostrady A1 i A2, co skutkowa³o nawet niemal 7-krotnym wzrostem wydobycia, w szcze- gólnoœci ze z³ó¿ w rejonie miejscowoœci Kobylniki i Barcik (rys. 3),
— ¿yrardowskim, gdzie w latach 2010–2012 budowa autostrady A2 oraz obwodnic
¯yrardowa i Mszczonowa w ci¹gu drogi krajowej DK 50 doprowadzi³y do ponad czterokrotnego wzrostu wydobycia (rys. 3), zw³aszcza ze z³ó¿ w rejonie miejs- cowoœci Zbiro¿a i Wrêcza,
— grójeckim i bia³obrzeskim, gdzie w latach 2006–2008 realizowano przebudowê drogi krajowej S7, a wydobycie wzros³o 3–5 razy.
Podobne tendencje obserwowano w latach poprzednich w powiecie garwoliñskim i wyszkowskim w woj. mazowieckim, kiedy budowano obwodnice tych miast, a tak¿e w woj.
podlaskim w powiecie bia³ostockim, zambrowskim, sokólskim i grajewskim w zwi¹zku z budow¹ obwodnicy Wasilkowa oraz odcinków drogi S8 Zambrów-Wiœniewo i Je¿ewo- -Bia³ystok, a w powiecie siemiatyckim w zwi¹zku z budow¹ obwodnicy Miêdzyrzeca Podl.
(odcinek o d³ugoœci 6,6 km w ci¹gu drogi S19) w woj. lubelskim.
Podsumowanie
Z trzech województw pó³nocno-wschodniej Polski, tj. mazowieckiego, podlaskiego i warmiñsko-mazurskiego, pochodzi oko³o 30% krajowego wydobycia kruszyw naturalnych
¿wirowo-piaskowych. ¯wiry i mieszanki klasyfikowane wykorzystywane do produkcji betonu towarowego i wyrobów betonowych produkowane s¹ g³ównie w woj. podlaskim i warmiñsko-mazurskim, a tak¿e w nielicznych zak³adach woj. mazowieckiego (rejon miejs- cowoœci Rostki i Borowce w pow. ostro³êckim oraz okolice Wrêczy w pow. ¿yrardowskim).
Z kolei piaski stosowane na nasypy i do wykonania podbudowy dróg dostarczane s¹ zwykle z kopalñ po³o¿onych w niewielkiej odleg³oœci od miejsc ich u¿ytkowania, w celu mini- malizacji kosztów transportu. Najwiêksze iloœci kruszyw, w przewadze piasków i piasków z domieszk¹ ¿wirów, pozyskiwane s¹ w woj. mazowieckim, gdzie wydobycie wzros³o w latach 2001–2011 z 9 do ponad 28 mln t. Najwa¿niejsze kopalnie po³o¿one s¹ w powiatach
¿yrardowskim (Wrêcza-Olszówka II – Budokrusz Sp. z o.o.), ostro³êckim (Rostki, Borowce pole œrodkowe i Rostki Borowce pole NIIA – Cemex Polska Sp. z o.o.), soko³owskim (Kutyski II – ZPK Rupiñscy s.j.), p³ockim (Kobylniki III i Kobylniki IV – Dagra s.c.) oraz
¿uromiñskim (uruchomiona w 2011 r. kopalnia Ruda 1 – FH NICARO). W woj. podlaskim,
gdzie wielkoœæ wydobycia kruszyw wzros³a w latach 2001–2011 z oko³o 6 mln t do powy¿ej 20 mln ton, eksploatacja z³ó¿ tych kopalin skoncentrowana jest g³ównie w powiatach sokólskim, suwalskim i grajewskim. W pierwszym z ww. dzia³a najwiêksza w pó³nocno- -wschodniej Polsce kopalnia kruszyw Drahle III Olsztyñskich KSM Sp. z o.o., a ponadto dwie du¿e kopalnie Racewo i Zadworzany Bia³ostockich KSM Sp. z o.o. oraz uruchomiona w 2011 r. kopalnia Kamionka-Drahle 2 Budokruszu Sp. z o.o.. W powiecie suwalskim do najwa¿niejszych ¿wirowni zaliczyæ nale¿y: Sobolewo-Krzywe i Kuków IV Suwalskich KSM Sp. z o.o. oraz Kuków Folwark III – ZPK Rupiñscy s.j., a w powiecie grajewskim kopalniê Wierzbowo-Mareckie – ZPK Rupiñscy s.j.
W woj. warmiñsko-mazurskim ³¹czna iloœæ pozyskiwanych kruszyw ¿wirowo-piasko- wych wynosi³a w latach 2001–2011 6 do 20 mln ton/r. Najwiêkszy poziom wydobycia wykazywa³y powiaty: ostródzki z kopalniami Sambród III – Jan Kitowicz, ¯abi Róg i Kalbornia Mosznica Olsztyñskich KSM Sp. z o.o., Gardyny III – General ¯wir Sp. z o.o.;
dzia³dowski z kopalniami ¯abiny i Grzybiny IV Olsztyñskich KSM Sp. z o.o., Bia³uty 2 Budokruszu Sp. z o.o. oraz ¯abiny 1 – DIREX s.j.; a tak¿e olsztyñski z licznymi œredniej i ma³ej wielkoœci kopalniami, m.in. w miejscowoœci Kronowo, £apka i Witramowo.
W zwi¹zku z organizacj¹ w 2012 r. Mistrzostw Europy w pi³ce no¿nej realizowano w ostatnich latach szereg inwestycji infrastrukturalnych, skutkuj¹cych zwiêkszonym zapo- trzebowaniem na kruszywa. Znalaz³o to odbicie w zwiêkszonej produkcji betonu towaro- wego wykorzystywanego m. in. do budowy Stadionu Narodowego, rozbudowy lotnisk w Warszawie i Modlinie, dwóch linii metra, hoteli oraz szeregu obiektów mostowych i wiaduktów. Znacz¹co wzros³o równie¿ zapotrzebowanie na piaski do budowy nowych dróg (podbudowa, nasypy) g³ównie w powiatach ¿yrardowskim (autostrada A2 i obwodnice
¯yrardowa oraz Mszczonowa w ci¹gu drogi krajowej DK 50) i miñskim (obwodnica Miñska Maz. w ci¹gu autostrady A2) w woj. mazowieckim; powiecie elbl¹skim i ostródzkim w woj.
warmiñsko-mazurskim (droga krajowa S7); w pow. bia³ostockim, zambrowskim, sokólskim i grajewskim (obwodnica Wasilkowa oraz odcinki drogi S8 Zambrów-Wiœniewo i Je¿ewo- -Bia³ystok) w woj. podlaskim.
W latach 2007–2012 najwiêcej nowych dróg krajowych, ekspresowych i autostrad zbudowano w woj. mazowieckim – niemal 240 km, w woj. warmiñsko-mazurskim oddano do u¿ytkowania niemal 201 km, natomiast w woj. podlaskim inwestycje drogowe by³y prowadzone na znacznie mniejsz¹ skalê – zbudowano oko³o 41 km nowych dróg.
Praca powsta³a w ramach projektu pt. „Strategie i Scenariusze Technologiczne Zagospodarowania i Wykorzystania Z³ó¿ Surowców Skalnych” (Nr POiG. 01.03.01 00 001/09), realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007–2013, Priorytet 1, Dzia³anie 1.3, Poddzia³anie 1.3.1, Projekty Rozwojowe
Literatura
Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Œwiata 2009. Praca pod redakcj¹ T. Smakowskiego, R. Neya i K. Galosa. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków 2011.
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Stan na dzieñ 31 grudnia 2011. Wyd. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa, 2012 (oraz edycje wczeœniejsze).
ERMCO – www.ermco.eu
Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych – Etap II –
htttp://bip.msw.gov.pl/portal/bip/175/20029/ /Narodowy_Program_Przebudowy_Drog.html Objaœnienia do Mapy Geoœrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. PIG Warszawa (wybrane arkusze).
Piasta J., Piasta W., 2002 – Rodzaje i znaczenie kruszywa w betonie. Materia³y XVII Ogólnopolskiej Konferencji Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Ustroñ 2002.
Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2011–2015 – http://www.transport.gov.pl/2-4832e035d0656.htm Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010 – Zak³ad Wydawnictw Statystycznych GUS, Warszawa
2011 (oraz wydania wczeœniejsze).
Smakowski T. i in., 2011 – Rynek kruszyw ¿wirowo-piaskowych w Polsce pó³nocno-wschodniej. Górnictwo Odkrywkowe nr 6. Wroc³aw.
