Widok Mowa Piotra w dniu Pięćdziesiątnicy: model pierwotnego kerygmatu

ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom XLV, zeszyt 1 - 1998 W ALDEM AR RAK O C Y CM Lublin M O W A P IO T R A W D N IU P lg g D Z I E S I Ą T N I C Y : M O D E L P IE R W O T N E G O K E R Y G M A T U

W ystąpienie P iotra w Jerozolim ie, w dniu P ięćdziesiątnicy (D z 2, 14-41), jest pierw szą kerygm atyczną m ow ą w D ziejach A postolskich. Jest to je d n o ­ cześnie w zór pierw otnego przepow iadania apostolskiego, przykład interpretacji fa k tó li zaistniałych w Jerozolim ie, k tóre sw ym i początkam i sięg ają w y stąp ie­ nia Jezusa w G alilei. Z tego w zględu Ł ukasz, ja k o ten, który w iernie p rzek a­ zuje tradycję (Łk 1, 2), d ostarcza nam niezw ykle interesujący m ateriał, z któ­ rego w ynika, że w centrum przepow iadania od sam ego początku było zm ar­ tw ychw stanie i w yw yżjU jpie Jezusa, a tym sam ym dow ód na Jego m esjań- skość i Bóstw o. Ten m odel przepofjffjidania dochodzi rów nież gdzie indziej w D ziejach do g f f jf fi. W ystarczy tu W spom ni® inauguracyjną m ow ę Paw ła w A ntiochii P izydyjskiej, k tóra przypom ina m < |||ę Piotra.

A rtykuł składa się z trzech części: w pierw szej zostanie ukazana budow a mowy Piotra; w drugiej - znaczenie przepow iadania zm artw ychw stania i w yw yższenia J e z lla ; w o llilh ie j c z i l e i f l g l l i e m ow a o zm artw ychw stałym i w yw yższonym Jezusie jak o daw cy D ucha Św iętego.

I. B U D O W A MOWY

Opis w ystąpienia Piojtra «wj*dniu Z esłania D ucha Św iętego sk S fla się z trzech części, z których d ruga stanow i zasadniczy trzon dow odow y:

a) w. 14-21: naw iązanie do w ydaiSenia P ięćdziesiątnicy, na poparcie czego p i t p rz y to c z o n jid o w ó d z Pism a, proroctw o Joela (3, l-5j§

b) w. 22-36: głów na część mowjjj która składa się z dw óch etapów argu- menfacji:

- św iadectw o o Jezusie i Jego zm artw ychw staniu poparte Ps 4 6 - 5 ) (w. 22-31)] |

- św iadectw o o w yw yższeniu Jezusa poparte Ps 110(109) (w. 32-36); c) w. 37-41: zakończenie w ystąpienia - w ezw anie do pokuty i przyjęcia chrztu w im ię Jezusa C hrystusa.

D ruga część w ystąpienia P iotra stanow i głów ny trzon dow odow y i jej zostanie pośw ięcona głów na uw aga. T aka je st też logika faktów : zesłanie D ucha Św iętego przez Jezusa je st następstw em Jego zm artw ychw stania i w yw yższenia w chw ale (Dz 2, 33).

II. PRZEPOW IADANIE Z M A R T W Y C H W ST A Ł A I W YW YŻSZENIA JK Z U SA

Z asadnicza część m ow y Piotra dow odzi m esjańskości oraz B óstw a Jezusa i odw ołuje się do greckiego tekstu (LXX) dw óch psalm ów: Ps 15, 8-11 i 109, 1. T a część dow odow a m a d i i i etapy: 1. przez fakt w ilrz e s z e n ia z mar­ tw ych Jezus je st w y czek iw an jih M esjaszem , 2. przez w yw yższenie w chwale po PMfiwfMiBoga stw ierdza Się, że je st Panem .

1. Z m artw ychw stanie dcM odem na m esjańskość Jezusa

W m ow ie P iotra w dniu P ięć< B ie||ątnicy, jak i w inauguracyjni! mowie Paw ła w A ntiochii P izydyjskiej, dow odzenie dotyczące zm artw ychw stania Jezusa je st oparte na Ps 16(15). W iem y jM iilą z tradycji, jakiego nam djfStar- cza Ł ukasz, każe sądzić, że w p ierw d fly m przepow iadaniu był to foronny dow ód. A by go w łaściw ie zrozum ieć, porjjecne będzie nakreślenie najpierw historycznego k jp tek g ju Ps 16(15).

a) K o n t e k s t h i s t o r y c z n y . Psalm 16(15) należy do gatunku psalm ów b ła g llh y c h - u fn o śc i1. T ekst psalm u je st uszkodzony w kilku m iej­ scach, tak że dokładne tłum aczenie w tych m iejscach nie zaw sze je st m ó |li- w e. Z tego sam ego pow odu nie m ożna ustalić jednifcnaczm e, jak były poćjjjąt- kow o podzielone w ersy. P roponuje się przyjąć za W efcerem 2 podział na trzy stroi l i

- A firm acja w iary w B oga (w. |i 4 ) j

1 Zob. P. C. c i i a i g i e, Psalm s /-5 g j:(W B C 19), W aco 1983, s. 155-156. B a . W e i s e r, The PscĘitis. A Comnientary (O T L). London 1962, s. 173, 175, 176.

MOWA PIOTRA W DNIU PIĘĆDZIESIĄTNICY ₁₁₃ - S zczęście z p rzebyw ania we w spólnocie z B ogiem (w. 5-8);

- R ozradow anie się n ad zieją (w. 9-11).

P ierw sza strofa, będąca m ocną afir-maeją w iary w B oga Jahw e, m ów i o tym, że B óg je st dla m odlącego się na obczyźnie najw yższym i jedynym dobrem (w. 2). Jego zw iązek z B ogiem przenika całe jeg o życie i je s t przy ­ czyną w ielkiej m iłości do rodiaków, którzy trw ają przy B ogu i m ogą czcić Go w ziem i, za którą on tęskni (w. 3). P salm ista tak w iernie trw a przy Bogu Jahwe, że odżegnując się od obcych bogów , naw et nie w ym ienia term inu „bogow ie”, m ó w ||c |j-e d y n ie :^ „ C i,||k tó rz ||j idą za obcyi&i [bogam i] [...]” (w. 4a). N ie uczestniczy rów nież w przelew aniu krw i, w ofiarach dla nich ani w m agicznym w ym aw ianiu ich im ion (w. 4b). J e g o ||iH lijm |a p S ta w ę cechuje całkow ita łączność z B ogiem . O tym , czym je st dla niego ta łączność z B o ­ giem, m ów i druga strofa psalm u. B ig j S i n a j l e p s z ą częścią je g o dziedzictw a i kielicha; B óg je st n ajlep szą c z ę ś c ifp g § |illfc ia (w. 5). Jest to p rzyczyną jego szczęścia i nadzieją, że naw et ś m ilf f in ie zdoła zerw ać tej w ięzi z B ogiem (trzecia stro fa)3. Co w ięcej, Bóg S j i i i m i|||y ..] ścieżkę życia, pełnię radości [...], rozkosze na w ieki [...]” (w. 11). Łącżhość z B ogiem je st gw arancją, że jego życie je s t bezpieczne w H l f § i | teraz i w przyszłości. To szczęście nie jest tylko je g o udziałem w życiu doczesnym , ale jeszcze p |łn ie j i w ł||c iw ie j w życiu p rz y sz łfm .

l i l ć psalm u naprtiw adza-nas na kontekst historyczny, z którym m o l l być on zw iązany. P rzyjm uje się bardzo często, że utw ór naw iązuje do banicji Daw ida opisanej w 1 Sm 21 i 27-294. D aw id, prześladow any przez Saula, był zm uszony opuścić sw ój kraj i tułać się w śród obcych ludów , traw iony tęsknotą z lltie m ią ojczystą. P rzebyw ał w ów czas u filistyńskiego króla A kisza w Gat. N ie chciał tam uczestniczyć w pogańskim kulcie bożków , lecz tęsknił za kultem B oga Jahw e. T o osobiste dośw iadczenie D aw ida m oże odzw ier­ ciedlać Ps 16(15), który jg st p e łn ą ufności m odlitw ą o opiekę ze strony Boga. C hociaż Ps 16(15) je st zalfejzany do gatunku psalm ów błagalnych, nie mam y w nim do czynienia z bezpośrednim zagrożeniem życia m o d ląceg o isię, ale tylko z p ro śb ą o B ożą opiekę w przyszłości, jak m iało to m iejsce dotychczas.

Ps 16(15|3 naw et j l f e l i tylko naw iązuje do w ydarzeń z życia D |w id a , w p óźniejszej tradycji był przypisyw any, razem z innym i poetyckim i utw o­ rami, autorstw u Djflwidowemu. D aw id był bow iem uw ażany za ojjiljjpsalm odii, tego, który j ą ź fin ic jo w a ł i w którego duchu później tw o r z o n o jll^ d Jezus

3 Ch. A. B r i g g s, The B ook o f P salm s (ICC, t. I), E d in b u t# i 1 9 8 f|ii. 121. 4 Por. 1 K m 15-16.

i autorzy N ow ego T estam entu słow a w ypow iedziane w K siędze Psalmów przy p isu ją D aw idow i, jak o m ów iącem u w pierw szej osobie. M a to miejsce w przypadku dw óch interesujących nas psalm ów , 16(15) i 110(109).

b) I n t e r p r e t a c j a c h r z e ś c i j a ń s k a . W argum entacji dotyczącej zm artw ychw stania Jezusa z a t a j ą w ykorzystane tylko cztery wier­ sze Ps 16(15) (w. 8-11). M ożna m ieć w ątpliw |§|ci, czy P salm ista w idział już w ów czas swe zm artw ychw stanie, chyba że posiadał szczególne objawienie. N ależy raczej sądzić, że - nie. M ógł m ieć jed n ak nadzieję na now e i lepsze życie po śm ierci. C ytow ane przez Ł ukasza w iersze w m ow ie Piotjaiiuzyskują sw e pełne znaczenie w odniesieniu do Jezusa.

W oczach starszyzny Izraela działalność Jezusa z a k o ń c z jla się z Jego śm iercią. Śm ierć Jezusa była w idziana jako koniec Jego n u lji i przegrana, i rzucała cień w ątpliw ości na całą Jego ziem ską działaln<||ć. D latego Łukasz, zanim przytoczy ustam i Piotra Ps 16(15), zap ow iadajm y zm artw ychw stanie M e i j i |i k , naw iązuje najpierw do ziem skiej m isji JezJ§8|!potw ierdzonej przez Bj{§ga „niezw ykłym i czynam i, cudam i i znakam i |||w . 22). N aw et śm ierć Jezu­ sa, w idziana przez w ielu ja k o Jego przegrana, m iała m iejsce „z w oli, postano­ w ienia i przew idzenia B ożego” (w. 23). T ak krytyczny m om ent m isji Jezusa zostaje przezw yciężony nie tylko stw ie rd z e n ie ii, że było to B ożą w olą (zapo­ w iedziane rów nież w P ism ach), ale przede w szystkim przez fakt w ^ lS is z e n ia G o z m artw ych, „[...] gdyż niem ożliw e było, aby śm ierć panow ała B id Nim” (w. 24). W ten sposób odbiorca m ow y P iotra z o ||a je przygotow any na pierw­ szy koronny dow ód, dow ód na zm artw ychw stanie Jezusa i Jego m e|iailskość. Jak zostało ju ż pow iedziane, D aąlid, jak o autor psalm u, m ówi w pierwszej osobie. N ie odnosi jed n ak tych słówjjdójsiebie, ale jak o prorok m ówi wjimie- niu M e s j a p l j że Jeg jf dusza nie pozostanie w O tchłani, a ciało nie ulegnie rozkładow i. Tak też w prow adza ten cytat z Ps 16(15) Łukasz: „Dśj|vid mówił o N im ” (w. 24b). Z czterech cytow anych w ierszy dow ód zjj|ajduje się w trze­ cim . P ozostałe trzy w iersze m ogłyby być pom inięte. Ł ukasz w ykazuje czę­ sto tendencję do cytow ania szerszego p a s ffs u , z ||tó r e g o interesuje go tylko fragm ent. G dybyśm y jed n ak odw ołali ą|ę do teką|p hebrajskiego, również w cześniejszy w iersz ( l < j |9 ) m oże stanśffjfć c§3|f[|idow odow ą. Jest w nim m ow a o radow aniu się „serca” i „w ątroby” psalm isty, c o ||M K odjiała jako serce i język. Serce i w ątroba, bądź też nerki, w ystępują na oznaczenie du­ chow ej sfery żjfiiia człow ieka. S ą o n e ilie d z ib ą m yśli i u S i c (in tellectu s1 +

5 Por. 13, 35, gdzie Ł ukasz odwołuje się tylko do tcgo.w ietsza, i to naw et.do jego drugie­ go stychu.

MOWA PIOTRA W DNIU PIĘĆDZIESIĄTNICY ₁₁₅ affectus), czyli jestesiiva człow ieka. Jednym słow em tek st hebrajski pozw ala dostrzec rozdział, do jak ieg o dochoj||zi}j||j}Ti§p|||eie śm ierci: sfera duchow a, psychiczna P salm isty .raduje się, natom iast ciało Spoczyw a w n ad ziei6. N ieste­ ty cytow any z LX X fragm ent psalm u nie daje nam takiej m ożliw ości in terp re­ tacji.

W iersz stanow iący część dow o d o w ą (w. 10) m ów i o duszy, która nie pozostanie w O tchłani (H adesie), i ciele, które nie dozna rozkładu. W zględem tekstu hebrajskiego LX X interpretuje w drugim stychu hebrajski term in sza- chat (dół, grób) jak o rozkład (diaphth& ra). T ek st hebrajski m oże w prow adzać pew ną dw uznaczność w w yrażeniu, że p ia ło nie ujrzy grobu, czyli nie zosta­ nie w ogóle w nim złożone. LX X zrozum iała nieujrzenie grobu jako niedoż- nanie rozkładu, a nie jak o niezłożenie w grobie. D la słuchaczy Piotra byłci o c z jjii|l|y m faktem , że ten fragm ent psalm u nie m ógł odnosić się do D aw ida, którego ciało zostało złożonej-ii- grobie i uległo rozkładow i. Zatem Daw id mówił o kim ś innym . Słow a te o d n o szą się do J e z u s a ||e g o Potom ka, o k tóre­ go z m a rtw ||h w s ta n iu m ów ił ja k o prorok, k t§ |em u B óg pozw olił ujrzeć p r|fj- szłość <w.i3Óf-31). Jezus po sw ej śm ierci zstąpił do O tchłani, ale tam nie pozostał ( „ n |f pozostaw isz m ej d u sjjpjjy O tch łan i”: w. 27a); Jego ciało zosta­ ło złozone do grobu, ale nie uległo rozkładow i i l p i e dasz Św iętem u Tw em u ulec ifa ż e n iu ”: w. 27b). W m ow ie Piotra, w w ie riiu 31, ta praw da je st w r a ­ żona w czasie przeszłym (stw ierdza się fakt dokonanjffiico polskie tłum acze­ nie oddaje czasem przyszłym . W zględem Ps 15, 10 nie m a ju ż m ow y o duszy i o ciele. W odniesieniu do Jezusa je s t stw ierdzone, że O n - Jezus zstąpił do O tchłani (nie Jego dusza), ale tam nie j p ^ o s t p i oraz że Jego ciało, Jezusa - człow ieka, nie uległo rozkładow i. W sHiMinku do Jezu sa podział na d u s ię i ciało, ze w zględu na unię h ip o staty czn ą natury boskiej z ludzką, nie je st adekwatny.

Tak oto odbiorca m ow y P io tra zostaje naprow adzony na interpretację psalm u w odniesieniu do Jezusa i Jego zm artw ychw stania. A rgum ent z Pism a nie posiadał jeszcze pełnej siły dow odow ej, poniew aż słuchacze nie byli św iadkam i zm artw ychw stania Jezu sa, ja k apostołow ie. D la nich dow odem potw ierdzającym zm artw ychw stanie Jezu sa, zapow iedziane w Ps 16(15), było zdum iew ające w ydarzenie P ięćdziesiątnicy, które d o k o n a ło llię jako następ­ stwo zm artw ychw stania i w yw yższenia Jezu sa (w. 33).

W edług m ow y P iotra zm artw ychw stanie Jezu sa je s t stw ierdzeniem Jego m esjańskości. P io tr lilf w a w sw ej m ow ie term inu „ m e s jls z ” tylko w zw iązku

ze zm artw ychw staniem Jezusa. T ytuł „m esjasz” (od hebr. „ n a m aszczał”) był odnoszony w pierw szym rzędzie do królów , których nam aszczano przez cały czas trw ania w Izraelu m onarchii. Ich nam aszczenie d o k o n y w a li się w dniu koronacji. W ów czas każdy z nich staw ał się Bożym pom azańcem , m esja­ szem 7. Były to niejako now e narodziny w życiu króla (por. Ps 2, 7). Cecho­ w ała je szczególna łączność z Boglgm, którego przedstaw icielem staw ał się na ziem i. N am aszczenie Jezusa na M esjasza nie dokonuje się jednak przez pom azanie olejem . Jego nam aszczenie i koronacja to proces trw ający od pocz||}cu ziem skiej działalności (Łk 3, 22; 9, 35), pSprzez ijn i e r ć J l osiągają­ cy punkt kulm inacyjny w zm artw ychw staniu (Dz 13, 32-33). Tym , co według Ł ukasza decyduje o m esjańskości Jezusa, je st Jego zm art§§jfthwst§|iie8, które staje się m esjańskim nam aszczeniem . W św ie c ił żydow skim idea meSjańskoś- ci była ściśle zw iązana zjld eą królew skoB flj Ł ukasz nie lubi je d iftk plfitycz- nego zabarw ienia tego t j l i ł u , zw iązanego z nadziejam i na odnow ienie ziem­ skiego k ró leB w lf I z r f | | l (por. Dz 1, 6)9. W edług m B I J Paw ła w Antiochii Pizydyjskiej obietnice uczynione ojcom zostały spełnione pjfjfez Boga poprzez w skrzeszenie Jezusa z m artw ych (13, 32-33). N a dow ód tego przytacza kró- le w |B l psalm drugi. Na pierw szy rzut oka zw iązek logiczny m iędzy zmar­ tw ychw staniem Jezusa i s łiif iM ip s a lm u „Tyś Synem m oim , Jam C iebie dziś zrodził”, b ę d ą c jliu potw ierdzejliem w ci|fi|niejszego stw ierdzenia, je st trudny do uchw ycenia. Sl®wa psalm u o dnoszą się do m om entu koronacji i stania się Bożym P om azańcem , Nfgsjaszem. Ifjijjliz o w a ło się to w edług sjów Pawła przez w skrzeszenie Jezusa.. W takim w ypadku stw ierdza się ponownie, że zm artw ychw stanie Jezusa je st Jego m esjańskim nam aszczen iem 10.

P rzepow iadanie zm iH B fc h w sta n ia Jezusa przez pierw szych chrześcijan było głoszeniem praw dy o Jego w yjątkow ym nam aszczeniu, przepow iadaniem o Nim jak o królew skim Pom azańcu i Bożym Synu fjpor. Rz 1, 4). Ta prawda znalazła się nieuchronnie w centrum pierw otnego kerygm atu.

7 Por. 1 Sn|jji6, 9; 2 Sm 1, 14. 16; por. także Iz 45, 1.

Dz 2, 31; por. H. C o n z e l m a n n , Die M itte der Zeit. Studien zur Theófogie des

Lukas (B H T l | | Tubingen 1964, s. 82-83.

S ;j. A . ; l i t z m y e r, T h e M S p e l according to Lukę l-IX (AB 28), New York 1981,

1

199‘

Psalm jest p r z | K z ( S i * jeszcze jednego powodu. Zaw iera on ideę nowych narodzin, które pijppjs^ą" r$|ę do zm artw ychw stania J e z u ® Przez fakt w skrzeszenia z m artwych Jego człow ieczeństw o uzyskuje nową, niezniszczalną formę życia, co możemy nazwać nowymi narodzinam i.

MOWA PIOTRA W DNIU P ięĆ D Z IE S IĄ flflC Y 117

2. W yw yższenie w chw ale dow odem na B óstw o Jezusa

D rugi koronny dow ód m ow y Piotr§;|Ś>tyczy w yw yższenia Jezu sa po p raw i­ cy O jca. Tym razem zostaje przytoczony w zw iązku z tym Ubecki tekst Ps 110(109), 1. W yw yższenie Jezusa w P iotrow ej argum entacji je st stw ierdze­ niem Jego B ó s tlp . Z anim przejdziem y do chrześcijańskiej interpretacji p sa l­ mu, ponow nie zostanie najpierw n akreślony kontekst historyczny, w którym ten psalm pow stał i znajdow ał zastosow anie.

a) K o n t e k s t h i s t o r y c z n y . P s i 10(109) należy do grupy psalm ów królew skich - koronacyjnych i razem z Ps 2 je st n ajczęściej cy to ­ wanym tekstem w N ow ym T estam encie. W zględem Ps 2 d o r z iiif do królew ­ skiego pow ołania M esjasza ideę kapłaństw a. O ba psalm y pow stały z okazji koronacji któregoś z królów z d y n a stp D a w id o w e j . U tożsam ienie tego p sal­ mu, jak i Ps 2, z k o ro n acją potom ka D aw idow ego j l f t m ożliw e dzięki pro- B i l i N atana o w iecznym tronie i o Sjftio s tw ie 12J a B elu u w a ż a ||ż e Ps 110 (109) iflilil pc§ ||§ ać H p k azji w stąpienia D aw ida na tron w Jerozolim ie. Nie- zależjlje od tego, kiedy pow stał, w ydaje się, że poem at m oże upam iętniać to w ydarzenie i m u sljb jjl interpretow any w kontekście izraelskiej m onarchii.

Każdy król D a w id o liy był p iŁ edstaw iclilem B oga na ziem i i spraw ow ał w ładzę w Jej§> im ieniu. K oronacja stanB sgSi p rz y lję p do w ładzy i autorytetu, które pochodziły od B oga. Składała się fika - w edług 2 Kri 11, 12 -jaz czte­ rech m om entów : nałożenie korony na głow ę now ego króla, oficjalne przed sta­ w ienie dokum entu o nom inacji, ogłoszenie tejże nom inacji i nam aszczenie. Przym ierze z dom em D aw ida było królew skim przym ierzem , będ ą(f|m częścią synajskiego p rzym ierza pom iędzy B ogiem i Izraelem . U podstawBfego p rzy ­ m ierza leżała koncepcja synostw a. Z iem ski p artn er w tym przym ierzu staw ał się przybranym sfifem B ożym , B óg natonfiast jeg o ojcem . PrzjsiBBsrze z d o ­ mem D aw ida było w ieczne (2 Sm lip 13. | f ) , ale jak każde przjjm ierze było odnaw iane od czasu do czasu. U roczyste odnow ienie królew skiego przym ierza dokonyw ało się z g a s z ę podczas koronacji now ego króla. Ps 110(109) przed­ stawia u ro fp y stą form ułę odnow ienia p rzym ierza w yrażoną w zaproszeniu now ego króla do spraw ow ania w ładzy n ld Izraelem w im ieniu B oga (w. 1). Słow a psalm u byj$ w ygłaszane, bądź śpiew ane, p rz e z § § łi|||§ ;j|§ |ą ty n i czy pieśniarzajjjktóregj! m ożem y nazw ać P salm istą. jjfjj||§ipł się on w im ieniu Boga d o " ||H |il(,,W y ro c z n ia J | ! i | e dla P ana ifjego”: w. f i l ) , piflfjen zasiadł

" Zob. L. C. A 1 1 e n, P salm s 101-150 (W BC 21), W aco 1983, s. 83-84. 12 Zob. 2 Sm 7, 8-16.

na tronie i zaczął spraw ow ać k rólew ską władzę: „Siądź po m ojej prąj#;icy” (w. lb ). Król zasiadał jednak po praw icy B oga w sensie przenośnym . W ładza spraw ow ana przez króla była B oską w ład zą (w. 2); B óg był w zw iązku z tym gw arantem pom yślnych rządów . D alsza część psalm u nie interesuje nas bez­ pośrednio. W ystarczy w spom nieć, że m ów i ona o p rfgbranym s y n o w i e króla i jeg o kapłańskiej godności na w zór M elchizedeka, co w ypełniło się w osobie Jezusa C hrystusa.

Z psalm u 110(109) interesują nas tylko pierw sze dw a stychy pierwszego w iersza, do których odw ołuje się w sw ej m ow ie apostoł Piotr. To zaprosze­ nie, w ypow iadane w czasach dynastii D aw idow ej prżez Psalm istę do nowo koronow anego króla, stało się w pierw otnym K ościele podstaw ą do stw ierdze­ nia boskiego pochodzenia Jezusa.

b) I n t e r p r e t a c j a c h r z e ś c i j a ń s k a . P iotr w swęy m ow ie pośw ięca znacznie m niej m iejsca argum entacji dotyczącej Bóstwa Jezusa. N iew ątpliw ie nie było to rzeczą łatw ą. D ow odem na Jego Bóstwo, w edług prezentacji Ł ukasza, było w yw yższenie w chw ale, kiedy zasiadł po praw icy Boga. D aw id i jeg o ziem scy potom kow ie zasiadali po praw icy Bogaj w sensie przenośnym . Skoro D aw id nie zasiadł po praw icy Boga, gdyż umarł i został złożony w grobie, te słow a w ypow iedział o kim ś innym , tj. o M esja­ szu (w. 34). T ylko Jezus w stąpił do nieba, ale jak tego dow ieść. Podobniefflak w przypadku zm artw ychw stania Jezusa, słuchacze nie byli naocznym i świad­ kam i odejścia Jezusa. A rgum entacja naprow adzała ich na w łaściw ą interpre­ tację zdarzeń, ale nie m ogła dać pew ności. D la nich dow odem staje się ponow nie w ydarzenie P ięćdziesiątnicy: zm artw ychw stały:E H pvyższony Jezus otrzym uje od O jca obietnicę D ucha Św iętego i zsyła Go, czego sami są św iadkam i (w. 33-34a). Czy jed n ak nie m ożna w yprow adzić dow odu na Bó­ stw o Jezusa z cytow anego Ps 110(109), 1?

D ow ód na B óstw o M esjasza m ożna w yprow adzić z pierw szych słów psal­ mu: „W yrocznia Jahw e dla m ego P ana” (w. 1). R ozum ow anie je st złożone i m ożna by w yodrębnić w nim trzy etapy interpretacji. P ierw szy z nich jest zw iązany z kontekstem historycznym . Sługa Św iątyni - „P salm ista”, przejjla- w gijący U pierw szej osobie podczas uroczystości koronacyjnej, zwracał się do króla z zaproszeniem pochodzącym od Boga, aby zasiadł po Jego prawicy, tj. B oga, i zaczął tym sam ym spraw ow ać w ładzę w Izraelu. Psalm w yraża to w ||ło w a c h : ^Wjjrjpięifcnia J a h |§ |d l a

H§1§

Pana: siądź po m ojej p ifw icy [...]” (w. la ). P s a lm iŚ i nagjywa koronow anego króla sw ym panem , co nałeśy rozu­ m ieć ja k o dw orską etyKietfl Przez cały czas trw ania m onarchii, aż do niewoli babilońskiej,; ;§łóiwa te byłjj! likierow yw ane do królów D aw idow ych.

MOWA PIOTRA W DNIU PIĘĆDZIESIĄTNICY ₁₁₉ K iedy u padła o stateczn ie dynastia D aw idow a, psalm $Tractłl-sw e pierw otne zastosow anie. W tradycji żydow skiej D aw id, jak o ojciec psalm odii, był uw a­ żany za je j autora i tego, który m ów i w pierw szej osobie. Zatem słow a „W y­ rocznia Jahw e dla m ego P an a” nie są ju ż w ypow iadane przez Sługę Św iątyni, jak m iało to m iejsce pierw otnie, ale przez D aw ida. N aflirugim etapie R ozu­ m ienia psalm u sam D aw id zw raca się do jak ieg o ś króla, którego nazyw a swoim panem . P rzykład takiej interpretacji psalm u znajdujem y w E w angeliach synoptycznych13. Jezus w rozm ow ie z faryzeuszam i stawiaHrm- pytanie: „Co sądzicie o M esjaszu? C z |im jejst! synem ?” (M t 22, 42). O d p o jfjiei! brzm iała zgodnie, że b ę d z i||s y n e m D aw idągjW il^czas Jezus pow ołuje sięgali Ps 110,1. Rozum ow anie je st b ard zo proste. Jeżeli D aw id, jak o autor psalm u, w ypow iada słowa „W yri i l łiia Jahw e dla m ego P an a” 14, znaczy to, że BjBijjj§va któregoś ze sw ych potom ków sw ym panem . Jest nie do p o m y śl|jiia , aby D aw id, jak o protoplasta d y |a s t i § |m i g ł zw racać sig; do którelgóś ze swjjeh |i|f«ów czy p o ­ tomków przez pan. To raczej oni w inni nazyw ać D aw ida sw ym ojcem i p a­ nem. W niosek, ja k i w yprow adza z tego rozum ow ania Je z u ij je st prosty. S ko­ ro, w brew wifeelkim fiz e k iw a n io m , D aw id zw raca się faktycznie do jednego ze swych potom ków „m ój P a n ie ”, znaczy to, że nie będzie On tylko je g o ziemskim potom kiem , ale kim ś w iększym . Na takie stw ierdzenie Jezusa: „Jeśli w ięc D aw id n azyw a Go sw oim Panem , to ja k m oże być tylko jego synem ” (M t 22, 45), tzn. tylko fizycznym synem , zgrom adzeni Żydzi nie umieli dać odpow iedzi.

R ozum ow anie Jezusa, m ające k o n ilru k cję sylogizm u, m usiało $ lć dużo p o m yślenia słuchaczom . N asuw ał się bow iem nieodparcie w niosek, że M esjasz będzie kim itw ięk szy m niż tylko ziem skim potom kiem Dawjjda. Na tym etapie dow odzenia nie m ożna jed n ak jeszcze stw ierdzić, że M esjasz będzie m iał Boską naturę. H ebrajski zw rot „m ój P an ie” (a d o n a j) m oże odnosić się tak do Boga, ja k i do człow ieka, będąc w drugim przypadku d w orską etykietą. Stąd rozum ow anie Jezusa w zbudziło w ą tp liw ||c i co do natury M esjasza, ale nie daw ało jeszcze jed n o zn aczn ej odpow iedzi. D ow ód n a B óstw o Jezusa znajdu­ jem y dopiero na trzecim etap ie interpretacji psalm u. Podstaw ę do takiej inter­ pretacji daje nam nie tek st hebrajski, ale grecki. W LX X B oskie im ię Jahw e i zwrot „m ój Pan!’? są oddane tym sam ym term inem kyrios, który w Nowytn T estam encie odnosi się zarów no do B oga O jca, m k i do Syna (Flp 2, 11). W takim razie D aw id, w ypow iadając pierw sze słówaFpsalmu: „ R ifk ł Pan do

13 Mt 22, 41-46; M k 12, 35-37; Łk 20, 41-44. 14 Zob. Ł k 20, 42.

Pana m ego w y p ||/ia d a w yrocznię B o ją O jca d l | | sw ego Syna, Jfjjzusa C hrystusa. T akie odczyBjjfie psalm u m ogło znaleźć uznanie w św iecie helleni­ stycznym , posługującym się greckim tekstem Starego T estam entu, dla Którego to środow iska pisał Łukasz. Ps 110(109), m ów iący o w yw yższeniu Jezusa, potw ierdza Jego m esjańskość i dorzuca ideę B óstw a M esjasza, co było obce Żydom .

W iara w B óstw o Jezusa, w edług prezentacji Ł ukasza, opierała sj§ od po­ czątku na w yw yższeniu w chw ale po praw icy Boga, jak potw ierdza to cytat z Ps 110(109). Pierw si chrześcijanie m ogli rów nież dow ieść na bazie tekstu greckiego, że słow a te o dnoszą się do Jezusa. D w a etapy argum entacji w m ow ie Piotra zn ajdują zw ieńczenie w ostatnim w ierszu (w. 36). W uroczysty sposób donosi on, że tego Jezusa, który został ukrzyżow any, Bóg uczynił i P ||e m , i lle s ja s z e m . G recki czasow nik epoiesen (uczynił) n a le c i: rozumieć w Spisie Ufpczystego stw ierdzenia, inw estytury, poniew aż ju ż podojaP kw ej z ie m ||ie j ||ia ła ln o ś c i Jezus je st Panem i M esjaszem 15. W iersz podsumcjMfl jący to w y lfąpienie reasum uje dw uetapow ą argum entację: zm artw ychw stanie decyduje o f e i , że Jezus je st M esjaszem ; Sflijtifniast w yw yższenie w ch v |IH | że je st Panem . Program ow a m ow a w D jiijjacli A p ||to ls k ic h je st świadectwem przepow iadania w pierw otnym K ościele, w centrum którego to przepow ia­ dania znalazła się praw da o zm artw ychw stałym i w yw yższonym Jezusie, który jest^jjftśzekiw anym M esjaszem i Panem .

III. Z M A R T W Y C H W S T A Ł Y I W Y W Y Ż S Z O N Y JE Z U S - D A W C A D U C H A Ś W IĘ T E G O

M owa P iotra w dniu Pięćdziesiątnicy je st interpretacją w y d arz# iia zesłania D ucha Św iętego. M ów iący różnym i językam i A postołow ie nie są upojeni w inem , jak sądzili niektórzy (D z 2, 13), ale spełnia się przepo-Wiednia proro­ ka Joela (3, 1-5), który zapow iedział w ylanie D ucha „na w szelkie ciało”. R ealizacja tej zapow iedzi m a sw ój pctózątik w dniu Pięćdziesiątnicy. Zstąpie­ nie D ucha, którem u tow arzyszyły niezw ykłe zjaw iska, w yw ołało powszechne zdum ienie i konieczność w y j^ n ie n ia tego, co z liz ło . Piotr, j a f e pierwszy pośród A postołów , zabiera głos i tłum aczy zgrom adzonym , że to, cjtlgo są św iadkam i, je st n a stę p st\l|m iz m a rtw y c h w sta n ia i w y w y ż s z e n i# ;^ chwale Jezusa; Ł ukasz, ustam i Piotra^przed& tawia Jezusa jak o Tego, który, zasiadłszy

MOWA PIOTRA W DNIU PIĘĆDZIESIĄTNICY 121

po praw icy

O j|f|j

otrzy m u je od N iego obietnicę D ucha Ś w iętego i zsyła G® (w. 33). D la zgrom adzonych w ów czas Ż ydów głów nym dow odem praw dziw o- fjjpi m isji Jezu sa był cud P ięćdziesiątnicy. P oprzez to, c o ||v id z ie li i słysze­ li16, m ogli dojść do w iary w J e g o zm artw ychw stanie i; w yw yższenie w chw a­ le. W iara ta z n a la z ł! podbudow ę Pism w Ps 16(15) i 110(109).

W edług p rezentacji Ł ukasza zgrom adzony tłum został licznie przekonany i około trzech tysięcy ludzi uw ierzyło (w. 41 b). K onsekw encją tego było przyjęcie chrztu „w im ię Jezusa C hrystusa na odpuszczenie grzechów?’ i Utrzymanie daru D ucha Św iętego (w. 38). Ich pierw sze credo m ożna by zde­ finiow ać ja k o w iarę w zm artw ychw stałego i w y ||y ż i|o n e g o Jezusa, M esjasza i Pana, Iktóry zsyła n a nich D ucha Św iętego. M isja K ościoła byłaby n iem ożli­ wa bez | | g o o b e c n o śc i17, dzięki której sam Jezus je s t obecny w K ościele i f§>ntynijgje sw ^ mS U O Sk stw ierdza to Paw eł w m ow ie w C ezarei N adm or­ skiej, m ów iąc, że zm artw ychw stały Jezus „[...] głosić będzie św iatło zarów no ludowi, jak i p o ganom ” (26, 23). C hociaż istotę pierw otnego kerygm atu sta­ nowi praw da o zm artw ychw stałym i w yw yższonym Jezusie, m ow a P iotra je sj ś \||a d e c t||e m całej t||e m n ie |g |ż g e ia Jezusa, ukazując fjijg ziem sk ą i nie- b ieską18. Jest to uczynienie w sy n te ty c z n y m sposób Sipiigłównej części mowy (w T ^P S M j A rg um entacja A postoła wyijhodzi od Jezusa h istorycznego i Jego ziem skiego im ienia, Jezus Sfjw. 22), i d o c io d z i do im ienia Pan jBwf a aB iego z Boską godn o ścią (w. l i i i . P onow nie A postoł w ychodzi od m iejsca pochodze­ nia, N azaretu (w. 22), i dochodzi do m iejsca Jeigp o statecznego przebyw ania po praw icy O jca (w. 33). W m ow ie znajdujertif n ajw ażniejsze m om enty z życia Jezusa: życie publiczne (w. 22), ukrzyżow anie (w. 2 j | , złożenie do grobu i zm aH W ychw stanie (w. 24. 32) oillz w yw yższenie w chw ale (w. 33). Jest w niej m ow a o Jego człow iecSbństw ie (mąż: w. 22) i m esjańskości (w. 31. 36); o Jego D aw idow ym pochodzeniu (w. 30) i eschatologicznej królew skości (w. 36).

W ierszeS22-36, głów na c z ||ć ntów y Piotra, to kw intesencja paschalnego przesłania: w skrzeszenie ||i n a r t \ |j f c h Jezusa z N azaretu i w yw yższenie po prawicy B oga je st stw ierdzeniem J q |o m esjań sk j^ ci i B oskiego pochodzenia. Bez tycłfpvydarzeń i w iary w nie pierw szych ijfirześ^jjan m isja K ościoła i

16 Zob. w. 34a.

E. R a s c o. La teologia de Lucas: origen, desarrollo, orientaciones (A nG reg 201 j Roma 1976, s. 322. A. T. P i e r s o n zatytułow ał naw et sw oje studium na tem at Dz Ap

D zieje Ducha Świętego (The A cts o f the H oly SpirfjB London 1913).

18 Zob. G. S O n e i d e r, Die Apostelgeschichte (H TK N T 5), F reiburg-B iasel-W ien 1980, s. 266.

działanie w nim D ucha Św iętego byłyby niem ożliw e. To podstaw ow e orędzie ||i r z e ś c i j ||||t w a pozostanie w centrum przepow iadania K ościoła aż po pow tór­ ne przyjście C hrystusa.

PE T ER ’S SPEECH A T P E N T E C 0ST : A M ODEL OF THE PRIM ARY KERYGM A

S u m m a r y

On the basis o f P eter’s Speech at Pentecost the author is seeking to re$jjh th e |iji|e m e of the prim ary prophecy. The two stages o f argum entation contąjped in it degjl with the resurrec- tion and exaltation. Both events, being the clim ax o f Jesu s’ m is sio n |;|ijśv e His Messianic character and Divinity. The success o f the C hristian d o ctrinjjjlepended on the proof of; these two truths. No wonder then, that they are found in te centre o f prójjbjjjM. which canębe s.uirt- med up as the proclam ation of ^ jjj|g j|irre c te d and exalted S r i s t , who is s e a t e J i l i the right o f the F ather and gives us the Holy Spirit.