Między utopią a antyutopią
1. Cele lekcji
a) WiadomościUczeń zna pochodzenie i znaczenie słowa utopia i antyutopia oraz cechy charakterystyczne gatunku utopii i antyutopii. Zna najważniejsze utwory tych gatunków.
Uczeń wie, kim był G. Orwell i zna jego utwór Rok 1984.
b) Umiejętności
Uczeń definiuje pojęcie utopia, wskazuje na różnice między utopią a antyutopią. Przywołuje wydarzenia i nazywa sytuacje, na których określenie używamy terminu utopia (utopijny).
2. Metoda i forma pracy
Heureza: uczniowie z pomocą nauczyciela próbują objaśnić znaczenie słowa utopia.
Metoda podająca: nauczyciel zapoznaje uczniów z gatunkiem utopii (antyutopii). Uczniowie zapisują definicje i przykłady utworów.
Omówienie fabuły i idei przyświecającej powstaniu Roku 1984.
W formie ekspresyjno-poszukującej uczniowie rysują swoje wizje przyszłości.
Metoda oglądowa: film Rok 1984 w reżyserii M. Redforda (opcjonalnie).
3. Środki dydaktyczne
1. Słownik terminów literackich.
2. Kopia filmu Rok 1984 w reżyserii M. Radforda.
3. Egzemplarze powieści Rok 1984 George’a Orwella.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Co to jest utopia? Jak rozumiesz zwroty : „utopijnie oceniać rzeczywistość”, „utopijna wiara w coś”, „utopijna idea”?
b) Faza realizacyjna
Podstawowe wiadomości dotyczące utopii.
1. Thomas More i jego dzieło – geneza terminu utopia.
2. Obraz idealnego państwa i ustroju politycznego w utworze Thomasa More’a.
3. Inne przykłady utopii (T. Campanella, Państwo Słońca; F. Bacon, Nowa Atlantyda;
I. Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki).
4. Cechy charakterystyczne utopii jako gatunku literackiego: forma powieściowa, realizm, miejsce akcji.
Podstawowe wiadomości dotyczące antyutopii.
1. Antyutopia jako polemika z utopią.
2. Poszukiwanie idealnego szczęścia – droga do zniewolenia człowieka.
3. Elementy antyutopii w Podróżach Guliwera J. Swifta.
4. Przykłady antyutopii (E. Zamiatin, My; A. Huxley Nowy wspaniały świat).
Rok 1984 Georga Orwella.
1. Krótka notka biograficzna pisarza (m.in. udział w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie republikańskiej; rozczarowanie komunizmem i silna opozycja wobec wszelkiej władzy totalitarnej).
2. Przedstawienie fabuły.
3. Jak wygląda świat w Roku 1984?
4. Kim jest Wielki Brat?
5. Dlaczego trzy mocarstwa toczą ze sobą nieustającą wojnę?
6. Jak wygląda życie człowieka w Roku 1984?
7. Kim jest i czym się zajmuje główny bohater utworu?
8. Czym zajmują się poszczególne ministerstwa i jakie znaczenie mają ich nazwy?
9. Co to jest nowomowa? – przytoczenie odpowiednich fragmentów.
10. Deprawacja myśli i języka.
c) Faza podsumowująca
Kontekst historyczny i polityczny powstania utworu Orwella. Jak wygląda świat w roku 2006? Czy w jakiś aspektach przypomina on rzeczywistość Roku 1984? Jak wyobrażamy sobie naszą przyszłość za 50 lat?
5. Bibliografia
1. Morus T., Utopia, przetł. K. Abganowicz, przedmowę napisał M. Rode, Poznań, Instytut Wydawniczy Kultura 1947.
2. Orwell G., Rok 1984, przekł. T. Mirkowicz, Warszawa, PIW 1988.
3. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław, Ossolineum 2000.
4. Szacki J., Utopie, Warszawa, Iskry 1968.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Napisz swoją wizję przyszłości pod tytułem Jeden dzień z życia człowieka w roku 2054.
(Praca pisemna; objętość – około 2000 znaków).
7. Czas trwania lekcji
90 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie prezentacją gatunku utopii i antyutopii. Podczas drugiej uczniowie przyjrzą się bliżej dziełu George’a Orwella.
W podsumowaniu zastanowimy się nad pytaniem, dlaczego powstają utopie i antyutopie?
Jakie jest ich przesłanie i jak wpływają one na rzeczywistość? Można tu przytoczyć poniższy fragment: „Społeczeństwo niezdolne do wydawania na świat utopii i do poświęcania się jej jest zagrożone sklerozą i ruiną. Mądrość, dla której nie istnieją żadne fascynacje, zaleca nam szczęście dane, gotowe, człowiek tego szczęścia się wyrzeka i właśnie to wyrzeczenie czyni go stworzeniem historycznym, czyli zwolennikiem szczęścia wyobrażonego.” (E. M. Cioran)
