Roczniki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Dział E, Nauki Rolnicze, 1947 nr 1

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

R ola fra k c ji k o lo id a ln e j ut szczerku zb ielic o u ra n jjm p rz y m a g a zy n o w a n iu s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h d la ro ślin .

T h e r o le p la y e d by c o llo id a l p a rtic le s in s to rin g p la n t n u tritiv e com pon en ts in p o d s o lized lo a m y sands.

C ząsteczki g le b o w e o ś re d n ic y 0,001 m m , w zg lę d n ie < ^ 000 2 m m są zaliczane uj g le bozn am stiuie do cząsteczek p o sia d a ją cych w ła s n o ś c i k o lo id a ln e . F rakcja cząstek o in y m ie n io n y c h in y m ia ra c h nosi nazw ę iłu k o lo id a ln e g o *).

Z d o ty c h c z a s o w y c h badań w ia d o m o , że fra k c ja k o lo id a ln a w y ­ w ie ra decydują» y w p ły w na fizyczn e , chem iczne i 'fiz y k o -c h e m ic z n e w ła sn o ści, a także i na b io lo g ic z n e życie g leby (3).

Praca n in ie jsza ma na ce lu w y ka za n ie r o li, ja k ą sp e łn ia fra k c ja k o lo id a ln a p rz y m a g a zyn o w a n iu g łó w n y c h s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h dla ro ś lin (ro zpuszczalnych w 20° „ H C i) w szczerku z b ie lic o w a n y m . Poza ty m zostanie u w y p u k lo n y w p ły w procesu b ie lic o w e g o na zm ianę s kła d u chem icznego p o zio m u e lu w ia ln e g o oraz fr a k c ji k o lo id a ln e j tegoż p oziom u, w szczerku z b ie lic o w a n y m .

Na w stę p ie należy zaznaczyć, iż z u p e łn ie ścisłe j o d p o w ie d z i na ro lę fr a k c ji k o lo id a ln e j p rz y lo k a liz a c ji s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h , w zbadanym szczerku, n ie będziem y m o g li podać. Na przeszkodzie s to i przede w s z y s tk im tru d n o ś ć w y o d rę b n ie n ia z badanej g le b y fr a k c ji k o lo id a ln e j. G lebow e cząstki k o lo id a ln e , b o w ie m ko a g u lu ją , tw o rz ą c w iększe je d n o s tk i (agre- g a ciki), w zg lę d n ie p rz y le p ia ją się do z ia rn o w ię k s z y c h w y m ia ra c h (1).

*) Nazwa ustalona przez K om isję dla U je d n o s ta jn ie n ia N o m en klatury i K la s y fik a c ji G leb przy Polskim T ow a rzystw ie G leboznaw czym w 1947 roku.

VO L. II. N. 1.

L U B L I N - P O L O N I A

SECTIO E. 4 .1.1948.

B o h d a n D O B R Z A Ń S K I

Z d o ln o ść i siła k o a g u la c ji k o lo id ó w g le b o w y c h zależy od szeregu czyn­

n ik ó w , ja k: c h a ra k te ru cząstek k o lo id a ln y c h , ro d za ju za a dsorbo w anych przez te cząstki jo n ó w , w ła sn o ści e le k tro litó w i w ie lu in n y c h p o w o d ó w (7.14)

Chcąc zatem w y o d rę b n ić z gleby fra k c ję k o lo id a ln ą , należy prze­

p ro w a d z ić ro zg ru żle n ie -p e p tyza cję , do p o je d y n c z y c h cząstek s k ła d o w y c h . R ozgrużlenie m ożna osiągnąć przez zastosow anie ś ro d k ó w chem icznych lu b przez g o to w a n ie i ro z c ie ra n ie w w odzie (1), w zg lę d n ie przez użycie szybkobieżn ego m ieszadła.

Z astosow anie ś ro d k ó w c h e m iczn ych do osiągnię cia rozgruźlenia , w tym p rzy p a d k u nie m o g ło m ieć m iejsca, b o w ie m w p ły n ę ło by to na za w a rto ść c h e m iczn ych s k ła d n ik ó w w y o d rę b n io n e j fr a k c ji k o lo id a ln e j Z ko n ie czn o ści przeto zastosow ano g o to w a n ie i ro z cie ra n ie p ró b e k gle­

b o w y c h , co je d n a k nie daje pełnego ro zg ru źle n ia (1).

N astępnie, sposób w y d z ie le n ia fr a k c ji k o lo id a ln e j, przez odszlam o- w a n ie , p rz y k ilk u n a s to k ro tn e j zm ia n ie w o d y , m ó g ł w p ły n ą ć w p e w n y m s to p n iu na zm ianę s kła d u chem icznego o trz y m a n e j fra k c ji. M ogła b o w ie m pew na ilo ś ć potasu, w apnia, m agnezu i in n y c h jo n ó w przejść do fr a k c ji k o lo id a ln e j, z częściow o z h y d ro liz o w a n y c h zło ż o n y c h k rz e m ia n ó w , R ó w n ie ż z n iko m a ilo ś ć s k ła d n ik ó w przedostaje się do w y o d rę b n io n y c h fra k c y j k o lo id a ln y c h , n a w e t z u żyte j do szla m o w a n ia d e s ty lo w a n e j w o d y (16).

N iezależnie je d n a k od p rz y to c z o n y c h , a m ogących zaistnieć, p rz y ­ czyn z a k łó ca ją cych d o kła d n e oznaczenie s k ła d u chem icznego fr a k c ji k o lo id a ln e j g leby, o trz y m u je m y wszakże w s k a z ó w k ę o r o li fr a k c ji k o lo i dalnej. p rz y lo k a liz a c ji s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h w glebie.

C h arakterystyka zbadanego szczerku zbielicow anego

Do badania p o b ra n o p ró b k i z p o zio m u p ró ch n iczn e g o (4-16 cm) i b ie lic o w e g o (20-32 cm ) p r o filu g le b o w e g o położon ego w Iesie G órna N iw a (p ó łn o c n y -w s c h ó d od m iasta P uław ), na p ła s k o w y ż u w y n ie s io n y m 162 m. n. p. m. (13). P o kryw a geolog iczna w sp o m n ia n e g o p ła s k o w y ż u je s t o g ro m n ie u rozm aicona . W y s tę p u ją tu p o k ła d y g lin y z w a ło w e j, g li­

n e k d y lu w ia ln y c h , p ia s k ó w g la u k o n ito w y c h , ż w iró w oraz p ia s k ó w i szczerków n a g lin o w y c h , p o w s ta ły c h z ro z m y c ia g lin y przez w o d y lo d o w c o w e . O poka k re d o w a nie w y s tę p u je b lis k o p o w ie rz c h n i, a za­

lega ona na g łę b o k o ś c i 8 — 9 m, pod p o kła d e m m a te ria łu lo d o w c o w e g o pochod zenia (12).

Podłoże dla zbadanego p r o filu gle b o w e g o s ta n o w i g lin a zw a ło w a , zalegająca na opoce k re d o w e j fa lis ty m p o kła d e m . M e chaniczny skład g lin y z w a ło w e j p rze d sta w ia się następująco: k a m ie n i i ż w iru io 0/ 0,

Rola frakcji koloidalnej uj szczerku zbielicowanym

3

T ab. I.

S kład m e ch a n iczn y gleby.

M ech a n ica l c o m p o s itio n o f th e soil.

Ś rednica cząstek g le b o m ych

W 100 częściach m ia łu g le b y wysuszonego m io5°C

poziom u akum ulacyjnego (4—16 cm)

poziom u e lu w ia ln e g o (20—32 cm)

1 - 0,5 m m 2 3 4 0 °/» 22.22 %

0,5 — 0,25 m m 2 6 .1 2 % 2 5 -2 2 %

0,25 — 0,10 m m 16 .8 2 % 2O.24 %

0 ,1 0 -0 ,0 5 m m 7 -8 9 % 8.62 %

0,05—0,02 m m 1 1 0 1 % ^{H .}6 9%

0,02 — 0,006 m m 6.51 % 5-68 %

0,006 — 0,002 m m 4 4 1 % 3-21 %

0,002 m m 3 8 6 % 3-12 %

części piaszczystych 5o°/o> p y ło m y c h 10% i fr a k c ji s p ła m ia ln e j 30% . W skła d zie c h e m ic z n y m zutraca utnagę duża ilo ś ć zin ią zkó iu żelaza, p rz y m ałej zatuartości m apnia.

Na o p isa n ym podło żu m y k s z ta lc ił się szczerk zb ie lic o m a n y o na­

stępujące j m o rfo lo g ii p ro filu :

o — 4 cm — ciem na m arstem ka częścioioo ro zło żo n e j ś c ió łk i leśnej, p o m sta łe j z ig lim ia ,

4 — 16 cm — po zio m p ró c h n ic z n y , b a rm y szarej, spłaszczony, ze znacz­

ną ilo ś c ią o to czo n ych k a m y k ó in . Poziom ten przechodzi za cie ka m i uj po zio m niże j p o ło żo n y.

16 — 32 cm — po zio m b ie lic o u jy , bartna ja sn o -żó łta , dużo p y łu krze- m io n ko in e g o , s tru k tu ra p ły tk o m a ta przechodząca u; py lastą. Przejście do p o z io m u niżej położonego stopnioiu e.

32 — 65 cm — p o zio m in m ycia , barm y rdzatno b rą zo w e j, u k ła d zb ity, sk ło n n o ś ć do s tru k tu ry p ry z m a ty c z n e j.

65 — 85 cm — m arstm a stanom iąca przejście do podłoża, bartna b ru n a tn o - brązom a, zm ięzłość m niejsza n iż m p o zio m ie po p rze d n im . Poniżej 85 cm zalega zm ie trza ła g lin a z w a ło w a , ja k o skała m acierzysta.

Mechanical compositionoi thesoil humusandeluvial horizons.

Rola frakcji koloidalnej in szczerku zbieiicotnanpm

5

T a b II.

S tosunek s z k ie le tu do m ia łu gleby.

M e ch a n ica l c o m p o s itio n o f the s o il.

Poziom

W aga w gram ach W proce n ta ch

całej p ró b k i

szkie le tu i m m

m ia łu 1 m m

s zkie le tu g leby

m ia łu g leby

A k u m u la c y jn y 960 89 871 9.29 90.71

E lu w ia ln y IO4O J I47 893 14.17 8 5 8 3

T a b . III.

Ilo ś ć zebranej fr a k c ji k o lo id a ln e j.

T h e a m o u n t o f c o llo id a l fra c tio n s collected.

Poziom

Ilo ś ć użytej gleby u) gr

Ilość otrzym anej fra k c ji k o lo id a ln e j

m gr

Procent fra k c ji k o lo id a ln e j

A k u m u la c y jn y 560 21.29 3.80

E lu w ia ln y 59O 19 99 3 05

M ech a n iczn y skła d g le b y m p o zio m ie p ró c h n ic z n y m i pozio m ie b ie lic o m y m ilu s tru je ta b lic a I. Z d a n ych ty c h m y n ik a , że po zio m bie- lic o m y je s t uboższy u) części sp ła m ia ln e od p o zio m u pró ch n iczn e g o (w y k re s i). N a to m ia s t części s z k ie le to m y c h z n a jd u je się m p o zio m ie e lu m ia ln y m m ięcej n iż tu p ró c h n ic z n y m (ta b lica II). Przy ty m zasługuje na uinagę fa k t, iż s z k ie le t p o zio m u a k u m u la c y jn e g o maha się m granicach 1 — 5 m in śre d n ic y , a b ie lic o m e g o 1 — 8 mm.

W o p a rc iu o m echaniczną analizę i na podstam ie m o rfo lo g ii p ro ­ filu , badaną glebę należy o k re ś lić , ja k o s z c z e r k z b i e l i c o m a n y n a g l i n i e z r u a ł o m e j (5).

/ /

W y d z ie le n ie i przyg o to w an ie fra k c ji ko lo id aln ej do analizy

chem icznej. ^

W y d z ie le n ie fr a k c ji k o lo id a ln e j g le b y m ożna osięgnąć przez je j o d w iro w a n ie , lu b na drodze o dszlam ow an ia. Ze w zg lę d u na b ra k

sp e cja ln e j — szyb ko b ie żn e j m iró in k i, m y o d rę b n ie n ie fr a k c ji cząstek o ś re d n icy 0.002 m m p rze p ro in a d zo n o przez szlam om anie, p rz y za- stosotnaniu s e d y m e n ta c y jn y c h a p a ra tó in system u A t t e r b e r g a .

P ró b k i g le b y (p o z io m u a ku m u la c y jn e g o i elum ialneg o) o madze o k o ło 1000 gr. każda, inysuszono uj te m p e ra tu rze la b o ra to ry jn e j i prze-

W y k r e s a. Porów nanie zaw artości s k ła d n ik ó w chem icznych poziom u akum u­

la cyjnego i je go fra k c ji k o lo id a ln e j w szczerku zbielicow anym . F ig . a. C hem ical c o m p o s itio n o f s o il and its c o llo id a l fra n c tio n (hum us

horizon).

siano przez s ito o oczkach ś re d n ic y i m m . D o w y d z ie la n ia fr a k c ji k o ­ lo id a ln e j b ra n o ka żd o ra zo w o 10 gr. m ia łu g le b y i g o to w a n o z sześcio­

k ro tn ą ilo ś c ią m ody d e s ty lo w a n e j przez przeciąg i godziny. W czasie g o to w a n ia u trz y m y w a n o je d n a k o w y stosunek w o d y do g le b y przez d o ­ le w a n ie gorącej w o d y. Jednocześnie ro z c ie ra n o b a gietką glebę, osiada­

jącą na d n ie p a ro w n ic y .

Po u p ły w ie g o d zin y, ro zg o to w a n ą glebę c h ło d zo n o i przepuszczano przez s ito o oczkach ś re d n ic y 0.25 m m . P ozostałość na sic ie prze­

m y w a n o w odą d e stylo w a n ą . Z a w ie sin ę z cząstkam i o śre d n ic y < 0.25 m m przenoszono do c y lin d ró w A 11 e r b e r g a i u zu p e łn ia n o w o d ą d e stylo w a n ą do żądanej w y so ko ści. A p a ra ty A t t e r b e r g a um ieszczono w cie m n y m m ie jscu , przy stałej te m p e ra tu rze , by u c h ro n ić przed p o w sta w a n ie m w iró w . W o d ę w aparatach zm ie n ia n o k ilk a - lu b k ilk a n a ś c ie razy, to je st aż z c y lin d r ó w w y p ły w a ła z u p e łn ie k la ro w n a w oda.

Z le w a n ą z a p a ra tó w A t t e r b e r g a zaw iesinę (fra k c ja k o lo id a ln a ) zb ie ra n o do dużych g ą sio ró w , do w n ę trza k tó ry c h d o d a w a n o na każde 100 1 cieczy 3 - 4 cm c h lo ro fo rm u . D odatek c h lo ro fo rm u p o w s trz y ­ m y w a ł ro z w ó j d ro b n o u s tro jó w (szczególnie a m o n iz a to ró w ), co zapobiegało ro z k ła d o w i s u b sta n cji org a n iczn e j i z w ią z k ó w a z o to w y c h (16).

Po ze b ra n iu o d p o w ie d n ie j ilo ś c i p ły n u z za w ie sin ą k o lo id a ln ą , p rzystę p o w a n o do podgęszczania, a w re szcie do o d p a ro w y w a n ia w o d y i suszenia osadu. Szybszej m e to d y t. j. w y trą c a n ia cząstek k o lo id a ln y c h ś ro d k a m i c h e m ic z n y m i nie zastosow ano, z o b a w y przed m ogącym i na­

stąpić zm ia n a m i w ch e m ic z n y m skła d zie w y d z ie la n e j fr a k c ji.

Z e b ra n y tą drogą m a te ria ł (fra k c ja k o lo id a ln a p o z io m u p ró ch n icz- nego i e lu w ia ln e g o ) w ilo ś c i p rz e d s ta w io n e j na ta b lic y III, p o s łu ż y ł do ro z b io ru chem icznego.

O m ó w ie n ie w y n ik ó w badań

W p ró b k a c h szczerku z b ie lic o w a n e g o z p o zio m u a ku m u la c y jn e g o i e lu w ia ln e g o , ja k o też w e fra k c ja c h k o lo id a ln y c h ty c h p o z io m ó w , oznaczono: w o d ę h y g ro s k o p ijn ą , p ró c h n ic ę , azot oraz w w y c ią g u 20 /„

H C L: S i0 2, P2O s, F e jO j, A120 3, M gO , CaO i K 20 . Przy oznaczeniu p ró c h n ic y zastosow ano nadm a n g a n ia n o w ą m etodę Its c h e ry c h o w a , w m o ­ d y fik a c ji d u b la ń s k ie j, azot o k re ś lo n o met. K je ld a la . S k ła d n ik i w w y c ią g u kw a s u solnego oznaczono m e to d a m i p ow szechn ie s to s o w a n y m i (2).

Na pod sta w ie u zyska n ych w y n ik ó w a n a lity c z n y c h m ożna rozpatrzeć:

1. ro lę fr a k c ji k o lo id a ln e j p rzy m a g a zyn o w a n iu s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h dla ro ś lin oraz 2. w p ły w procesu b ie lic o w a n ia na zm ianę w skła d zie ch e m ic z n y m szczerku zb ie lic o w a n e g o i jego fr a k c ji k o lo id a ln e j.

Hala frakcji koloidalnej m szczerku zbielicoiDanym '

rsoN 3O

D ft 0Q O

hi

O^

o

a .2- 30>

CTJ B6 033

"O ON O*3 c

CO 05

3 **

3 §- Ł 2.

sr* cl

o 2L

S. 3 3 03 0Qn

O

>TT

C

33

<33

K3 o CO o

Is O '

Os co ^o

Id O CO

b Co •X b

Cn O OS to

O o o

¿0 b X x

to CO to 4k.

o o o O

H b X " b

U3 to *■* os

o o o o

Cn b

O ' N

Cn to Cn

CO o cn ©

Cn X

©> 19 O '

CO • o cn O

4k ¿3 cn 4k

4» Cn CO O '

o © X ©

À b b

CO os 4k u #

x o x o

b . o x X

to CO -4 4k-

O '

o O x O

O ' b CO x

Cn o

o u CO 19

x

o X Cn X

b b ¿1 O '

id 4k - 4

0?PT O 5ro

CL

05

ET05

>TJ ON O 3 CB-sr QCc r Ccr

W oda h y- groskopijna

P róchnica

A zo t

C/5

MO

M*0 O hin>

>

wO n03

O 0Qs O

»5 O Cfic 3o»

c cc2.

0Q5’

C

U!n etC r CC

Ccr

c

Cl 03

cc6

n>

•o3m

0 9

c

O

Tab. IV.

Chemicznyskładglebyi jej frakcji koloidalnej (mliczbachbezwzględnych).

Chemical compositionof thesoil anditscolloidal fraction.

Tab. V. Chemicznyskładglebyi jej frakcjikoloidalnej (wliczbachwzględnych). Chemical compositionof thesoilanditscolloidal fraction.

Rola frakcji koloidalnej u) szczerku zbielicoinanym

a

3«3

<U p-6

<u

a9

‘5?

J G X 3

o

(0

-Qa

«J

CO N

s ^IN *

9 'O vO

c/J Ô

U 33

3be

g'u a3

O_•a

Ooo s O« U

O«Cu

o

ło z y

BDimppij

B u fld o îjS O IÜ

-Bq epo^/v

O

s

No

Ci­

Cca T 3ca

^4O

O

<0 -ap

m•»r 6

cn

<

vO""tf Ó

P0

« d

o Cl

VO **

Uh © d

m ó

CO© o

coo

O '

o

m

wmo

mro 6

' oL O

oo

O '-»t 6

'ü©

3 £ 5 « 3 co I "

* < CO

- *oa 9 4) c QO

CO CO " j j J = C 4 o t o CO J 2 - CO O S ü

o •- o JC g -O .» a »

u ~o 3 je v s

O ~ 3

£ « 2 3 c 3 VU

N O

o6

oo

©

o>

vOCO

-53 U3

jj

2

a

_ M

5 js

C OO

3to rj

O 4n

» -2

_ a

e « .3 o

C XJ

<0’S O 4J

. C r y

o -o y IS £ B

£ oo o eu N 2*

a ea ©

s Ü

« 2

X I

'oo

i. Rola fra k c ji ko lo id aln ej przy m agazynow aniu składników p o karm o w ych dla roślin

Szereg d o tych cza so w ych badań w skazuje na zależność skła d u che m icznego g leby od je j stanu ro z d ro b n ie n ia , oraz na zasobność poszczę g ó ln y c h tra k c ji m e ch a n iczn ych w s k ła d n ik i odżyw cze dla ro ś lin (4, 9, 10

11, 15, 16).

W y k r e s 3. P orów nanie zaw artości s k ła d n ik ó w chem icznych poziom u elu- w ia ln e g o z je go frakcją ko lo id a ln ą w szczerku zbielicow anym . F ig . 3. C hem ical com p o sitio n o f the soil and its c o llo id a l fraction

(e lu v ia l horizon).

Tab. VI. Procent składnikówchemicznychfrakcjikoloidalnej gleby, przyjmującilośćglebynaturalnej zaioo%- Thepercentageof chemical componentsof colloidal fractions.

Rola frakcji koloidalnej w szczerku zbielicowanym

11

05 CO

a ^{o CO 00 CO}

P

CD CO

o ^o

¿0 o CO

to

LO CO

o o «

o C l

OO o •

2 c o

U u

3J Cl

Lf5 o ^{o o}

O o '

O co U

o cf>

co cd

U Cl

e

p cno

u o ^{o OO}c o o to

SD

Cl 3 ^{U VO IM}

E ^{Sh -<r}

V £ •

3

'a ?

rO)

O o co

vO o

o

s o to

0 < CO ct

NCO

s o

3 O o OO o Cl

P3 A V 1—«oo

CU Ó t

Cl Cl

_ o

o M

o ^oo

LP>

a ^o

£ 53 ^ió

CO

lo c o

o o co

< .

o

CO

o

co

cd

J c

a o o

a o o

|M <ó>

oEt 1*

CO

e N Cd SD

O

® OO

c u OJ c u

3 ^

s o ET C

- «

00 '3 'O P

T T ’ • JS

T 3 «d

— o

S 1

. 2 '5 co

o 'u a - ¿ e

«

53 £ U u -

I 0 Ü

1 * a =>

< 8

3

1 1

i «

cd s XT S

- * _{w •—} o

,K N Łm 0

nego Eluwialn; (wszystkiefre Frakcjakoloi oziomueluwi

M -i c x a

T a b lic a IV ilu s tru je za w a rto ść n ie k tó ry c h s k ła d n ik ó w ch e m iczn ych (w liczb a ch b e zw zg lę d n ych ) w szczerku z b ie lic o w a n y m (suma w s z y s tk ic h fr a k c ji m e ch a n iczn ych ) i we fr a k c ji k o lo id a ln e j tejże g le b y Z ty c h lic z b je d n a k n ie u w y p u k la się p la styczn ie , ja k a ilo ś ć s k ła d n ik ó w przypada na fra k c ję k o lo id a ln ą , będącą ty lk o je d n ą z pośród w s z y s tk ic h fr a k c ji g le b o w ych . D latego, celem lepszego zobra zo w a n ia u zyska n ych w y ­ n ik ó w , n ależało po słu żyć się lic z b a m i w z g lę d n y m i, przez w p ro w a d z e n ie do o b lic z e ń dan ych do tyczą cych ilo ś c io w e g o sto su n ku fr a k c ji k o lo id a ln e j do sum y w s z y s tk ic h fra k c ji.

T a b lic a V oraz w y k re s 2 i 3 ob ra zu ją dostatecznie jasno, ja k a ilo ś ć s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h z n a jd u je się w cząstkach k o lo id a ln y c h , gdy s ta n o w ią one n a tu ra ln ą s k ła d o w ą część całej gleby. Jeszcze w y ra ź n ie j u w y d a tn ia się ro la f r a k c ji k o lo id a ln e j, gdy o trz y m a n e dane p rz e lic z o n o w p ro ce n ta ch , p rz y jm u ją c ilo ś ć poszczególnego s k ła d n ik a zaw artego w n a tu ra ln e j g le b ie (suma w s z y s tk ic h fr a k c ji) za io o ° /0.

Z u zyskanych danych (tab. IV , V, V I) w y n ik a , że cząstki k o lo id a ln e grom adzą n a jw ię k s z y p ro c e n t potasu i magnezu. W p o z io m ie p ró ch n icz- n ym o k o ło 50% . z o g ó ln e j ilo ś c i znajdują cego się potasu, przypada na fra k c ję k o lo id a ln ą . R ów nież p ró c h n ic a i g lin są z lo k a liz o w a n e przede w s z y s tk ie m w ile k o lo id a ln y m . N a to m ia st, k rz e m io n k a , ja k to b y ło zresztą do p rze w id ze n ia , zn a jd u je się p ra w ie w ca ło ści w g rubszych fra k c ja c h gleby, podczas gdy w e fr a k c ji k o lo id a ln e j je st je j n ie w ie le ponad 5% .

Z p rzyto czo n ych da n ych w y n ik a , że ro la n a jd ro b n ie js z e j fra k c ji g le b o w e j (cząstki o śre d n ic y 0.002 m m ) je s t bardzo duża. W iększość b o w ie m s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h z n a jd u je się zm agazynow ana w cząst­

kach k o lo id a ln y c h (c o n a jm n ie j 25% ). Przy czym n ie k tó re s k ła d n ik i zn a j­

d u ją się* we fr a k c ji k o lo id a ln e j w 5 0 % > w ię ce j.

S tw ie rd z e n ie pow yższego fa k tu p o d n o si w artcfść m e chaniczne j ana­

liz y , u w z g lę d n ia ją c e j za w a rto ść cząstek k o lo id a ln y c h . Na p o d sta w ie za­

w a rto ś c i fr a k c ji k o lo id a ln e j można, bodaj w p rz y b liż e n iu , w n io s k o w a ć o zapasie s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h dla ro ś lin , a ty m sam ym i o p o te n ­ c ja ln e j żyzności g leby Poza ty m ilo ś ć cząstek k o lo id a ln y c h posiada d e cyd u ją cy w p ły w na fiz y c z n e w ła sn o ści gleby.

2. W p ły w procesu b ie lic o w a n ia na zm ianę w składzie chem icznym szczerku zbielicow anego i jego fra k c ji koloidalnej.

Z badany szczerk je st glebą zb ie lic o w a n ą , co w y n ik a nie ty lk o z m o rfo lo g ii i s k ła d u chem icznego, lecz i z rozm ieszczenia ch e m iczn ych s k ła d n ik ó w w p r o filu gleby. Proces b ie lic o w a n ia c h a ra k te ry z u je w y m y ­ w anie s k ła d n ik ó w zasadow ych z p oziom u e lu w ia ln e g o do w a rs tw niżej

Rola frakcji koloidalnej in szczerku zbielicowanym

13

p ołożon ych, a grom adzenie się k rz e m io n k i m p oziom ie, z któ re g o ma m iejsce łu g o m a n ie .

Z ta b lic y V II i m ykrę su 4 m yraźnie m idoczne je s t m ym ym a n ie s k ła d n ik ó m z p oziom u bieiicom ego . P oróum yum jąc zaw artość s k ła d n i­

k ó w ch e m iczn ych poziom u p ró ch n iczn e g o z poziom em b ie lic o w y m , o k a ­ zuje się, że ten o s ta tn i je st w nie znacznie uboższy. Szczególnie ilo ś ć po­

tasu i magnezu spada bardzo pomażnie, bo p rze cię tn ie do 50% ilo ści, ja k a z n a jd u je się m p o zio m ie a k u m u la c y jn y m .

W y k r e s 4. Zaw artość s k ła d n ik ó w chem icznych w poziom ie a k u m u la c y j­

nym i e lu w ia ln y m szczerku zbielicow anego.

F i g . 4. A n analogy o f the com p osition o f bo th le v e ls o f the soil.

m e 6 CC3

>7?

C

B c- cT « S o’

o u»

O'b>

CL

2.

sr

Cs

6

C L .C

ccr>

S -oo N o*2

2- c 5 5*

cdcT 3

3

cc3

¥

6o

oco- WĆ*

£® Cl 3 7?

CS6

T1O N o 3 n

co7? c 3

cd3 3

>

s 9T

2 ^*3

e 3 o

fjjj £ N

OD 3

CD

3n o

a 33

3

* * cn

co O 3"

o & 3

n

OD

o O >

coo 4 *

NO

o O C£

b O o

so 9» M

o O 3

-v|b cn o

<D N

O o 3f l

en bs M

w

”

? o >

i co s

On Os S

cd0 0Q

O O n »0O

b05 D OO

o ^o

X o

O o s

o 0Q

Oo ■L> O

o O 35

o M*

Cnu o

o O

j- cnd

sO bs q

0)

"n cder

cd6

T3

cd3 rt 33

>-»

OD

e

"3 O»1

Cs

’ 3g

093 S‘

N

09

g

> ® 3 O

09 £

3 2.

03>— W o 5*r X 3-

« £.■

o C o 3- t r

* 3 Ci <T- 2 s3 3 T2 (t

O 35 a o rc> — a ^rt- O

(#9 N

o g

^ 3 er e

£ * a- X-

c 3“ 3

< c Ł sr w o o i - 5- cS n ° cc *“•

2.

3et

X I

c X

STer cc

H

09cr

Tab. VIII. Zawartośćskładnikówchemicznychfrakcjikoloidalnej poziomówglebowych Thechemical compositionof thecolloidal fractionof levelsof thesoil.

Rola frakcji koloidalnej ui szczerku zbielicomanjjm

15

N ie z w y k le in te re s u ją c y m je st ró w n ie ż p o ró w n a n ie składu c h e m ic z ­ nego fr a k c ji k o lo id a ln e j p o zio m a p róchniczne go, z fra k c ją k o lo id a ln ą p oziom u b ie lico w e g o . Z p rz y to c z o n y c h lic z b w ta b lic y V III i u w id o c z ­ n io n y c h na w y k re s ie 5 w y n ik a , że fra k c ja k o lo id a ln a p oziom u e lu w ia l- nego je st uboższa w s k ła d n ik i p o k a rm o w e dla ro ś lin , od fr a k c ji k o lo i­

d a ln e j p o zio m u p róchniczne go. Szczególnie s iln y u b y te k w ystę p u je we fr a k c ji k o lo id a ln e j poziom u e lu m ia ln e g o w potasie, w a p n iu i fosforze

W y k r e s 5. Zawartość s kła d n ikó w chem icznych we fra k c ji k o lo id a ln e j poziom u akum ulacyjnego i e lu w ia ln e g o szczerku zb ie lico w a - nego.

F i g . 5. The ch e m ica l co m p o sitio n o f the c o llo id a l fra c tio n o f le v e ls . o f the soil.

Rola frakcji koloidalnej tu szczerku zbielicomanym

11

(ponad 6<j°/0). Ś w iadczy to o dość d a le k o p o s u n ię tym procesie, b ie lic o - utania zbadanego szczerku. Gleba b o w ie m , ja k w idać* z n a jd u je się w sta­

d iu m w y p ie ra n ia za a dsorbo w anych jo n ó w przez jo n y w o d o ro w e . Z uzy- skanych da n ych w y n ik a , że magnez jest tru d n ie j w y p ie ra n y z k o m p le k ­ sów s o rb c y jn y c h om aw ia n e g o szczerku a n iż e li potas lu b w apń.

W nioski.

Na po d sta w ie u zyskanych w y n ik ó w ana lizy ch e m iczn e j poziom u p ró ch n iczu e g o i b ie lm o w e g o z b ie iic o w a n e g o szczerku i fr a k c ji k o lo id a l­

nej tychże p o z io m ó w m ożna w ysn u ć następujące w n io s k i:

1) fra k c ja k o lo id a ln a zb ie iic o w a n e g o szczerku (cząsteczki o śred- n ic y o 002 m m ) je st g łó w n y m m agazynem s k ła d n ik ó w p o k a rm o w y c h dla ro ś lin ,

2) c o n a jm n ie j część s k ła d n ik ó w ch e m iczn ych , znajdująca się w glebie, u m ie js c o w io n a je s t w e fr a k c ji k o lo id a ln e j,

3) na p o d s ta w ie s k ła d u m echanicznego, a ściśle j z z a w a rto ści czą­

stek k o lo id a ln y c h , m ożna w p rz y b liż e n iu sądzić o żyzności p o te n c ja ln e j z b ie iic o w a n e g o szczerku,

4) ż b ie lic o w a n ie zbadanego szczerku w yraża się zm niejszeniem w pozio m ie e lu w ia lu y m ilo ś c i potasu, m agnezu i fo s fo ru oraz w zrostem p ro c e n tu k rz e m io n k i,

5) proces b ie lic o w ą n ia Szczerku zaznaczył się zm n ie jsze n ie m za­

w a rto ś c i s k ła d n ik ó w ch e m iczn ych we fr a k c ji k o lo id a ln e j p o zio m u elu- w ia ln e g o .

SPIS CYTOWANEJ LITERATURY

1. F i 1 i p p o u) a W . N . S ram n itie lno je issledom anije ra zlicznych m ie to do uj podgo- tom ki poczuj k m echaniczeskom u analizu, S rao m itie lno je izo czien ije m ietodouj chi- m iczeskom o i fiziko-chem iczeskom o analiza poczuj. T ru d y Leningradzkoj Ł a b o ra to rii, W yp . 14. L e ningra d 1931.

2. G e d r o i z K, Chem ische Bodenanalise. B e rlin 1926.

3. M a k s i m o m A. Kom pleks sorbcyjny gleb i nam ożenie m in eralne . (Jprama R oślin i Nam ożenie. Zeszyt 1. Rok V II. Poznań 1935.

4. M a k s i m o m A. Sorbcja i kmasomość gleb. W arszama 1937.

5. M i e c z y ń s k i T . K ró tki podręcznik gleboznamstma. W arszama 1931.

6. M u s i e r o m i c z A. K o lo id y glebom e. Uprama Roślin i Nam ożenie. Zeszyt VI.

Poznań 1938.

7. M u s i e r o m i c z A. i S m o l i k L. Przyczynek do poznania koa gu lacji fra k c ji cząstek o średnicy -( 0.002 mm, pod m plyoiem jo nó m tUodoromych kmasóm H C 1 i CH3 G OOH. R oczniki Nauk R olniczych i Leśnych. T om X X V . Poznań 1931.

8. M u s i e r o m i c z A. A dso rbcyjne u Jasności gleb. W arszama 1947.

9. O l o m i a n i s z n i k o m G. I. R o z p rie d ie le n ije CaC0 3 i MgC0 3, k rie m n ie k is ło ty i p o łu to rn y c h okislom m m echąniczeskich fra k c ja c h sieroziom om s rie d n ie j A z ii i nie- ko to ryje osohiennosti poczm iennycb karbonatom . P oczm om iedienije, X X X II N r 7. 1933.

U N IW E R S Y T E C K A

G D A Ń S K C i t ą e j CJ

10. R o d e A. A. O chim iczeskom sostamie m iechanicżeskich fra k c ii n ie sko lkich poczuj podzolistom o i podzohsto-bołotnom o lipom . T ru d y P oczuiennom o Instituía im . Do- kucznjema. T om V III, u y p u s k 8. L e n in g ra d 1933.

11. R o d e A. A. Disperstnost tm io rd o j masy poczmy, chim iczeskij i m ineralogiczeskij sostam je jo kompOnientom. Poczm om iedienije. N r 2 1938.

13. S c h e n b e r g W . Poczm iennyje issledom anija m daczie Ruda m smiazi s charaktie- rom nasażdienij. Lesnoj Ż u rn a l N r 5 1914.

13. T o m a s z e m s k i J. Studia nad g le b a m i le śnym i m o k o lic y Pularn. Pam. Państm.

Instyt. Nauk. Gosp. W ie js . T. IX . Pulamy 1928.

4. W i e g n e r G., P a l m a n n H , M u s i e r o w i c z A . i A I b a r e d e J. O e le k ­ c ie s m p tn s y jn y m . R o czniki N auk Rolnicz. i Leśnych. T om X X V III. Poznań 1932. • 15. Z a c h a r o m S. A . Kurs poczm ow ied ien ija. Moskma—Le ningra d 1931.

16. Ż ó ł c i n s k i j J, P. P o g ło titie ln a ja sposobnost n ie k o to ry c h ru s k ic h poczm i ich m ielczajszem o m iechaniczeskom o elem enta iła .

18 Bohdan Dobrzański

S U M M A R Y

T h e ro le played by co llo id al particles in storing p lan t n u tritiv e com ponents in podsolized loam y sands

T h e fo llo w in g c o n c lu s io n s m ay be d ra w n fro m the ch e m ica l ana­

lysis o f the h u m u s and e lu v ia l h o riz o n o f the podso lize d lo a m y sands:

x) the sm a lle st s o il fra c tio n s (p a rtic le s 0.002 m in ) plays the m ain ro le in s to rin g p la n t n u tr itiv e com ponen ts,

2) at least V3 o f M l ch e m ic a l co m p o n e n ts is fo u d in the c o llo id a l fra c tio n s ,

3) m e c h a n ic a l c o m p o s itio n s tr ic tly speaking the co m p o n e n ts o f c o l­

lo id a l fra c tio n give an idea o f the s o il fe r tility ,

4) the p o d s o liz a tio n o f th e lo a m y sand decreases the a m o u n t o f K, Ca, and o th e r c h e m ica l co m p o n e n ts in the e lu v ia l h o riz o n .

TŁOCZONO W DRUKARNI POWIATOWEJ RADY NARODOWEJ A-15485.