O możliwości występowania złóż bituminów w zachodniej części jednostki dukielskiej w polskich Karpatach Wschodnich

UKD 553.981-.M2:551.243/.244:551ml3/.781(438.2421---13)

AndrZiej śLĄ0.zrK2A

o

bituminów w zachodniei

iednostki dukielskiei

w polskich Karpatach Wschodnich

WST~

Obszar j,edJnostk,i duikielskiej nie ,był do tej POtry 'Objęty dn:tensywniej- szymi pracami poszukiwawczymi bitumitnów. Prace 'takie z lPo~yśJmy:m

rezultatem prowadzone ibyły jedytnie w -Ropiance, w brzeimej części płasz­

CZQW.iny magu:rSkiej (iB. Teisseyre, 119l3i2),bezpośrednio lIla południe od j'ednos:bki duadle'lsIkiej, .oraz lIla fałodzie Mrukowej - Folusza, leżącym lila

Z€wnątrz nasunięcia C'ergowSkiego.

Szczegół'Owa .analiza budowy geologicmej oddnika jednostki dukiel- skiej pomięd:zy Wisłoki€m a lPasmem Piotrusm sugeruje, że w tej części

jednostki moŻllla spodziewać się występowania złóźlbitummów. Wskazuj,e na to obecność: a) ogniw piaszcżystych, mogącyc!h odg1rywać -rolę k'Oleikto- rów,' b) !korzystnych struiktur geologiczmych, c) przejawów biltuminów.·

'ZARYIS BUDOWY GtEOLaGroWEJ ZACHODNIEJ CZĘŚCI

J1EIDNosT.Ia

Stra-l1;ygrafia. W hudowie omawianeg'O odcinika jedn'Ostki du- kielSkiej !biorą ,udział osady .r€!Prezen:tujące gÓlmą kTedę i paleogen. Naj- sta,rszymi warstwami uikawjącymi Si]ę napowierzchni są warstwy ino- ceramowe () miąższości ok. 12100' m. Na pograniczu - między waJrstwami inoceramowymi a leZącymi wyżej' warstwami hieroglifowym] - irozwi-

nięta jest !k:iJ.IkudziesięciO'IIl.etrowa seria o IPrzewadre łujJ)lk6w, którą mOż­

na - -z jedJnejstrony - pa-ra1eHoować 'z wail"stwami z .Majdanu, a 'z dru- giiej ...:....-. 'z w-arBtwami ze Swiątftrowej. (H. Ju1ikie:wicz, P. Kamkowski, 195'9).

Wa,rstwy hieroglifowe tworzą serię Q miążswści ok. 5QO m, ikltórą dzielą

na d'Olną, środJkową i górną dwie występujące lokalnie :wikłaJdIkiJ pstrych

łupków. W góm,ym oddziale warstw hieroglifowych rozww1ęty j-est gruby (ok 00 m) pailciet lPiaSkowców iPl'Izybyszowskicih. 'Warstwy hieroglifowe

kończą się marglami glOlbigerynowymi, powyż€j ik!tórycll irozwi!l1iięty jart

KlWMtalnłk GeoLogiczny, t. 14, nr 2, 1l.Q'10 il'.

o możliwości występowania złóż bituminów

kompleks piaskowców !Z MszaJDki. GłÓWlny ich rozwój zaznacza się w po-

łudniowo-zachodniej części jecłnos1Jki, gdzie osi;ągają miąższość ok. 200 m, ku NE miąższość ich spada do ikillkwnastu metr,ów. Leżąc,e wyż-ej wao:-stwy menilitowe il'e.prezenJtowane są !przez: 1) margle podoel"gowskie, 2) !pias- kowce cergowSkie, które wylkliJnoW!Ują siJę ikupołudniowi i IPr-zechOd:zą

w serię łupkową, stanowiącą iIlajmłods7Je ogniwo w poŁwdniowej części

jednos1Jki duikielSkiej, 3) łupk:i. menilitowe, lIlie występujące już w południo­

wej części jednos1Jki. Warstwy 'krośnieńskie o ,rozwoju qup!kowo-piaskow- cowym stanowią lIlajmłodsze ogniwo w półnoonej :C'zęśd! omawianej jed- nostki. ,

T e k t o n i ik a. W omawialIlej części jedJn.ostiki dukielskiej wy~óżnić można dwie pod:jedlIlostki: 2JeWlIlętrmą ora-z wewnętrmą, różniące się sty- 'lem -tek1tonircznym. PodjOO!nos1ika zeWlIl.ętr.ma, /będąca Ihrz~ną częścią jed- nostki dukielskiej, '21budowana jest w rejon.i.'e Jaślisk z wąskie,go 'wy-

piętrzenia- warstw ihieroglifowyclh i nasuniętej lllańSkośnie sreroikiej synikliny,wype]Inionej warstwa-mi !la-amieńskimi ~. Wdlowia.rz, \193-0). Ku zachodowi .to wąskie brzeŻlIle spiętrzen:Le przekształca się w płaskie lIlasu-

nięcie Cergowej 'Góry, a dalej przechodzi w stromy -złuskowany !fałd Skal- nika. W TejOiIlie Desznicy linia lIlasunilęcia ginie 'WŚr-ód warstw kIrośnień­

skicłl. Podjednosiika wewlIl.ętrma :z1budowalIla jest z killku kulisow.o lIla sie- bie ponasuwalIlych i leżącycih lIla ogół lPłasko tfałdów J(1H. TcisseY're, 1'932).

SERaJE P!;4,.Sl2lOZY'S'IlE MOGĄCE SIl'AiNiOWIC KOUlKTORY DLA BoLTU1MI!NóW

W profilu stra:tytgrafilcmym omawiaDJego obsza,ril występuj-e kilka .ogniw piaskowcowych poBiadającyc!h -warunlki do akumulacji ropy nafto- w-ej.

1. SeTia gruboławicowycih iP!iaskiowców występująca w wyższej części

warstw inoceramowych w:rejooie J.aślisk. Jest to lkillkudZiiesięciomebrawy

kompleiks piaskowców ,gruboławioowych i g-ruboziamistych. U jerruną cechą

tych piaskowców jest słaba ich !porowatość pierwotna, wynikająca z sil- nego scementowania spoiwem ilasto-wapnistym. !Można jednak spodzie-

wać się występowania w nich porowatości i pr2Jejpu8zczalności wtórnej, podo:l:mie jak w przypadku złoża Ropia!llJka.

2. KOiIIliPleks piaskowców przyibysoowskich, ikWry może mieć du'że

znaczenie jaiko ewelIliwalny ikolelkltior bituminów. Miąższość teg.o 1lro!Il[p'leksu jest zmieJ1!I1a, w jpÓłIIloonej części jednJosVki druJkiełSkiej wynosi !kilkadzie-

siąt metrów, a w południowej dwieścile kilIkadziesiąt me1n'ów. Reprezento- wany j'est przez grulboławioowe piaSkowce izle,pieńce o spoiwie ilastym, ilasto-wa.piennym bądź i'lasto-!krzemionkowym. Niiekiedy są one słabo zwięzłe i rozsy:pują ~ię lIla piasek. C2lęŚĆ piaskowców pr.zytbyszowskidh wy- kazuje du'że podobieństwo l'i'tologicm'e do piaSkowe,ów cięż'klOwic!kich ..

3. Gruboławicowe piaskowce z MszanJki, ToowilIlięte lIla pogra.nic2lU warstw ihierQgUfowych i me:nilil1iowych. Miąż8z.aść tego kompleksu waha

się od Ikillkrunastu do lk.i:1llruset metrów w wewnętrznej części jedlIlos1Jki. du- kielskiej. Spoiwo ich jest ilaste, ilasto-wa.pniste lub ilasto-klrzemilonJkowe.

Odmiany ilaste c!h.a-raikteryzuje lIla. -ogół dość di(jbra porowatość, natomiast

p~zy piaskowcach Q spoiwie ikrremiOQkowym należy lic:zyć się jedYlIli'e z porowatościlą wtór.ną.

Andrzej Slączka

4. Piaskowce cer;gowSkie stam.owilące najwyższy kompleks piaszczysty na omawiam.ym oddIl!lru j'edJnostlki dUJkielskiej. Są one :na Iterenie pala

m~ftowego Mrukowa. i Fo1usz tlw}€ikltorami bituminów. OgniIwo 1;0 osiąga miążswść do 300 m w części półnoonej jedJnos1Jki dukielskiej. Ku połud­

:niowi piaskowce te wyklinowują się zu~ile. Jest to seria piaslwwców

gruboławicowych, średni.oziarnistych, o spoiwie ilasto-wapnistym, pTZe- kla:dana ·łUipikami marglistymi. Piaskowce te charakteryzuje niska· na ogół porowartość pierwotna.

PRZEJ1AWY BITUMINÓW

Powierzchniowe wystę/P'owanie ibItuminów w zachodniej części jed- nostki dukielSikiej .arazw jej ,QJajlbliższym sąsiedZltwie 'znalIlie było już od dawna I(J. Noth, 1'91:7; J. Grzybowski, l'9Un. Qlbja'wy te grupują się przede wszystkim na linii nasunięcia wewnętrmej części· jednos1:ikidukielskiej

nazewnę'trzną·

:WystępOlWaII1ie iP'OWie,r2lChniowych wycieków ropy stanowiło podstawę

do rOZJpOCzęcia', j€S2lCze ,w uibiegłym wieiku, ;prac posZUJkiwa,wczych. Hrace te jednak nie objęły samej jednostki! dukielskiej; ale hl"reżmą część jed- nostJki mag.wrskiej, Igdyż zło:he :ropy i Igazu stwierdJrono w Ropiance (H. T,ei- sseyre, 1'9,31). Zloż'e to ma charaikter s2lCzelilIlowy, n±eregularne horyzonty ropy występują w silnie spękanych warstwach im.oceramowych. Cechy

złoża oraz budujących je skał wskazują na migracyjny charakter bitumi- nów. ROIPa ta mogła przYiPuszC'zalnie 1P000hodzic z Jednostki dukielskiej,

podścielającej j'ednJostkę magurSlką. Ze względu na szc:relinowy charakter

złoża produikcję cechowały począ'1lkowo dO\ŚĆ du±e wydajności, szybko jed- nak zmniejszające się. Niewiel!kjje złoże ropy :w brremym spiętrzeniu płaszczowilIly ma:gurskiej stwierdzono również na ISE od lRopianlki. N astęp­

nymi lPOlami naftowymi, odlkrytymi już w la'tacih powojeooych, były pola naftowe Mll'wkowai Folusz, 'związane z fałdem -IMl"Ulkowej - IwJi (A. To-

karski, 194!6, J. Wdowia:rz, 19,48i). Są to złoża: typu $tr~tulralnego. W aku- mulacji węglowodo'rów istotnąrQllę odgrywa podłuŻlIla dyslokacja 'biegną­

ca W2lCUUŻ iałd,u oraz. :płaszczyZlua nasu:nięcia malgurskiego.

W złożach tych hory2lOntami rop<mOOuymi są piaSkowce cergowskie silnie na ogbł ,spęikane, co pozwoliło mimo słR!bej pa-wpus2lCza1ności i! po-

rowatości pie1rwotnej tych piaskowców na migracj'ę i koncentr.ację węglo­

wodorów. 'Podolbnie jak na ;zIDżu Ropianlka i to 'złoże cechuje dość szybki spadek produlkcji poszczególnych odwiertów.

Z aIIlalizystriulkJturalnej 'zachodniego odlcinka jednostJki dukielskiej wy"::

uLka, że w okolicy J aŚllisk występuje killka struktUa:-, w których istnieją

:dogodne war.ulIlikil do ewentuallIlej akumulacji ibituminbw. Są to: a -

brzeżne spiętr,oo.nie jediIlostJki duikielskiej, ił> - wtórnie sfałdowana synildi- na J aśliSlk, c - !porudniowa część synlkHiny Jaś1isk, ukryta :pod. n,asutnię­

ciem fałdu Kamilenja, d część fałdu Ka:mienia 1eżąoo-pod :nasumęciem

jednostki magurskiej.

_3

~10 ~11 ^p~.

',Y: 1

EJ _'

_{. '} ··

_.

_.

0

~

. '. ' . '. .

...$ 16

Fi:. 1. Szki'c tektoniczn,y uachodnd.ej części j.edi1ostk:i dUJkielski€j oraz fałdu Mr,u!mw€j - Folusza wg H. T€i.sS€yr€',a, A. Tok'a.rśkiego, J. Woo-

WliaJI"Za i A. Ślącz.k:i

T€ctonk sk.etch oif th.e· western part ,of the ,Dufkla unit .and the Mrukowa - Foluiz fold, according :to H. T.eisS€yre, A. TOka.rski, J. Wdo- wwz and A. Ślą czka

1 - wa,rsbwy ~roOśndeń.skie, 2 - wa,r5twy ,pMejściowe, 3 - łupk·i menHitowe 2 rogowcami, 4 - piaskowce cel"gowskle, 5 - łupki eer,gowskle, 6 - margle podcergo.ws·k1le, 7 - 'PIaskowce z Mszarniki, 8 - warstwy hler.ogllfowe, 9 - plaSlrowce pr2ybyszowSkt'e, 10 - !rupkl pSltre, 1'~ - warstwy inoceramQWe, nie r02d?;lclone, 112 - waTsbwy c.lśnlań.skle, W - W8'T6twy łupkOWSkie, 14 - Jlinde Irlssunlęć jed.n06tk! 'dJUikliEilskiej ~ magursklej, ,115 - !JInie nasunl\ęć d·ru-

goro:ędnych, 16 - llJinJ.a prze'kr-cOu, 1'1 - obsury per~ktywi'CZne; fałd Fol'\l&Za - IMr.u'kowE!j: Ok - warstwy krośn1eńskle, Okm - wa'rs.tv<.'Y przejściowe, Om -. łu;p'k! manlU'towe oz .rog<low,cami ('r), Ole - łupki eergowskdoe, OC - pla&kowce cergO'WSkJe, Eh - waonstwy hleroglli.t.owe

l - KJrosn.o Beds, '2 - translltion beds, 3 - menI!Jlite shales wlth hOl'ln&tones, 4 - cergowa sa.ndstones, 5'- Cer,!l'ow.a sha'les, 6 - sub-'CergOlWa marls, 7 - sand!1tones kom MszalIlIka, 8 - HJerog'ly,pohdc 'Bed.s, 9 - :Przybyszów Beds, 10 - var1egated &hades, U - lIlon~ubd.lviJded InoceraanuB Beds, JI2 - Cisna Beds. l~ - If,U'Plków Beds. ilI4 - 1ines of oveTthrUBts of both DuIk[a and Mag.tlira Unl\ts, '1'5 - llnes <lot secorula'l'y ovenllhrusts, 16 - 1dne ol cross' Sectlon,

r]f7 - perspeotil.v~ wreas; FoLusz - !M:f'ukow.a f'd1d; Ok - KJrosno Beds.. OkrP - tra.nsltlon l)ę(Is. Om ~ męnLtltę ~hłllę$ wi1h pol'lll$tones (x).' OłC_

Cet'lgoaw'll t$bales. OC - Cergowa ~anóśtones, Eh - Hlęwgly-pllo1c ~~ .

o możliwości występowania złóż bituminów 347

'Brzeżne spiętrzenie jednostki dukielskiej. W pół­

nocnym O'brzeZeniu synlklinJOrjum jaśliskiego warstwy krośnieńskie !Uległy

zlulimeniu 'W stosulIliku do sta,rszego podłoża i· dochodzą ibez~p'ośredJnio do

~arstw hieroglitfowych, iktóre hudują strefę brzeżiIlą ('Ug. '2).

, w

MPTzeczna !kulminacja, która· występuje;na ,północ od JalŚlisk. IWomawia- nej ,gtr·efłe .złoża· węg,lowodorów mogą występować już ma głę'bdkOlŚci nie

większej lliiiŻ 8'010 metrów - w piaskiowcach cergowskich, głębsze hory- ronrty mo.gą być związame z piaslkowcamii z Mszami i piaskowcami przyby- szowskimi.

sws

A

200

WOLA MINA

Jasiorka

NEN

8

o~~~~~~~=-~~~~~--~--~--~--~~~?--­

-200 -600 -1000 -1400

Fig. 2. l'!rz.ekr6j ,geologiczny .przez synik:1ino.rium jaś1dskie GeoLogieM ,cross sec1lion tJrol\lgh thie J,aślis:ka sYiI1cldnOl1ium

Ok - wa·rstwy 'k!roŚllleńskie, om - ł1llPkI menUittowe, OC - .~askowce cergowskie, Olc - lUjplk! .cergowslde, Opc - nNITg~ tpOdce.rgOWlllk.le, Omsz - lPiaskowce z Ms.zan- kI., Eh - warstwy hlerogli.fowe, EP - plask·O'Wce ,przy!byszowslcie, Ki - wa,rstwy InoceramOlWe

Ok - Krosno Beds, Om - men.tlite ·shales, OC - Cer·gowa sallldstones, Ole - Cer- gowa Shales, Opc - SUb-Cergawa ilIlaJIlls, Ornsz - sand.stones f.rom MszBlllka, Eh - HJleroglyphlc Beds, EP - Przybyszów sandst,ootllS, KI - Iirloeerrunus Beds

W t ó r n i e s f a ł d o w a n a s y n k l i III a Jaś l i s ik. W synkli.no- dum jaś1iSlkim, ·z;budo'Wanymz wtórnie sfaMowanycih wall"Sitw kmśnień­

skich na [pierwszy plan wybija się aJIltyklina z warstwami menilitowymi w jądrze, która leży na [pIOłrudlIlie od Posady Jaśl:iSk.iej {fig. 1 i 2). Wanty- klinie tej, już na głęJbo!k<AŚciok, 2;510 metrów, pod przykryciem warstw men.iHtowych,iktóre odgrywają tu rolę iwla tora, powinny występować

piasikowce C€l'g,owskie. ·Ponadto jaiko horyZlOnty roponośne należy brat pod

uwagę piaskowce z Msmniki o['a·z piaskowce przybyszowskie. Te {)stBJroie, jak wynilka z ana.Uzy tej struiktury, iUi'e powiinny występowa{! głębiej niż

1'300 m.

Po ł u d ^I[l. i o w a c z 'ę Ś Ć s y n k 'li n y Jaś l i s k. Z analizy budowy

powierzchniowej fałdu lKamienia wycika,że fałd ten jest nasunięty pra- wie płasko na p~udll1tową część synkLinorium jaśliskiego. Złoża węglowo­

do~ów mogą·wystę:pować 'W seriach !piaszczystych ·tej części symlklinorium, a nasun:ię'ty, wyższy €lemen:t spełiniaiŁby rolę ek1'aruu.

348

IF a ł d K a, 'ID ie ¹¹¹ i a. Za występo'waniem· z):·óż węglowodorów pod na-

sunięciem magurskim pX21emawi:a ,oibecność zlóż ropy o charaikter21e s2lCie- linowym w Ropla1l1Oe, ropa ta może .m~growaćz Ikolelktorów, !które znajdują się iW j'ednostc,e dukielSkiej.

Oddział KeTopacki instytutu Geologli.czn~o

Kraków, ul. Grzegórzecka 81

Nadesłano dnia l2ii marca 1969 !r.

PISMlENNICTWO

JURKJIEWICZ H., KARoN1KOWSlKID iP. 1(1959)0 - O wieku warstw ino·ce'ramowych

pŁaszczowiny rmagua:silde'j w omoLicy Go'l"lic. Aota geoJ.. pol., 9, p. 17-54, nr 1. 'W,arszaWla.

GfRJZ'YlBOWSIK'IJ. (119119) - Przegląd obSlzarr,6w naftOlIl!ośnych Karpat P,o.lgkich. Tow.

!I1EW!UG'E. Wwszawa.

N'OTH J. (191'7) - VIE!TTbveiiturng der Erdolzone dn den ~axpaithenllindern. W:ien.

TETSSEYlRE H. (111931) - R<OiPiJanlka, Wils1zni.a, SmereC1llle, IBarwiJnek. statY'st. n.aIJit., 6, p. 8718----13183. WIaI"szawla.

TEISSEym H. 'Cli!JOO) - 0arrys budoiWY ,geoLorgi<lznej Kar;pat [)urkielsrkoich. 'Spraw.

iPIllG., 7, lP. 319---{336, l!lJr 2. Wail"S1zawa.

TOKARSKJI A. '(19461) - ZachodnIa: ICZęŚĆ fałdu M:nukowej or,az możliwości rorpnoe te- :renów Piel:gr,zymrkd i FO!lwsza. Natllta, 2, p. 0378-385, n[" 11, p. 41~-422,

rn.r 12 .. Kraków.

W:DOWIIAR'Z ,J. 1(1930~ - SzklIC g,eologiczny Karpat pomiędzy Przełęczą Du'kielslką

la OlSŁawicą - Osławą. Kosmos [AJ, 55, lP. 67'5'---'691. Lw{yw.

WiDOWJiA!RZ J. (119i418) - 'WyniJki wierceń poszukiwawczych w Folus'zu koło G'OJ."lic.

Nafta, 4, rp. 2031-207, m-6. Kł':ak6w.

o B03MO)I{HOCTIł HAJBf'lIUI 3AJJEamR IiIITYMIlliOB B 3A1IA,l(HOR ąACfIiI ~CKoR E)UlHHQLI

B BOCTOlfllOR lIACTIł TIOJThCKHX KAPIlAT

Pe3lOMe

)];eTaJThHhli!: aHaJIH3 reOJIOI'H'leCKoro CTpoemur 'łaCTH ,[(yxe.JIbCKOil: e,IJ;HllBIJ;l>I MeJK.llY BHCJIOKOM H KpmKeM TIeTpyca lIaBO,!l;llT Ha MbICJIb, 'lTO B 3ro:ll: 'łaCTH e,ll;HHHIJ.bI MO:lKHO pacC'ł'HTbIBaTb Ha H8.JI1tołHe 3arreJKeil: 6HTyM1lltOB. Ha 3TO yxa3b1Baer cyID;ecTBoBa.IiHe: a) nec'lllHbIx na'leK, KOTophle MOryT BhlIIOJIID.lTb pOJlb KOJIJIeKTOpOB, 6)· 6JIaroITpIDITlIhlX reoJIoI'H'Iecm crpYKTYP, a TaJOKe B) npOHBJIeHllll: 6HTYMHHOB,

Streszczenie 349

YCJJOBJIH, 6JIaronpIDlTHbIe rout B03MO)KHOit aKK)'MY~ 6RTYMlIlIOB, MorYT RMeTI, MeeT!).

B: 1 - 6eperoBoM HarpOMO)l(p;emm: AYKeJThCKOii: ep;Hl{IlqhI, 2 - BTOP1l'lllO cwrro.il:. B CKJJap;KI{

CBHKJIHHlll1H JlCbJl){CK, 3 - IO)KHOit 'IaCTR 3TOit CRHKJIHRaJl){, npHKPbITOit Hap;BHBYTOit CKJJap;Koit KaMe:iur, 4 - B 1{aCTH CKrrap;KH KaMemr, JIe)l(am;eil: nop; Hap;B:KHyTo.il: 1{acTbIO e,!l;H1l~I.

Andrzej SLi\OZKA

ON THE POSSIBILITY OF OCCURRENCE OF BITUMEN DEPOSITS IN THE WESTERN PART OF THE DUKLA UNIT

IN THE POLISH EASTERN CARPATHIANS

Summary

A detai:led analysis 'of ,the ge'Oilo~ica1 structure of the .part. of the Du:k:la unit betw.een Wislok .and Piotrus range suggests rtha't in :this ;part the (}COUiIU'ence af \Some bitumen depos~ts may be expected. This is proved .by the presence of: a)llJl'€na- ceous members thart may plia'y paIl't ofpet'roliterous ,str,ata, and b) ,promisLng geological structuxes, and c) bitumen manifustation's.

Favourable 'oondHions f{)l' probable bitumen a'ccumtliartian may he expected 10, occur 1n,: 1 - the maJrgmal uphea¥1al. of !the lDuklauntt, 2 - the secondar<hly folded syncline- ,Off J'aSliska, 3 - the ,southem, part of this syndl.ine 'covered with the fold of Kamien, and 4 - the part of .the Kamien fdld, whi'oh ,rests under the overrth:r.ust of the unit considered.