Studium petrofizyczne Gór Kaczawskich (Sudety Zachodnie)

(1)

G K O M X i l A SUDETICA VOL. XVIII. NR 2. I9S4 PL ISSN (K)72-IOOX

Andrzej J A W O R S K I *

STUDIUM PETROFIZYCZNE GÓR KACZAWSKICH (SUDETY ZACHODNIE)

SPIS TREŚCI

Streszczenie 61 Wstęp 61 Metoda badań polowych i laboratoryjnych 62

Charakterystyka petrofizyczna głównych odmian skalnych 63 Charakterystyka petrofizyczna głównych jednostek tektonicznych Gór Kaczawskich . . 71

Uwagi końcowe 76 Literatura 76 Regional petrophysical study of the Kaczawskie Mts (Western Sudetes) - summary . . 78

S t r e s z c z e n i e

P o d a n o charakterystykę gęstości, porowatości i własności magnetycznych głównych odmian petrograficznych skał budu- jących Góry Kaczawskie. Wykazano zróżnicowanie petrofi- zyczne utworów dolnego i górnego piętra tektonicznego tych gór, przeanalizowano planarny obraz zmian gęstości skał podczwartorzędowych i jego związek z wynikami badań gra-

wimetrycznych. Opracowano petrofizyczną charakterystykę je- dnostek tektonicznych wyższego rzędu w obrębie Gór Ka- czawskich oraz struktur sąsiednich, a także jedną z naj- prawdopodobniejszych, zdaniem autora, wersji pionowego rozkładu bloków fizycznych o zróżnicowanych gęstościach.

W S T Ę P G ó r y Kaczawskie stanowią jedną z głównych jednostek geologicznych Sudetów Zachodnich,

0 skomplikowanej tektonice i nie w pełni jeszcze jasnej stratygrafii utworów, zwłaszcza metamorficznych. Wszechstronne rozpoznanie litostraty- grafii J pozycji tektonicznej tych skał m a szcze- gólne znaczenie dla geologii regionalnej Sudetów 1 G ó r Kruszcowych, umożliwia bowiem kore- lację struktur tektonicznych, wykrytych w obrębie tych gór, oraz p o r ó w n a n i e serii skalnych często paleontologicznie „niemych", budujących paleozo- iczne i starsze kompleksy strukturalne. Udział b a d a ń petrofizycznych w rozpoznaniu metamor- fiku kaczawskiego jest niewielki, m i m o możliwości uzyskania rozlicznych informacji o stanie fizycznym o ś r o d k a skalnego, jakie się otrzymuje w ba- daniach parametrycznych próbek skał wykona-

nych w warunkach laboratoryjnych oraz w quasi- naturalnych (w komorze wysokich ciśnień i tem- peratur), możliwości datowania skał metodą pa- leomagnetyczną oraz odtwarzania procesów fizycznych w historii geologicznej skał (prace mode- lowe). N a temat szerszego niż dotychczas wyko- rzystania petrofizyki d o rozwiązywania wielu za- gadnień z zakresu planu prac Instytutu Geolo- gicznego autor wypowiedział się już wcześniej (Jaworski 1974a).

W niniejszej pracy przedstawiono pierwszą p r ó b ę regionalnego opracowania i geologicznej interpretacji danych parametrycznych (gęstości, porowatości i własności magnetycznych skał) profilu litostratygraficznego G ó r Kaczawskich oraz petrofizyczną charakterystykę poszczególnych jednostek tektonicznych wyższego rzędu tych gór

* Ośrodek Badawczo-Doświadczalny Geofizyki Przedsiębiorstwa Poszukiwań Geofizycznych, ul. Staiingradzka 34, 03-301 Warszawa.

(2)

62 A N D R Z E J J A W O R S K I

w nawiązaniu do sąsiednich struktur. Odnośne dane zestawiono w formie tabelarycznej i gra- ficznej przydatnej do interpretacji ilościowej i ja- kościowej wyników powierzchniowych badań geofizycznych (grawimetrycznych i magnetycznych) oraz d o planowania pomiarów prospekcyjnych w celu poszukiwania złóż rud metali i ogólnego rozpoznania geologićzno-geofizycznego omawiane- go regionu.

W pracy wykorzystano wyniki pomiarów włas- ności fizycznych skał wykonywanych przez Przed- siębiorstwo Badań Geofizycznych (PBG) od 1966 roku na zlecenie Instytutu Geologicznego w War- szawie, oraz wyniki badań a u t o r a dotyczących surowców węglanowych Polski (Jaworski 1978,

1980). Wyniki pomiarów parametrów fizycznych skał z poszczególnych odkrywek i wierceń są zamieszczone w kilkudziesięciu dokumentacjach z lat 1967-1981, opracowanych przez R. Blusa, A. Jaworskiego, K . Mizeracką, R. Szporko i I. Szo- stak oraz złożonych w archiwum P B G ; ważniej- sze z nich są cytowane w tekście. W obrębie G ó r Kaczawskich w y k o n a n o 25 636 pomiarów gęstości objętościowej, 2280 pomiarów porowatości względ- nej oraz 1044 pomiary własności magnetycznych skał z odsłonięć powierzchniowych. Uwzględnio- n o także wyniki badań petrofizycznych rdzeni pochodzących z 28 otworów wiertniczych. Loka- lizację miejsc pobrania próbek i wierceń przed- stawia figura 2.

M E T O D A B A D A Ń P O L O W Y C H I L A B O R A T O R Y J N Y C H Próbki d o badań laboratoryjnych pobierano

z odsłonięć skalnych (wytypowanych w porozu- mieniu z T. Morawskim z Oddziału Dolnoślą- skiego IG), w których ukazywały się utwory geo- logiczne typowe dla poszczególnych pięter tektonicznych G ó r Kaczawskich. Liczba okazów uza- leżniona była od wielkości wychodni i jej lito- logicznego zróżnicowania. Przeciętnie pobierano 120 próbek skał d o badań gęstości i porowatości oraz kilkanaście okazów o większych wymiarach, zorientowanych w stosunku d o północy magnetycznej, przeznaczonych d o pomiarów podatności (x) i pozostałości magnetycznej (In). Wybierano partie skał najmniej zwietrzałe. Odkrywki lokali- zowano na mapach w skali 1 : 5 0 0 0 0 i zaopa- trywano w szkic topograficzny w skali 1 : 2 5 000.

Z rdzeni wiertniczych pobierano próbki co 25 c m ; krok pomiarów podatności magnetycznej tych skał wynosił 10 cm.

Analiza materiału pomiarowego wykazała, że pomiary gęstości skał wykonane przed rokiem

1966 (metodą parafinową i rtęciową) są niepo- równywalne z późniejszymi, których jest znacznie więcej. Część wyników oznaczeń gęstości z wy- żej wymienionych przyczyn pominięto. Należy podkreślić planarną nierównomierność opróbowa- nia wychodni skał, zwłaszcza w obrębie północ- nego pnia G ó r Kaczawskich.

Badania petrofizyczne próbek skalnych były ograniczone d o pomiarów gęstości objętościowej (a) i, w mniejszym zakresie, porowatości względ- nej (Pw). Własności magnetyczne scharakteryzo- w a n o wynikami pomiarów podatności (x) i na- turalnej pozostałości magnetycznej (In).

G ę s t o ś ć o b j ę t o ś c i o w a jest stosunkiem masy próbki skalnej, nasyconej w 1 0 0 % cieczą

o gęstości 1 g/cm³, d o jej objętości wyznaczo- nej łącznie z objętością próżni międzyziarnowych.

P a r a m e t r ten określa wzór:

ml+m2 3

= -,~+v2 C g/c m] '

gdzie: m{ — masa szkieletu skalnego p r ó b k i wraz z p o r a m i zamkniętymi; Vx — objętość szkieletu skalnego p r ó b k i i porów zamkniętych; m2 — ma- sa płynu nasycającego pory drożne p r ó b k i ; V2

jego objętość. Pomiar wykonywano gęstościomie- rzem produkcji P B G o dokładności odczytu 0,01 g / c m³; błąd pomiaru wynosił 0 , 1 % mie- rzonej wielkości (Basista, D ą b r o w s k i 1981). Gę- stość mierzona w ten sposób jest bardzo bliska wartości tego parametru skały w warunkach jej naturalnego występowania.

P o r o w a t o ś ć w z g l ę d n ą s k a ł (Pw) obliczono według w z o r u :

gdzie: m³ — masa próbki nasyconej płynem o gę- stości 1 g / c m³; m⁴ — masa próbki wysuszonej w temp. 105° C d o stałej masy; m⁵ — masa prób- ki nasyconej i ważonej na gęstościomierzu w pły- nie o gęstości 1 g/cm³. Błąd p o m i a r u porowa- tości oceniono na 0 , 5 % mierzonych wielkości.

Powyższe metody p o m i a r u są stosowane d o próbek skał zwięzłych. Pomiary er i Pw skał sypkich i słabo zwięzłych nie znalazły, j a k d o t ą d , właściwego opracowania metodycznego zarówno w kraju, jak i na świecie. W latach 1965-1977 stosowano w P B G metodę pomiaru gęstości skał piaszczysto-żwirowych i mułowcowych w stanie zawilgocenia, co w pewnej mierze o d p o w i a d a gę-

(3)

S T U D I U M PETROGRAFICZNE G Ó R K A C Z A W S K I C H 63 stości tych utworów występujących powyżej po-

wierzchni zwierciadła wód gruntowych. Basista i D ą b r o w s k i (1981) wskazują, że wynik pomiaru nie może być porównywany ani z oznaczeniami gęstości objętościowej, ani też pozornej. Tok po- stępowania był następujący. P r ó b k ę osadu pobra- ną w terenie wsypywano d o naczynia o stałej objętości (10 cm3), o d r o b n o perforowanym dnie, następnie utrząsano w celu uzyskania gęstszego upakowania ziarn mineralnych i zwilżano przez zanurzenie pojemnika w kuwecie z wodą. Na- czynie po wyjęciu osuszano bibułą i ważono na wadze technicznej. Tak oznaczona gęstość (stosu- nek masy d o objętości w ten sposób spreparo- wanej próbki) m a charakter orientacyjny i nie jest jasne, czy chodzi tu o błąd in plus, czy też in minus. Zdaniem Królikowskiego (1981) wartość ta jest zaniżona, w związku z czym autor ten p r o p o n u j e w cytowanej pracy wniesienie odpo- wiedniej poprawki n a tzw. „zredukowaną" war- tość gęstości. Utwory sypkie w obrębie G ó r Ka- czawskich były b a d a n e sporadycznie; odnośne dane liczbowe dla tych skał podał a u t o r bez wpro- wadzenia, dyskusyjnej zresztą, metody redukowa- nia wartości gęstości.

Własności magnetyczne skał scharakteryzowa- n o na podstawie p o m i a r ó w podatności magne- tycznej (x), natężenia (In) i kierunku naturalnej pozostałości magnetycznej oraz przez wyliczenie wartości współczynnika Koenigsbergera (Q) dla każdej badanej próbki. P o d a t n o ś ć m a g n e t y c z - n ą mierzono k a p p a m e t r e m I M W - 2 produkcji ra- dzieckiej, który umożliwia wykonanie pomiaru w zakresie (2• 10~⁶ — 1 ) - 4 - n SI. Odczyty wykonywano z dokładnością d o jednej działki przy- rządu, co n a zakresie pierwszym o d p o w i a d a war- tości x = 4 - 7 i - 1 0 ~⁶ SI. Dla każdej próbki sze- ściennej wykonywano 6 p o m i a r ó w k a p p a m e t r e m ; średnia arytmetyczna z nich p o m n o ż o n a przez zakres skali, na której d o k o n y w a n o odczytu, oraz

przez współczynnik 3,5 daje wartość x próbki Współczynnik 3,5 stanowi korektę wskazań przy- rządu, związaną z wykonywaniem pomiarów na próbkach o małej masie (wymiary kostek 2 x 2 x

x 2cm), i został wyznaczony eksperymentalnie.

Pomiary natężenia i kierunku naturalnej p o - z o s t a ł o ś c i m a g n e t y c z n e j wykonano magneto- metrem rotacyjnym IR-3 produkcji czeskiej. Czu- łość przyrządu wynosi 4 pT, jednak z uwagi na wysoki poziom szumów pomiary składowych na- tężenia In wykonywano z dokładnością 0,02 nT.

W zależności od wielkości wychyleń, dla każdej składowej In (In^x, In^y, In^z) wykonywano od 2 d o 4 odczytów, z których obliczano średnią arytme- tyczną. Z danych tych obliczono całkowite natę- żenie pozostałości magnetycznej (In) oraz wielkość inklinacji (I) i deklinacji (D) wektora In w ukła- dzie próbki według wzorów:

In =^N Inl r In; + In] .

ln^Y D = arc tg .

i nx

Dla próbek z rdzeni wiertniczych p o d a w a n o tyl- k o wartość inklinacji. W przypadku próbek zorientowanych (z odkrywek) obliczano wartości inklinacji i deklinacji w układzie próbki, które p o uwzględnieniu azymutu i k ą t a upadu płaszczyzny orientacji przeliczano n a układ współczesny, tj.

na płaszczyznę poziomą. D o wykonania prac obli- czeniowych stosowano programy dla maszyny ma- tematycznej O d r a 1204 (Mizeracka 1972, 1979).

Dla każdej próbki obliczano także współczynnik Koenigsbergera Q = In/(0,5x). Wartości p o d a t n o - ści magnetycznej i pozostałości magnetycznej mierzono w układzie C G S i zamieniano na układ SI przez pomnożenie wielkości x przez 4 - n • 10~ 6

oraz In przez 4 • k - 1 0 "4.

C H A R A K T E R Y S T Y K A P E T R O F I Z Y C Z N A G Ł Ó W N Y C H O D M I A N S K A L N Y C H Bogactwo odmian skalnych uczestniczących

w budowie G ó r Kaczawskich, różnorodność (a niekiedy dyskusyjność),ich genezy i zaawansowanie procesów metamorficznych są tak duże, że ich d o k ł a d n a charakterystyka petrofizyczna jest zada- niem trudnym. Chociaż badanie ilościowego związ- k u korelacyjnego składu mineralnego z gęstością i własnościami magnetycznymi większości skał nie jest kłopotliwe (Jaworski 1978, 1980, 1982), to odróżnienie wpływu różnorodności cech strukturalnych i teksturalnych skał oraz stopnia ich

zmetamorfizowania na wielkość parametrów fizycznych omawianych utworów nie zawsze jest moż- liwe. Znaczna część badanych próbek nosiła zna- miona procesów wietrzeniowych, które niekiedy doprowadzały d o tak intensywnej przebudowy składu mineralnego i chemizmu, d o tak znacznego zatarcia pierwotnej struktury i tekstury skał, że nieuwzględnienie ich roli mogłoby doprowadzić w rozważaniach petrofizycznych d o błędnych wnio- sków. Dlatego też przy konstrukcji mapy nie uwzględniono części wyników pomiarów odnoszą-

(4)

T a b e l a 1 Charakterystyka petrofizyczna profilu litostratygraficznego Gór Kaczawskich

Petrophysical characteristics of the Kaczawskie Mts. lithostratigraphic profile

Stratygrafia Litologia

Gęstość prze- strzenna

" [ g / c m3] o d - d o

śr.

Porowatość względna P" [ % 3

o d - d o śr.

Podatność magnetyczna

x [ 4 • rc • 1 0 - * S I ]

o d - d o śr.

Pozostałość magnetyczna

In [ 4 • )r •

• 1 0 "1 0 T ] o d - d o

śr.

Współczynnik Koenigsbergera

In

Q ~ 0,5~*

o d - d o śr.

Czwartorzęd

piaski, gliny, iły, mulki 1,91-2,25

2,06 ^- ^- ^- ^-

Trzeciorzęd

piaski, mulki, iły

bazalty

1,80-2,30 207 2,78-3,16

2,99

0,1-11,1 1,6

385-7000 2761

296,3-23676 5820

0,11-23,75 6,67

Kreda ilowce, mulowce piaskowce

1,83-2,63 2,33 2,1-2,60

2,35

1-39 13 1-20

9

— —

-

Trias

> >

•c £ u o E N

«i «

wapienie 2,53-2,78

2,63 ^- ^- ^- ^-

Trias

u u t o £ -X O. r-

A ' a

piaskowce, mulowce

wapienie i margle retu

2,01-2,70 2,48 1,82-2,85

2,53

1-40 6 1-19

4

-

— —

Perm

§• u

•0

wapienie 2,35-2,73

2,54

2 - 1 0

7 ^- ^- ^-

Perm

>.

c 0 -o

tufy porfirowe

tufy ryolitowe

ignimbryty ryolitowe latyty

porfiry

melafiry

zlepieńce, piaskowce, mulowce

2.23-2,56 2,40 2.24-2,57

2,44 2,15-2,47

2,34 2,35-2,68

2.56 2,28-2,96

2.57 2,23-2,79

2.58 1,82-2,78

2,55

2 - 1 6 8 2 - 1 9

13 2

5

4 - 1 5 7 1-29

7

0 - 7 3 11-77

23 11-67

31 25-2387

648 0 - 9 9

28

12,1-55,5 24,4 2,90-139,4

25,3 1,70-10,6

5,3 21,9-5043,2

669,4 0,21-317,64

17,39

3,57-16,74 8,75 0,33-19,29

2,33 0,12-1,01

0,40 0,30-45,3

6,67 0,29-7,22

0,84

Karbon lupki, ilowce

zlepieńce, piaskowce, łupki

2,29-2,81 2,59 2,03-3,14

2,49

2 - 2 2 7 1-35

9 _ _ _

Dewon łupki łyszczykowo-kwarcowe kwarcyty

2,33-3,02 2,63 2,44-3,15

2,71 ^-

-

- -

(5)

S T U D I U M PETROGRAFICZNE G Ó R K A C Z A W S K I C H 65

Stratygrafia Litologia

Gęstość prze- strzenna 8 [ g / c m3]

o d - d o śr.

Porowatość względna Pw [%>]

o d - d o śr.

Podatność magnetyczna

x [4 • it •

• 1 0 "6 S I ]

o d - d o śr.

Pozostałość magnetyczna In [ 4 • 7t •

• 1 0 "1 0 T ] o d - d o

śr.

Współczynnik Koenigsbergera

In

Q ~ 0,5 x o d - d o

śr.

spility 2,65-2,95 20-1970 0,30-545,6 0,07-2,89

2,85 555 98,3 0,54

keratofiry 2,50-2,75 1 - 2 2

2,61 7

łupki pirytonośne 2,49-3,04 0 - 9

2,70 3

mułowce, łupki mułowcowe 2,50-2,76 2,61

u łupki krzemionkowe i ilaste 1,89-2.98 1-25

2,66 13 ^—

ó diabazy 2,63-2,89 20-112 0-117,1 0-2,15

jD e j 2,73 54 9,8 0,23

C ts

^ mylonity 2,63-2,65 0 - 2 0 0,69-3,47 0-0,36

2,64 8 1,25 0,85

Js a łupki zieleńcowe 2,45-3,10 10-40 0,20-73,0 0-0,73

a c 2,73 25 1,8 0,18

wfci

fyllity 2,28-2,78

2,52

łupki kwarcowo-serycytowe 2,20-3,16 1-12

2,61 5

metapiaskowce 2,33-3,06

2,68

zieleńce 2,16-3,30 0 - 9 3 5 - 6 0 0,10-6,80 0,01-0,37

2,90 3 50 2,20 0,90

wapienie wojcieszowskie 2,38-3,00 2,70

Eokambr warstwy radzimowickie (łupki

szarogłazowe i kwarcytowe, łupki krzemionkowe, meta- łupki)

2,14-2,80

2,64 ^- ^- ^- ^-

cych się d o skał zwietrzałych. O intensywności procesów hipergenicznych w obrębie tej samej odmiany petrograficznej skały informują najniższe wartości gęstości i wysokie wartości porowatości badanych skał (tab. 1, fig. 1). Procesy te po- wodują także obniżenie wartości p a r a m e t r ó w magnetycznych (Jaworski 1972). M o ż n a by zatem twierdzić, że omawiane parametry skał z odkrywek na obszarze G ó r Kaczawskich są zaniżone (z wyjątkiem porowatości). Jednak d o k o n a n e przez a u t o r a p o r ó w n a n i a tych parametrów dla skał po- chodzących z odkrywek i z wierceń z obszaru Sudetów Zachodnich nie wykazują tak znacznych różnic, j a k t o stwierdzono np. w krystaliniku Gemeryd n a Słowacji (Jaworski 1982). Jedynie gęstości zieleńców i melafirów mierzone na prób- kach oszlifowanych (kostki 2 x 2 x 2 cm) mają wyż- sze wartości niż pomierzone dla fragmentów tych skał wypreparowanych z odkrywek: o 0,2 g/cm³ (zieleńce) i o 0,12 g/cm³ (melafiry) w stosunku d o

uśrednionych danych dla tych skał zamieszczonych w tabeli 1. W rdzeniach skał metamorficznych z niektórych otworów wiertniczych obserwuje się nadspodziewanie intensywne zaawansowanie pro- cesów wietrzeniowych, niekiedy większe niż w od- słonięciach powierzchniowych (np. w otworach Kałużna, Świeradów i innych).

Zmienność wartości gęstości i własności magnetycznych poszczególnych kompleksów skalnych głównych pięter tektonicznych G ó r Kaczawskich jest znaczna (tab. 1, fig. 1). Wbrew ogólnie pa-

nującej opinii o wzroście gęstości kwaśnych me- tamorfitów w funkcji ich wieku geologicznego — ł u p k i r a d z i m o w i c k i e , najstarsze skały dolnego piętra tektonicznego tych gór, charakteryzują się średnią gęstością zaledwie 2,64 g/cm³. M a to swoje uzasadnienie w składzie mineralnym tych utworów, wykształconych j a k o łupki kwarcowo- -serycytowe i łyszczykowo-albitowe o zróżnicowa- nej wielkości ziarn (Teisseyre 1976). Brak ferro-

9 - Geologia Sudetica XVIII/2

(6)

magnetyków oraz ubóstwo minerałów zawierają- cych F e+ 2 i F e+ 3 powoduje, że własności mag- netyczne tych skał są zaledwie mierzalne (x < 5-

• 4 - 7i • 1CT⁶ SI, In < 1 - 4 - T i - 1 0^{- 1 0} T). Być może, niewielka średnia wartość gęstości tych skał m a uzasadnienie w sugerowanej przez Teisseyre'a

(1956) ich genezie. Skały te nie stanowią, jego zdaniem, utworu w sensie stratygraficznym, lecz reprezentują formację, która powstała przez tekto- niczne przetasowanie elementów eokambryjskich ze skałami k a m b r u , ordowiku i syluru.

K u stropowi warstwy radzimowickie przecho-

Zróżnicowanie własności fizycznych profilu litostratygrafi'cznego Gór Kaczawskich

O b j a ś n i e n i a : / - łupki radzimowickie: 2 wapienie wojcieszowickie; 3 - zieleńce; 4 - lupki zieleńcowe; 5 - keratofiry; 6 - metapiaskowfce; 7 - spility: 8 diabazy:

9 — lupki kwarcowo-serycylowe; 10 — lupki krzemionkowo-iiaste; 11 — mułowce i łupki mułowcowe; 12 - łupki pirytonośne; 13 - mylonity; 14 — fyllity; 15 — kwarcyty;

16 - łupki lyszczykowo-kwarcowe; 17 - zlepieńce i piaskowce; 18 - łupki ilaste; 19 - zlepieńce, mułowce i piaskowce; 20 - melafiry (trachybazalty); 21 - porfiry (ryolity); 22 - latyty; 23 ~ ignimbryty ryolitowe; 24 — tufy ryolitowe; 25 — tufy porfirowe inne; 26 — wapienie; 27 - piaskowce i margle; 28 - wapienie: 29 - pia-

skowce; 30 - iłowce i mułowce; 31 — piaski i mułki; 32 — bazalty; — piaski, mułki i iły

Petrophysical properties of the lithostratigraphic profile of Kaczawskie Mts.

E x p l a n a t i o n s : 1 — Radzimowice schists; 2 — Wojcieszów limestones; 3 — greenstones; 4 — greenschists; 5 — keratophyres: 6 — metasandstones; 7 — spilites: 8 - dia- bases; 9 — quartz-sericite schists; 10 ~ siliceous clayey slates; 11 • siltstones and silty shales; 12 — pyritic shales; 13 - mylonites; 14 - phyllites: 15 - quartzites;

16 - mica-quartz schists; 17 - conglomerates and sandstones: III - shales and claystones; 19 - conglomerates, siltstones and sandstones: 20 - melaphyres (trachy- basalts): 21 porphyries (rhyolites): 22 - laties: 23 - rhyolitic ignimbrites; 24 - rhyolitic luffs: 25 - other porphyry tuffs: 26 - limestones: 27 - sandostenes and

marls, 28 — limestones; 29 — sandstones; 30 — claystones and siltstones, 31 — sands and silts; 32 — basalts; 33 — sands, silts <uid clays

(7)

ście- ral- nosć i—i CĘ 6 to g

i i

a c

•

0,92 0.86 0,87 2,03 0,97 1,60

u a O N 'c •s u <u

nasiąk- liwość obję- wa- tos- g ^ i — i

•S O o O ^ ^

'G 1

ca

0,17 0,44 0,42 1,32 0,29 0,58 0,29 0,78 7,08 14,74 0,81 2,11 3,95 8,33

'y >«5 O c M CS

wytrzymałość na ściskanie w kg/m2

§ « O. N

0) c

cd C

ś i s S 48 S

1 s i

a j= s t O

^ rj 540 489 590 694 640 665 s SC

w r S£

V t

663 591 648 200 144 106 cr

rf oc r-

400 311 250

J -Vi a> o oo a

VI szkie

- łetu

- r S ?

o 2,75 2,76 OO

<N 2,77 2,70 2,69 2,70

porowa- tość względna Pw

[% ]

ⁱ

3 o"

0,27

o oo f fN o"

Os SC S f

o"

0,55 0,45 Os*

v> 1 so"

7,63 s m i tn

Vi <N Vi

u CO

>>

t t ki a gęstość prze- strzenna w r-i

b a b o a

so

<N 4 Pr

2,75

o oo r i 1

<N so 00 00 r^

- J . fN

fN

2,82 2,78

OS r^i

<N 1 r-

<N

2,30 2,68-2,71 2,70 2,50

U c CA 03

liczba twar- dości aku- stycz- nej Vp 14162 o r*

% s 1

13536 13912 C f

23 11475 6200

anizo- tropią pręd- kości k

- - - -

o 1,35 1,18

pręd- kość

<2

-pod łużnej Vp [m/s] i 5150 i 5050 4800 5000 2100 4250 3100

parametr poro- watości Pp 2030-2110 2070

a a ^{^}^\ r)

Os 1657 39-62 '

o m -<r 00 o

<N

O c N O Ui -S

•H stała die- lektryczna F [F/m] 9,7-10,6 10,2 13,3 9,7-10,4 10,0

-

8,2-9,4

00 oo'

10,2- 10,5 10.3 Os

u O c

C/ł

£

oporność

•a Vi

nasyconej

r—i Ci E 1 i

8

«O T m oo

rs OS m r-

175-175

ro 7,4-11,8 10,0

Vi <N

u —1 Vi 5 1 1

E

50-150 00 sn m

E -3 8

%

³

Su Ci

Ś t—i 50-150

SO OO T

<N 00

SO

• c w-j oo 1

m r- 2

Cl ? ^Os

U NJ pozo- stałość

•-H c . f -r—i K o *

i ó 0.03-0,06 0,045 c

c ?

5

0,27-0,34 0,30 0,25 0.04-0,10 0,07 0,08-0,20 0,14 0,10

5 u

§ i>

* 1

podat- ność

r-i Ń 5 5

Ł o

T T

4,0-6,2

SO

m" 1 o

Lokalizacja (liczba próbek) Góra Połom, poziom VII (2) Góra Połom, poziom X (1) Rochowice Nowe (2) Średnia 1 — 3 Płuczki Dolne

f ?

1

Oh

Płuczki Dolne P-2 (2) Średnia 4— 5

D m •<t Vi

- 1

-C 0 1^s

N oi CS U

*

%

l. «

•o 8 0 « 3 *'

« sf

N 52

1« G

•§ I

^ i

1 i 0 2 .s

-e>, » B N O <st Q3

•s N 8 -o

— ca c

1

^§

.2, i 'C g Xl

i u

2 I

'e <_ o o

& n

S ' S

u u u c g-N O

u t

• a a

JS —

** 2 5 8 _-e

g a N

«£ M i 6

•o •§.

'S 2 _{c s}

<n u

« o.

£

(8)

dzą w w a p i e n i e w o j c i e s z o w s k i e , krystaliczne, zbite, o wysokiej średniej wartości gęstości (2,70 g/cm³, dane z 1502 pomiarów), co wywołane jest zarówno stanem zachowania skał w odsłonięciach (strefa hipergenezy), jak też różną mikroszczeli- nowatością niektórych partii wapieni, silniej zaan- gażowanych tektonicznie w jądrze jednostki Bol- ków-Wojcieszów. N a próbkach tych skał z ka- mieniołomów „ G ó r a P o ł o m " i „Rochowice" po- mierzono więcej różnych parametrów fizycznych oraz własności technicznych (tab. 2). Wapienie te są utworami diamagnetycznymi, praktycznie nie- porowatymi i słabo szczelinowatymi, o wyraźnych własnościach sprężystych, o dużej twardości aku- stycznej, wytrzymałości na ściskanie i stosunkowo niewielkiej nasiąkliwości. Stanowią one znakomity surowiec drogowy, budowlany i chemiczny, lepszy od cechsztyńskich wapieni z Płuczek Dolnych.

Spośród zbadanych odmian skał dolnego kompleksu kaczawskiego podwyższone wartości gęsto- ści objętościowej charakterystyczne są dla z i e l e ń - c ó w , ł u p k ó w z i e l e ń c o w y c h , s p i l i t ó w i d i a - b a z ó w kambryjskich (tab. 1, fig. 1). Utwory łupkowe i mułowcowe ordowicko-sylurskie oraz mylonity są znacznie lżejsze i bardziej porowate od wyżej wspomnianych utworów. Spility należą do skał magnetycznie czynnych, chociaż zdarzają się odmiany uboższe w hematyt i te są słabiej magnetyczne. Niewielkie średnie wartości parame- trów magnetycznych wykazują diabazy, zieleńce i łupki zieleńcowe, są one jednak pod tym wzglę- dem zróżnicowane i tworzą kontrast fizyczny z niemagnetycznymi zupełnie łupkami serycytowo- -kwarcowymi, wapieniami i z utworami mułow- cowo-łupkowymi. Ich obecność wśród wyżej wymienionych skał może się zaznaczyć na mapach magnetycznych w formie dodatnich stref anomal- nych o małej amplitudzie oraz stref wzrostu siły ciężkości na mapach grawimetrycznych.

Osobnego potraktowania wymagają skały opi- sane początkowo j a k o keratofiry, występujące w pasie wyniesień na pograniczu rowu Świerza- wy między Wojcieszowem a Janówkiem. W świetle badań petrograficznych Pacholskiej (1975) ta 100- 150-metrowej miąższości seria skalna została uzna- na za p i a s k o w c e a r k o z o w e i s k a l e n i o w e , zmetamorfizowane w facji zieleńcowej, wieku kam- bryjskiego. Gęstość objętościowa tych skał jest zmienna (2,44 -3,06 g/cm3) przy średniej arytme- tycznej wartości obliczonej z 755 pomiarów wy- noszącej 2,68 g/cm3 i porowatości 1 - 2 2 % . Naj- wyższe wartości a charakteryzują piaskowce z odkrywki na górze P o l a n k a koło Wojcieszowa, w których Pacholska (1975) stwierdziła piryt w ilo-

ści 1 , 5 % ° r a z hematyt zajmujący d o 2 , 7 % obję- tości skały. Zróżnicowanie wartości Pw jest prze- jawem silnie zaawansowanych przemian hipergenicznych w badanych odsłonięciach (kaolinizacja, rozkład hematytu itp.). Własności magnetyczne tych skał nie były badane. W tabeli 1 omawia- na seria skalna została wyróżniona j a k o metapiaskowce.

Utwory metamorficzne dewonu reprezentowane są przez łupki łyszczykowo-kwarcowe i krzemionkowe, o średniej gęstości 2,63 g/cm3, oraz kwarcyty, dla których średnia wartość a wynosi 2,71 g/cm³. Zwraca uwagę duży rozrzut wyników ozna- czeń tego parametru w obydwu badanych od- mianach skalnych (2,33-3,15 g/cm³). Brak jest danych o własnościach magnetycznych omawianych utworów. Jak jednak wynika z opisów petrograficznych łupków, mułowców i piaskowców sylur- skich i dewońskich jednostki Rzeszówka-Jaku- szowej, obecność większych ilości serycytu, chlo- rytu i pirytu może wywoływać słabe własności magnetyczne tych skał (Baranowski 1975; Urbanek et al. 1975).

Serie osadowe karbonu wykazują znacznie mniejsze od utworów dewońskich (a także star- szych) wartości a i często bardzo dużą porowa- tość, maksymalnie d o 3 5 % (tab. 1). Takie zróż- nicowanie tych parametrów charakterystyczne jest zwłaszcza dla zlepieńców, o zmiennym składzie otoczaków złożonych ze skał magmowych, metamorficznych i osadowych, o zmiennych warto- ściach omawianych własności fizycznych. Serie zle- pieńców i łupków tego wieku są mało odporne na wietrzenie, stąd zły stan zachowania skał w odsłonięciach, p o w o d u j ą c y trudności z pobra- niem odpowiednich próbek d o badań parametrycznych. Sądząc z przedstawionych danych (tab. 1, fig. 1), średnia wartość gęstości i poro- watości omawianych skal jest bliższa odpowied- nim danym dla utworów permo-mezozoiku niż dla wcześniej omówionych serii skalnych. N a gra- nicy dewonu z k a r b o n e m dolnym następuje nagły spadek gęstości skał (średnio z 2,67 d o 2,53 g/cm3) oraz wzrost ich porowatości (nierzadko d o 3 5 % ) . Utwory permu, choć b a r d z o zróżnicowane lito- logicznie, mają zbliżone i mało zmienne wartości o wynoszące 2,55-2,58 g/cm³. Lżejsze są wystę- pujące lokalnie tufy porfirowe i ryolitowe (2,40- 2,44 g/cm³) oraz ignimbryty ryolitowe (2,34 g/cm³), o największej porowatości (do 1 9 % ) spośród wszystkich skal permskich (tab. 1, fig. 1). W a - p i e n i e c e c h s z t y ń s k i e z rejonu Płuczek Dol- nych wykazują, p o d o b n i e jak wojcieszowskie, bardzo słabe własności magnetyczne, znacznie bar-

(9)

S T U D I U M PETROGRAFICZNE G Ó R K A C Z A W S K I C H 69 dziej jednak zróżnicowane i mniejsze od tamtych

skał węglanowych wartości gęstości, parametrów sprężystości, wytrzymałości na ściskanie; są także bardziej nasiąkliwe i wykazują większą ścieralność (tab. 2). Wiąże się t o z ogólnie znacznie więk- szą porowatością serii węglanowej cechsztynu niż k a m b r u dolnego i brakiem przejawów metamorfizmu w utworach permskich. Są to skały o wy- raźnie zaznaczonej anizotropii prędkości fali pod- łużnej (k = 1,01-1,35), którą wywoływać mogą ce- chy teksturalne tych wapieni, jak np. rytmicz- ność wytrącania materiału o różnej frakcji ziarna lub przewarstwienia substancji ilastej. Ale także mikroszczelinowatość, zwłaszcza rozwinięta w uprzywilejowanym kierunku, może powodować znaczny wzrost wartości wskaźnika anizotropii prędkości (tab. 2). Osady permu dolnego, głównie zlepieńce i piaskowce, nie różnią się uśredniony- mi wartościami o i Pw od utworów magmo- wych oraz mają własności magnetyczne zbliżone d o latytów (tab. 1). W przypadku m e l a f i r ó w własności te są silnie zróżnicowane (tab. 1, fig. 1), a wyniki p o m i a r ó w 96 próbek tych skał z ka- mieniołomów w Świerkach, Głuszycy i w Grzę- dach Górnych ujawniły obecność hematytu o tem- peraturze Curie 670° C, który wywołuje małą po- datność i pozostałość magnetyczną melafiru przy dużej stabilności pozostałości magnetycznej (Mi- zeracka 1981). Oprócz hematytu występują także magnetyczne wodorotlenki żelaza, o niskich tem- peraturach Curie i małej sile koercji, których zmienna zawartość w skale może powodować znaczne zróżnicowanie wartości x oraz In. Więk- szość omawianych skał wykazuje na ogół wartość współczynnika Q 1, ale nie uzyskano dużej zbieżności kierunków namagnesowania badanych melafirów. Jak podkreśla cytowana autorka, zróż- nicowanie tych kierunków w skałach pochodzą- cych z 3 wymienionych odsłonięć, zwłaszcza w od- niesieniu d o szerokości geograficznej, może być spowodowane tektonicznym przemieszczeniem skał. Z d a n i e m a u t o r a t r u d n o jednak wyklu- czyć wpływ procesów wietrzeniowych, doprowa- dzających d o rozkładu minerałów zasobniejszych w żelazo, a także powstania wtórnej, chemicznej pozostałości magnetycznej, o zmiennym kierunku, której nie udało się usunąć całkowicie w wy- niku rozmagnesowania skał zmiennym polem magnetycznym.

I g n i m b r y t y r y o l i t o w e są skałami b a r d z o porowatymi, o mniejszej od wyżej omówionych skał wylewnych gęstości i magnetycznie mało zróżnicowanymi, podobnie jak latyty, które są jednak od nich cięższe (2,56 g/cm³) i odróżniają

się małą porowatością ( 2 % ) . Wyniki badań sta- bilności magnetycznej tych skał wykazały (podobnie jak w przypadku melafirów) niewielką zbież- ność kierunków pozostałości magnetycznej, na ogół mieszczącą się jednak w przedziale zmien- ności wyznaczonym dla melafirów z odsłonięcia w Grzędach Górnych, różnym natomiast od kie- runków wyznaczonych dla tych skał z odsłonię- cia w Świerkach (Mizeracka 1981).

P o r f i r y charakteryzują się gęstością i poro- watością zbliżoną d o wartości oznaczonych dla melafirów (tab. 1), różnią się od tych ostatnich niewielkimi własnościami magnetycznymi oraz wartością współczynnika Q < 1, co świadczy o nie- stabilnej wartości pozostałości magnetycznej. Kie- runki In są mało zbieżne, jednak zastosowane rozmagnesowanie próbek metodą termiczną roku- je nadzieje na uzyskanie węższej strefy zbieżności,

porównywalnej z wynikami badań wykonanych dla innych skał wylewnych.

Utwory pstrego piaskowca są o blisko 0,1 g/cm³ lżejsze i bardziej porowate od osadów triasu środ- kowego. Zwraca uwagę b a r d z o duże zróżnicowa- nie gęstości (1,82-2,85 g/cm³) i porowatości ( 1 - 9 % ) serii węglanowo-ilastej retu. Średnie wartości tych parametrów dla triasu są zbliżone d o odnośnych danych dla permo-karbonu (tab. 1, fig. 1).

Osady kredy G ó r Kaczawskich są ośrodkiem fizycznym odmiennym od wcześniej omówionych i charakteryzują się niewielką wartością gęstości (średnia 2,34 g/cm3), dużym jej zróżnicowaniem (1,83-2,63 g/cm3), a także zmienną porowatością (1-39%)-

Sypkie i słabo spoiste skały trzeciorzędowe i czwartorzędowe, występujące fragmentarycznie na badanym obszarze, wykazują średnią gęstość 2,07 g/cm3 i b a r d z o zmienną porowatość w gra- nicach 1 - 7 0 % . Należy jednak pamiętać o zastrze- żeniach co d o metod tych pomiarów wymienionych w rozdziale poprzednim.

Własności magnetyczne b a z a l t ó w z G ó r Ka- czawskich i najbliższego ich otoczenia (Męcinka, rejon wierceń Y/II i inne — tab. 1, fig. 1) natomiast wskazują, że są to skały magnetycznie czynne, o wysokich i zróżnicowanych wartościach podatności ( 3 8 5 - 7 0 0 0 - 4 - t i • 1 0 "⁶ SI) oraz pozo- stałości magnetycznej i współczynnika Q, który w większości przypadków jest znacznie większy od jedności. Zmienna jest także gęstość (2,78- 3,16 g/cm3) i porowatość (0,1-11,1%) tych skał, przy czym wyższe wartości tego ostatniego parametru są związane głównie z obecnością wakuol, często pozbawionych treści skalnej. Jak wykazały badania paleomagnetyczne Mizerackiej (1981) oraz

(10)

4 ś ~ a & i i .a £ s J c >

> u² S S .³ -

. ' 5 j l l

3 H ^ .D

A s - i s 5

5 - \ I i; I -ft -8 "8

* I i « : - a i

:| ; J i£ i' '§• $ - * u V^rl

£ 2^a 'S I ,¹

» \ S tr . 3 v. f " \ g ;s2 > Mt II W 3 „ ¹ N "

I 5 I^C 1 ] 5 S

\ I - l i K J 2

\ " S & 2 , 3 \ n i. - 3 ^ a 1 » V » S -K "5 s - « £ / fe »-e i s. S i . _ j! 2 i ^A .. » i a ™ ~ | j i u

s ' , -i l a l . . - 1 1 i " M I i

•u O i Ł = , 8fc 1 1 1 1 - 1 12

s a » e. i a i S ? f ~

^ 8 * - B - i 2 8

•y I0 U' . C • i J£ ^N * = ~ 5 I

•S & 'E a - "8 . 1 1 a-1 = i S S « f 8

- 8 I ° 1 ;

1 5 1 1 i 1 1 i * ° _s " _ o ? £ "Ł i - a. -g ,⁵ = ²1 a i | o §

O * - " a 2 * K a

w 3 = .S s c d u go-

* i 'i J s x i s | i

• r O -c n i o <" i ;; m *

"8- ^ I -⁰ ń¹ 2 8 <= .. I .J o - s^N i 2 i € i & : js 1 1 i i . g iTs f •§ * S³ = f % '

£ E .1 £ - 2 S - # I

™ 'S -3 :»K ~ iv -c t» 3 * sL •»? ? ¹ » 7! 3 | . i i.

e i ^ i j O ' E S S '

\ § | i i i ł i l l - i

£ -3 * ~ „ S ° •• e- o ' -g -a = i ja a •= « |

> .j, -a N E¹ 'S g c 'g^Ł ' 5 'S V O H 3 3. » I ». .. b - CL " O

._ * 3 JJ s ? £ S u s r » j 1 1 g. i & ' t

•2 i u % a g s u -3 O - - > I b 7 w- Ml 3 'J - 'i» 1 . i ;

C i O i S

° .2 g^u -CS £ ^ N u 'B I I ' i' o I | i § « c: M «i h w t O •£ - o 2 « _ u N &

t/5 S>: " a s jź E S S ^ I

00 g § -g , = - % i 5 Ł s r S - ^ | 3 1 S f l' 1 * «^> 1 ^ | J S g5 i: « Ł - O i ¹ & I j I »

06 1 r; I i O I :

1 I = ™ O O

.: & - . 3 0 } .s s - v I 6 .. 1

2 Ł "śa s ° u o 2 £ .2 a o a "S w 5 ¹ E - J2 2

•o C -O - O o ^

•s S £ | s y i I U S » « ' 1 "

( f i | ' o: i,"

, O 'g o 5 .. .2

I 'g - a ' ^ - S

i t - I . M ; 3 | _• b,

y a ^ JC —

* I e S ^ S

§ - ri * .2 3 I s

"S "Ć? . . « 3 Mi 'g "5 e 3 3 S "" •=

- "7 3 s ; i 1 1

¥ , " I i' I 'l -

^ s - a i

| 5 " • • § 'g 1 &

- s I i s i Ł;

i I 3 .3 xr . -=

- Ł ' u -J =: I

™ - ! s - » ' » ^ .2 2 - i 5 2 * - - S i o - c a> — c ~

« ^ * - - ^ J 0 = ń 1 u 8 § -g.

(11)

S T U D I U M PETROGRAFICZNE G Ó R K A C Z A W S K I C H 71 a u t o r a (Jaworski 1974b), nośnikiem namagneso-

wania tych skał jest tytanomagnetyt i magnetyt.

Bazalty kaczawskie powstały w okresie oligocen- miocen, w trzech etapach, i dają się korelować z bazaltoidami z Winnej, z Góry Św. Anny i z Graczy.

O s o b n e g o omówienia wymagają bazalty i ich zwietrzeliny stwierdzone na znacznym obszarze między Złotoryją, Jaworem i Legnicą (otwory wiertnicze nr V/2-VII/4, fig. 2). W y j ą t k o w o inten- sywny proces wietrzenia tych skał, który w skraj- nym przypadku doprowadził d o powstania kilku- dziecięciometrowej miąższości zwietrzeliny (intere- sującego surowca dla przemysłu ceramicznego), spowodował nigdzie nie notowaną w bazaltach sudeckich zmienność ich własności magnetycznych (x < 1 0 0 0 - 4 - 7 T - 1 0- 6 SI, In = (480-5930)-4• ic•

• 1 0 "^{1 0} T), gęstości (1,88-3,09 g/cm³) oraz po- rowatości ( 1 - 5 3 % ) . Zwietrzelina bazaltowa wykazuje p o d a t n o ś ć magnetyczną (100-1000)-4- n-

• 1 0 "⁶ SI, ale z reguły wyższą od bazaltów war- tość pozostałości magnetycznej (Mizeracka 1981).

Nośnikiem namagnesowania omawianych bazal- tów i zwietrzelin o nienaruszonej strukturze jest

najczęściej tytanomagnetyt, rzadziej magnetyt i maghemit, w zwietrzelinach najbardziej przeobra- żonych pojawia się getyt,

Z powyższego przeglądu własności fizycznych głównych odmian skał budujących obszar G ó r Kaczawskich wynika, że oprócz zmienności składu mineralnego wpływ na wielkości omawianych pa- rametrów m a stopień metamorfizmu tych skał, zwłaszcza jpdnak stan ich zachowania w strefie hipergenezy. Zjawisko to uwidocznia się na ma- pie gęstości utworów przedczwartorzędowych (fig. 2). N a ogół utwory należące do „formacji" pochodzenia osadowego wykazują mniejsze gęstości i własności magnetyczne niż skały na- leżące d o „formacji" wulkanogenicznej dolnego piętra tektonicznego tych gór. Zróżnicowanie gę- stości w obrębie jednej odmiany skalnej jest jednak najczęściej przejawem nierównomierności rozwoju procesów wietrzeniowych. Obszerniejsze d a n e na temat wpływu czynników hipergenicznych na przeobrażenie głównych minerałów sudeckich skał zasadowych i ultrazasadowych oraz zmian ich własności fizycznych i geochemicz- nych zamieszczono w pracy Jaworskiego (1972).

C H A R A K T E R Y S T Y K A P E T R O F I Z Y C Z N A G Ł Ó W N Y C H J E D N O S T E K T E K T O N I C Z N Y C H G Ó R K A C Z A W S K I C H

R o z p a t r u j ą c zmienność własności fizycznych utworów poszczególnych pięter tektonicznych G ó r Kaczawskich w kierunku pionowym (fig. 1) łatwo dostrzec, że utwory b u d u j ą c e z a r ó w n o dolne ( e o k a m b r - k a r b o n dolny), jak i górne (karbon górny-miocen) piętra są fizycznie niejednorodne, a granica między nimi nie pokrywa się z gra- nicą petrofizyczną, gdyż średnia gęstość skał kar- b o n u dolnego jest bliższa wartości tego parametru dla utworów permo-mezozoicznych niż star- szych. Jak j u ż wcześniej wspomniano, gęstość łupków radzimowickich i metamorfitów „formacji"

pochodzenia osadowego jest zbliżona ( ~ 2,65 g/cm³) i niższa od er „formacji" kambro-sylur- skiej pochodzenia wulkanicznego (2,77 g/cm³).

Skały osadowe, piroklastyczne i m a g m o w e permo- - k a r b o n u oraz sedymenty triasu tworzą w obrębie górnego kompleksu tektonicznego kaczawidów stosunkowo jednolity ośrodek fizyczny o średniej gęstości 2,53 g/cm³. Wyżej leżące osady kredy wyróżniają się w obrębie tego kompleksu tektonicznego niewielką średnią wartością gęstości — 2,34 g/cm3. Najwyższą wartość tego parametru stwierdzono w bazaltach (2,99 g/cm3). Ten skom- plikowany w pionie obraz rozkładu mas skalnych o różnej gęstości utrudnia interpretację geologicz-

ną m a p grawimetrycznych, szczególnie w SE czę- ści G ó r Kaczawskich, o najintensywniejszym za- angażowaniu tektonicznym metamorfitów i mag- mowców dolnego piętra tektonicznego.

Planarny obraz zmian gęstości objętościowej na obszarze G ó r Kaczawskich wykazuje w ogól- nych zarysach związek z budową tych gór, co przejawia się zarówno w zachowaniu głównych kierunków strukturalnych, jak i w zarejestrowa- niu stref gęstości związanych z poszczególnymi jednostkami tektonicznymi wyższego rzędu, a tak-

że niektórych granic z sąsiednimi jednostkami tektonicznymi (fig. 2). Obszar północnego i po- łudniowego pnia G ó r Kaczawskich wyróżnia się na ogół spośród jednostek otaczających znacznie wyższymi wartościami gęstości. Maleją one w stro- nę depresji północnosudeckiej oraz rowów Świe- rzawy i Wlenia, a więc w kierunku spadku czę- stości występowania zieleńców, wapieni wojcie- szowskich i łupków zieleńcowych, jak można wnio- skować z pracy Górczycy-Skały (1977). Strefy o najwyższych wartościach gęstości pokrywają się z zasięgiem wychodni zieleńców i łupków zieleń- cowych jednostki Dobromierza i Cieszowa, które n a j p r a w d o p o d o b n i e j wykraczają w kierunku N E poza uskok przedsudecki. Utwory dolnego kom-