Opis i analiza przypadku rozpoznawania problemu edukacyjnego i jego rozwiązywanie
Uczeń zdolny
1. Identyfikacja problemu
Bartka, obecnie ucznia klasy II gimnazjum, uczę drugi rok. Wykazuje on duże zainteresowanie matematyką i ma zdolności w tym kierunku. Jest chłopcem
kulturalnym, skrytym i powściągliwym. Przypadek tego ucznia zainteresował mnie ze względu na jego uzdolnienia oraz na sytuację, w jakiej się znalazł.
Bartek jest uczniem mojej klasy, w której pełnię funkcję wychowawcy. Dziewczęta z tej klasy uczęszczają na zajęcia sportowe, stanowią skład drużyny sportowej.
Uczniowie tej klasy nie osiągają bardzo dobrych wyników w matematyce, nie
przejawiają zainteresowania w tym kierunku, tak więc dysproporcja między Bartkiem a pozostałymi osobami jest bardzo duża.
Chcę omówić problem, jakim jest praca z uczniem zdolnym w ramach przeciętnej klasy, która nie wykazuje żadnego większego zainteresowania matematyką, będącą dla wspomnianego chłopca najważniejszym przedmiotem w szkole. Chcę zwrócić uwagę na fakt, iż trzeba posiadać rozległą wiedzę psychologiczną, aby
odpowiedzialnie pomagać zdolnemu uczniowi w jego rozwoju. Problem Bartka to problem ucznia zdolnego i pracowitego, który otrzymuje od rówieśników liczne komunikaty o swojej inności.
2. Geneza zjawiska i jego dynamika
Już po kilku tygodniach pracy w klasie I zauważyłam, że Bartek wykazuje duże zainteresowanie matematyką oraz posiada w tym kierunku zdolności. Obserwując ucznia podczas rozwiązywania zadań przy tablicy, wspólnego rozwiązywania zadań w grupie, rozwiązywania nietypowych zadań matematycznych, stwierdziłam u niego wysoki poziom sprawności intelektualnej, wysoki zakres pamięci wzrokowej i słuchowej oraz dużą zdolność koncentracji uwagi. Bartek jest bardzo dociekliwy, wytrwały i systematyczny w swojej pracy. Inni uczniowie pracują wolno, poprzestają na
podstawowych ćwiczeniach, wymagają wielokrotnego powtarzania treści i tłumaczenia zadań. Tempo pracy Bartka jest nieporównanie większe niż tempo pracy pozostałych osób. Jednocześnie zwróciłam uwagę na to, że jego odmienne zainteresowania oraz
fakt, że odnosi sukcesy, zakłócają w nim poczucie podobieństwa i wspólnoty z
rówieśnikami. Musiałam zastanowić się jak powinna przebiegać praca z tym uczniem, aby osiągnął on sukces i zadowolenie.
3. Znaczenia problemu
Wyniki badań analizujące wiedzę i umiejętności uczniów PISA 2003 (Programme for International Student Assessment) dają możliwość porównania umiejętności
matematycznych polskich uczniów z tymi samymi umiejętnościami uczniów żyjących w innych krajach. Niepokojącym zjawiskiem jest to, że nasi najlepsi uczniowie są często słabsi od najlepszych uczniów świata (cyt. z opracowania wyników badań PISA 2003 wydanego przez MENiS). Oczywisty jest fakt, że nie mogłam zignorować problemu Bartka i musiałam podjąć trud, aby stworzyć sytuację, która zapewniłaby temu uczniowi rozwój matematyczny na wyższym niż przeciętny poziomie, zarówno w ramach typowej lekcji, jak i w ramach zajęć dodatkowych. Nie był to łatwe zadanie, gdyż - jak
wspomniałam - uczniowie pracowali w różnym tempie, wielu wymagało pomocy w opanowaniu nowego materiału. Dodatkowym czynnikiem, który musiałam wziąć pod uwagę była grupa rówieśnicza, która demonstrowała dystans wobec chłopca, a niekiedy nawet niechęć. Często uczeń zdolny chcąc zasłużyć na uznanie klasy, rezygnuje z ujawniania swoich zdolności, nie pracuje nad nimi, nie rozwija ich, demonstruje lekceważenie, wykonuje obowiązki ucznia jakby od niechcenia.
Dlatego należało zastanowić się nad sposobem rozbudzenia w Bartku motywacji do pracy, bowiem bardzo dobry stopień mógł okazać się dla chłopca niewystarczającym bodźcem do pracy.
Jak się uczyć, czyli umiejętność uczenia się to kolejny ważny problem dla ucznia, szczególnie tego zdolnego, którego powinniśmy wspierać, ale nie wyręczać.
4. Prognoza
Prognoza negatywna (o ile nie wdroży się jakichkolwiek działań).
Bartek straci okazję do rozwijania zdolności matematycznych, stanie się uczniem przeciętnym, nieodnoszącym sukcesów na miarę swoich możliwości.
Brak akceptacji przez grupę rówieśniczą wywoła u niego stres i spowoduje poczucie krzywdy.
Prognoza pozytywna (gdy wdroży się systematyczne działania).
Uczeń uzyska motywację do wykorzystywania swoich zdolności, osiągnie dobre wyniki w nauce, będzie miał okazję do rywalizacji z innymi uczniami.
Bartek będzie postrzegany jako wartościowy i interesujący kolega.
5. Propozycje rozwiązań
Po przeanalizowaniu sytuacji i po rozmowie z uczniem postawiłam sobie i chłopcu następujące zadania:
Indywidualna praca z Bartkiem na lekcjach matematyki, realizowana poprzez:
- przygotowywanie na każdą lekcję dodatkowych zadań utrwalających materiał - przygotowywanie innego zestawu prac domowych
Uczestniczenie chłopca w zajęciach koła matematycznego dla uczniów pragnących poszerzyć wiedzę z tej dziedziny
Udział Bartka w konkursach i olimpiadach
Rozszerzenie programu nauczania
Zachęcenie Bartka do odgrywania roli ucznia – lidera, który pomaga i tłumaczy rówieśnikom zawiłości matematyki. Jednak czynności te powinny być realizowane z umiarem, gdyż nie można rówieśnikom dostarczać zbyt wielu sygnałów dotyczących wyjątkowości chłopca.
Wyznaczenie mu innego niż matematyczne zadania do wykonania – i tu nadarzyła się okazja: Bartek został zaproszony przeze mnie do udziału w próbach poloneza jako partner dla jednej z uczennic klasy III (w ramach przygotowań do balu na zakończenie nauki w gimnazjum).
6. Wdrażanie działań
Bartek systematycznie uczęszczał na kółko matematyczne, brał udział we wszystkich konkursach matematycznych organizowanych w naszej szkole. Szczególne znaczenie miała dla niego znajomość z kolegą rok starszym od niego (też uczestnikiem kółka matematycznego), który stał się dla Bartka autorytetem w sprawach matematyki. Razem omawiali zadania i je rozwiązywali. Ambitny Bartek zaczął korzystać pod moim kierunkiem z podręcznika dla klasy III.
Jednak na lekcji Bartek rozwiązywał zadania obowiązkowe i dodatkowe bez
aktywnego udziału w lekcji. Postanowiłam zatem, aby obok niego usiadła nowa uczennica, która łatwo nawiązywała kontakty z rówieśnikami. I rzeczywiście, Kamila nie krępowała się zapytać o coś kolegi czy poprosić o sprawdzenie zadania, a Bartek chętnie udzielał jej wyjaśnień. I tak powoli zauważałam, że dla pewnej grupy dziewcząt uczeń ten stał się wartościowym kolegą, o którego zabiegały, nie tylko w sytuacji dotyczących potrzeb szkolnych, lecz także zajęć pozalekcyjnych.
W marcu tego roku nadarzyła się kolejna okazja, aby Bartek mógł zaistnieć wśród grupy rówieśniczej. Poprosiłam go, aby tańczył poloneza z koleżanką z III klasy. Po pewnym namyśle zgodził się, wobec czego został reprezentantem swojej klasy na balu gimnazjalnym.
7. Efekty działań
Podjęte przeze mnie działania nie zlikwidowały w pełni istniejącego problemu, jednak znacznie zmniejszyły zjawisko. Zauważyłam, że w tym roku Bartek zaczął
zdobywać autorytet wśród kolegów i koleżanek. Istnieje jednak taki obszar umiejętności, np. sprawność fizyczna, który jest ceniony przez większość rówieśników, ale nie jest mocną stroną Bartka. Jest to dla niego poważny problem, trudno mu się przełamać wobec grupy i podjąć działania, które zmniejszyłyby ten dysonans. Takim rozwiązaniem mogłoby być prowadzenie przez Bartka na przykład rozgrzewki na lekcjach w-f (jest to propozycja dla nauczyciela wychowania fizycznego), ale na razie jest to trudne do zrealizowania.
Jednak największą satysfakcję sprawia mi fakt, że Bartek razem z innym kolegą z klasy podjął aktywne działania w ramach ścieżki regionalnej. Przejawia inicjatywę,
mobilizuje innych do działania. Tak więc powoli rola tego bardzo dobrego ucznia w przeciętnej klasie zaczyna nabierać coraz większego znaczenia. Bardzo ważne jest podejmowanie przez Bartka innych działań, nie tylko w ramach nauki szkolnej, tak, aby mógł być dostrzegany również w perspektywie innych obszarów życia. W tym starałam się mu pomóc i mam nadzieję, że mi się to udało.
