Rola praktycznych zajęć laboratoryjnych w ukierunkowaniu zainteresowań chemicznych
i kształtowaniu postaw badawczych uczniów
Jolanta Sawicka
Celem reform y edukacji jest osiągniecie spójnego program owo kształce
nia, które w inno być dostosow ane do m ożliw ości i indywidualnych potrzeb uczniów. W nauczaniu chem ii istotnym jest w ięc zm iana roli nauczyciela w sys
tem ie edukacyjnym . W inien on być organizatorem sytuacji zm ierzających do aktywnego uczenia się. W ymusza to na nauczycielach konieczność różnorod
nych działań zw iększających efektywność pracy.
Sprawą istotną w nauczaniu chem ii jest ukierunkow anie edukacji na ekspe
rym ent, prowadzony w form ie pokazu lub dośw iadczenia uczniowskiego.
Metodologia i cel badań
W latach 2 0 0 7 -2 0 0 8 przeprowadzono badania ankietowe w 21 szkołach po- nadgim nazjalnych województwa pom orskiego, które m iały na celu zbadanie sytuacji dotyczącej prowadzenia doświadczeń chem icznych przez nauczycieli, w zależności od odpow iedniej bazy lokalow ej. Na podstawie badań an kieto
wych 70 nauczycieli przeanalizowano w arunki lokalowe, w których odbywają się lekcyjne chem ii.
Wyniki badań
W yniki badań wskazują, że w w iększości placów ek uczniowie nie m ają m ożliw ości sam odzielnego (lub w grupach) wykonywania doświadczeń. O ka
zało się, że zajęcia w pracow ni chem icznej odbywają się tylko w 39% szkół;
w racow ni chem icznej wspólnie z innym i przedm iotam i w 10 %; w 24% szkół zajęcia częściow o odbywają się w pracow ni lub w klasie; w 27% w klasie.(zob.
diagram 1)
pracownia pracownia i klasa
( ] pracownia wspólnie z innymi przedmiotami
| klasa
D iagram 1. Szkoły według m iejsca p row adzen ia lekcji chem ii
41
W świetle powyższych badań istotnym jest określenie, jaki p rocent w ogól
nej liczbie badanych szkół stanow ią uczniowie, którzy m ogą sam odzielnie lub w grupach ćw iczeniow ych wykonywać doświadczenia. Ustalenie dokładnych proporcji m ówi o sposobach nauczania chem ii. W wyniku badań okazało się, że w wielu szkołach uczniowie nie m ają m ożliw ości sam odzielnego wykonywania eksperym entów chem icznych. Nauczyciele prowadzą nauczanie chem ii stosu
jąc eksperym ent w form ie pokazu (zob. diagram 2).
szkoły uczniowie
D iagram 2. P rocent eksperym en tów w ykonywanych w grupach ćw iczeniow ych
Wnioski:
Jest to spowodowane wielom a czynnikam i: brak odpow iedniej pracow ni chem icznej, podziału na grupy, laboranta do przygotow ania doświadczeń, zbyt m ała liczba godzin przeznaczona na nauczanie chem ii. Stosowane są również ostre rygory narzucane przez SAN EPiD, które w pokontrolnych zaleceniach wym uszają likw idację posiadania w pracow niach chem icznych wielu od czyn
ników. D zieje się tak, chociaż to głównie stosując m etodę laboratoryjną u czn io
wie m ogą obserwow ać zjawiska, sam odzielnie zaprojektow ać i wykonać ekspe
rym ent sprawdzający tok rozum ow ania [1 ,2 ] . Działania zaradcze
Ze strony dyrektorów szkół i nauczycieli chem ii podejm ow ane są starania o zintensyfikowanie wykorzystania gabinetów chem icznych do prowadzenia zajęć dydaktycznych i laboratoryjnych. Znajduje to odbicie w większej skali uczestnictw a uczniów w zajęciach laboratoryjnych, co potw ierdzają już badania prowadzone w roku 2009.
Dzięki tem u procentow y udział uczniów uczestniczących w zajęciach w pra
cow niach chem icznych jest większy i sięga 42 %, a w zwykłej klasie jest m n ie j
szy i sięga 21 %. W najlepiej wyposażonych szkołach, które stanow ią 30 % bada
nych szkół w grupach ćwiczeniowych, przeprowadza się 2,5 % eksperym entów określonych w program ach nauczania.(zob. diagram 3)
D iagram 3. U czniowie według m iejsca prow adzen ia lekcji chem ii
N iekorzystny stan rzeczy w nauczaniu chem ii znany jest nauczycielom i dy
rektorom szkół. N iektórzy z nich próbują ratować sytuację organizując różne form y zajęć pozalekcyjnych. Dzięki tem u m ożliwy je st rozwój zainteresowań uczniów, poprzez sam odzielne wykonywanie doświadczeń chem icznych w sys
tem ie zajęć pozalekcyjnych np. w szkołach liczba godzin kół chem icznych wy
nosi od 4 do 12 godzin w m iesiącu.
szkoły uczniowie
D iagram 4. L iczba godzin z a jęć k o ła chem iczn ego w szkołach
W ażnym elem entem rozw ijania zainteresowań uczniów naukam i chem icz
nymi jest stała w spółpraca nauczycieli i pracow ników wyższych uczelni p o przez: wykłady i ćw iczenia laboratoryjne na wyższych uczelniach i w szkołach, konkursy wiedzy chem icznej, zajęcia dla uczniów przygotow ujących się do m a
tury oraz do olim piad chem icznych.
Skrom ny zakres eksperym entów prowadzonych w nauczaniu chem ii w li
ceach ogólnokształcących województwa pom orskiego od lat jest rozszerza
ny dzięki zajęciom realizowanym w laboratoriach wyższych uczelni: W ydział Chem iczny Politechniki G dańskiej, W ydział C hem ii Uniw ersytetu Gdańskiego i W ydział Farm aceutyczny Gdańskiego Uniw ersytetu M edycznego (zob. dia
gram 5).
43
D iagram 5. U dział w z ajęciach na wyższych uczelniach wg szkół
Poprzez zajęcia na uczelniach wyrównywany jest poziom edukacji szkolnej w zakresie planow ania eksperymentów, zapisywania spostrzeżeń i form ułow a
nia wniosków.
Zainteresow anie edukacją chem iczną jest większe wśród uczniów, którzy wiążą dalszą swoją naukę z kierunkam i chem icznym i lub pokrew nym i oraz za
m ierzają ten przedm iot zdawać na egzam inie m aturalnym .
Zbadano, które um iejętno ści wymagane na egzam inie m aturalnym , stano
wią dla uczniów największy problem (zob. diagram 6)
D iagram 6. P ytan ia spraw iające najw ięcej problem ów (procent uczniów)
Okazuje się, że właśnie projektow anie doświadczeń, form ułow anie spo
strzeżeń i w niosków w ym ieniane jest jako poważny problem dla uczniów przy-
W celu zm inim alizow ania niekorzystnej sytuacji w szkołach, aby m ó c wy
korzystać pracę laboratoryjną na lekcjach, 30% nauczycieli zostało przeszkolo
nych w latach 2 0 0 9 -2 0 1 1 na kursach „Technika analizy w m ałej skali”.
Nauczyciele stosując m etodę doświadczalną m ogą prowadzić zajęcia, wyko
rzystując technikę pracy grupowej na lekcjach, używając niew ielkie ilości o d
Nowa podstawa programowa
nauki szkolnej, dokonać w yboru określonego kierunku kształcenia. U czeń w i
nien zostać zmotywowany do poznania chem ii i zdobycia wiedzy niezbędnej w życiu codziennym .
W gim nazjum przewiduje się również dodatkowe godziny na naukę i pro
ponuje ich wykorzystanie na zajęcia interdyscyplinarne, pozw alające nauczy
cielom na swobodę w yboru sposobu realizacji. M ogą to być zajęcia organizow a
ne poza szkołą, przeznaczone np. na obserw acje przyrodnicze w terenie, zajęcia pozalekcyjne lub realizow anie projektów edukacyjnych. Połączenie program o
we nauczania chem ii w gim nazjum i pierwszej klasy szkoły ponadgim nazjal- nej staje się w nowej podstawie program owej ważnym elem entem edukacji.
W klasie pierwszej szkoły ponadgim nazjalnej uczeń będzie zdobywać wiedzę chem iczną w sposób badawczy czyli poprzez obserw ację, a następnie dokony
wać w eryfikację problem ów w kontekście dbałości o własne zdrowie i ochronę środow iska naturalnego.
Literatura:
1. A.Burew icz, P. Jagodziński, D ośw iadczenia chem iczne dla szkół średnich, W SiP Warszawa 1998;
2. Dydaktyka chem ii, pod redakcją A.Burew icz, H. Gulińska, W ydawnictwo UAM, Poznań 2002
45
