Jakub Sawicki
Kilka uwag o źródłach do dziejów
archidiecezji krakowskiej
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 21/1-2, 5-14
1978
ROZPRAWY I ARTYKUŁY
Praw o Kanoniczne 21 (1978) nr 1—2
JAKUB SAWICKI
KILKA UWAG O ŹRÓDŁACH DO DZIEJÓW ARCHIDIECEZJI KRAKOWSKIEJ
H istoriografia archidiecezji (krakowskiej w ciąż jeszcze posługiw ać się m usi iw szerokim zakresie źródłam i rękopiśm iennym i. B rak więikszej ilości now oczesnych ed ycji źródeł historycznych bardzo ham uje rozw ój prac m onograficznych pośw ięconych różnym in sty tucjom (kościelnym, a przez to utrudnia dopracowanie się szerszej syn tezy historycznej. Wydiaje m i się przeito, że pierw szoplanow ym zadaniem nasizej historiografii kościelnej pragnącej dać p ełn y obraz roziwoju dziejow ego archidiecezji (krakowskiej, jej in sty tu cji i jej aktyw ności jest rozszerzenie b azy źródłowej i udostępnienie jej szerszym k ręgom badaczy przeiz w szczęcie na szerszą sk alę i p rze prow adzenie akcji w ydaw niczej w dziedzinie publikacji źródeł hi storycznych.
N ie jestem w stanie w ram ach niniejszego artykułu dać pełnego przeglądu w y d a w n ictw źródłow ych w zakresie nas rtu in teresu ją cym , którym i obecnie dysponujem y, a n i też rozw inąć szczegóło w ego program u takiej aikcji edytorskiej. M uszę ograniczyć się jed y n ie do w skazania potrzeb m oim zdaniem najpilniejszych, a zarazem trudności, które w y m a g a ły b y przezw yciężenia.
1. R ew elacyjn e publikacje docenta dra Stanisław a K u r a s i a , od części 4-(tej począw szy opracow yw ane z m ałżonką docent dr Ireną S u ł k o w s k ą - K u r a ś 1 przekonują nas, ile jesit jeszcze do
1 Z biór doku m en tów m ałopolskich. W ydał Stanisław K u r a ś . (Red. nauk.: K arol B u c z e k ) . Cz. 1: D oku m en ty z lat 1257— 1420. W rocław 1962 Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawn. PA N ss. XL, 442, 2 nlb., 8 tabl.; Cz. 2: D oku m en ty z la t 1421— 1441. W rocław 1963 Za kład Nar. im. Ossol. Wydawn. PA N ss. III, 1 nlb., 388, 1 nlb. — Polska A kadem ia Nauk. Oddział w Krakowie. — M ateriały Kom isji Nauk H i storycznych nr 5, 9; Cz. 3: D oku m en ty z la t 1442—1450. W rocław—War szawa—Kraków 1969 Zakład Nar. im. Ossol. W ydawn. PA N s. X X X IV , 371. — Instytut H istorii PAN; w ydał Stan isław K u r a ś Cz. 4: Doku m e n ty z lat 1211—1400. W rocław—Warszawa—K raków 1969 Zakład Nar. im. Ossol. Wydawn. PA N ss. X X X I, -nłb 1, 332 — Instytut H istorii PAN; W ydali Irena S u ł k o w s k a - K u r a ś i Stanisław K u r a ś . Cz. 5: Do k u m en ty z la t 1401—1440. W rocław—Warszawa—K raków 1970 Zakład Nar. im. Ossol. W ydawn. PA N ss. X X X V I, 450. — Instytut H istorii PAN; Cz. 6: D okum en ty króla W ładysław a Jagiełły z la t 1386—1417. W rocław—W arszawa—Kraków—Gdańsk 1974 Zakład Nar. im. Ossol.
zrobienia w dziedzinie publikacji, w ed łu g obecnych zasad edytor skich, dokum entów z okresu średniow iecza. Dwa tom y ikodeksu dyplom atycznego k ated ry krakow skiej, w yd an e w latach 1874 i 1883 przez Franciszka P i e k o s i ń s k i e g o , a ,przedrukow ane w re produkcji anasitatycznej iw 1965 roku przez P aństw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e 2 proszą sdę o reed ycję krytyczną. W 1965 roku .ukazał się p ierw szy tam dokum entów katedry krakow skiej w p o praw nej ed y cji docenita dra Stanisław a Kurasia, przynoszący cał kow icie n ow y m ateriał z okresu 1065— 14153. D rugi tam tego w y daw nictw a, uzupiałniającego w znakom ity sposób oba tam y edycji P i e k o s i ń s k i e g o , przygotow any od daw na do druku czekał na przydział papieru i ukazał s ię w reszcie w 1973 r o k u 4. A to dopiero średniow iecze, i to n ie całe. Druga połow a w ieku X V oraz caiłe w iek i XVI, XV II i XVIII czekają na sw ego w ydaw cę. A już zgoła katastrofalnie przedstaw iają sdę w ie k i X IX i X X . N ikt n ie jest dziś w stanie ogarnąć w ielk iej ilości dokum entów tkw iących w kopiach na kartach foliałów krakow skich acta episcopalia i acta officialatus. To sam o odnieść trzeba do dokum entów dotyczących k olegiat diecezji krakow skiej.
2. P ilnym zadaniem nauki jest ibez w ątp ien ia krytyczna reedycja D ługoszow ego L ib er beneficiorum . Ciekaw a i pionierska praca dok torska Stanisław a K u r a s i a 5 w ykazała ponad w szelk ą w
ątpli-Wydaiwn. PAN ss. X X XIV , 495. —. PAN. Instytut Historii; Cz. 7: Do k u m en ty króla W ładysław a Jagiełły z lat 1418— 1434. Wrocław—War szawa—Kraków—Gdańsk 1975 Zakład Nar. im. Ossol. Wydaiwn. PAN ss. X X X I, nlb. 1, 438. — PAN. — Instytut Historii; Cz. 8: D okum en ty z la t 1435—1450. Uzupełnienie: D okum en ty z lat 1286—1442. Wrocław— W arszawa—Kraków—Gdańsk 1975 Zakład Nar. im. Ossol. Wydawn. PAN ss. XL, 399. — PAN. Instytut Historii.
2 K odeks d yp lo m a tyczn y k a te d ry k ra k o w sk iej św. W acława,, część p ierw sza , obejm ująca rzeczy od roku 1166 do roku 1366, w y d a ł i p r z y pisam i objaśn ił Franciszek P i e k o s i ń s k i . Kraków 1874 in 8° ss. XLI, 375, 11 tabl.; Idem, część druga, obejmująca rzeczy od roku 1367 do roku 1423, w ydał i przypisami objaśnił Franciszek P i e k o s i ń s k i . Kraków 1883 in 8° ss. X X X V III, 597, 4 tabl. — M onum enta m edii aevi historica res gestas Poloniae illu stran tia t. I i VIII. Anastatyczny prze druk Warszawa PWN 1965.
3 Z biór doku m en tów k a te d ry i diecezji krakow skiej. Część I: 1063— —1415. W ydał Stanisław K u r aś. Lublin 1965 Towarzystwo Naukowe KUL ss. X X II, 363. — M ateriały źródłow e do d zie jó w K ościoła w P ol sce t. 1.
4 Z biór doku m en tów k a te d ry i diecezji k rakow skiej. Część II: 1416— — 1450. W ydał Stanisław K u r a ś . Lublin 1973. Towarzystwo Naukowe KUL ss. X X XIV , 634. — Tow. Nauk. KUL. — Instytut Geografii Histo rycznej Kościoła w Polsce. — M ateriały źródłow e do d zie jó w Kościoła w Polsce, t. 4.
5 K u r a ś Stanisław , R egestrum Ecclesiae Cracoviensis. S tudium nad pow stan iem tzw . L iber B eneficiorum Jana Długosza. Warszawa PWN 1966 ss. 67, nlb. 17, tabl. 12.
[3] D zieje archidiecezji krakowskiej 7
iwość, że dotychczasowa edycja tego arcyw ażnego p o m n ik a 8 n ie odpowiada potrzebom dzisiejszej nauki, a korzystanie z tej edycji doprowadzić m oże do zgoła błędnych ustaleń.
3. W ażnym i źródłam i do poznania życia gospodarczego diecezji krakow skiej w XVI w ieku są rów nież k sięgi skarbow e tzw . „Rege stra contributionum ” oraz L ib er retaxation is z 1529 r o k u 7. To
o sta tn ie źródło dopiero n ied aw n o doczekało się krytycznego w y d a
nia, iktóre w y p ełn iło dotkliw ą lukę w zespole w ydaw nictw źródło w ych do dziejów skarbow ości kościelnej 8.
4. R ów nież akta w izytacyjn e biskupów k ra k o w sk ich 9 oraz ich sprawozdania w y sy ła n e ad lim ina apostoloru m są m ateriałem pierw szorzędnym zasługującym ize w szechm iar na k olejn e p u b li k ow anie. G dy chodzi o sprawozdania ad lim ina apostolorum , (to
6 D ł u g o s z J., L iber beneficlorum dioecesis Cracoviensis... T. 1 Kra ków 1863 ss. X , nlb. 8, 652, nlb. 2, LVI, nlb. 6, tabl. 1; T. 2 Kraków 1864 ss. nlb. 20, 576, nlb. 2 LXXXIV, tabl. 1; T. 3 K raków 1864 ss. nlb. 10, 480, nlb. 2, LXX II, nlb. 6, tabl. 1. — Joannis Długosz Senioris Cano nici C racoviensis O pera Omnia cura A lexandri P r z e ź d z e c k i edita T. VII, XIII, IX.
7 O libri retaxationum patrz K u t r z e b a Stanisław , H istoria źródeł daw nego p raw a polskiego. Lwów—W arszawa—Kraków (1926) T. 1 s. 36— —38 i T. 2 s. 177.
8 K sięga dochodów ben eficjów d iecezji k ra k o w sk iej z roku 1929 (tzw. L iber retaxation um ) w ydała Zofia L e s z c z y ń s k a- S k r ą t o w a . Wro cław —Warszawa—Kraków. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. W ydaw nictw o PA N 1968 in 8° ss. XVIII, 671, nlb. 1. Por. do tego Henryk K a r b o w n i k , L ibri retaxation u m a libri beneficiorum w system ie skarbow ości kościelnej w Polsce w X V i X V I w ieku . Czas. prawno- -histor. t. 22: 1970 z. 1 s. 215—225.
9 O najstarszych wizytacjach diecezji krakowskiej patrz G 1 e m m a Tadeusz, W izyta cje diecezji k ra k o w sk iej z lat 1510—1570, Nasza Prze szłość t. 1 K raków 1946 s. 43—96. W yciąg z w izytacji przeprowadzonej z polecenia kardynała Jerzego R adziw iłła przez archidiakona krakow skiego Krzysztofa Kazim ierskiego w latach 1596— 1598 dał Julian B u- k o w s k i, D zieje R eform acji w Polsce, t. 1 Kraków 1883 s. 639—688. Części akt w izytacyjnych w izytacji radziw iłłow skiej w ydali M aksym i lian W o j t a s , A k ta w izy ta c ji dekan atów bytom skiego i pszczyńskiego, dokonanej w roku 1598 z polecenia Jerzego R adziw iłła, biskupa kra kow skiego, Katowice 1938 in 8° ss. 126, tab. 3 (Tow. Przyjaciół Nauk na Śląsku. Fontes t. 3) oraz ostatnio Czesław S k o w r o n , A k ta w izy ta c ji dekan atu krakow skiego 1599. Cz. I. Lublin 1965 Tow. Nauk. KUL ss. X VIII, 163 (M ateriały źródłow e do d zie jó w K ościoła w Polsce T. 2). Co do późniejszych w izytacji patrz W iesław M ü l l e r , D iecezja k ra kow sk a w relacjach bisku pów z X V II—X V III w ieku. Roczniki humanist. t. 13: 1965 z. 2 s. 5— 149. — O aktach w izytacyjnych patrz również Stanisław L i t a k, A k ta w izy ta c y jn e parafii z X V I—X V III w iek u jako źródła historyczn e. Zesz. Nauk. KUL R. 5: 1962 nr 3 (19) s. 41—58 i podaną tam literaturę oraz Stanisław L i b r o w s k i , W izyta cje die cezji w ło cła w sk ie j, Cz. I Tom 1. Lublin 1964 s. 7— 10 (Archiwa, B iblio tek i i Muzea kościelne t. 8), Patrz również Hieronim W y c z a w s k i . W prow adzen ie do stu d ió w w archiw ach kościelnych, Warszawa 1956 s. 79—83, 144—148.
publikacje iks. prof. T eofila D ł u g o s z a 10 w yk azały ich w artość poznaw czą dla badań n ad stanem diecezji. Dzisiaj, dzięki rozle g ły m pracom inw entaryzacyjnym zapocząitkowanym i prow adzo n y m 'w R zym ie przez nieodżałow anego O. Eugeniusza R e c z k a TJ i jego następców rów nież w archiw ach K ongregacji Komsysto- rialnej i K ongregacji Soboru, n ie trudno będzie o dotarcie do p o
trzebnych m ateriałów źródłowych.
5. B olesną luką rw bazie źródłow ej do d ziejów archidiecezji kra kow skiej jest brak ed y cji protokołów posiedzeń k ap itu ły katedral nej krakow skiej. To, co opublikow ał sw ego czasu znakom ity nasz badacz i w ydaw ca B olesław U l a n o w s k i 11, to zaledw ie drobne fragm en ty teg o przebogatego i arcyw ażnego m ateriału w ym agające nadto w ery fik a cji i uzujpełnienia. N ajpilniejszym w m oim przeko n an iu zadaniem byłolby opublikow an ie in exten so i w kom plecie acta actorum capdtuli za c a ły w ie k X V -ty. Odpisy za kilka d łuż szych okresów X V I w ieku, sporządzone sw ego czasu dla U l a n ó w - s k i e g o, lecz dotąd — jaik m i się w y d a je — n ie poddane sko- lacjonow aniu, znajdują się wśród m ateriałów dawnej Kom isji Praw niczej b. P olskiej A kadem ii U m iejętności w Krakoiwie przy ul. Sław kow skiej 17. Sam m iałem je kilkakrotnie w r ę k u 12, lecz dziś trudno m i w yp ow ied zieć się co do sitanu, w jakim cenne te odpisy n ie znajdują, i co do rozm iarów pracy, którą trzebaby w ło żyć jeszcze w ich p rzygotow anie do w ydania. Dziś, g d y nauka polska, a z nią i nauka św iatow a zyskała już dwa tom y ob li czonego na 3 tom y m onum entalnego w yd aw n ictw a pośw ięcanego publikacji protokołów posiedzeń k ap itu ły katedralnej wrocławiskiej w X V I w ieku, stojące w zgodnej opinii, św iatow e na najw yższym poziom ie tech n ik i e d y to r sk ie j13, b y łb y jak sądzę najw yższy czas,
10 D ł u g o s z Teofil, B iskupia v isita tio lim inum . — Collectanea Theo- logica R. 14: 1933 s. 173—249, 273—388, tab. 8; Tenże R elacje arcybisku p ó w lw ow skich 1595— 1794. Wydał... Lw ów 1937 (druk. 1938). Kuria Me- tropol. o.ł. w e Lw ow ie ss. X I, nlb. 1, 208, tabl. 11.
11 U l a n o w s k i B olesław , A cta capitulorum Cracoviensis e t Plocen- sis selecta (1438—1523; 1438— 1525), Archiwum K om isji Historycznej T. 6 K raków 1891 ss. IV, 296; Tenże, In scription es clenodiales ex libris iu d i- cialibus palatin atu s Cracoviensis. Starodaw n e P raw a Polskiego Pom ni k i T. 7 z. 3 K raków 1885 ss. XVI, 273—626; Tenże, O pracach p rzy g o to w a w czych do historii p raw a kanonicznego w Polsce, Kraków 1887 s. 12, 14—18, 20—22, 90—99.
12 Odpisy te znajdow ały się w Tekach U l a n o w s k i e g o : Teka 14: O dpisy acta actorum Cap. Crac. 1564—1577; Teka 15: dtto 1577—1587; 1587— 1595; 1600—1604; Teka 16: dtto 1543— 1548; 1551— 1560; Teka 42: dtto 1605—1643.
13 A cta C apituli W ratislavien sis 1500—1562. Die Sitzungsprotokolle des B reslau er D om kapitels in der ersten H älfte des 16. Jahrhunderts. Erster Band. 1500—1516. Bearbeitet von Alfred S a b i s c h . Erster Halbband: 1500—1513, Böhlau Verlag Köln Wien 1972 ss. LX IX , nlb. 3, 618; Zweiter Halbband: 1514— 1516, Böhlau V erlag Köln Wien 1972 ss. nlb. 4, 619— 1000
D zieje archidiecezji krakowskiej 9
ab y nauka polslka, idąc za wzorem tym ze w szechm iar godnym naśladow ania, dała prastarej naszej d iecezji krakow skiej podobne pom nikow e w ydaw nictw o.
6. Jeszcze gorzej przedstaw ia się sprawa z a c ta a c to r u m poszcze gólnych kapituł kolegiackich. N a działalność i znaczenie tych ośrod ków zbyt m ałą jaik dotąd izwracano uw agę, dopiero ostatnie lata przyn iosły tu p ew n e ożyw ien ie 14, lecz braik publiikacji ciągłych ty ch w ażnych źródeł utrudnia i tu postąp badań.
7. Zibyt m ało m am y — jaik dotąd — opublikow anych pom ników praktyki adm inistracyjnej i sądow ej. W ydaje m i się, że nader pilną ipotrzebą jest publikacja ty ch pom ników za cały X V i X V I w iek. Uprzednio jednak należałaby, — jaik sądzę — przeprow a dzić ponow ną dyislkusję nad m etodą publikow ania tego rodzaju pom ników z uw agi na rozm iary m ateriału, zwłaszcza w od n iesie niu od a c ta e p isc o p a lia i a cta o ffic ia la tu s. N ie w ydaje m i się, aby m etoda U l a n o w a k i e g o stosow ana p rzy w yd aw an iu jego A c ta iu d ic io r u m e c c le s ia s tic o r u m 15 dała się dziś utrzym ać, ani też, aby m ożna uniknąć zw eryfikow ania i pow tórnego w ydania m ateriału puiblilkowanego przez U l a n o w s k i e g o . N a w et jeżeli się oidrzuci m etodę subiektyw nej selek cji zapiseik przeznaczonych do p u b lik a cji z izupelłnym pom inięciem iinnych, stosow aną przez Ulanowsikiego, pozostanie jeszcze w ca le szeroki m argines do dyslkusji nad specy
14 Zob. W y c z a w s k i Hieronim E.: W prow adzen ie do stu d ió w w ar chiw ach kościelnych o.c. s. 39—41, 108—109; L i b r o w s k i Stanisław , S ta tu ty kap itu ł kolegiackich daw n ej archidiecezji gnieźnieńskiej. Archi w a, Biblioteki i Muzea kościelne t. 1 zesz. 1 Lublin 1959 s. 167—169; S z y m a ń s k i Józef, P iętnaście lat badań nad dziejam i polskich kapitu ł katedraln ych i kolegiackich (1945—1960). Zeszyty Naukowe KUL R. 5: 1962 nr 1 (17) s. 89— 115 i podaną tam literaturę. Z dalszych prac w y m ienić tu wypada: S t o p n i a k Franciszek, D zieje k a p itu ły zam ojskiej. (Praca doktorska). Lublin 1962 Tow. Nauk. KUL ss. 205, nlb. 2, bibliogr.- Katol. Uniw. Lub. W ydział Teolog. Rozprawy doktorskie, m agisterskie i sem inaryjne, 10; S z y m a ń s k i Józef, P ow stanie k o legiaty św . W a w rzyń ca w W ojniczu. Prawo kanon. R. 4: 1961 nr 1/4 (wyd. 1962) s. 769— —793 oraz K apitu ła kolegiacka w W ojniczu 1465—1786, Lublin 1962 ss. 258, nlb. 2, ilustr. tabl., mapa, bibliogr. — Tow. Nauk. KUL Prace Instytutu Geografii histor. Kościoła w Polsce, 3; W ó j c i k W alenty, P ow stan ie i w ygaśn ięcie k a p itu ły kolegiackiej w K lim on tow ie. Prawo kanon. R. 4: 1961 nr 1/4 (wyd. 1962) s. 35—77.
15 Z estawienie publikacji B. U l a n o w s k i e g o podaje m. in. H iero nim W y c z a w s k i , W prow adzen ie do stu d ió w w archiw ach kościel nych o.c. s. 90—91. Diecezji krakowskiej dotyczą następujące z tych publikacji: In scription es clenodiales oraz O pracach przyg o to w a w czych (patrz w yżej w przyp. 11), wreszcie P ra k ty k a w spraw ach m ałżeńskich w sądach duchow nych d iecezji k ra k o w sk iej w X V w . Archiwum K om isji Historycznej Akad. Um iejętn. T. 5 (Scriptores Rerum Polonicarum t. 13> K raków 1889 s. 87—195.
ficznym i potrzebam i m etody w ydaw niczej w zastosow aniu do acta
episcopalia i acta officialatu s 16.
8. P ow ażne w idzę potrzeby w dziedzinie publikacji różnego typ u aiktów norm atyw nych. Tu na p ierw szym m iejscu w ym ieniłbym sta tu ty kapituł katedralnych d kolegiackich. B ibliografia statutów kapitulnych (niekom pletna) sporządzona przez iks. rektora Jana F i j a ł k a 17 oraz badania uczonych m łodszych, jak Iks. prof. S ta n isła w L i b r o w s k i i in n i 18 stw arzają dobrą podstaw ę i punkt w yjścia dla w szelkich dalszych prac, również i dla prac edytorskich. P ilnym zwłaszcza zadaniem byłaby krytyczna reedycja statutów k apituły krakow skiej, w ydanych przed praiwie w iek iem przez ks. T e 1 i g ę 19. W zakres prac edytorskich dobrzeby było w łączyć
16 H a n d e l s m a n Marceli, O m etodzie publikow an ia n ajdaw n iejszych ksiąg sądow ych polskich. Prz hist. T. 20: 1916 z. 3 s. 317—346.
17 S ta tu ty k a p itu ły ka ted ra ln ej w ło cła w sk iej z m ateriałów p rzy sp o sobion ych p rze z ks. prałata Stan. C h o d y ń s k i e g o w ydał i biblio-
grafią u sta w o d a w stw a kapitu ln ego w Polsce p o przedził ks. dr Jan F i- j a ł e k . Kraków 1915 Nakładem Akad. Umiejętn. ss. V-ccxxi.
18 L i b r o w s k i Stanisław , K apitu ła katedraln a w łocław ska. Z arys d zie jó w i ■ organizacji. Warszawa 1949 ss. X X VI, 175. (Studia Historico- -Ecclesiastica 5); A b r a h a m W ładysław, S ta tu ty ka p itu ły w K ru szw icy (wyd. Jakub S a w i c k i ) . Polonia Sacra R. 8: 1956 z. 3/4 s. 251—315; P a t y k i e w d . c z W alenty, S ta tu ty k o legiaty ru dzko-w ielu ń skiej. Ro czniki teol.-kanon. R. 3: 1956 z. 1 s. 347—376; Z y w c z y ń s k i Mieczy sław , P ow stanie i cel ka p itu ły p u łtu skiej. Roczniki teol.-kanon. R. 2:
1955 s. 177— 192; F i j a ł k o w s k i Józef, N ow osądecka kolegiata, Cz. 1: D zieje k a p itu ły m n iejszej 1446—1791. W arszawa 1958 s. X, 229, nib. 1, tabl. 8 (Studia H istorico-Ecclesiastica 11); D e p t u ł a Czesław, K olegiata NM P na Podgrodziu Płockim . N otatki płockie 1959 nr 11/12 s. 46—52; Tenże, Zagadnienie początków kolegiaty św . M ichała w Płocku. Notatki płockie 1959 nr 13/14 s. 36—43; L a 1 i k Tadeusz, Zagadnienie „vń ae com m unis” kapitu ł polskich X II w ieku. W ieki Średnie, Warszawa 1962 s. 99—110; S z y m a ń s k i Józef Z zagadnień vita e canonicae w Polsce X II—X III w ieku , Roczniki teolog.-kanon. T. 10: 1963 z. 4 s. 143— 152; Tenże, W czesnośredniow ieczne kanonickie środow isko zaw ich ojsko-san - dom ierskie, Roczniki humanist. T. 12: 1964 z. 2 s. 215—229; O b ł ą k Jan, S ta tu ty w a rm iń sk iej k a p itu ły katedraln ej (w rozw oju h istoryczn ym ), W arm ińskie Wiadomości D iecezjalne T. 16: 1961 z. 5 s. 45—58; K u m o r Bolesław , E rekcja kolegiaty i k a p itu ły pod w ezw an iem W szystkich Ś w ię tych w B obow ej, Archiwa, B iblioteki i Muzea kościelne T. 11 Lublin 1965 s. 287—312; L u t y ń s k i Konrad, K apitu ła kolegiacka w Szam otu łach w latach 1423—1569. Maszynopis. Lublin 1971 ss. XI, 144. (Stresz czenie). Roczniki teol.-kanon. t. 19:' 1972 z. 4 s. 124— 126; G ó r a l s k i Wojciech, P ow stanie k a p itu ły kolegiackiej w P ułtusku. Archiwa, Biblio tek i i Muzea kośc. T. 26: 197 s. 287—306; P a ł k a Paw eł, Posiedzenia ka ted ra ln ej k a p itu ły ch ełm skiej obrządku łacińskiego w św ietle m a te riałów archiw alnych. Roczniki teol.-kanon. t. 19: 1972 z. 5 s. 24—37; Tenże, Źródła uposażenia ka p itu ły ch ełm skiej obrządku łacińskiego. R oczniki teol.-kanon. t. 20: 1973 z. 5 s. 29—47. — Por. nadto wyżej w przyp. 14.
17] D zieje archidiecezji krakowskiej 11
w m iarę m ożliw ości d statuity różnych k olegiów duchow nych, jalk wikariuszy, m ansionarzy, altarystów , psałterzystów itp. 20.
P iln ym postulatem jest m oim skrom nym 'zdamdem zebranie i w y danie w szystk ich nie drukow anych i ogłoszonych w e w spółcze sn ych drukow anych edycjach listó w pasterskich (biskupów krakow skich. W ażne to źródło do historii ,praw a, historii religijności i h i storii kultury, zbyt m ało dotąd w yk orzystyw an e w badaniach histo
rycznych 21.
Przygotow ania do pełnej edycji i reedycji pom ników ustaw o daw stw a synodalnego diecezji krakow skiej są w totku. Zam ierzone jest opublikow anie stu d iów nad tytmi pom nikam i oraz opracow a n y ch krytycznie kom pletnych tek stó w iwśród dalszych tom ów C on - c ilia P o lo n ia e. Ź ró d ła i s tu d ia k r y ty c z n e . Poszukiw ania m ateriałów dla ustalenia m ożliw ie kom pletnego katalogu syn od ów krakow skich i w ydanych przez n ie statu tów są długie i m ozolne. Ostatnio prow adzone prace, w których celow ał przedw cześnie zm arły ks. prof. Piotr B o b e r 22, w yk azały, j.alk niezbędne są szczegółow e kw erendy w a c ta a c to r u m c a p itu li, a c ta e p isc o p a lia i a c ta o ffic ia - la tu s. P ew n ych now ych danych n ależy się nadto spodziewać po szczegółow ych kw erendach w archiw ach K ongregacji K onsysto- rialnej i K ongregacji Soboru w R zym ie. Takie poszukiw ania w y m agają czasu, s ił i życzliw ej-p om ocy ludzi dobrej woli. Pom oc taka daje czasem w y n ik i niespodziew ane, jak np. ostatnio odnalezione w bibliotece prym asów H iszpanii w Toledo rękopiśm ienne tek sty synodów polskich z XV II w ieku. Od X II-go w ieku do 1758 roku, kiedy to biskup Andrzej S tan isław Z a ł u s k i ogłosił sw ój P ro ce
s-im pen sis r. e t Cl. D. Caroli Teliga, Decani C apituli Eccleciae Cathedralis Cracoviensis edita. Cracoviae 1884 ss. XVI, 330.
20 Z prac i w ydaw n ictw nowszych patrz K u r a ś Stanisław, S ta tu ty i p rzy w ile je b ractw a kapłan ów dekan atu Zatorskiego 1378—1525. Polonia Sacra R. 7: 1955 z. 4 s. 253—275; H e m p e r e k Piotr, P ow stanie i skład kolegium w ik a riu szy p rzy kolegiacie iw . Michała Archanioła w Lublinie. Roczniki teol.-kanon. T. 12: 1965 z. 5 s. 75—102; W y c z a w s k i H iero nim, S tudia nad w e w n ę trzn y m i d zieja m i kościeln ym i w M ałopolsce na sc h y łk u X V I w ieku . Prawo kanon. R. 7: 1964 nr 1/2 s. 45— 125; O t r ę b a A ntoni, D zieje n iższych kolegiów duchow nych p rzy kolegiacie w Łasku 1525—1819. ATK Warszawa 1973 ss. 281—410. — Studia z historii Ko ścioła w P olsce t. II.
81 Na doniosłość listów pasterskich dla badań historycznych i histo- ryczno-prawnych zwrócił już uwagę K u t r z e b a Stanisław, H istoria źródeł daw nego praw a polskiego T. 2 1926, s. 136— 138.
22 B o b e r Piotr, Nieznane syn ody d a w n ej diecezji k ra k o w sk iej w ie ku X V I i XV II. Polonia Sacra R. 6: 1953/54 z. 1 s. 51—79; Tenże, Pro jek to w a n e syn o d y w d a w n ej d iecezji k ra k o w sk iej w latach 1550—1800. Polonia Sacra R. 7: 1955 z. 1 s. 12—26; Tenże, Z d zie jó w synodów d a w n ej diecezji k ra k o w sk iej w X IV , X V i X V I w. Roczniki teol.-kanon. R. 3: 1956 z. 1 s. 75—117.
sus pro congregando clero ad S yn o d u m dioecesanam 23, lecz zebra
nia się synodu już się n ie doczekał, spotykam y 63 daty, z którym i dotychczasow a nauika łączyła faOot odbycia się synodu d iecezjal nego d iecezji krakow skiej 24. Z <tych dat jedynie 44 są spraw dzalne i p ew n e 25. Co do reszty (trzeba przeprowadzać skrupulatne poszu kiw ania i badania w źródłach. W ielkiej pieczołow itości będzie (wy m agało przygotow anie do drufcu tekstów statutów synodalnych, zw łaszcza średniow iecznych. Szereg w ażnych rękopisów z (kopiami statu tów zginęło bezpow rotnie <w czasie ostatniej w ojny. Jedynie z dw óch zaginionych rękopisów zachow ały się szczęśliw ie fotokopie sporządzone przeze m nie pokryjom u podczas okupacji w zgoła pry m ityw n ych w arunkach tech n icz n y ch 26. W arunki, <w których trzeba będzie dokonać tej pracy edytorskiej, o ty le w ięc będą gorsze, od tych , w których pracow ali ;ks. F i j a ł e k i Stanisław Z a c h o - r o w s k i .
9. Tu w reszcie stanąłem przy zagadnieniu, na które pragnę sk ie rować szczególną uw agę m oich K olegów . W m oim przekonaniu nie ma postępu prac badaw czych, n ie m a dziejopisarstw a na m iarę dzi siejszych w ym agań nauki bez stw orzenia itej silnej podstaw y, jaką stanow ią szerokie zakresy obejm ujące publikacje źródeł, odpow ia dające dzisiejszym w ysokim w ym aganiom m etodycznym . Praca edytorska jest pracą wym agającą szczególnych kw alifikacji, również i k w alifik acji m oralnych. D yletantyzm , niefrasobliw ość lub brak odpow iedniego dośw iadczenia moigą w yrządzić niepow etow ane szko dy. P ilnym w ięc zadaniem byłoby wszechstronne w ykształcenie i przysposobienie odpow iedniego zespołu pracowników, któryby po djąć m ógł realizację planu edytorskiego na m iarę potrzeb historio grafii kościelnej i na m iarę dziś bardzo w ysokiego poziomu nauki
23 Por. B o b e r Piotr, P rojektow an e syn ody o.c. s. 24—26.
24 Są to lata: 1320, 1324, 1328, 1331, 1355, 1359, 1373, 1394, 1396, 1408, 1408, 1420, 1422, 1425, 1425, 1428, 1430, 1432, 1436, 1443, 1446, 145.1, 1453, 1454, 1455, 1456, 1459, 1462, 1462, 1467, 1472, 1473, 1478, 1480, 1502/1503, 1509, 1524, 1527, 1530, 1537, 1542, 1644, 1547, 1549, 1550, 1554, 1577, 1S78, 1580, 1589, 1593, 1594, 1697, 1601, 1601, 1607, 1012, 1613, 1621, 1634, 1643, 1711, 1759.
25 Nie posiadamy jak dotąd dowodów co do odbycia się synodów w latach: 1324, 1355, 1359, 1422, 1425, 1425, 1428, 1443, 1451, 1453, 1454, 1455, 1467, 1478, 1550, 1578, 1594, 1759. Niektóre z tych lat polegają być może na zw ykłych om yłkach badaczy.
26 Są to rękopisy b. Biblioteki Ces. w Petersburgu Lat. Q i 50 oraz Lat Q II 399, oba z XV w ieku, zawierające kopie statutów biskupa W oj ciecha Jastrzębca z 1420 roku.
[9] Dzieje archidiecezji krakowskiej 13
europejskiej. Przed przeszło 20 la ty na konferencji historyków pra wa w K rakow ie w ystąpiłem z takim żądaniem . Pozostało ono bez echa. Straciliśm y bardzo w iele drogiego czasu. Dziś co raz m niej już takich, którzy zn'aliby łacinę w stopniu potrzebnym do sam odziel nego prow adzenia prac edytorskich. Dziś, bardziej niż kiedykol w iek, przekonany jestem o nagłej i co raz to bardziej naglącej po trzebie system atycznego kształcenia m łodych w ydaw ców .
10. N a końcu (pozwalam sobie zgłosić postulat ,pod adresem K ole g ó w interesujących się zagadnieniam i z dziejów archidiecezji kra kow skiej. W ydaje m i się, że traktując o różnych kierunkach d zia łania duszpasterskiego oraz o różnych form ach religijności n ie można pom ijać w ażnego w m oim pojęciu zagadnienia trzecich za konów i bractw religijn ych jako specyficznych form organizacyj nych laikatu. Zwłaszcza dziś, w obliczu dekretów Vaticanuim II, p ogłębienie i rozszerzenie (badań historycznych nad tym i zagadnie niam i staje się p iln ą koniecznością. W prawdzie i w tej m aterii ostatnie lata pozw oliły nam doczekać się szeregu interesujących prac 27, lecz jest rtu jeszcze w ie le do zrobienia, aby -tę stronę dzia
27 Z ostatnich kilku lat przykładowo wym ieniam : S o l t y s z e w s k i Stefan, P ow oływ an ie w itry k u só w w polskim u sta w o d a w stw ie syn odal n ym . Praw o kanon. R. 2: 1959 nr 3/4 (wyd. 1960) s. 341—357; Tenże, P raw a i obow iązki w itry k u só w w polskim u sta w o d a w stw ie synodalnym . Prawo kanoniczne R. 3: 1960 nr 1/2 s. 263—287; K u m o r Bolesław , K ościelne stow arzyszen ia św ieckich na ziem iach polskich w okresie przedrozbiorow ym . K sięga Tysiąclecia katolicyzm u w Polsce, Lublin 1969 t. I s. 505—545; B a r Joachim , N ow e form y zrzeszeń k a tolików św ieckich w X III w. Praw o kanon. R. 12: 1969 nr 3/4 s. 201—213; W i ś n i o w s k i Eugeniusz, B ractw a religijn e na ziem iach polskich w średniow ieczu. Roczniki hum anist. t. 17: 1969 z. 2 s. 51—81; Tenże, U dział św ieckich w zarządzie parafią w średn iow ieczn ej Polsce. Rocz niki humanist. t. 18: 1970 z. 2 s. 45—67; J a k u b o w s k i Zbigniew, P oczątki bractw a N ajśw iętszeg o Sakram en tu p rzy K ościele Bożego Ciała w K rakow ie. Nasza Przeszłość t. 36: 1971 s. 163— 170; K u ź m a k K rystyna, B ractw o M aryi W spom ożycielki na ziem iach polskich w X V III stuleciu. Maszynopis. Lublin 1969 ss. LXXVII, 377, fotogr. 10, m apy 2. (Streszczenie). Roczniki teol.-kanon. t. 19: 1972 z. 4 s. 10—14; P i r ó g Józefa, G eneza i ro zw ó j b ra ctw różańcow ych w Polsce do roku 1604. Maszynopis. Lublin 1966 ss. X II, 102, m apy 2. (Streszczenie). Roczniki teolog.-kanon. t. 19: 1972 z. 4 s. 134— 138; L i s o w s k a Maria, B ractw o M atek C h rześcijańskich na ziem iach polskich (1860—1939). Maszynopis. Lublin 1971 ss. XX V II, 180, mapa. (Streszczenie). Roczniki teolog.-kanon. t. 19: 1972 z. 4 s. 120—124; P i e c h Stanisław , S to w a rzyszen ie R ękodziel n ików Chrześcijańskich „G w iazda T arn ow ska” w Tarnowie' (1881—1948). M aszynopis Lublin 1971 ss. 106. (Streszczenie). Roczniki teolog-kamon. t. 19, 1972 z. 4 s. 130—132; F l a g a Jerzy, In form acje o bractw ach re li gijn ych w rela cji biskupa żm u dzkiego A ntoniego T yszk iew icza w roku 1748. Sprawozd. Tow. Nauk. KUL 1 stycznia — 31 grudnia 1971 nr. 20,
łalności K ościoła na obszarze archidiecezji krakowskiej jak i na innych obszarach Polski przedstaw ić w ipełnym św ietle.
Lublin 1973 s. 42—47; Tenże, B ractw a religijne w archidiakonacie lu belskim do początku XVII wieku (1604). Roczniki humanist. t. 21: 1973 z. 2 s. 141—169; G a c h Piotr Paw eł, B ractw a kościelne w K rakow ie pod koniec X V I w ieku. Sprawozd. Tow. Nauk. KUL nr 18: 1970 (wyd. 1971) s. 131— 134; R o ż e j Stefan Jan, B ractw o N a jśw iętszej M aryi P anny Jasnogórskiej i Znalezienia K rzy ża Ś w iętego na Jasnej G órze w X VIII i X IX wieku. Maszynopis. Lublin 1971 ss. 146. (Streszczenie). Roczniki teolog.-kanon. t. 20: 1973 z. 4 s. 162— 164.
