MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH DO PRZYGOTOWANIA PODŁOŻY W UPRAWIE POMIDORA POD OSŁONAMI

(1)

MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH DO PRZYGOTOWANIA PODŁOŻY W UPRAWIE POMIDORA POD OSŁONAMI

J. Deska, 5. Kalembasa

Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej, Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna, ul. Prusa 14, 08-110 Siedlce

Synopsis. W latach 1989-1992 przeprowadzono badania nad możliwością zastosowania komunalnych osa- dów ściekowych do przygotowywania podłoży ogrodni- czych w uprawie pomidora pod osłonami. Jako komponenty podłoży uwzględniono korę z drzew iglastych i trociny mieszane, pomiot kurzy i torf przejściowy oraz osady z oczyszczalni ścieków w Siedlcach i Sokołowie Podlaskim. Jako podłoże porównawcze zastosowano podłoże standardowe z substratem torfowym. Plony owoców pomidora uprawianego na podłożach zawierających osady były istotnie wyższe niż na podłożu standardowym. Plon owoców z podłoży za- wierających osady z Sokołowa Podlaskiego był istotnie wy- ższy niż z podłoży zawierających osad z Siedlec.

Najwyższy plon owoców pomidora uzyskano na podłożach zawierających 50 % osadów i 50 % kory z drzew iglastych.

Osady ściekowe powodowały istotne zwiększenie w owocach zawartości fosforu i wapnia, natomiast zawartość azotu, potasu, magnezu i sodu nie ulegla istotnym zmianom pod wpływem badanych czynników. Badania wykazały możliwość zastosowania. osadów Ściekowych z badanych oczyszczalni ścieków do produkcji podłoży w uprawie pomidora pod osłonami.

Słowa kluczowe: osad ścickowy, podłoże, pomidor, plon, makroelementy

WSTĘP

Ochrona środowiska u schyłku XX wieku stała się jednym z najistotniejszych problemów cywilizacji ludzkiej. Problematyka związana z

utylizacją Ścieków i innych odpadów komunal-

nych i przemysłowych jest w Polsce coraz czę- Sciej przedmiotem prowadzonych badań [2-4,

7,13,16,21].

Powstające przy każdym większym skupi- sku ludzkim oczyszczalnie ścieków powodują znaczny wzrost masy osadów ściekowych.

Ilość osadów ścickowych wyprodukowanych w roku 1995 na oczyszczalniach Polski wynosi- ła ok. 1150 tys. ton suchej masy, natomiast na rok 2000 przewiduje się ok. 2201,9 tys. ton suchej masy [17].

Jednocześnie w rolnictwie istnieje wyraźny niedobór nawozów organicznych. Problem ten istnieje zarówno przy nawożeniu pól upraw- nych, jak i w przypadku przygotowywania sztucznych podłoży w uprawie roślin ozdob- nych i warzyw. Wprowadzenie materii organi- cznej zawartej w osadach Ściekowych do naturalnego obiegu materii poprawiłoby bilans tego składnika środowiska naturalnego. W wielu krajach rolnicza utylizacja osadów ścieko- wych jest powszechnie stosowanym sposobem

użytkowania tej substancji odpadowej [11,12,

15.20.22.23]; w Polsce ich utylizacja biologiczna prowadzona jest tylko w niewielkim zakresie.

Celem przeprowadzonych badań było

określenie przydatności osadów ściekowych

pochodzących z dwóch różnych oczyszczalni ścieków: Siedlec i Sokołowa Podlaskiego, jako substratu do produkcji podłoży w uprawie pomidora pod osłonami.

(2)

MATERIAŁY

Doświadczenie wazonowe zostało założo- ne w układzie całkowicie losowym z obiektem kontrolnym (podłoże z substratu torfowego), w pięciu powtórzeniach przy dwóch badanych poziomach zmienności:

- poziom pierwszy - pochodzenie osadu Scie- kowego z oczyszczalni:

A- w Siedlcach;

B - w Sokołowie Podlaskim;

- poziom drugi - rodzaj podłoża:

I- osad 50 % + kora drzew igłastych 50 %;

II - osad 50 % + trociny mieszane 50 %;

IH - osad 50 % + kora drzew iglastych 25 % + torf przejściowy 25 %;

IV - osad 33 % + kora drzew iglastych 67 %;

V - osad 33 % + trociny mieszane 67 %;

VI - osad 33 % + kora drzew iglastych 61 % + pomiot kurzy 6 %;

VII - osad 33 % + trociny mieszane 61 %

+ pomiot kurzy 6 %.

Składnikami podłoży były obok osadów ściekowych substancje odpadowe, spotykane często w regionie siedleckim: torf przejściowy, kora drzew iglastych, trociny i pomiot kurzy.

Proporcje ilościowe poszczególnych składni- ków określono kierując się uzyskaniem optymalnych właściwości fizyko-chemicznych produko- wanych podłoży, szczególnie ich porowatością i gęstością objętościową. Po wykonaniu pomia- ru pH, odczyn wszystkich podłoży doprowa- dzono do pH H;O = 6.8 stosując odpowiednie dawki kredy ogrodniczej.

W składnikach podłoży i w przygotowa- nych podłożach oznaczono: odczyn w HO, zasolenie, zawartość węgla organicznego, azotu oraz koncentrację fosforu, potasu, wapnia, magnezu i sodu ogółem jak również w przy-

swajalnych formach.

Jako roślinę testową uprawiano pomidor (Licopersicon esculentum) odmiany Carmello F, TmVFNS - holenderskiej firmy Sluis 8ż Gro- ot zarejestrowany pod numerem GG 204. Rośli- ny uprawiano w sezonie wiosennym w

zagęszczeniu 3,5 rośliny/m?, ogławiając po uzyskaniu pięciu gron. W czasie uprawy stoso-

wano zabiegi agrotechniczne wg zaleceń obo- wiązujących w uprawie pomidora pod osło- nami utrzymując pH podłoża na poziomie 6.8.

Owoce pomidora zbierano w fazie pełnej

dojrzałości. Po ich zważeniu przygotowano

zbiorcze próby dla przeprowadzenia analiz składu chemicznego owoców. Owoce do anali- zy chemicznej po zmiksowaniu suszono, okre- Slajac zawartość suchej masy. Wysuszone próbki poddano mineralizacji na mokro do oz- naczenia azotu ogółem i na sucho do przygotowania roztworów podstawowych, w których

oznaczono zawartość makroelementów.

Do określenia istotności wpływu poszcze- gólnych czynników zmienności na istotność wyników zastosowano test F - Fischera-Snede- cora, natomiast w celu wyznaczenia najniż- szych istotnych różnic dla poszczególnych cech zastosowano test t-Studenta.

WYNIKI I DYSKUSJA

Zawartość makroelementów w komponentach podłoży przedstawiono w Tabeli 1. Wyso- kim odczynem - pH >7,0 - wyróżniały się osady ściekowe i pomiot kurzy. Zastosowane w do- świadczeniu osady różniły się pomiędzy sobą dość wyraźnie zawartością azotu, fosforu i wapnia. Wyższą zawartość omawianych pierwia- stków zawierał osad z Sokołowa Podlaskiego

niż z Siedlec. Pozostałe komponenty stosowane

do produkcji podłoży zawierały typowe dla tego rodzaju substancji odpadowych zawartości makroelementów. Torf używany w doświadcze- niu miał cechy torfu przejściowego zbliżone bardziej do torfu przejściowego.

Również stosunek C:N dła obu osadów był in- ny. Wyższą zawartość mikroelementów zawie- rał osad z Sokołowa Podłaskiego niż z Siedlec.

Niektóre właściwości fizyko-chemiczne komponentów podłoży przedstawiono w Tabeli 2.

Podłoża uzyskane z osadów ściekowych posia-

dały lekko kwaśny odczyn, wyższy od odczynu podłoża wytworzonego z substratu torfowego.

Odczyn podłoży spowodował konieczność jego podwyższenia poprzez zastosowanie odpo- wiednich dawek kredy ogrodniczej. Zasolenie

uzyskanych podłoży było niskie, co wskazywa-

ło na niewielką ilość mineralnych form pier- wiastków. Gęstości podłoży - objętościowa i objętościowa chwilowa - mieściły się w granicach wartości optymalnych.

(3)

Tabela 1. Zawartość (w % s. m.) makroelementów i węgla organicznego w komponentach podłoży - formy ogólne

Corg. N P K Ca Mg Na

Składnik C/N

(% s.m.) {96 s.m.)

Osad ściekowy z Siedlec 48,3 1,97 24,5 0,43 0,11 2,91 0,19 0,09

Osad ściekowy 50,1 3,12 ° 16,1 0,63 0.12 3,45 0,23 0,08

z Sokotowa Podlaskiego

Pomiot kurzy 45,8 2,43 18,8 1,47 0,29 1,45 0,37 0,17

Kora drzew 95,7 0,59 162,2 0,09 0,21 0,54 0,17 0,08

Trociny mieszane 88,3 0,19 464,7 0,03 0,13 0,46 0,14 0,09

Torf przejściowy 56,4 211 26,7 0,17 0,12 1,23 0,17 0,12

Tabela 2. Niektóre właściwości fizykochemiczne stosowanych podłoży

Gęstość

Podłoże pH Zasolenie - -

HO (g NaCl dm?) objetosciowa objętościowa

2 chwilowa

(kg dm?)

Standard 5,06 0,35 0,875 0,57

Osad z Siedlec

I 5,93 0,95 0,568 0.43

II 4,85 0,98 0,687 0.39

Ш 5,23 0,72 0,887 0,45

IV 5,55 0,67 0,745 0,35

У 5,23 0,55 0,912 0,32

VI 5,48 0,88 0,627 0,37

VII 5,61 0,89 0,608 0,36

Osad z Sokołowa Podlaskiego

I 6,17 0,95 0,597 0,46

И 5,64 0,65 0,786 0,43

Ш 5,55 0,72 0,916 0.46

IV 5,65 0,57 0,838 0,38

У 5,10 0,45 0,897 0,34

VI 5,45 0.65 0,685 0,37

УП 5.40 0.70 0,649 0,38

Podłoża: I - osad 50 % + kora drzew iglastych 50 %; II - osad 50 % + trociny mieszane 50 %; III - osad 50 % + kora drzew iglastych 25 % + torf przejściowy 25%; IV - osad 33 % + kora drzew iglastych 67 %; V - osad 33 % + trociny mieszane 67 % ; VI - osad 33 % + kora drzew iglastych 61 % + pomiot kurzy 6 %; VII - osad 33 % + trociny mieszane 61 % + pomiot kurzy 6 %.

Zawartości form ogólnych makroelemen-

tów w wytworzonych podłożach różniły się

głównie zawartością azotu i węgla organicznego, a więc również stosunkiem C:N. Zawartość pozostałych makroelementów była niska i po- równywalna z zawartością w podłożu standardowym, za wyjątkiem wapnia i potasu (Tabela 3).

Zawartość form przyswajalnych w podło- żach (Tabela 4) była niższa niż wymagania po- karmowe roślin pomidora; dotyczy to głównie zawartości potasu i azotu [24].

Plon świeżej masy owoców pomidora (Ta-

bela 5) wahał się w granicach od 2890 do 4271 g roślina”! - odpowiednio z roślin uprawianych na

obiekcie kontrolnym i obiekcie I z osadami z

(4)

Tabela 3. Zawartość (w % s.m.) makroelementów i węgla organicznego w podłożach - formy ogólne

Podłoże Сов. М CN P K Ca Mg Na

(% s.m.)

Standard 55,7 1,45 38,4 0,21 0,67 0,43 0,18 0,09

| Osad z Siedlec

I 69,2 1,85 37.4 0,27 0,16 1,62 0,15 0,09

Il 75,4 0,98 76,9 0,21 0,12 1,54 0,13 0,08

Ш 73,0 1,45 50,3 0,24 0,13 1,78 0,14 0,08

ГУ 78,3 0,79 99,1 0.17 0,19 1,12 0,12 0,07

У 80,2 0,48 167.1 0,13 0,12 1,05 0,12 0,08

VI 74,5 0,76 98,0 0,20 0,20 1,20 0,14 0,10

УП 76,8 0,64 120.0 0,15 0,15 1,11 0,13 0,09

Osad z Sokołowa Podlaskiego |

1 70,1 2,08 33,7 0,30 0,16 1,80 0,16 0,09

II 76,7 1,12 68,5 0,23 0,13 1,63 0,14 0,08

Ш 64,2 1,71 37,5 0,26 0,14 1,83 0,14 0,07

IV 79,0 0,89 88,8 0,18 0,19 1,27 0,13 0,09

У 80,5 0,54 149.1 0,15 0,12 1,18 0,13 0,08

VI 73,7 0,87 84,7 0,23 0,21 1,39 0,14 0,10

VII 75,8 0,72 105,3 0.19 0,14 1,23 0,12 0,10

Objaśnienia jak w Tabeli 2.

Tabela 4. Zawartość (w mg dm?) makroelementéw w formach przyswajalnych w podłożach - formy ogólne

Podłoże Мноу М мо; Р K Ca Mg Na

(mg dm’)

Standard 27 11 43 47 663 37 33

Osad z Siedlec

I 88 13 75 69 1314 127 53

И 52 14 38 42 1342 107 69

Ш 34 18 75 83 1427 138 72

IV 47 15 69 80 1096 128 60

V - 20 11 31 52 960 102 70

VI 51 24 70 143 1598 143 79

УП 22 14 43 109 1107 132 78

Osad z Sokołowa Podlaskiego

1 105 21 76 83 1980 123 55

II 62 14 41 45 1823 104 63

HI 45 19 79 82 1698 138 68

IV 60 17 33 81 1310 103 61

У 27 18 33 55 1070 114 72

У 52 25 77 127 1609 104 68

УП 33 19 45 103 1317 99 70

Objaśnienia jak w Tabeli 2.

Sokołowa Podlaskiego 50 % objętościowych + owoców zebrany z roślin uprawianych na pod-

50 % kora drzew iglastych. Plon zebrany z ro- łożu standardowym. Wysoce istotny wpływ na ślin ze wszystkich podłoży z osadami Ścieko- plon owoców świeżej masy miał rodzaj zasto-

wymi był wysoce istotnie wyższy niż plon sowanego podłoża. Najwyższy plon owoców

(5)

Tabela 5. Plon świeżej masy, procent suchej masy i zawartość makroelementów w owocach pomidora uprawianego na obiekcie z osadami z Siedlec (a) i Sokołowa Podlaskiego (b)

Plon świe- N Р

Podloze* żej masy (% s.m.) K Ca Mg Na

(g/rośl.)

(%)

a b a b a b a b a b a b a b a b

Standard 2890 5,65 2,03

1 3765 4271 Il 3615 3439 Ш 3580 3142 IV 3156 3.983 У 3342 3228 VI 3473 3328 VII 3211 3837

446 5,61 5.39 4,99 4,73 5,32 5,29 5,10 4,85 4,39 5,48 6,13 52. 92

to th =

3 „0

„2 ^a 2,38 1,88 1,83 2.10

0,066 0,078 0.071 0,068 0.064 0,070 0.072 0,079 0.073 0,073 0,082 0,075 0.085 0.073 0.083

1,69 0,130 0,255

1,84 0,151 0,126 0,283 0,274 0,236 0,258 1,73 0,141 0,157 0,271 0,216 0,201 0,221 1,73 0,169 0,139 0,250 0,252 0,219 0,230 1,75 0,127 0,131 0,324 0,281 0,210 0,239 1,92 0,130 0,162 0,268 0,315 0,241 0,277 1,75 0,103 0,155 0,297 0,316 0,163 0,226 2.14 0,169 0,178 0,262 0,276 1,212 0,233

0,235 1,93

1,73 1.67 1,88 1.95 1.88 1,81

NIR (0,05) dla: Pion świeżej masy

229,9%* ni.

118,7” ni.

334,3" 0,750**

interakcja-kontrola-osady osadów

podłoży współdziałania

osadów z podłożem 1,061**

0.705*

472,7"

314.1"

% suchej masy N P K Mg Ca Na

n.i. ni. n.i. n.i. ni. n.i.

ni. ni. ni. n.i. n.i. ni.

ni. 0,012" nii. nii. 0,042 па.

ni. 0.1. ni. n.i. n.i. n.i.*

*Objaśnienia jak w Tabeli 2, "różnica istotna, "różnica wysoce istotna, n.i. - różnica nieistotna.

otrzymano z roślin uprawianych na podłożu o składzie 50 % osad Ściekowy i 50 % kora drzew iglastych. Istotnie wyższe plony uzyskano z ro- ślin uprawianych na osadach z Sokołowa Pod- laskiego. Plony uzyskane w doświadczeniu są wyższe od wielkości plonu uzyskanego w doś- wiadczeniach odmianowych z udziałem odmiany Carmello [6,24].

Średnia zawartość suchej masy owoców nie odbiegała od wartości podawanych w pi-

śmiennictwie [6,24] i zależała istotnie od rodzaju podłoża i interakcji rodzaju podłoża z osadami.

Zawartości azotu, potasu, magnezu i sodu

w owocach pomidora nie zależały od żadnego z

zastosowanych poziomów zmienności i mieści- ły sięw zakresie podawanych w piśmiennictwie [4,8-10,18]. Zawartość fosforu była nieco niż- sza niż podawana w piśmiennictwie [18] i zale- żała istotnie od rodzaju podłoży, natomiast zawartość wapnia mieściła się w zakresie za- wartości określonej w piśmiennictwie [1,8] za- leżała jednak od rodzaju podłoża.

Zastosowanie osadów Ściekowych propo-

nowane w niniejszej pracy jest tylko jedną z

wielu możliwości wykorzystania tego odpadu

{3,5,11,12,14,15,19]. Osady ściekowe stosowane do uprawy roślin winny być poddawane ana- lizom chemicznym i badaniom sanitarnym,

umożliwiającym eliminację osadów nie odpo-

wiadających założonym wymaganiom (2117.19,

22.23].

WNIOSKI

1. Osady ściekowe pozyskiwane w latach

badań z oczyszczalni w Siedlcach i Sokołowie Podlaskim ze względu na zawartość składni-

ków nawozowych w formach przyswajalnych, mogą być wykorzystane do przygotowywania podłoży w uprawie pomidora pod osłonami.

2, Plony owoców pomidora uzyskane z ro- ślin uprawianych na podłożach z osadami z So- kołowa Podlaskiego były wyższe niż plony owoców z roślin uprawianych na podłożach za- wierających osady z Siedlec.

3. Najwyższe plony osiągnięto na podło- żach o składzie 50 % osady + 50 % objętości

kora drzew iglastych.

4. Zawartość w owocach pomidora fosforu

i wapnia była istotnie uzależniona od rodzaju

(6)

osadów i podłoży, natomiast zawartość azotu, potasu, magnezu i sodu nie zależała od wymie- nionych czynników.

LITERATURA

_ . Baevre O.A.: Liming of peat for tomatoes. Meldiger fra Norges landbrukshogskole. Vol. 64, 2-7, 1985.

2. Bojkowska K., Kochany J., Olech Z.: Metale ciężkie a rolnicze zagospodarowanie osadów ściekowych. Czło- wiek i środowisko, 6, 205-219, 1978.

. Kalembasa S., Deska J.: Zawartość metali ciężkich w owocach pomidora uprawianego na podłożach zawiera- jących osady Ściekowe. Mat. XXI sesji naukowej Śro- dowisko a produkcja żywności. Warszawa 3-4.09.1990, Komitet Technologii i Chemii Żywności PAN, SGGW Warszawa, 1990.

4. Kalembasa S., Deska J.: The possibility of utilizing sewage sludge far the preparation of beds for tomaloes growing in a greenhouse. Polish J. Soil Sci., 23(2), 183-

188, 1990.

5. Kao M.M.: The evaluation of sawdust swine waste compost on the soil ecosystem, pollution and vegetable production. Waste Sci. Technol., 27, 1, 132-131, 1993.

6. Kowalewski E., Wiśniewska B.: Ogórek, pomidori pa- pryka w uprawie pod osłonami - synteza wyników dośw.

odmianowych. C.0.B.O.R.U., Słupia Nowa, Zesz. 680, 23-30, 739, 26-30, 782, 23-39, 1984-85.

Lekan S., Winiarska Z.: Zależność plonowania i sklad chemiczny osadów ściekowych i kompostów z substancji odpadowych. Puławy, IUNG, 5-28, 1991.

8. Łoś-Kuczera M.: Produkty spożywcze, skład i wartość odżywcza. Inst. Żywności i Żywienia, Warszawa, 159,

1990.

9. Miayazaki M.: Studies on the accumulation of nitrate in tomato fruit for canning. Sci. Hort., 3, 109-128, 1975, 10. Nurzyński J., Uziak Z., Mokrzecka E.: Wpływ formy nawozu potasowego i rodzaju podłoża na plonowanie pomidorów szklamiowych. Zesz. Nauk. AR Kraków, Ogrodnictwo, 9(171), 189-195, 1982.

11. Page A.L.: Fate and effects of trace elements in sewage sludge when applied to agricultural lands. Environ.

Prot. Tech., USA, 1974.

12. Par J.F., Epstein E., Wilson G.B.: Composting sewage sludge for land application. Agr. Environ., 4, 123-

137, 1978.

13. Praca zbiorowa: Przyrodnicze zagospodarowanie osa- dów ściekowych. IKŚ, PWN, Warszawa, 1988.

14. Reinhold J.: Einfluss von kupferreichem Klarschlamm auf das Wachstum von Tomaten im Freilandanbau.

Arch. Gartenbau, Berlin 29, II. 8, 415-424, 1981.

15. Robert E., Boswell F.C.: Effect of municipal sewage on rooting of grass cuttings. Agron. J., 68, 382-384, 1976.

16. Roszyk E., Spiak Z., Roszyk S.: The influence of sewage sludge on yield and chemical composition of plants.

> =

Polish J. Soil Sci., 2, 79-84, 1989.

17. Roszyk E.: Propozycja normatywu dla osadów Ścieko- wych wykorzystywanych w rolnictwie do nawożenia gleb. Prace Komisji Nauk. PTGleb., IV/11, 1989.

18. Saiyma R.: Effect of nitrogen, phosphorus and potas- sium on the tomato fruits. J. Japanese Soc. Hort. Sci., 36, 399-405, 1967.

19. Siuta J., Pawłowska L.: Wytyczne do przyrodniczego zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków komunalnych i komunalno-przemysłowych. IKŚ, Warsza- wa, 1980.

20. Skousen J., Clinger C.: Sewage sludge land application programm in West-Virginia. J. Soil Water Conserv., 48(2), 145-151, 1993.

21. Szmidt B., Nowosielski O.: Określenie wartości nawo- zowej osadów ściekowych. Biul. Warz. XXVI. Część II.

Inst. Warz., Skierniewice, 63-98, 1982.

22. Sommers L.E.: Chemical composition of sewage sludges and analysis of their potential use as fertilizers. Qual J. Environ. Qual., 6/2, 225-231, 1977.

23. Sposito G., Lund L.J., Chang A.C.: Trace metal chemistry in arid- zone field soils amended with sewage sludge: I. Fractionation of Ni, Cu, Zn, Cd, and Pb in Soild Phases. Soil Sci. Soc. Am. J., 46, 260-264, 1982.

24. Wysocka-Owczarek M.: Charakterystyka nowych od- mian pomidorów, zalecenia agrotechniczne do uprawy szklamiowo-tunelowej. Inst. Warz. Skierniewice, 1993.

THE POSSIBILITY OF UTILIZATION OF WASTE ACTIVATED SLUDGES FOR THE PREPARATION OF

BEDS USE FOR THE TOMATOES CULTIVATION IN PLASTIC-COVERTED GREENHOUSE In the years 1989-1992 the investigations were car- ried out on the possibilities of utilization of waste activated sludges, from municipal sewage treatment plants for the preparation of horticultural beds used in tomato cultivatio- nu nder covers. As components for the preparation of beds the following organic materials were used: waste activated sludges from treatment plants at Siedlce and Sokołów Podlaski, pine bark mixed sawdust, low moor peat and drop litter bed was used as standard. Yield of tomatoes harvested from beds containing waste activated sludge was higher than from standard one. The yield from Soko- low Podlaski was significiantly higher as compared to Siedice. The highest yield of tomatoes was harvested from beds containing 50 % of waste and 50 % of pine bark. Wa- ste activated sludges significiantly increased the amount of P and Ca, while N, K, Mg, and Na contents did not change much. The investigation showed the possibility of utilisation of waste activated sludges from some treatment plants for the preparation of beds used in the cullivation of tomatoes in plastic-covered greenhouse.

Keywords: waste sludge, horticultural bed, tomato yield, macroelement.