Role of thoracoscopic sympathectomy in hyperhidrosis of upper limbs – early and late results

(1)

Adres do korespondencji: lek. med. Marek Winckiewicz, Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyñ, Akademia Medyczna,

s

sy ym mp pa atte ek ktto om miiii p piie errs siio ow we ejj w w lle ec cz ze en niiu u n

na ad dp po ottlliiw wo oś śc cii k ko oń ńc cz zy yn n g gó órrn ny yc ch h –

– w wy yn niik kii w wc cz ze es sn ne e ii p pó óź źn ne e

R

Ro olle e o off tth ho orra ac co os sc co op piic c s sy ym mp pa atth he ec ctto om my y

iin n h hy yp pe errh hiid drro os siis s o off u up pp pe err lliim mb bs s – – e ea arrlly y a an nd d lla atte e rre es su ulltts s

MAREK WINCKIEWICZ¹, WOJCIECH BUĆKO¹, MICHAŁ GORAN STANIŠIĆ¹, ZOFIA MACHYŃSKA-BUĆKO², KRZYSZTOF KUKA¹, RYSZARD STANISZEWSKI¹

1Klinika Chirurgii Ogólnej i Naczyń II Katedry Chirurgii Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Kliniki prof. dr hab. med. Wacław Majewski

2Klinika Chirurgii Urazowej Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Kliniki prof. dr hab. med. Krzysztof Słowiński

Abstract

Background: Thoracic sympathectomy is a reference treatment of vasoconstrictor disorders of upper extremities.

The aim of the study is the presentation was to present the own experience in thoracoscopic sympathectomy in patients with hyperhidrosis of upper extremities.

Material and methods: From 1995 to the end of 2004 152 thoracoscopic sympathectomies were performed. Early and late results and complications were compared. Late results were evaluated by the postal questionnaire.

Results: Majority of patients were female (87.5%). Me- an hospital stay was 4.61 days (±2.45); mean duration of the procedure was 60.38 min (±30.03), mean postoperative hospital stay was 1.70 days (±1.07).

No perioperative death or conversion to the open thora- cotomy occurred. The following complications were diagno- sed: pneumothorax in 3.29% cases, Horner’s syndrome – 0.66%, bleeding – 0.66%.

The satisfactory early operation effect was in 100% patients. Late result obtained from the postal questionnaire show that efficacy of the procedure was continuously good – 97.83%.

Conclusions: Thoracoscopic sympathectomy is effecti- ve and safe therapeutic method in hyperhydrosis in early and late observation.

Streszczenie

Wstêp: Sympatektomia piersiowa jest uznan¹ metod¹ operacyjnego leczenia zaburzeñ naczynioruchowych w ob- rêbie koñczyn górnych. W pracy przedstawiono w³asne do- œwiadczenia w leczeniu nadpotliwoœci koñczyn górnych torakoskopow¹ sympatektomi¹ piersiow¹. Omówiono wczesne i odleg³e wyniki leczenia.

Materia³ i metoda: W latach 1995–2004 wykonano 152 torakoskopowe sympatektomie piersiowe u chorych z nad- potliwoœci¹ koñczyn górnych. Oceniono wystêpuj¹ce powi- k³ania oraz porównano wczesne i póŸne wyniki leczenia. Wy- niki odleg³e uzyskano z analizy odpowiedzi na ankietê roze- s³an¹ do chorych.

Wyniki: Wiêkszoœæ operowanych chorych stanowi³y kobiety (87,5%). Œredni czas hospitalizacji wyniós³ 4,61 dnia (±2,45); czas zabiegu wyniós³ œrednio 60,38 min (±30,03), a pobyt pooperacyjny – 1,70 dnia (±1,07).

Nie zanotowano zgonów pooperacyjnych, konwersji do torakotomii ani innych powa¿nych powik³añ. Powik³ania wyst¹pi³y z nastêpuj¹c¹ czêstoœci¹: odma op³ucnowa w 3,29%

przypadków, zespó³ Hornera – 0,66%, krwawienie – 0,66%.

Skutecznoœæ wczesna w likwidacji nadpotliwoœci koñ- czyn górnych wynios³a 100%, zmniejszaj¹c siê w obserwacji póŸnej do 97,83%.

(2)

Wstęp

Nadpotliwoœæ koñczyn (³ac. hyperhydrosis – HH) jest schorzeniem zwi¹zanym z nadmiern¹ aktywnoœci¹ ekryno- wych gruczo³ów potowych, które s¹ unerwione czynno- œciowo przez cholinergiczne w³ókna autonomicznego uk³a- du sympatycznego. Jest to dolegliwoœæ dotycz¹ca ok. 1%

populacji [1]. Nie stanowi ona wprawdzie istotnego zagro-

¿enia dla zdrowia i ¿ycia pacjenta, jednak jej wp³yw na co- dzienn¹ aktywnoœæ i jakoœæ ¿ycia jest zwi¹zany z du¿ym obci¹¿eniem psychicznym, które czêsto wywo³uje. Problem nadpotliwoœci koñczyn wyrasta poza defekt kosmetyczny szczególnie wówczas, gdy lokalizacja dolegliwoœci dotyczy koñczyn górnych – d³oni, przedramion, ramion i pach.

Przypadki nadpotliwoœci wtórnej w przebiegu nadczyn- noœci tarczycy czy guza pheochromocytoma s¹ bardzo rzadkie i te mog¹ zostaæ skutecznie wyleczone po wyeli- minowaniu schorzenia pierwotnego. Wobec niejasnej etio- logii nadpotliwoœci pierwotnej, która stanowi ogromn¹ wiêkszoœæ wszystkich przypadków, leczenie schorzenia ma zasadniczo charakter objawowy. Stosuje siê w nim leki z grupy antycholinergicznych lub rozszerzaj¹cych na- czynia, jontoforezê, iniekcje toksyny botulinowej czy leczenie chirurgiczne – odnerwienie wspó³czulne.

Odnerwienie wspó³czulne w zakresie piersiowego odcinka pnia wspó³czulnego (sympatektomia piersiowa) po- lega na wyciêciu fragmentu pnia wspó³czulnego wraz ze zwojami (w naszym oœrodku standardowo jest to odcinek Th2–Th4), co daje trwa³y efekt zmniejszenia potliwo- œci w obrêbie koñczyn górnych. Jest to uznana metoda leczenia zaburzeñ naczynioruchowych na pod³o¿u dys- funkcji wspó³czulnej komponenty uk³adu autonomicznego [2, 3], dlatego te¿ jest coraz powszechniej stosowana w leczeniu nadpotliwoœci koñczyn czy choroby Raynau- da (³ac. morbus Raynaudi – MR). Anatomiê odcinka piersiowego pnia wspó³czulnego przedstawia ryc. 1.

Pocz¹tkowo sympatektomia piersiowa by³a wykonywana przez torakotomiê i w zwi¹zku z du¿ym ryzykiem zabiegu oraz niekorzystnym efektem kosmetycznym jej przydatnoœæ u chorych z nadpotliwoœci¹ by³a ograniczo- na. Od czasu wprowadzenia techniki torakoskopowej, a wiêc i zwiêkszenia bezpieczeñstwa oraz istotnej poprawy kosmetyki pooperacyjnej, metoda ta znalaz³a zastosowanie u wiêkszej grupy chorych.

W naszym oœrodku ju¿ od ponad 10 lat sympatektomia piersiowa jest wykonywana metod¹ torakoskopo- w¹, która okaza³a siê nie tylko prostsza i bezpieczniej- sza od klasycznej sympatektomii z torakotomi¹, lecz równie¿ korzystniejsza ekonomicznie [4].

W niniejszej pracy przedstawiono doœwiadczenia w³asne naszego oœrodka w leczeniu nadpotliwoœci torakoskopow¹ sympatektomi¹ piersiow¹.

Materiał i metoda

W Klinice Chirurgii Ogólnej i Naczyñ AM w Pozna- niu wykonano w latach 1995–2004 152 torakoskopowe sympatektomie piersiowe u chorych z nadpotliwoœci¹ koñ- czyn górnych. Operowano 93 chorych: u 34 z nich zabieg wykonano jednostronnie, zaœ u 59 – obustronnie. Zabiegi obustronne wykonywano w ró¿nym czasie, podczas odrêb- nych hospitalizacji, które zazwyczaj dzieli³o kilka tygodni.

Wszystkie zabiegi wykonano w znieczuleniu ogól- nym, przy u¿yciu dwudro¿nej rurki intubacyjnej umo¿- liwiaj¹cej niezale¿n¹ wentylacjê ka¿dego z p³uc. Narzê- dzia torakoskopowe wprowadzano po wykonaniu 3 ok.

2-centymetrowych naciêæ klatki piersiowej w okolicy Key words: hyperhidrosis, thoracic sympathectomy, tho-

racoscopic sympathectomy.

Wnioski: Torakoskopowa sympatektomia piersiowa jest skuteczn¹ i bezpieczn¹ metod¹ terapeutyczn¹ w leczeniu nad- potliwoœci, przynosz¹c¹ bardzo dobre efekty zarówno w obserwacji krótko-, jak i d³ugookresowej.

S³owa kluczowe: nadpotliwoœæ, sympatektomia piersiowa, sympatektomia torakoskopowa.

(PDiA 2005; XXII, 4: 199–205)

têtnica podobojczykowa

¿y³y miêdzy¿ebrowe

pieñ i zwój wspó³czulny

³uk aorty

miêœnie

Ryc. 1. Przebieg pnia wspó³czulnego w obrêbie klatki piersiowej (szkic za zgod¹ dr. Krasna z Maryland University)

(3)

pachowej i bocznej klatki piersiowej. Po zidentyfikowa- niu pnia wspó³czulnego wycinano jego odcinek wraz ze zwojami Th2–Th4.

Dokonano analizy parametrów, takich jak wiek, pier- wotna lokalizacja dolegliwoœci, œredni czas hospitalizacji (ogólnej oraz pooperacyjnej), liczba powik³añ oraz wczesna i odleg³a skutecznoœæ sympatektomii piersiowej.

Wczesn¹ skutecznoœæ oceniano na podstawie wywia- dów przeprowadzonych z chorymi w 1. lub 2. dobie po zabiegu (przed wypisaniem ze szpitala), natomiast póŸ- n¹ oceniono po analizie wype³nionych ankiet, które zosta³y rozes³ane do chorych po kilkunastu–kilkudziesiê- ciu miesi¹cach po zabiegu (œredni czas obserwacji odle- g³ej wyniós³ 46,12±27,43 mies.), a które dotyczy³y subiektywnych odczuæ chorych co do trwa³oœci poprawy po operacji. Ankieta, któr¹ siê pos³u¿ono (za³¹cznik 1.), jest zmodyfikowan¹ wersj¹ ankiety stosowanej w ocenie póŸnych wyników sympatektomii piersiowych [5].

Pytaliœmy w niej równie¿ o wystêpowanie i lokalizacjê ewentualnego nasilenia potliwoœci w innych ni¿ przed zabiegiem lokalizacjach, czyli o powstanie zjawiska tzw.

nadpotliwoœci wyrównawczej (ang. compensatory sweating, compensatory hyperhidrosis) po zabiegu.

Za kryterium wczesnej skutecznoœci sympatektomii uznano ust¹pienie pocenia siê koñczyn górnych. PóŸne efekty oceniano na podstawie subiektywnych wra¿eñ chorych. Za dobry efekt póŸny uznano przypadki, w któ- rych chorzy opisali utrzymuj¹cy siê efekt zabiegu jako dobry lub doœæ dobry (pozosta³e mo¿liwe wskazania to œredni i niezadowalaj¹cy).

Wyniki

Kobiety znacz¹co dominowa³y w ca³ej grupie, stanowi¹c 87,5%; przeprowadzono u nich 133 zabiegów.

U mê¿czyzn wykonano 19 zabiegów (ryc. 2.). Œredni wiek pacjentów wyniós³ 26,99 roku (±10,24).

U wiêkszoœci pacjentów nadpotliwoœæ przed zabiegiem wystêpowa³a jedynie w obrêbie d³oni (62,83% chorych), u 9,21% dotyczy³a przedramion i/lub ramion, u 4,61% dolegliwoœci lokalizowa³y siê jedynie w dole pachowym, a u pozosta³ych (22,37%) stwierdzano wie- lopoziomow¹ lokalizacjê dolegliwoœci (ryc. 3.).

Œredni czas zabiegu w prezentowanej grupie wyniós³ 60,38 min (±30,03). Czas hospitalizacji wyniós³ œrednio 4,61 dnia (±2,45), zaœ okres hospitalizacji pooperacyjnej 1,7 dnia (±1,07).

Wœród operowanych nie zanotowano œmiertelnoœci oko³ooperacyjnej. Ani razu nie odnotowano równie¿ uszko- dzenia mi¹¿szu p³uca czy du¿ych naczyñ krwionoœnych.

W ¿adnym przypadku nie dokonywano konwersji zabiegu do torakotomii. U 1 chorej (0,66%) wyst¹pi³o niewiel- kie krwawienie z naczyñ miêdzy¿ebrowych. Odmê op³uc- now¹ lub podskórn¹ obserwowano w 5 przypadkach

(3,29%), w 2 (1,32%) za³o¿ono z tego powodu drena¿ ss¹- cy do jamy op³ucnowej. Zespó³ Hornera wyst¹pi³ w 1 przypadku (0,66%) i okaza³ siê przemijaj¹cy. Dobry efekt wcze- sny i ust¹pienie dolegliwoœci uzyskano u 100% chorych.

Na rozes³an¹ do chorych ankietê odpowiedzia³o 58 osób, u których uprzednio wykonano w sumie 108 sympatektomii piersiowych (71,05% odpowiedzi).

kobiety mê¿czy¿ni

87,5%

12,5%

Ryc. 2. Odsetkowy udzia³ kobiet i mê¿czyzn w grupie chorych z nadpotliwoœci¹ koñczyn górnych

d³onie przed- i ramiona pacha

kombinacja ww.

64%

22% 5% 9%

Ryc. 3. Lokalizacja nadpotliwoœci chorych w obrêbie koñ- czyn górnych w badanej grupie chorych

Ryc. 4. Porównanie wczesnej i póŸnej skutecznoœci sympatektomii piersiowej u chorych z nadpotliwoœci¹ koñczyn górnych

100 80 60 40 20

0 wczesna póŸna

100% 97,83%

(4)

Po analizie ankiet i ocenie odleg³ych wyników leczenia nadpotliwoœci wykazano nieznaczne zmniejszenie siê odsetka chorych z dobrym wynikiem pooperacyjnym do 97,83%; spadek ten nie okaza³ siê istotny statystycznie (ryc. 4.). Okaza³o siê równie¿, i¿ 71,33% chorych zg³a- sza ró¿ne nasilenie nadpotliwoœci wyrównawczej, zw³aszcza w obrêbie karku, pleców i klatki piersiowej.

Dyskusja

W leczeniu nadpotliwoœci stosuje siê leczenie zachowawcze (antyperspiranty na bazie chlorku aluminium, leki antycholinergiczne, jontoforezê) oraz techniki inwazyjne, np. podawanie toksyny botulinowej czy odnerwienie wspó³czulne. Wieloœæ mo¿liwoœci terapeutycznych œwiadczy o z³o¿onoœci problemu leczenia tych chorych, gdzie tendencja do nieinwazyjnego leczenia œciera siê z trendem do poszukiwania terapii bezpiecznej, sku- tecznej i bez koniecznoœci cyklicznego jej powtarzania.

Stosowanie antyperspirantów wykazuje wprawdzie szybkie dzia³anie, lecz równie szybko przemijaj¹ce, a do- datkowo mo¿e podra¿niaæ skórê [6]. Leczenie farmako- logiczne antycholinergikami istotnie ogranicza wydzie- lanie potu, lecz dawki leków konieczne do uzyskania za- dowalaj¹cych efektów w redukcji potliwoœci s¹ tak wysokie, ¿e wyzwalaj¹ ca³y szereg dzia³añ niepo¿¹danych [6] i z tego wzglêdu leki antycholinergiczne nie znajduj¹ istotnego zastosowania klinicznego.

Dobr¹ i nieinwazyjn¹ metod¹ leczenia nadpotliwo- œci o du¿ej skutecznoœci i d³ugo utrzymuj¹cym siê efekcie jest zastosowanie jontoforezy (stymulacji elektrycz- nej podczas k¹pieli koñczyn w roztworach galwanicz- nych) [6, 7], choæ w tym wypadku ograniczeniem mo¿e byæ dostêpnoœæ specjalistycznej aparatury.

Toksyna botulinowa, podawana drog¹ iniekcji pod- skórnych, stosowana jest w leczeniu nadpotliwoœci koñ- czyn górnych od kilku lat. Blokuje ona zakoñczenia cholinergiczne nerwów uk³adu wspó³czulnego, zmniejsza- j¹c lub zupe³nie znosz¹c produkcjê potu przez gruczo³y potowe. Jej przydatnoœæ wykazano g³ównie w lokaliza- cji dolegliwoœci w okolicy pachowej [8]. Niektórzy au- torzy postuluj¹ nawet, by leczenie toksyn¹ botulinow¹ by³o leczeniem z wyboru nadpotliwoœci w tej okolicy [1]. Mimo ¿e satysfakcja chorych z leczenia toksyn¹ botulinow¹ jest wysoka i siêga 90% [8], to jednak wiêk- szoœæ badaczy podaje wyniki odleg³e w krótkim czasie obserwacji (4–12 tyg. po leczeniu), a dzia³anie toksyny jest stopniowo przemijaj¹ce [9–10] i wymaga zabiegów powtarzanych w odstêpach kilku miesiêcy [6]. Mimo ¿e po tego typu leczeniu zmniejsza siê ryzyko wyst¹pienia nadpotliwoœci wyrównawczej [9], to innymi mo¿liwy- mi skutkami ubocznymi leczenia s¹ niestrawnoœæ i zga- ga oraz s³aboœæ miêœni w leczonej okolicy [11].

Sympatektomia piersiowa jest znan¹ od dawna i skuteczn¹ metod¹ leczenia zaburzeñ naczynioruchowych (nad- potliwoœæ, choroba Raynauda) w obrêbie koñczyn górnych.

Za ojca torakoskopowych operacji na pniu wspó³czulnym uchodzi Kux, który do 1954 r. przeprowadzi³ ponad 1 400 torakoskopowych sympatektomii i wagotomii [12]. Przej- œcie od torakotomii do zabiegu torakoskopowego pozwo- li³o na zmniejszenie ryzyka samego zabiegu, skrócenie okresu hospitalizacji oraz pobytu pooperacyjnego. Tym sa- mym zabieg ten sta³ siê czêœciej wykonywany w grupach chorych, gdzie jest on jedynie leczeniem objawowym (nad- potliwoœæ koñczyn, choroba Raynauda), a schorzenie ma charakter dolegliwoœci kosmetycznej. Sympatektomia piersiowa wykonywana technik¹ torakoskopow¹ jest do dziœ z³otym standardem leczenia u tych chorych [1].

Wszystkie zabiegi sympatektomii obustronnych z pre- zentowanego materia³u wykonano podczas odrêbnych po- bytów pacjentów w szpitalu; zabiegi by³y z regu³y prze- dzielone kilku- lub kilkunastotygodniowym okresem do- mowej rekonwalescencji. Mimo ¿e coraz czêœciej donosi siê o skutecznoœci i bezpieczeñstwie zabiegów obustronnych przeprowadzanych podczas jednej hospitalizacji [2, 13] czy nawet jednego zabiegu [2], podkreœlaj¹c jednocze- œnie korzystny aspekt ekonomiczny takiego postêpowania, to jednak jesteœmy zdania, ¿e kilkutygodniowy okres miê- dzy zabiegami pozwala na szybszy powrót do normy pa- rametrów oddechowych, zw³aszcza ¿e dolegliwoœci bólo- we we wczesnym okresie pooperacyjnym wystêpuj¹ – nawet po zabiegu jednostronnym – u 78% operowanych [5].

W prezentowanym materiale z powik³añ potencjal- nie niebezpiecznych krwawienie z naczyñ miêdzy¿ebrowych wyst¹pi³o w przypadku 1 chorego (0,66%), co daje odsetek porównywalny z danymi z piœmiennictwa – 0–4% [14–16]. Równie¿ czêstoœæ odmy pooperacyjnej, jak¹ zaobserwowano w prezentowanej grupie (3,29%), mieœci siê w zakresie wartoœci przytaczanych przez innych autorów: 0,74–19% [2, 5, 13, 17–18]. W opisywa- nej grupie nie stwierdzono natomiast innych szczegól- nie groŸnych powik³añ, takich jak uszkodzenie mi¹¿szu p³uca, napadowe migotanie przedsionków czy wrêcz bra- dykardia z blokiem serca, opisywanych w literaturze jako powik³ania podobnych zabiegów [14, 19].

Szczególnie wa¿na jest dobra identyfikacja poszcze- gólnych zwojów pnia wspó³czulnego podczas zabiegu, gdy¿ wyciêcie pierwszego zwoju szyjnego (zwoju gwiaŸdzistego) czy chocia¿by jego podra¿nienie mo¿e zaowocowaæ powstaniem zespo³u Hornera – czasami trwa³ego. W prezentowanym przez nas materiale powi- k³anie to wyst¹pi³o w 1 przypadku na ca³¹ grupê (0,66%), a dane z piœmiennictwa podaj¹ czêstoœæ tego powik³ania w granicach 0–3,8% [14, 15, 17, 18].

Najczêœciej jednak wystêpuj¹cym niekorzystnym i uci¹¿liwym dla pacjentów odleg³ym skutkiem sympatek-

(5)

tomii piersiowej jest pojawiaj¹ca siê w ró¿nym okresie po zabiegu wyrównawcza nadpotliwoœæ w obrêbie karku, ramion, pleców, klatki piersiowej i brzucha. Na tê przykr¹ do- legliwoœæ uskar¿a siê wg danych z piœmiennictwa od 67 do 90% operowanych [5, 15, 18, 20, 21]. W prezentowanej grupie dolegliwoœæ ta wyst¹pi³a u ponad 71% chorych. Oko-

³o po³owa chorych mo¿e siê równie¿ uskar¿aæ na nadmier- n¹ suchoœæ d³oni [20]. Mechanizm powstania nadpotliwo- œci wyrównawczej nie jest do koñca znany [22]; jest ona prawdopodobnie zwi¹zana z ogólnoustrojowymi zaburze- niami potliwoœci i termoregulacji [3], a potrafi byæ równie uci¹¿liwa dla pacjentów, jak pierwotne dolegliwoœci.

Podawany w literaturze odsetek chorych zadowolonych z efektu sympatektomii jest wysoki zarówno w obserwacji wczesnej (98,2–100%) [2, 23], jak i póŸnej, gdzie wynosi 93–94% [13, 20] w wielomiesiêcznym okresie obserwacji, czy nawet 93,5–94,7% w okresie kil- kunastoletnim (zadowoleni ca³kowicie oraz czêœciowo) [18, 24]. Równie¿ w prezentowanym materiale odsetek chorych zadowolonych z zabiegu w póŸnej obserwacji by³ bardzo wysoki (97,83%) i to przy jednoczesnym po- jawieniu siê nadpotliwoœci wyrównawczej u znacznego odsetka badanych.

Leczenie zachowawcze i ostrzykiwanie toksyn¹ botulinow¹ nie daj¹ trwa³ych wyników, choæ te¿ s¹ mniej inwazyjne w porównaniu z sympatektomi¹ piersiow¹, której efekt jest trwa³y.

Nie bez znaczenia s¹ równie¿ uwarunkowania eko- nomiczne leczenia nadpotliwoœci. Z zabiegów inwazyj- nych jedynie sympatektomia piersiowa jest leczeniem refundowanym w polskim systemie s³u¿by zdrowia, natomiast stosowanie toksyny botulinowej – jak inne zabiegi medycyny estetycznej – nie s¹ refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Wnioski

Sympatektomia piersiowa wykonana metod¹ torakoskopow¹ jest dobr¹ i bezpieczn¹ metod¹ leczenia chorych z nadpotliwoœci¹ koñczyn górnych. Jest to leczenie o trwa-

³ym, w przeciwieñstwie do innych metod terapeutycznych, efekcie. Nale¿y jednak mieæ œwiadomoœæ, ¿e leczenie ma charakter objawowy, a chory powinien uzyskaæ informacjê o mo¿liwych skutkach niepo¿¹danych jak wyrównawcza nadpotliwoœæ czy nadmierna suchoœæ d³oni po zabiegu.

Piœmiennictwo

1. Fitzgerald E, Feeley TM, Tierney S: Current treatments for axillary hyperhidrosis. Surgeon 2004; 2: 311-4.

2. Cohen Z, Levi I, Pinsk I, Mares AJ: Thoracoscopic upper thoracic sympathectomy for primary palmar hyperhidrosis – the com- bined paediatric, adolescents and adult experience. Eur J Surg Suppl 1998; 580: 5-8.

3. Fredman B, Zohar E, Shachor D, et al.: Video-assisted transtho- racic sympathectomy in the treatment of primary hyperhidrosis:

friend or foe? Surg Laparosc Endosc Percutan Tech 2000; 10:

226-9.

4. Buæko W: Sympatektomia piersiowa wykonana sposobem wide- otorakoskopii. Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznañ, 1999.

5. Dumont P, Denoyer A, Robin P: Long-term results of thoracoscopic sympathectomy for hyperhydrosis. Ann Thorac Surg 2004;

78: 1801-7.

6. Connolly M, de Berker D: Management of primary hyperhidrosis: a summary of the different treatment modalities. Am J Clin Dermatol 2003; 4: 681-97.

7. Shimizu H, Tamada Y, Shimizu J, et al.: Effectiveness of ionto- phoresis with alternating current (AC) in the treatment of patients with palmoplantar hyperhidrosis. J Dermatol 2003; 30: 444-9.

8. Solish N, Benohanian A, Kowalski JW: Canadian Dermatology Study Group on Health-Related Quality of Life in Primary Axil- lary Hyperhidrosis: Prospective open-label study of botulinum toxin type A in patients with axillary hyperhidrosis: effects on functional impairment and quality of life. Dermatol Surg 2005;

31: 405-13.

9. Krogstad AL, Skymne A, Pegenius G, et al.: No compensatory sweating after botulinum toxin treatment of palmar hyperhidrosis. Br J Dermatol 2005; 152: 329-33.

10. Lauchli S, Burg G: Treatment of hyperhidrosis with botulinum toxin A. Skin Therapy Lett 2003; 8 (7): 1-4.

11. Baumann L, Slezinger A, Halem M, et al.: Double-blind, rando- mized, placebo-controlled pilot study of the safety and efficacy of Myobloc (botulinum toxin type B) for the treatment of palmar hyperhidrosis. Dermatol Surg 2005; 31: 263-70.

12. Kux E: Thorakoskopische Eingriffe am Nervensystem. Georg Thieme Verlag. Stuttgart, 1954.

13. Wali MA: Early experience with thoracoscopic sympathectomy for palmar hyperhidrosis. Ann Thorac Cardiovasc Surg 2003; 9:

351-4.

14. Kopelman D, Assalia A, Ehrenreich M, et al.: The effect of upper dorsal thoracoscopic sympathectomy on the total amount of body perspiration. Surg Today 2000; 30: 1089-92.

15. Doolabh N, Horswell S, Williams M, et al.: Thoracoscopic sympathectomy for hyperhidrosis: indications and results. Ann Tho- rac Surg 2004; 77: 410-4.

16. Vanaclocha V, Saiz-Sapena N, Panta F: Uniportal endoscopic su- perior thoracic sympathectomy. Neurosurgery 2000; 46: 924-8.

17. Josephs LG, Menzoian JO: Technical considerations in endoscopic cervicothoracic sympatectomy. Arch Surg 1996; 131: 355-9.

18. Zacherl J, Huber ER, Imhof M, et al.: Long-term results of 630 thoracoscopic sympathicotomies for primaryhyperhidrosis: the Vienna experience. Eur J Surg Suppl 1998; 580: 43-6.

19. Lai CL, Chen WJ, Liu YB, et al.: Bradycardia and permanent pacing after bilateral thoracoscopic T2-sympathectomy for primary hyperhidrosis. Pacing Clin Electrophysiol 2001; 24: 524-5.

20. Wilson MJ, Magee TR, Galland RB, et al.: Results of thoracoscopic sympathectomy for the treatment of axillary and palmar hyperhidrosis with respect to compensatory hyperhidrosis and dry hands. Surg Endosc 2005; 19: 254-6.

21. Licht PB, Pilegaard HK: Severity of compensatory sweating after thoracoscopic sympatectomy. Ann Thorac Surg 2004; 78: 427-31.

22. Kopelman D, Assalia A, Ehrenreich M, et al.: The effect of upper dorsal thoracoscopic sympathectomy on the total amount of body perspiration. Surg Today 2000; 30: 1089-92.

23. Noppen M, Vincken W: Thoracoscopic sympathicolysis for essential hyperhidrosis: effects on pulmonary function. Eur Re- spir J 1996; 9: 1660-4.

24. Imhof M, Zacherl J, Plas EG, et al.: Long-term results of 45 thoracoscopic sympathicotomies for primary hyperhidrosis in children. J Pediatr Surg 1999; 34: 1839-42.

(6)

………...….…….. ………

Zawód wykonywany

………....

I. Niedogodnoœci spowodowane przez nadpotliwoœæ przed operacj¹(proszê zaznaczyæ odpowiedni kwadrat)

Brak Ma³e Umiarkowane Znaczne

w czynnoœciach zawodowych w ¿yciu codziennym

inne zajêcia (sport, muzyka itp.) proszê wymieniæ: …………...…..

II. Ból pooperacyjny – w okresie pooperacyjnym (o ile wystêpowa³)

Miejsce bólu Data Nasilenie bólu (zaznaczyæ na strza³ce)

pocz¹tek: ... brak umiarkowany bardzo du¿y

……….. koniec: ... ———————————————————————————————————>

III. Wynik pooperacyjny – w chwili obecnej(proszê zaznaczyæ odpowiedni kwadrat)

D³onie Przedramiona Ramiona Pachy

zupe³nie suche wyraŸna poprawa niewielka poprawa brak zmian

IV. Uwagi: (zmiana wyniku operacji w czasie – od momentu zabiegu do chwili obecnej)

………

………...…

V. Pocenie wyrównawcze(okolice cia³a, w których wystêpuje wzmo¿one pocenie po operacji)

Pocz¹tek ………...………

okolica(e) ………...………

………...………

nasilenie (zaznaczyæ na strza³ce) brak umiarkowane znaczne bardzo du¿e

—————————————————————————————————————————————>

ewolucja zmian (zmiany nasilenia pocenia

wyrównawczego) ewentualne komentarze (czynniki sprawcze itp.)

(7)

………

………..………...…………

………

……….………

VII. Powrót do aktywnoœci po operacji

Codzienne Aktywnoœæ Sport Inne (wymieniæ):

czynnoœci zawodowa

………..……

data powrotu sprawnoœci jakoœæ

znaczna poprawa jakoœci niewielka poprawa jakoœci bez zmian

pogorszenie jakoœci ¿ycia

VIII. Stosowane aktualnie leki

Leki Data rozpoczêcia terapii Dawka Uwagi pacjenta co do skutecznoœci

¿adne

Halidor brak umiarkowana du¿a

—————————————————————————————>

Buflomedil brak umiarkowana du¿a

(Buflox, Buvasodil) —————————————————————————————>

maœci nitroglicerynowe brak umiarkowana du¿a

—————————————————————————————>

inne brak umiarkowana du¿a

—————————————————————————————>

IX. Ogólna ocena– w chwili obecnej (zaznaczyæ pole)

Czy jest Pani/Pan obecnie zadowolona(y) z wyniku operacji:

Brak zdania Niezadowolona(y) Niezbyt zadowolona(y) Zadowolona(y) Bardzo zadowolona(y)