E
Ell¿¿bbiieettaa SSyyggnnoowwsskkaa11,, AAnnnnaa WWaaœœkkiieewwiicczz11,, JJeerrzzyy GG³³uusszzeekk22,, MMaaggddaalleennaa KKwwaaœœnniieewwsskkaa33,, UUrrsszzuullaa BBiieellaa44,, K
Krryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz55,, TToommaasszz ZZddrroojjeewwsskkii66,, SStteeffaann RRyywwiikk11
1Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa
2Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ
3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ
4Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
5III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice
6Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk
Wstęp
Ocena jakoœci ¿ywienia populacji w odniesieniu do wartoœci energetycznej i od¿ywczej diety dostarcza in- formacji o stopniu pokrycia zapotrzebowania na sk³ad- niki pokarmowe. Nie informuje natomiast, które pro- dukty spo¿ywcze s¹ konsumowane w nadmiarze lub w iloœciach niedoborowych, a w³aœnie odpowiedni sk³ad produktów w diecie decyduje o prawid³owoœci
¿ywienia. Ponadto w dzia³alnoœci profilaktycznej bar- dziej zrozumia³e dla konsumenta s¹ zalecenia dotycz¹- ce wielkoœci spo¿ycia poszczególnych grup produktów, takich jak np. owoce i warzywa, mleko, ryby itp., ni¿
sk³adników od¿ywczych.
Cel
Celem opracowania jest ocena spo¿ycia wybranych grup produktów spo¿ywczych w Polsce z uwzglêdnie- niem zró¿nicowania regionalnego.
Materiał i metodyka
Przedmiotem badania WOBASZ by³y reprezentatyw- ne próbki losowe mê¿czyzn i kobiet w wieku 20–74 lata, mieszkañców ca³ej Polski. Ocenê sposobu ¿ywienia przeprowadzono w 50% próbie osób wylosowanych do badania. Do analiz zakwalifikowano dane 3 215 mê¿- czyzn i 3 591 kobiet. Szczegó³y pobrania próby, zakresu badania oraz sposobu przeprowadzenia badania przed- stawiono w artykule Rywika i wsp., zamieszczonym w tym suplemencie.
Informacje o ¿ywieniu uzyskano metod¹ wywiadu obejmuj¹cego jad³ospis z ostatnich 24 godzin, a do oce- ny iloœci spo¿ytej ¿ywnoœci wykorzystano album z foto- grafiami potraw o zró¿nicowanej wielkoœci porcji [1].
Wielkoœæ spo¿ycia produktów spo¿ywczych obliczo- no na podstawie dobowego spo¿ycia ¿ywnoœci oraz jej sk³adu recepturowego, a produkty spo¿ywcze ³¹czono w grupy uwzglêdniaj¹ce typ produktu, jego pochodze- nie i technologiê wytworzenia.
Do produktów zbo¿owych zaliczono pieczywo (ja- sne, razowe, bu³ki, cukiernicze, które przeliczono na m¹kê, przyjmuj¹c przelicznik =0,74), m¹kê, makarony, kasze i p³atki zbo¿owe.
Produkty mleczne, wyra¿one jako mleko p³ynne, obejmowa³y: mleko i napoje mleczne (mleko s³odkie, zsiad³e, jogurt, kefir, maœlanka), sery twarogowe (prze- liczone na mleko, przelicznik =6,67), sery dojrzewaj¹ce (przelicznik =10).
Do produktów miêsnych w³¹czono wszystkie jadal- ne czêœci tusz zwierz¹t rzeŸnych i przetwory z tych miês, drób i przetwory drobiowe, ryby i przetwory rybne.
Warzywa i owoce obejmowa³y warzywa i owoce (œwie¿e, mro¿one, przetwory), bez ziemniaków i nasion warzyw str¹czkowych.
Do t³uszczów dodanych w³¹czono t³uszcze zwierzê- ce dodane (mas³o, œmietanê przeliczon¹ na mas³o, przelicznik =0,25, boczek, smalec, s³oninê, podgardle, bekon), t³uszcze roœlinne (margaryny miêkkie, twarde, oleje) oraz t³uszcze mieszane (mieszanki mas³a z mar- garyn¹ lub olejem).
Adres do korespondencji:
dr El¿bieta Sygnowska, Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, ul. Alpejska 42, 04-628 Warszawa, tel. +48 22 815 65 56, faks +48 22 613 38 07, e-mail: esygnows@ikard.pl
0 100 200 300 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
SWK LUB KPM WLK MAZ DLN Polska
LDZ MLP WMZ
ZPM SLK OPO POM
PDK LBS PDL
0 100 200 300 LUB
SWK LDZ ZPM DLN PDK MLP WLK Polska
SLK LBS OPO KPM MAZ WMZ PDL POM 2
22266 2 22244 2 22233 2 21144 2 21144 2 20099 2 20044 2 20022 2 20022 2 20000 2 20000 119944 118899 118855 118855 118855 117766
116611 114499 113366 113355 113344 113333 113311 113300 112299 112288 112255 112244 112200 111199 111166 111144 110099
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 11.. Spo¿ycie produktów zbo¿owych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
0 100 200 300 400 500 600 700 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
KPM ZPM PDK MLP LUB LBS OPO Polska
DLN SLK PDL LDZ POM
WLK MAZ SWK WMZ
0 100 200 300 400 500 600 700 LUB
DLN POM PDK OPO ZPM MLP Polska
LBS KPM
SLK LDZ WLK WMZ
MAZ SWK PDL 6
62233 5 52255 5 51177 4 48800 4 47733 4 43355 4 43344 4 43333 4 43322 4 43300 4 42200 4 41188 4 40000 3 37700 3 36699 3 32266 3 32211
5 52244 4 49900 4 44422 4 44400 4 42266 4 41155 4 41100 4 41100 4 41100 4 40099 3 39977 3 38888 3 38833 3 38800 3 36688 3 35533 3 32233
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 22.. Spo¿ycie produktów mlecznych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
Wielkoœæ spo¿ycia wybranych produktów porówna- no z modelami racji pokarmowych, które przedstawia- j¹ zalecan¹ wielkoœæ spo¿ycia produktów spo¿ywczych pokrywaj¹c¹ zapotrzebowanie organizmu cz³owieka na sk³adniki od¿ywcze [2].
Wyniki
Produkty zbożowe (Rycina 1.)
We wszystkich województwach u obu p³ci kon- sumpcja produktów zbo¿owych by³a znacznie poni¿ej spo¿ycia zalecanego w racjach pokarmowych, które wynosi ok. 310 g dla mê¿czyzn i 280 g dla kobiet. Œred- nie spo¿ycie produktów zbo¿owych wynios³o 204 g (66% wartoœci zalecanej) wœród mê¿czyzn i 129 g (46%) wœród kobiet. Pokrycie zalecanych racji pokarmowych kszta³towa³o siê od 57% w woj. podlaskim do 73%
w woj. œwiêtokrzyskim u mê¿czyzn i od 39% w woj. po- morskim do 58% w woj. lubelskim u kobiet.
Produkty mleczne (Rycina 2.)
Spo¿ycie produktów mlecznych w naszym kraju plasowa³o siê du¿o poni¿ej wartoœci zalecanych w ra- cjach pokarmowych, tj. 850 g dla mê¿czyzn i 1000 g dla kobiet. Œrednia konsumpcja artyku³ów mlecznych wy-
nios³a u mê¿czyzn 433 g (51% wartoœci zalecanej), a u kobiet 410 g (41%). Niedobory waha³y siê od 62%
w woj. warmiñsko-mazurskim i œwiêtokrzyskim do 27% w woj. kujawsko-pomorskim w grupie mê¿czyzn oraz od 68% w woj. podlaskim do 48% w woj. lubel- skim w grupie kobiet.
Produkty mięsne (Rycina 3.–6.)
Modele racji pokarmowych zalecaj¹, aby konsump- cja produktów miêsnych by³a na poziomie 150 g dla mê¿czyzn i 145 g dla kobiet. Przeciêtne spo¿ycie tych produktów w Polsce wynios³o odpowiednio w grupach p³ci 260 g (173% zalecanego spo¿ycia) oraz 142 g (98%).
W grupie mê¿czyzn we wszystkich województwach no- towano spo¿ycie powy¿ej zalecanego, wynosz¹ce od 131% w woj. podkarpackim do 212% w woj. podlaskim.
W grupie kobiet spo¿ycie produktów miêsnych dla wiêkszoœci województw kszta³towa³o siê w granicach 90–110% zalecanej wielkoœci, a jedynie w woj. warmiñ- sko-mazurskim (124% zalecanej wartoœci) oraz w woj.
podkarpackim (76%) znacznie odbiega³o od zaleceñ.
Najwiêkszy udzia³ w tej grupie produktów mia³y miêsa i wêdliny wieprzowe, wo³owe i cielêce, a ich udzia³ waha³ siê wœród mê¿czyzn od 49% w woj. ku- jawsko-pomorskim do 80% w woj. lubelskim, zaœ 0 100 200 300
m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
PDL WMZ MLP KPM ZPM DLN POM OPO Polska
WLK MAZ LUB LBS SWK LDZ SLK PDK
0 100 200 300 WMZ
PDL OPO KPM LBS DLN ZPM WLK Polska
SLK MLP POM SWK LDZ MAZ LUB PDK 3
31188 3 31100 2 29988 2 28866 2 28811 2 26666 2 26666 2 26622 2 26600 2 26600 2 25599 2 25522 2 24477 2 24400 2 23399 2 23333 119977
118800 116633 115599 115566 115555 115544 114466 114466 114422 114400 114400 113388 113377 113333 113311 112299 111100
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 33.. Spo¿ycie produktów miêsnych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
KPM ZPM PDL MLP OPO WMZ
LBS DLN SWK POM WLK Polska
MAZ PDK LDZ SLK LUB
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 LBS
DLN WMZ WLK MLP SLK SWK KPM OPO Polska
PDL LDZ ZPM POM PDK MAZ
LUB 9
988 9 977 8 822 7 744 7 722 7 711 6 699 6 688 6 655 6 644 6 633 6 633 5 555 4 499 4 488
4 477 3 355
6 622 6 600 5 555 5 555 5 533 5 522 5 511 5 511 4 499 4 477 4 466 4 422 3 399 3 399 3 388 3 366 2 288
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 44.. Spo¿ycie drobiu i wêdlin drobiowych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
0 20 40 60 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
KPM WMZ ZPM POM PDL LDZ OPO MLP Polska LUB PDK WLK MAZ LBS SLK DLN SWK
0 20 40 60 WMZ
MAZ PDL POM LDZ OPO WLK Polska
DLN MLP ZPM
LUB SWK SLK PDK LBS KPM 4
488 4 400 3 366 3 311 2 255 2 233 1177 1166 1166 1166 1144 1111 9 9 8 8 4 4 3 3 --44
2 255 2 233 2 200 1199 1188 1177 1166 1155 1155 1155 1133 1111 9 9 9 9 9 9 8 8 7 7
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 55.. Spo¿ycie ryb i przetworów rybnych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
wœród kobiet od 51% w woj. dolnoœl¹skim, wielkopol- skim, ma³opolskim do 70% w woj. lubelskim.
Znacznie poni¿ej zaleconego spo¿ycia kszta³towa³a siê konsumpcja ryb, która wynios³a w grupie mê¿czyzn œrednio 16 g (spo¿ycie zalecane 35 g) i 15 g w grupie ko- biet (spo¿ycie zalecane 30 g). U mê¿czyzn spo¿ycie ryb by³o powy¿ej wartoœci zalecanej w woj. kujawsko-po- morskim, warmiñsko-mazurskim i zachodniopomor- skim, natomiast u kobiet we wszystkich wojewódz- twach spo¿ycie by³o poni¿ej wartoœci zalecanej. Udzia³ ryb w spo¿yciu produktów miêsnych w grupie mê¿- czyzn waha³ siê od 0 w woj. œwiêtokrzyskim do 17%
w woj. kujawsko-pomorskim, a wœród kobiet od 4%
w woj. kujawsko-pomorskim do 18% w woj. mazowiec- kim.
Zró¿nicowane by³o równie¿ spo¿ycie drobiu i wêdlin drobiowych. Œrednie spo¿ycie tych produktów wynios³o w Polsce 63 g w grupie mê¿czyzn i 47 g u kobiet. Dla mê¿czyzn najwy¿sze spo¿ycie drobiu i wêdlin drobio- wych zanotowano w woj. kujawsko-pomorskim (98 g) i zachodniopomorskim (97 g), natomiast najni¿sze w woj. lubelskim (35 g). U kobiet najwy¿sze spo¿ycie drobiu obserwowano w woj. lubuskim (62 g) i dolnoœl¹-
skim (60 g), zaœ najni¿sze w woj. lubelskim (28 g).
Udzia³ drobiu i wêdlin drobiowych w ogólnym spo¿yciu produktów miêsnych waha³ siê w grupie mê¿czyzn od 14% w woj. lubelskim do 35% w woj. zachodniopomor- skim, a w grupie kobiet od 22% w woj. lubelskim do 40% w woj. lubuskim.
Warzywa i owoce (Rycina 7.)
Œrednie spo¿ycie warzyw i owoców wynios³o 399 g u mê¿czyzn i 398 g u kobiet i by³o zbli¿one do wartoœci po¿¹danej, wynosz¹cej co najmniej 400 g. W wiêkszo- œci województw zarówno u mê¿czyzn, jak i kobiet spo-
¿ycie tej grupy produktów wynosi³o powy¿ej 90% mini- malnej wartoœci zalecanej. Spo¿ycie warzyw i owoców poni¿ej tej wartoœci notowano dla mê¿czyzn z woj. lu- buskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego, podlaskiego, pomorskiego, mazowieckiego, zaœ dla ko- biet z woj. pomorskiego, mazowieckiego, opolskiego.
W grupie mê¿czyzn najni¿sze spo¿ycie warzyw i owo- ców notowano w woj. lubuskim (80% zalecanego spo-
¿ycia), a w grupie kobiet w woj. pomorskim i mazowiec- kim (88%).
0 20 40 60 80 100 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
PDL WMZ
MLP KPM ZPM DLN POM OPO Polska
WLK MAZ LUB LBS SWK LDZ SLK PDK
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 WMZ
PDL OPO KPM LBS DLN ZPM WLK Polska
SLK MLP POM SWK LDZ MAZ LUB PDK 6
666 6 644 6 699 4 499 5 522 7 733 6 644 6 666 7 700 7 711 7 755 8 800 6 699 7 733 7 700 7 788 6 688
2 266 2 233
2 255 3 344
3 355
2 266 2 244
2 277
2 244
2 244
2 211
1144 2 288
2 277 2 200
2 200 2 255
8 8 1133
5 5 1177
1133 11 1122
7 7 6 6 4 4 4 4 6 6 3 3
1100 2 2 7 7
5 555 6 600 5 588 6 633 5 555 5 511 6 644 5 511 5 566 5 577 5 511 5 599 5 566 5 555 7 700 5 577
3 311
2 288 3 311
3 333 4 400 3 399
2 277 3 388
3 333
3 377 3 388
2 288 3 377 3 322 2 277
2 222 3 355
1144 1122 1111 4 4 5 5 1100
9 9 1111 1111 6 6 1111 1144
7 7 1133 1188
8 8 8 8
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 66.. Struktura spo¿ycia produktów miêsnych (%) adiustowane na wiek i sezon 0
0
miêso, wêdliny drób
ryby
miêso, wêdliny drób
ryby
0 100 200 300 400 500 600 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
LUB LDZ MLP WMZ
OPO SLK Polska SWK DLN KPM
PDK MAZ POM PDL ZPM WLK
LBS
0 100 200 300 400 500 600 MLP
LUB WMZ LDZ DLN
SLK Polska SWK PDL LBS KPM WLK ZPM PDK OPO MAZ POM 5
53377 5 52255 4 49999 4 45500 4 42222 4 40066 3 39999 3 38899 3 37700 3 36666 3 36644 3 35533 3 35511 3 34400 3 33333 3 32277 3 32200
5 50044 4 49999 4 42233 4 41199 4 40044 4 40033 3 39988 3 38866 3 38833 3 37788 3 37755 3 37722 3 37711 3 36677 3 35544 3 35522 3 35511
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 77.. Spo¿ycie warzyw i owoców (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
0 10 20 30 40 50 60 70 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
WLK OPO KPM POM SLK WMZ MLP DLN Polska LBS PDK LDZ LUB PDL SWK MAZ ZPM
0 10 20 30 40 50 60 70 OPO
SLK LUB WLK
PDK SWK MLP Polska
LBS DLN
LDZ WMZ
ZPM KPM
PDL MAZ POM 6
688 6 677 6 677 6 655 6 644 6 611 6 600 5 599 5 599 5 599 5 577 5 566 5 566 5 544 5 533 5 500 4 488
5 522 4 488 4 455 4 444 4 444 4 422 4 411 4 411 4 411 4 400 4 400 3 399 3 388 3 366 3 355 3 355 3 344
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 88.. Spo¿ycie t³uszczów dodanych (g/dzieñ) adiustowane na wiek i sezon
Niewystarczaj¹ce spo¿ycie tej grupy produktów wy- nika³o ze zbyt niskiej konsumpcji warzyw. W wiêkszo- œci województw wœród mê¿czyzn oraz we wszystkich województwach wœród kobiet spo¿ycie warzyw kszta³- towa³o siê poni¿ej wartoœci zalecanych. Najni¿sze war- toœci po¿¹danego spo¿ycia zanotowano u mê¿czyzn z woj. zachodniopomorskiego (67%), a dla kobiet z woj.
wielkopolskiego (58%).
Tłuszcze dodane (Rycina 8.)
Œrednie spo¿ycie t³uszczów dodanych wynosi³o 59 g (107% wartoœci zalecanej w racji pokarmowej — 55 g) wœród mê¿czyzn i 41 g (103% wartoœci zalecanej – 40 g) wœród kobiet. W wiêkszoœci województw zarówno wœród mê¿czyzn, jak i kobiet spo¿ycie t³uszczów doda- nych przekracza³o wartoœæ zalecan¹. Szczególnie wyso- kie spo¿ycie t³uszczów dodanych wyst¹pi³o u mê¿czyzn z woj. wielkopolskiego (124% wartoœci zalecanej), opol- skiego i kujawsko-pomorskiego (122%), pomorskiego (118%) i œl¹skiego (116%). Wœród kobiet najwy¿sze spo-
¿ycie tych produktów obserwowano w woj. opolskim (130% wartoœci zalecanej), œl¹skim (120%), lubelskim (113%), wielkopolskim i podkarpackim (110%).
W diecie Polaków t³uszcze zwierzêce stanowi³y 51%
t³uszczów dodanych zarówno w grupie mê¿czyzn, jak i kobiet, natomiast t³uszcze roœlinne odpowiednio 47%
i 44%, pozosta³¹ czêœæ stanowi³y tzw. t³uszcze miesza- ne – mieszanki mas³a z margaryn¹ lub olejem.
Wy¿szy udzia³ t³uszczów zwierzêcych ni¿ t³uszczów roœlinnych notowano w grupie mê¿czyzn w 8 woje- wództwach, a w grupie kobiet w 12 województwach.
Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonego badania wskazuj¹, ¿e poziom spo¿ycia wiêkszoœci artyku³ów ¿ywnoœciowych o podstawowym znaczeniu dla wy¿ywienia ludnoœci nie by³ zgodny z zalecanymi modelami racji pokarmo- wych. Szczególnie niepokoj¹co niskie zarówno wœród mê¿czyzn, jak i kobiet by³o spo¿ycie produktów zbo¿o- wych oraz produktów mlecznych, które pokrywa³o je- dynie ok. 40–60% zaleceñ. Tak niski poziom spo¿ycia tych grup produktów mo¿e byæ przyczyn¹ niedoborów szeregu sk³adników mineralnych, g³ównie wapnia i ma- gnezu, a tak¿e cynku, miedzi, manganu, kobaltu oraz witamin, zw³aszcza z grupy B.
Wœród mê¿czyzn konsumpcja produktów miêsnych znacznie przekracza³a wartoœci zalecane, najni¿sze spo¿ycie tych produktów pokrywa³o 131% zalecanych wartoœci. W grupie kobiet konsumpcjê tej grupy pro- duktów mo¿na uznaæ za zadawalaj¹c¹, choæ u obu p³ci w wiêkszoœci województw obserwowano bardzo ni- skie spo¿ycie ryb. Ryby s¹ szczególnie wartoœciowym
produktem spo¿ywczym, zawieraj¹cym sk³adniki od-
¿ywcze, które rzadko wystêpuj¹ w innych produktach, tj. wielonienasycone kwasy t³uszczowe omega-3, selen, witaminê D, jod.
Jako zadowalaj¹c¹ mo¿na uznaæ wielkoœæ kon- sumpcji owoców, a tak¿e ³¹cznego spo¿ycia warzyw i owoców, bowiem w wiêkszoœci województw przekra- cza³a ona minimaln¹ zalecan¹ wielkoœæ 400 g.
W podsumowaniu nale¿y stwierdziæ, ¿e d¹¿enia do poprawy wy¿ywienia populacji Polski powinny uwzglêdniaæ dzia³ania nak³aniaj¹ce do zwiêkszenia spo¿ycia produktów zbo¿owych, produktów mlecznych, a tak¿e dalszego zwiêkszania spo¿ycia warzyw.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. I¯¯. Warszawa 2000.
2. Szczygie³ A, Nowicka L, Bu³hak-Jachmyczak B, et al. Normy ¿y- wienia i wy¿ywienia Cz. II. Normy wy¿ywienia – modele racji pokarmowych. I¯¯. Warszawa 1987.
