• Nie Znaleziono Wyników

Bajki i podania Słowińców i Kaszubów

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Bajki i podania Słowińców i Kaszubów"

Copied!
63
0
0

Pełen tekst

(1)

IRENA KRZYŻANOWSKA

B A J K I I P O D A N I A

S Ł O W I Ń C Ó W

I K A S Z U B Ó W

(2)

. ß f-i

vT i.

„ ß

m m

:

LiLrii?-Sv:‘

-Ti

'/'V

^ r-Â;!

SSiiiSi

(3)

I R E N A K R Z Y Ż A N O W S K A

B A J K I I P O D A N I A

S Ł O W I Ń C Ó W I K A S Z U B Ó W

/

P A Ń S T W O W E Z A K Ł A D Y W Y D A W N I C T W S Z K O L N Y C H

W A R S Z A W A

1948

(4)

B I B L I O T E K A Z I E M O D Z Y S K A N Y C H P O D R E D A K C J Ą D R A S T A N . I lE L S Z T Y N S K I E G O

M I N I S T E R S T W A O Ś W I A T Y N R O V I c-1 3 8 9 /4 7 Z D N IA 2 4 , X . 1947 R , J A K O L E K T U R A D O P U S Z C Z O N A D O B I B L I O T E K S Z K O L N Y C H W G IM N A Z J A C H 1 L IC E A C H

P o d p is a n o d o d r u k u d n . 2 2 . I I I . 4S E - 4 8 7 0 1 0 N a k ła d 10.0 0 0 cg z . A r k u s z y d r u k . : 3*/i Z a r z ą d z . 237 Z a m ó w ie n ie n r 1800

P a p i e r w f o r m . 0 1 x 8 6 c m g r a m 7 0 , k i . V I I .

Z A K L . G R A P . P A Ń S T W O W Y C H Z A K Ł A D Ó W W Y D A W N IC T W S Z K O L N Y C H - B Y D G O S Z C Z

(5)

M ôva nasza. K aszébskoslovjm .ko je dzis bezvuda ta sam a, co p rzed tćsącę é v jc i ¡atam ji

,

bd jè njevépaczélé w uczoni p a p e govje, le ją p ro sti lud prze- chovél.

(G en o v a , S k f t r l i . . . )

(6)

Je: Zarnoiiuechte Je:. Gardna

>Ustka Lcbork Wejherowo!

Roziasin Gdynia«

iSiupsk

Sopotv.

Oliwa©

iSlawno Kartuzy

Je: Radunski*",

Kościerzyna Syto w

Tczew,

■■Wjeriyca Miastko.

© Je:.. Wdzydze^ [Starogard Malbork

Peipiin

©Kwidzyn

•zczécmek ©

Chojnice

M a p a o b sz a ru sto w iń s k o -k a sz u b sk ie g o

(7)

I

■ / ' s■ ■■.- . . • * ■ i-U

W s t ę p

B A J K I Z A G I N I O N E G O L U D U

*' v f v - ■' ■3 J V - u •. -j. li -r .

K t o ś , k o g o z a s t a n a w i a ł y w i a d o m o ś c i o l u d a c h z a g i n i o n y c h , s t a r o ż y t n y c h E t r u s k a c h , ś r e d n i o w i e c z n y c h J a d ź w i n g a c h i P r u ­ s a c h l u b n i e m a l r ó w n o c z e ś n i e z n i m i w y m a r ł y c h P o ł a b i a n a c h , z d z i w i ł b y s i ę z a p e w n e d o w i e d z i a w s z y s i ę , ż e w y m i e r a n i e l u ­ d ó w s p o t y k a s i ę r ó w n i e ż w c z a s a c h n a s z y c h , i t o n a t e r y t o r i a c h b a r d z o n a m b l i s k i c h . W y m a r c i e b o w i e m s t a ł o s i ę u d z i a ł e m S ł o - w i ń c ó w , s z c z e p u k a s z u b s k i e g o , k t ó r e g o o s t a t n i c h n i e d o b i t k ó w s p o t y k a n o p r z e d l a t y p i ę ć d z i e s i ę c i u n a s k r a w k u p o b r z e ż a b a ł ­ t y c k i e g o , w p o w i a t a c h s ł u p s k i m , l ę b o r s k i m i b y t o w s k i m , z w ł a ­ s z c z a n a p a s i e z i e m i m i ę d z y j e z i o r a m i Ł e b s k i m i G a r d z i e ń s k i m . M o ż e m y n a w e t w y r o b i ć s o b i e w c a l e d o k ł a d n e w y o b r a ż e n i e , - j a k t e n p r o c e s s i ę o d b y w a ł . & d y .w r . 1 8 9 7 j ę z y k o z n a w c a o b l i c z a ł w p o w i e c i e s ł u p s k i m i l o ś ć S ł o w i ń c ó w n a 1 8 3 o s ó b , j e g o n a s t ę p c a w l a t c z t e r n a ś c i e p ó ź n i e j s t w i e r d z a ł , ż e o s ó b p i ę ć d z i e s i ą t s t a ­ n o w i „ n a c a ł y m o b s z a r z e - s ł o w i ń s k i m m a k s y m a l n ą c y f r ę l u d z i m ó w i ą c y c h p ł y n n i e i d o b r z e r o d z i m y m d i a l e k t e m “ , p r z y c z y m w i ę k s z o ś ć t y c h o s ó b l i c z y ł a p o n a d

68

l a t . K l u c z d o z r o z u m i e n i a t e g o n i e z w y k ł e g o z j a w i s k a s o c j o l o g i c z n e g o z n a l e ź ć m o ż n a n i e w d o c i e k a n i a c h b a d a c z a z j a w i s k s p o ł e c z n y c h , l e c z w p o e z j i , w w i e r s z a c h „ K o n r a d a W a l l e n r o d a “ , m a l u j ą c y c h i n n y s k r a w e k b r z e g u b a ł t y c k i e g o :

W id z is z , m a w i a ł m i s t a r z e c , ł ą k i n a d b r z e ż n e j k o b ie r c e , J u ż - j e p i a s e k o b le c ia ł; w i d z i s z te z io ł a p a c h n ą c e , C z o łe m s i l ą s i ę j e s z c z e p r z e b ić ś m i e r t e ln e p o k r y c ie , A c h ! d a r e m n ie , bo n o w a ż w ir u n a s u w a s i ę h y d r a ,

5

(8)

' B i a ło p ł e t w y r o z l i c z a , l ą d y ż y j ą c e p o d b ija , r r o z c ią g a d o k o ła , d z ik ie j k r ó le s t w o p u s t y n i.

To s ą ludy: podbite,; to .b ra c ią nasi;. L itw in i,

B r a c i a t o n a s i , S ł o w i ń c y - — i s t o t n i e n i k n ę l i , z a s y p y w a n i p o ­ w o l i i s y s t e m a t y c z n i e p i a c h e m n i e m c z y z n y , p o d k t ó r e j n a c i s ­ k i e m j ę z y k i c h w c i ą g u w i e k ó w k u r c z y ł s i ę i n i k n ą ł . G d y b o ­ w i e m w c z a s a c h K o c h a n o w s k i e g o p a s t o r b y t o w s l d S z y m o n K r o - f e y s w e „ D u c h o w n e p i e ś n i “ w y d a w a ł w „ s ł o w i e s k i m i ę z i k u “ ( 1 5 8 6 ) , n a z w ą t ą o k r e ś l a ł s z e r o k i w i d o c z n i e z a s i ę g Ś ł o w i ń - s z c z y z n y , d l a k t ó r e j d z i e ł o s w e s p o r z ą d z i ł . W k i l k a w i e k ó w p ó ź n i e j m a n i a c k i p i o n i e r o d r o d z e n i a k a s z u b s k i e g o , F l o r i a n C e ­ n o w a ( w z b i o r z e „ S k o r b j k a s z e b s k o - s l o v j i n s k j e m ó v e “ , 1 8 6 6 } d z i e ł k o s w e p r z e z n a c z a ł d l a n i e r ó w n i e s k r o m n i e j s z e j i l o ś c i o d ­ b i o r c ó w , C i w r e s z c i e , k t ó r z y w y t w o r y l u d u s ł o w i ń s k i e g o u t r w a ­ l o n e p r z e z s z t u k ę s ł o w a ' u d o s t ę p n i l i i w t e n s p o s ó b o s t a t k i j e j u c h r o n i l i o d z a g ł a d y i c a ł k o w i t e g o z a p o m n i e n i a , z w r a c a l i s i ę d o k r ę g u j e s z c z e n i k l e j s z e g o , b o d o u c z o n y c h s ł o w i a n o z n a w c ó w i g w a r o z n a w c ó w , d l a k t ó r y c h p r z y g o t o w y w a l i t e k s t y t ł o c z o n e ^ s p e c j a l n y m i z n a k a m i f o n e t y c z n y m i , c h w y t a j ą c y m i t e w s z y s t k i e o d c i e n i e w y m o w y , w o b e c k t ó r y c h z w .y k ł y a l f a b e t j e s t b e z s i l n y . T a k p o s t ą p i ! p r z e d e w s z y s t k i m j ę z y k o z n a w c a , N i e m i e c F r i e ­ d r i c h L o r e n t z , k t ó r y p r a c ą s w ą z a s ł h ż y ł n a ż y w ą w d z i ę c z n o ś ć , ź w l a s z c z a ż e p ł y n ą ł p r z e c i w p r ą d o w i , c z e g o d o w o d e m m o ż e b y ć c h o c i a ż b y t o , i ż d z i e ł a s w e o s ł o w i ń s z c z y ź n i e o g ł a s z a ł w p r a ­ c a c h p e t e r s b u r s k i e j A k a d e m i i N a u k . D a ł

011

t a m n i e t y l k o o g r o m n y s ł o w n i k s ł o w i ń s k i , a l e r ó w n i e ż d o k ł a d n ą g r a m a t y k ę , n a d t o z a ś s p o r y z b i ó r t e k s t ó w b a j k o w y c h i p o d a n i o w y c h . P o ­ p r z e d n i k ó w s w y c h , w s p o m n i a n e g o C e n o w ę i r o s y j s k i e g o s ł o - w i a n o z n a w c ę H i l f e r d i n g a , k t ó r y d z i ę k i C e n o w i e w ł a ś n i e w n i k ­ n ą ł w t a j n i k i ż y c i a s ł o w i ń s k i e g o , L o r e n t z p o z o s t a w i ł d a l e k o w t y l e , z a r ó w n o g d y c h o d z i o d o k ł a d n o ś ć p o z n a n i a n a u k o w e g o , j a k i o b o g a c t w o w i a d o m o ś c i ó j ę z y k u i ó k u l t u r z e d u c h o w e j z a ­ m i e r a j ą c e g o s z c z e p u . W ś l a d y u c z o n e g o n i e m i e c k i e g o p o s z l i j ę z y k o z n a w c y p o l s c y , K a z i m i e r z N i t s c h i p r z e d e w s z y s t k i m , . M i k o ł a j R u d n i c k i . O s t a t n i , p o d b a r d z o s p e c j a l n y m t y t u ł e m ,

(9)

d a l w y m o w n y i w y r a z i s t y s z k i c ż y c i a s ł o w i ń s k i e g o , n a k r e ś l o n y n a p o d s t a w i e d o k ł a d n e g o p r z y j r z e n i a s i ę k o ń c o w i o w e g o n i k n ą ­ c e g o l u d u , o k t ó r y o t a r ł s i ę w c z a s i e w y c i e c z k i g w a r o z n a w c z e j i i r z ą d z o n e j w r . 1 9 1 1 . U n i e g o t e ż z n a l e ź ć m o ż n a u w a g ę o s t a r ­ c a c h - g ł ę b o k o p r z y w i ą z a n y c h d o m o w y r o d z i m e j : „ N i e k t ó r z y z a ś , j a k i c h d z i e c i o p o w i a d a j ą , ' t u ż p r z e d s a m ą ś m i e r c i ą z u p o ­ r e m t w i e r d z i l i , ż e m o w ra k a s z u b s k a n i e z a g i n i e , d o p ó k i Ś w i a t b ę d z i e s t a ł , ż e . o d z y s k a s w o j ą p o w a g ę i s z a c u n e k , j a k P r u s y p o w i e l k i e j w o j n i e z n o w u r s p a d n ą d o r o l i k s i ę s t w a i t p . , a n i e ­ k t ó r z y s t a r c y z o p t y m i z m e m p r a w d z i w i e ' s ł o w i a ń s k i m t w i e r d z ą t o d z i ś j e s z c z e “ .

D z i ę k i p r a c y w s p o m n i a n y c h j ę z y k o z n a w c ó w w y n i k i t e g o p r z y w i ą z a n i a s ą n a m d o s t ę p n e . S ą t o b a j k i i p o d a n i a S ł o w i ń - s z e z y z n y .

O p o w i a d a n i a t e , m o c n o z r o ś n i ę t e z z i e m i ą r o d z i m ą , o d w o ­ ł u j ą c e s i ę n i e t y l k o d o m i e j s c o w o ś c i , w k t ó r y c h j e z a p i s a n o , a l e i d o d a l s z y c h , j a k S ł u p s k , a n a w e t o d l e g ł y S z c z e c i n , p r z e c h o - A v a ły s p o r o r y s ó w m i e j s c o w e g o z w y c z a j u i o b y c z a j u . D o ś ć

■ w s k a z a ć n a p r z e z a b a w n ą h i s t o r y j k ę o Ł e b i a n a c h w n i e b i e , z d e l i k a t n y m w y d r w i e n i e m s p o s o b u i c h z a r o b k o w a n i a , z r o z u ­ m i a ł e g o u r a b u s i ó w ^ m o r s k i c h , d l a k t ó r y c h r o z b i c i e s i ę o k r ę t ó w u b r z e g u b y w a ł o g r a t k ą n i e l a d a .

O g ó ł e m b i o r ą c b a j k a s ł o w i ń s k a t e m a t y c z n i e n i e o d b i e g a o d k a s z u b s k i e j , a t y m s a m y m i o d o g ó l n o p o l s k i e j . C o o s o b l i w ­ s z a — o i l e n a z a c h o w a n y c h j e j z a s o b a c h o p r z e ć s i ę m o ż n a —- w y k a z u j e o n a m n i e j n a l e c i a ł o ś c i n i e m i e c k i c h a n i ż e l i n a K a s z u ­ b a c h , c o w y j a ś n i a s i ę w s p o s ó b p r o s t y : b a j k i k a s z u b s k i e , z a ­ p i s y w a n e p ó ź n i e j , o d b i j a j ą wrz m o ż o n y n a c i s k g e r m a n i z a c y j n y o s i ą g a n y z a p o ś r e d n i c t w e m s z k o ł y - p o w s z e c h n e j . S t w i e r d z e n i e j e d n a k ą ż e b a j k a s ł o w i ń s k a n a l e ż y d o k r ę g u k u l t u r o w e g o p o l ­ s k i e g o , n i e r z u c a d o s t a t e c z n e g o ś w i a t ł a n a j e j o d r ę b n o ś ć , j e j c e c h y s w o i s t e , p o z w a l a j ą c e m ó w i ć o j e j o r y g i n a l n o ś c i . A j e d ­ n a k i t u t a j o r y g i n a l n o ś c i — o i l e d a s i ę o n a p o m y ś l e ć w o b r ę ­ b i e b a j k i l u d o w e j — n i e d o s t r z e c n i e p o d o b n a . B a j k a b o ­ w i e m w y r o s ł a n a g r u n c i e k u l t u r y ' m i e j s c o w e j m u s i o d b i ć

3

7 -

(10)

j a k i e ś w ł a ś c i w o ś c i t e j k u l t u r y . J a k o ż i s t o t n i e — z b a j e k t y c h w i e j e s u r o w y m f o l k l o r e m n a d b a ł t y c k i m , c z u ć w n i c h o d d e c h m o r z a , p o d o b n i e j a k c z u ć w n i c h t ę s k n o t ę d o d a l e ­ k i e g o ś w i a t a s ł o w i a ń s k i e g o . W i d a ć t o c a ł k i e m w y r a ź n i e w u t w o r z e , o k t ó r e g o a u t o r s t w o n i e p o d o b n a p o s ą d z a ć C e n o w y , m i a n o w i c i e w n i e z w y k ł e j b a j c e o ż e l a z n y m w i l k u , z a b a r w i o n e j p o d a n i o w o a t ł u m a c z ą c e j — p r z y p o m o c y o c z y w i ś c i e n a i w n e g o , e t y m o l o g i z o w a n i a — p o c z ą t k i o s a d n i c t w a s ł o w i ń s k i e g o . O o r y ­ g i n a l n o ś c i t e j s t a n o w i n a s t ę p n i e w y r a ź n e z a b a r w i e n i e o p o w i a ­ d a ń d o b r o d u s z n ą d r w i n ą , s w o i s t y m h u m o r e m , a w r e s z c i e r e a l i ­ s t y c z n y m s p o j r z e n i e m n a ś w i a t i c z ł o w i e k a .

Z t e g o s t a n o w i s k a b a j k i s ł o w i ń s k i e z e s t a w i ć b y m o ż n a z p o d t a t r z a ń s k i m i , t y m w i ę c e j ż e n a o b y d w u t e r y t o r i a c h s p o ­ t y k a s i ę p e w n e w s p ó l n e w ą t k i , g d z i e i n d z i e j n i e z n a n e c z y n i c u t r w a l o n e n a p i ś m i e .

N i e w i e m y , n i e s t e t y , k i m b y l i b a j a i -z e , k t ó r y c h o p o w i a d a ­ n i a b e z i m i e n n e z a p i s y w a l i C e n o w a , L o r e n t z c z y R u d n i c k i : W w i ę k s z o ś c i w y p a d k ó w l u d z i e c i w ł a d a l i s ł o w e m w r ę c z z n a ­ k o m i c i e . J ę z y k i c h w p r a w d z i e — z n a t u r y r z e c z y — w y k a z u j e . s p o r ą d o m i e s z k ę g e r m a n i z m ó w s ł o w n i k o w y c h i s k ł a d n i o w y c h , z t y m w s z y s t k i m j e d n a k u d e r z a o n w y r a z i s t o ś c i ą i j ę d n i o ś c i ą , ś w i a d c z ą c y m i o s i l e i ż y w o t n o ś c i m o w y s k a z a n e j n a z a g ł a d ę . T e j m o w y , k t ó r e j c z a r d a w n o ś c i u s i ł o w a n o w y z y s k a ć w j ę z y k u l i t e r a c k i m o b e c n e g o w y d a n i a , z a c h o w u j ą c y m w s z e l k i e s w o i s t e o d c i e n i e g w a r o w e , t a k i e , j a k p r z e p y s z n e , i ś c i e p i a s t o w s k i e a r ­ c h a i z m y l u b j a k m a l o w n i c z e i n i e z a s t ą p i o n e w s w e j o d r ę b n o ś c i d i a l e k t y z m y , j a k w r e s z c i e s w o b o d n y t o k s k ł a d n i o w y . D z i ę k i t e ­ m u t a p i e r w s z a u n a s p r ó b a u d o s t ę p n i e n i a s k a r b ó w l i t e r a t u r y l u d o w e j S ł o w i ń c ó w , d o t ą d , z n a n e j t y l k o z a w o d o w y m j ę z y k o ­ z n a w c o m c z y n a w e t m o ż e t y l k o g w a r o z n a w c o m , p r z y p o m i n a ­ j ą c a , ż e j ę z y k p o l s k i w s w e j s ł o w i ń s k i e j p o s t a c i r o z b r z m i e w a ł d o n i e d a w n a n a d B a ł t y k i e m , j e d e n c e l s o b i e s t a w i a : p r a g n i e w z b o g a c i ć n a s z ą z n a j o m o ś ć w ł a s n e g o s t a n u p o s i a d a n i a t a m , g d z i e z j e g o i s t n i e n i a n i e z d a w a l i ś m y s o b i e s p r a w y .

8

(11)

ż a l o w i z a w y m a r ł y m l u d e m s ł o w i ń s k i m m o ż e j e d n a k w d z i ­ s i e j s z e j c h w i l i d z i e j o w e j t o w a r z y s z y ć u c z u c i e t r i u m f u c z y n i ą c e z a d o ś ć o b r a ż o n e m u p o c z u c i u s p r a w i e d l i w o ś c i h i s t o r y c z n e j . N a ­ p ó r g e r m a ń s k i , k t ó r y z m i ó t ł z p o w i e r z c h n i z i e m i ż y w i o ł s ł o w i ń ­ s k i n a d - b r z e g a m i s ł o w i a ń s k i e g o i p o l s k i e g o B a ł t y k u , z o s t a ł z k o ­ l e i r z e c z y u n i c e s t w i o n y , a j e g o n i s z c z y c i e l s k a s i ł a o d r z u c o n a n a l e w y b r z e g O d r y .

W i o s n ą 1 9 4 5 r . w o j s k a r a d z i e c k i e i p o l s k i e , k t ó r e p ę d z i ł y a r m i ę n i e m i e c k ą z g ł ę b i t e r y t o r i u m Z w i ą z k u R a d z i e c k i e g o , n a ­ t r a f i w s z y n a w i ę k s z y o p ó r p r z y t z w . W a l e P o m o r s k i m , w n i e ­ w i e l k i m o d d a l e n i u o d o b s z a r ó w ' z a m i e s z k i w a n y c h p r z e z S ł o w e ń ­ c ó w , z a d a ł y p r z e c i w n i k o w i d e c y d u j ą c ą k l ę s k ę . P r z y p a r ł s z y r e ­ s z t k i a r m i i n i e m i e c k i e j w o k ó ł K o ł o b r z e g u d o b r z e g ó w m o r s k i c h , s t a r ł y j e t u t a j w z w y c i ę s k i m s z t u r m i e i u s u n ę ł y z t e r y t o r i u m P o m o r z a Z a c h o d n i e g o . Z c z y n u w o j s k s ł o w i a ń s k i c h i p o s t a n o ­ w i e n i a k o n f e r e n c j i p o c z d a m s k i e j z l i p c a 1 9 4 5 r o k u z w o l n i o n e o d p r z e m o c y g e r m a ń s k i e j o b s z a r y w r ó c i ł y d o P o l s k i n a w i e c z n e w ł a d a n i e .

D z i ś t e r e n y S ł u p s k a , Ł e b y , L ę b o r k a — j a k t y l e i n n y c h p o ­ w i a t ó w ; — i c a ł e P o m o r z e Z a c h o d n i e , k t ó r e o d c z a s ó w M i e s z k a I ,

C h r o b r e g o , B o l e s ł a w a - K r z y w o u s t e g o p o z o s t a w i a ł o n a j p i e r w w ' z w i ą z k u p o l i t y c z n y m z P o l s k ą , p ó ź n i e j p o d w ł a d z ą k s i ą ż ą t p o c h o d z e n i a p i a s t o w s k i e g o a ż d o r o k u 1 6 3 7 — n a l e ż ą d o p a ń ­ s t w a p o l s k i e g o . P o d s t a w ą t e g o p o w r o t u b y ł a n i e t y l k o d y n a s t i a t y c h k s i ą ż ą t , l e c z r a c z e j f a k t s t w i e r d z o n y w s z e c h s t r o n n i e , ż e l u d n o ś ć t y c h t e r e n ó w n a d m o r s k i c h , n a d o d r z a ń s k i c h p o p r z e z s t u l e c i a , j e s z c z e w X V H i X V I I I w i e k u , a n a w e t w X I X

w .,

b y ł a s ł o w i a ń s k a , p o m o r s k a , k a s z u b s k a i s ł o w i ń s k a .

Ś w i a d c z ą o t y m m i ę d z y i n n y m i f a k t a m i o b s e r w a c j e d o k o ­ n a n e p r z e z u c z o n y c h r o s y j s k i c h i p o l s k i c h w d r u g i e j p o ł o w i e X I X w i e k u , z k t ó r y c h c z e r p i ę n i n i e j s z y z b i o r e k .

N i e o d r z e c z y b ę d z i e p r z y t o c z y ć z a S t a n i s ł a w e m H e l s z t y ń - s k i m z k s i ą ż k i w y d a n e j w r . 1 9 4 5 , z a t y t u ł o w a n e j „ W p i a s t o w ­ s k i c h . g r o d a c h P o m o r z a Z a c h o d n i e g o “ , p a r u u w a g o d n o s z ą c y c h

3*

9

(12)

, «L

s i ę d o s t o p n i o w e j g e r m a n i z a c j i S ł o w i ń c ó w . P i s z e o n w r o z ­ d z i a l e — „ P o m s z c z o n a s k a r g a S ł o w i n k i z W i e l k i e j G ą r d ń y l ■— c o n a s t ę p u j e :

„ K t o k o l w i e k p r z e d r o k i e m 1 9 3 9 i n t e r e s o w a ł s i ę P o m o r z e m Z a c h o d n i m , n i e m ó g ł b e z u c z u c i a ż a l u i l i t o ś c i p r z e j ś ć d o p o ­ r z ą d k u d z i e n n e g o n a d l o s e m w y m i e r a j ą c e g o l u d u p o m o r s k i e g o m i e s z k a j ą c e g o w p o w . s ł u p s k i m n a d j e z i o r e m Ł e b a i G a r d n o . U c z o n y r o s y j s k i H i l f e r d i n g , p ó ź n i e j F i n l a n d e z y k M i k k o l a , M e - k l e m b u r c z y k L o r e n t z , P o l a c y : P a r c z e w s k i , R u d n i c k i i K i s i e l e w ­ s k i k r e ś l i l i n a m d o l ę t y c h o s t a t n i c h S ł o w i a n m ó w i ą c y c h p o k a - s z u b s k u , w z g l . , j a k o n i t o s a m i n a z y w a l i : p o s ł o w i ń s k u .

Z e w s z y s t k i c h r e l a c j i n a j b a r d z i e j p r z e j m u j ą c a b y ł a c h y b a t a s k a r g a n i e z n a n e j z i m i e n i a S ł o w i n k i z e w rs i G a r d n y W i e l k i e j , k t ó r a c z u ł a s i ę o s a m o t n i o n a , o t o c z o n a p r z e z n i e m i e c k o ś ć , n i e m a j ą c a ż a d n e j ż y w e j c z u j ą c e j d u s z y , k t ó r a b y r o z u m i a ł a j e j o d r ę b n e , i n n e , s ł o w i a ń s k i e s e r c e o d c z u w a j ą c e p o t r z e b ę r o z m a ­ w i a n i a r o d z i m y m j ę z y k i e m . M ó w i ł a z ż a l e m , s k a r ż ą c s i ę H i l - f e r d i n g o w i :

„ N y n i a n a s z o s t a r o s l o w i ń s k o w i a r o z a t o p i l i . W s z e t k i n a - c z i c e l e b e l i n i e m e c k o . S m e m u s z e l i p o n i e m e c k u w e k n ą e . M ó j c h ł o p n i e r o z u m e j e n i c p o s ł o w i ń s k u , a j a r o d a g o d a j ę p o s ł o ­ w i ń s k u , a n i e m o m n i k o g o “ .

W y o b r a ź m y s o b i e t ę s t a r u s z k ę w j e j o s a m o t n i e n i u , w e w s i n i e l u d n e j , l e ż ą c e j w o k o l i c y s m u t n e j , b e z n a d z i e j n i e m e l a n c h o ­ l i j n e j , n a w s c h o d n i m b r z e g u . j e z i o r a , w p o b l i ż u m o r z a . J e ś l i m i a ł a d z i e c i , t e n i e m ó w i ł y z a p e w n e p o s ł o w i ń s k u p r z e s z e d ł s z y s z k o l ę n i e m i e c k ą . M ą ż , w i d o c z n i e N i e m i e c , t a k ż e m o w y t e j n i e z n a ł . A o n a , o s t a t n i a l a t o r o ś l u p a r t e g o , k a s z u b s k i e g o , c z u j ą ­ c e g o p o s ł o w i ń s k u r o d u , t ę s k n i ł a z a d ź w i ę k a m i s w e g o j e ż y k a , c h c i a ł a g o s ł y s z e ć , j a k w i b r u j e w p o w i e t r z u , j a k n o w e m y ś l i i u c z u c i a b u d z i w s e r c u , w s k r z e s z a m ł o d o ś ć , w i ą ż e j ą z j e j p r z e ­ s z ł o ś c i ą , z w y m a r ł ą r o d z i n ą , r o d z i c a m i , p r z o d k a m i , t r e ś c i ą d u ­ c h o w ą j e j d u s z y .

Z a p e w n e , ż e w e w s i G a r d n a b y l i j e s z c z e j e j r ó w i e ś n i t o ­ w a r z y s z e m ł o d o ś c i , k t ó r z y z n a l i j e j j ę z y k . M o g ł a s i ę z . n i m i

1 0

(13)

s p o t y k a ć , z a m i e n i ć o d c z a s u d o c z a s u p a r ę s ł ó w . C ó ż , k i e d y o n a c h c i a ł a b y , ż e b y s w ą m o w ę o j c z y s t ą s ł y s z e ć z a w s z e , n a c o d z i e ń , d z i e ń i n o c , w s w o i c h c z t e r e c h ś c i a n a c h , w p i ą t e k i ś w i ą t e k , p r z y p r a c y i o d p o c z y n k u . W r a ż l i w a b y ł a n a u r o k m ó w i o n e g o s ł o w a , m i a ł a i s k r ę b o ż ą , c z ą s t k ę g e n i u s z u r a s y s ł o w i a ń s k i e j — s z c z ę ś l i w a b y ł a b y , g d y b y m o g ł a z a n u r z y ć s i ę w p o t o k a c h t e j s w o i s t e j s ł o w i a ń s k i e j m o w y i w c i ą ż w n i c h p r z e b y w a ć .

Z t ę s k n o t ą t ą w s e r c u , n i e z a s p o k o j o n a n i g d y w z u p e ł n o ś c i , o p u ś c i ł a j e j d u s z a n i e s z c z ę ś l i w ą , u b o g ą , s ł u p s k ą z i e m i ę .

J e j t r a g e d i ę p r z e ż y w a ł y t y s i ą c e , d z i e s i ą t k i t y s i ę c y s t a r c ó w i s t a r u s z e k s ł o f a i ń s k o - k a s z u b s k i c h , n i e t y l k o n a d j e z i o r e m Ł e b a i G a r d n o . P r z y p a d e k z r z ą d z i ł , ż e H i l f e r d i n g w r . 1 8 5 6 s k a r g ę t e j j e d n e j u d r ę c z o n e j d u s z y u s ł y s z a ł i z a p i s a ł .

T e n s a m b ó l , t r a g e d i ę o d o s o b n i e n i a d u c h o w e g o , p u s t k i d u ­ c h o w e j , g ł ó d d ź w i ę k ó w m o w y s ł o w i a ń s k i e j p r z e ż y w a ł y n a P o ­ m o r z u Z a c h o d n i m c a ł e p o k o l e n i a s t a r c ó w i s t a r u s z e k r ó w n i e ż n a d j e z i o r e m J a m n o i j e z i o r e m W i ę e k o , i j e z i o r e m B u k o w s k i m , i n a d t y l u ż r z e k a m i , - n a d P r o s n i c ą i W i e p r z e m , i R e g ą , i S ł u p a , i L u b a w ą o d w . X V I I I p o c z ą w s z y , k i e d y s z k o ł a p r u s k a , w p r o ­ w a d z o n a r y g o r y s t y c z n i e , n i e m c z y ł a d z i e c i i o d d a l a ł a j e d u c h o w o o d o j c ó w i m a t e k c z u j ą c y c h i m ó w i ą c y c h p o p o m o r s k u c z y s ł o - w i ń s k u , s ł o w i a ń s k u , k a s z u b s k u .

B o w s z y s t k i e t e n a z w y w y r a ż a j ą j e d n ą j e d y n ą p r a w d ę : s p o ł e c z e ń s t w o p o m o r s k i e , z w ł a s z c z a l u d w i e ś n i a c z y i r y b a c k i P o m o r z a Z a c h o d n i e g o , j e s z c z e n a p o c z ą t k u w . X V I I I b y ł w t r z o ­ n i e s w y m s ł o w i a ń s k i i k u r c z o w o s i ę s ł o w i a ń s k o ś c i t r z y m a ł . N i e s z c z ę ś c i e m j e d n a k b y ł o , ż e j e g o w o d z o w i e , k s i ą ż ę t a i r y c e r ­ s t w o u l e g l i w p ł y w o m n i e m i e c k i m j u ż w c z e ś n i e j . Z a n i m i p o ­ s z ł o d u c h o w i e ń s t w o . G d y b y n a t e r e n i e P o m o r z a Z a c h o d n i e g o k l e r b y ł s ł o w i a ń s k i i u t r z y m y w a ł s z k o ł y , z k t ó r y c h w y c h o d z i p i s a r z , b a k a ł a r z , n a u c z y c i e l , ś w i a t l e j s z y m i e s z c z a n i n , u r z ę d n i k , o p u s z c z e n i e l u d u n i e b y ł o b y t a k s t r a s z n e . F a t a l n a n i e z n a j o m o ś ć w ł a s n y c h d z i e j ó w , b r a k w a r s t w y o ś w i e c o n e j , t e j , k t ó r ą d z i ś i n t e l i g e n c j ą n a z y w a m y , p r z y ś p i e s z y ł a n i e m c z e n i e s i ę g ó r n y c h w a r s t w s p o ł e c z n y c h .

1 1

(14)

L u d t r w a ł s i l ą i n e r c j i p r z y w i e r z e , o b y c z a j u i m o w i e p r z o d ­ k ó w . L u d k a s z u b s k i , s ł o w i ń s k i . N a z w ą K a s z u b ó w o k r e ś l a ł s i ę w p o p r z e d n i c h w i e k a c h m i e s z k a n i e c n a w e t W i e l i g r a d u , d z i s i e j ­ s z e j M e k l e m b u r g i i , n a d o d r z a n i n s z c z e c i ń s k i i b i a ł o g a r d c z y k i k o ł o b r z e ż a n i n . Z w y p i e r a n i e m s ł o w i a ń s k o ś c i o d z a c h o d u p r z e z w p ł y w y n i e m i e c k i e n a z w a c o f a ł a s i ę n a ' w s c h ó d , k u K o s z a l i n o w i , S ł u p s k u , W e j h e r o w u , a ż o s t a ł a s i ę d z i ś n a P o m o r z u W s c h o d ­ n i m , b y p o w y p a d k a c h r . 1 9 3 9 p r z e ż y ć r e n e s a n s i r u s z y ć t e r a z , w r . 1 9 4 5 , z n o w u n a z a c h ó d , n a r e w i n d y k a c j ę s w o i c h o b s z a r ó w .

R o k 1 9 4 5 j e s t w o g ó l e r o k i e m z a p o c z ą t k o w u j ą c y m e r ę K a ­ s z u b ó w , P o m o r z a n , S ł o w i a n , c a ł e g o t e g o s z c z e p u n a d b a ł t y c k i e g o . T o , c o n i e d o k o n a ł o s i ę n a s t a ł e z a K r z y w o u s t e g o , d z i e j e s i ę z n a d w y ż k ą w ł a ś n i e t e r a z . I n k o r p o r a c j ą b e z w z g l ę d n ą P o m o r z a Z a c h . w y n a g r a d z a t y s i ą c k r o t n i e b ó l e g e n i u s z u s ł o w i a ń s k i e g o p o k u t u j ą c e g o d o o s t a t n i e j c h w i l i w s e r c a c h s t a r c ó w i s t a r u s z e k n a d j e z . Ł e b a i G a r d n o . S k a r g a S ł o w i n k i z W i e l k i e j G a r d n y z o s t a j e p o m s z c z o n a , b ó l j e j w y n a g r o d z o n y . P o m s z c z o n y i w y ­ n a g r o d z o n y z o s t a j e b ó l D o s z y G r i m i e s z k i , ż o n y K r a s t u n a J o s t a , k t ó r a w r . 1 8 8 0 o p o w i a d a ł a P a r c z e w s k i e m u , ż e k i e d y „ j e j g r o s - m a m a w u m e r ł a , w 1 8 4 2 , u m a r ł e j d a n o w s a r g , c z y l i w t r u m n ę , k a n c j o n a ł s ł o w i ń s k i , b o g o j u ż n i k t w t e d y c z y t a ć n i e p o t r a f i ł “ . O n a s a m a , i - z e c z o n a D o s z a , u m i a ł a j e s z c z e m ó w i ć p o s l o - w i ń s k u . P r z e p o w i e d z i a ł a p i ę k n y m , d ź w i ę c z n y m j ę z y k i e m , p r z y ­ p o m i n a j ą c y m t e k s t B o g u r o d z i c y t r a d y c y j n y ś w i ę t y p a c i e r z :

„ W o j c z e n a s z , k t ó r y j e s w n i e b i e , s w i a n c o n o b a d z i e i m i o T w o j i

— p r z i j d z e k r ó l e s t w o , s t a n i s a . t w o w o l o . C h l e b n a s z d e j n o m d z i ś , w o p u s z c z a j n o m n a s z e w i n i e a k o m y w o p u s z c z o m e n a s z e w i n o w a c y . N i e w o d z y n a s n a p o k u s z e n i e , l a n a s w a b a w n i j w o t e z l e w o . W o n t o j e s t t o k r ó l e j s t w o e s z n a w i e k i w i e c z n e j . O m e n k a “ .

M ł o d z i ś m i a l i s i ę z t y c h s t a r u s z e k , w s t y d z i l i s i ę k a s z u b - s z c z y z n y , d r w i l i z r y b a k ó w o j c ó w , k t ó r z y t r z y m a l i s i ę s w e j z a b y t k o w e j r e l i k w i i i c h o ć n o g i n i e d o p i s y w a ł y , c h o d z i l i d a l e k o , d o s ą s i e d z k i c h w i o s e k / d o k o ś c i o ł a , g d z i e j a k i ś p o c z c i w y k s i ą d z ,

1 2

(15)

t a k s a m o j ą k o n i z a k o c h a n y w m o w i e o j c ó w , g ł o s i ł k a z a n i e p o k a s z u b s k u .

T y l k o n a j e z i o r z e , n a m o r z u , g d z i e p r z e d s t a w i c i e l w ł a d z y n i e z a g l ą d a ł , o d z y w a l i s i ę t o w a r z y s z e D o s z y d o s i e b i e p o s ł o - w i ń s k u . M o w a t a b y ł a d l a n i c h j a k b y z n a k i e m t a j n e g o b r a c ­ t w a . D o d a w a ł a j a k i e g o ś u r o k u i c h p r o s t e m u ż y c i u . F a n a t y c z - n i e j s i s p o ś i ’ó d n i c h t w i e r d z i l i , a r o b i l i t o t y m u p o r c z y w i e j , i m b l i ż e j g r o b u s t a l i , ż e j ę z y k i c h w r ó c i j e s z c z e d o s w e j ś w i e t n o ś c i , ż e P r u s y c a ł e z k r ó l e s t w a z a m i e n i ą s i ę n a m a ł e k s i ę s t e w k o . O n i w i e d z ą , ż e t a k b ę d z i e .

W r . 1 9 1 1 n a l i c z y ł p r o f . R u d n i c k i o k o ł o 5 0 t a k i c h u p a r c i u ­ c h ó w t r w a j ą c y c h p r z y m o w i e s w e g o s z c z e p u i n i e r e z y g n u j ą ­ c y c h z e s w e j s ł o w i a ń s k o ś c i .

J e s t r o k 1 9 4 5 , c z e r w i e c . C z e k a m n a a u t o , ż e b y p o j e c h a ć n a g r o b y t y c h k a s z u b s k i c h p a t r i a r c h ó w i p o w i e d z i e ć i m , ż e w i a r a i c h s i ę s p e ł n i ł a . I n a g r ó b D o s z y G r i m i e s z k i , ż e j e j „ W o j - c z e n a s z “ m o ż e r o z b r z m i e w a ć s w o b o d n i e , p u b l i c z n i e , n i e p o k r y j o m u , n a c a ł y m P o m o r z u Z a c h o d n i m .

I k a ż ę o t w o r z y ć p o d z i e m i e k o ś c i o ł a w S m o ł d z i n i e n a d j e z . G a r d n o , ż e b y w y d o b y ć z n i e g o k s i ę g i r e l i g i j n e r z u c o n e t a m w r . 1 8 7 4 p r z e z k s i ę d z a — N i e m c a z a c i e r a j ą c e g o ś l a d y p o l ­ s k o ś c i .

S k a r g a S ł o w i n k i z W i e l k i e j G a r d n y m u s i . b y ć p o m s z c z o n a t y s i ą c k r o t n i e w p e ł n y m w s k r z e s z e n i u s ł o w i a ń s k o ś c i P o m o r z a Z a c h o d n i e g o . “

' * * *

U w a g i b i b l i o g r a f i c z n e o S ł o w i ń e a c h i i c l i b a j k a c l i P o p i o n i e r s k i e j p r a c y r o s y j s k i e j A l e k s a n d r a H i l f e r d i n g a ( p t . „ O s t a t k i S ł o w i a n n a p o ł u d n i o w y m b r z e g u M o r z a B a ł t y c ­ k i e g o “ , 1 8 6 2 ) , u n a s o b s z e r n i e o m ó w i o n e j i s t r e s z c z o n e j p r z e z p o e t ę R o m a n a Z m o r s k i e g o ( „ O K a s z u b a c h “ , P r z e g l ą d E u r o ­ p e j s k i 1 8 6 2 ) , p o d a n i a m i i b a j k a m i S ł o w i ń c ó w z a j ą ł s i ę F l o r i a n C e n o w a ( 1 8 1 7 — 1 8 8 1 ) . J u ż w r . 1 8 5 0 o g ł o s i ł o n e l e m e n t a r z

13

(16)

p t . „ X i ą ż e ć z k a d l o K a s z e b o v “ , a w k i l k a n a ś c i e l a t p ó ź n i e j w y ­ d a l o k a z a ł y z b i ó r m a t e r i a ł ó w p t . „ S k ó r b K a s z é b s k o s l v j n s k j e m ô v é “ ( Ś w i e c i e 1 8 6 6 ) , p r z y n o s z ą c y m i ę d z y i n n y m i „ P ó ł k o p é p o d a n j “ , p r z e d e w s z y s t k i m b a j e k z c a ł e g o t e r y t o r i u m k a s z u b ­ s k i e g o . K s i ą ż k ą s w ą n a s t ę p n ą , „ Z a r y s e m g r a m a t y k i “ , n a p i ­ s a n ą p o n i e m i e c k u ( 1 8 7 9 ) , C e n o w a u t o r o w a ł d r o g ę F r i e d r i c h o w i L o r e n t z o w i ( 1 8 7 0 — 1 9 3 6 ) , j ę z y k o z n a w c y , k t ó r y s t w o r z y ł p o d ­ w a l i n y n o w o c z e s n e j w i e d z y o S ł o w i ń s c z y ź n i e p r a c a m i o j e j g r a ­ m a t y c e ( S l o v i n z i s c h e G r a m m a t i k , 1 9 0 3 ) i s ł o w n i c t w i e ( S l o v i n - z i s e h e s W ó r t e r b u c h , 1 9 0 8 — 1 2 ) o r a z w y d a n i e m z a p i s a n y c h p r z e z s i e b i e o p o w i a d a ń w z b i o r a c h „ S l o v i n z i s c h e T e x t e “ ( 1 9 0 5 ) i „ T e k s t y p o m o r s k i e “ ( 1 9 2 4 ) . L o r e n t z , k t ó r y p o p i e r w s z e j w o j ­ n i e e u r o p e j s k i e j p r z y j ą ł o b y w a t e l s t w o p o l s k i e , p o p o l s k u w y d a ł n a d t o „ G r a m a t y k ę p o m o r s k ą “ ( 1 9 2 7 — 3 2 ) o r a z „ Z a r y s e t n o ­ g r a f i i k a s z u b s k i e j “ ( w d z i e l e z b i o r o w y m „ K a s z u b i , k u l t u r a l u ­ d o w a i j ę z y k “ , 1 9 3 4 , s t a n o w i ą c y m n a j o b s z e r n i e j s z e i n a j l e p s z e ź r ó d ł o i n f o r m a c j i w d a n e j d z i e d z i n i e ) .

Z j ę z y k o z n a w c ó w p o l s k i c h , k t ó r z y o k . r . 1 9 1 0 z a c z ę l i i n t e ­ r e s o w a ć s i ę ż y c i e m j ę z y k o w y m S ł o w i ń c ó w , n a j w i ę c e j m a t e r i a ­ ł ó w z e b r a ł p r o f e s o r u n i w e r s y t e t u p o z n a ń s k i e g o M i k o ł a j R u d ­ n i c k i w o g r o m n e j r o z p r a w i e p t . „ P r z y c z y n k i d o g r a m a t y k i i s ł o w n i k a n a r z e c z a j ę z y k o w e g o s ł o w i ń s k i e g o “ ( M a t e r i a ł y i p r a ­ c e k o m i s j i j ę z y k o w e j A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i w K r a k o w i e , t .

6

, 1 9 1 3 ) .

(17)

P O D A N I A

(18)

; u A h É i l S I ô l

(19)

l'VĄ '•

40

. F _ S y ó

6

p s k u b i g j t l d e n x u g j ) , tf in b v -y b S r ż f i' g u b g i g l g . T

6

tr iu

| :Sjj ś n t g o , g ó n n f i e g j j f c d i S C ię c H n u n

6

,J i ć n v iS ltjT m g i g s t , t g u b a g o n I i i A l w s - s y ć J c i g s e ć .

T ą

d r a i ) t i i u g c i j i g i i u i ; s g ś ń T g o t ć j l s u ć a f _ t i t f c e f

! n i i o c i if!S . T a g o n H ę k d u g s v ć ń a s u i : „ .M & m k ’ o , m i l ę s ą ś ń t g o t i k a t S k , v ; j a m iiS g j t c i l e ś f i ę c f l t m n i " t f in v |b lł> T m g l g s t , t a o J A n illO z g s v

6

S i ' i ę i c

6

".

Tt

1

g o n _ s g v z ó g n u d r f i g g a p f t l ‘

3

« d d & S ć i ę c i t n a a S l ę t n ó * t e n v i O l l /i m g l ę s t . T a o t o p i i d i i g ź d e g c a t f t $ ¿

0

, it lii g o n u T c r t lę n a k o ś , \ 7 i ig A ó r p n ia s e t j a d C n p o V

¡1

g o s g p f t e g , S i g m u g o n t g s t i i o j e g . I J o n i i g k : „ M ' j i g s g ś ń T g o , j f t “ m i e g j t c n ó ,J t i n y j S l ^ i t u g i ę s t , t g o b a j : i n i k n ą s y e

80

't g s c e . i A j i i j t i ż c i e g < !u g t

$¿11

u ń t c ń l g n a l u j s 4 . T O f e k t i n p

6

* n : „ T ś ń l ę

¡¡1

ń l o . s g

155

ś ń l g o , j S * t n j e g j i e d S S g i r p s k n , f _ t * x a t * x x A f i u x p o t p j n c k ą t ip i b a b i g r b j i g x )VjÓ'ifY, i l t t J A l i l ę s e t , t g ń ł g j a d iię > x ń l e “ . A lii t i n x t t o p m i r k e g ,

3

# W b * g b j l g g ó x t K - a a

03

g o n m U w s s v i S ć i g s c e , ff s e t t n e l) T d i S g O t ' p s k a . G a g o n p h i - S e t , t a ń i l s t a s g p l t i l : „ A n a lo t s t a : s v e ś O i g s c O ? “ U o n ? l ę k : „ J S , tO l i g W p o t p j i e k g - a zTu’ O g t i n p j e e k [ r i z v a l y c . . T O g o n h i i l e g r f l- a k g l g p e g a v t I - k “o |H ‘ g t e n M » g x p j o ^ i . A t i i g

b a g o O p g lit t i f c n i n e P f t t t t ó r d * / a g o n b i g b .lr /O .b 'o g iit V .

.Opowiadał Ś9-tętni włościanin c wykśutłałceuitljH elemmłaniem.

S z c z ę ś c i e n a m o ś c i e

W S ł e p s k u b e ł j e d e n c h ł o p , t e n b e ł b a r z e u b u j e d z i . T e m u s a m ś n i ł o , u o n m i e ł j i e d e S z c z j e c e n a n ó t e n w i e l d z i m u j e s t , t a m b e u o n n a l o z s w e s z c z j e s c e . W t i d r e d i i n u o c i j e m u s ą m ś n i ł o t e j i s n e , a w t i t r z e c i n u o c i t e ż . T e u o n r z j e k d u o s w e n i a s t e : M e m k o , m j e s ą m ś n i ł o t a k a t a k , j o m u s z ą m j i e d o S z c z e e j e n a n ó t e n w i e l d z i m u j e s t , t a m j o n a l e z ą m s w e s z c z j e s c e . T e u o n s ą m w z ó ł n a d r e g ą m , a p r z e s z e d d e S z c z j e c e n a , a s z j e d n ó t e n w i e l d z i m u j e s t . T a m u o n d u o ż d e ł c a ł i d z e n , a l e u o n n i c n i e n a l o z . W j e c z o r p r z e s z e d j e d e n p ó n , a u o s ą m p i t e ł , c z j e m u u o n t a m s t o j e ł . U o n r z j e k : M j e s ą m ś n i ł o , j o m j e ł j i e n ó t e n w i e l d z i m u j e s t , t ą m b e j o n a l o z s w e s z c z j e s c e . A j o j u ż d e ł c a ł i d z e ń , a n i c n i e n a l o z . T e r z e k t e n p ó n : T e n i e j e n i c . M i e s ą m t e ż ś n i ł o , j o m j e ł j i e d o S ł e p s k a , w t e c h a t e c h c h e c z a c h p o d p j e c z k ą t ą m b e b e ł m j e c h p j ó d z i , a l e j o n i e s z e d , t ą m n i e j e d u o c h n i c . A l e t e n c h ł o p m e r k e ł , e ż t e b e l o j e u o c h e c z e , a e ż u o n n a l o z

• s w e s z c z j e s c e , a s z e d t r e ć i d e S ł e p s k a . G a u o n p r z e s z e d , t a n i a s t a s ą m p i t a : E n a l o z t e s w e s z c z j e s c e ? U o n r z j e k : J a , t c I j e ż i p o d p j e c z k ą , a z a c z ó ł t e n p j e c k r e z w a l y c . T e u o n h a l e ł - r i l a k u j e p e ł a w e k o p o ł t e n m i e c h p j ó d z i . A t u o b e ł o w i e l e t e s i n c o w t a l a r ó w , a u o n b e ł b a r z e b o g a t i .

%

17

JF

(20)

1

. S z c z ę ś c i e n a m o ś c i e

W S ł u p s k u b y ł j e d e n c h ł o p b a r d z o u b o g i . Ś n i ł o m u s i ę r a z , b y p o s z e d ł d o S z c z e c i n a n a w i e l k i m o s t , a z n a j d z i e t a m s w o j e s z c z ę ś c i e . D r u g i e j n o c y ś n i m u s i ę t o s a m o , t r z e c i e j t e ż , w t e d y m ó w i d o s w o j e j p i a s t y 1) : „ ś n i ł o m i s i ę t a k a t a k , m u s z ę i ś ć d o S z c z e c i n a n a t e n w i e l k i m o s t , t a m . z n a j d ę s w o j ą , s z c z ę ś c i e " . I p o s z e d ł . D o s z e d ł d o S z c z e c i n a , n a m o ś c i e c z e k a ł c a ł y d z i e ń , a l e n i c n i e z n a l a z ł . W i e c z ó r p r z y s z e d ł j e d e n p a n i p y t a g o , d l a c z e g o t u s t o i , c h ł o p o d p o w i a d a : — „ Ś n i ł o m i s i ę , ż e n a t y m m o ś c i e z n a j d ę s z c z ę ś c i e , c z e k a m c a ł y d z i e ń i n i c n i e z n a l a z ł e m . "

N a t o t e n p a n : „ T o n i c n i e j e s t . M n i e s i ę k i e d y ś ś n i ł o , ż e b y m p o s z e d ł d o S ł u p s k a , a t a m , w t e j a t e j c h a ł u p i e p o d p i e c e m m a b y ć g a r n e k p i e n i ę d z y , a l e n i e p o s z e d ł e m . T a m p r z e c i e ż n i c n i e m a " . C h ł o p z m i a r k o w a ć ż e t o o j e g o c h a ł u p i e m o w a i ż e z n a ­ l a z ł s w o j e s z c z ę ś c i e . P o s z e d ł z a r a z d o S ł u p s k a , a g d y n i a s t a z a ­ p y t a ł a , c z y z n a l a z ł s z c z ę ś c i e , o d p o w i ą d z i a ł : — „ T a k , l e ż y p o d p i e c e m " . Z a c z ą ł z a r a z t e n p i e c r o z w a l a ć , p o t e m ł o p a t a k o p a ł i w y k o p a ł w o r e k p i e n i ę d z y . Z n a l a z ł t a m w i e l e t y s i ę c y t a l a r ó w i b y ł b a r d z o b o g a t y .

2 . T a m a w S z c z e c i n k o

N a l e w y m b r z e g u K i d y , ć w i e r ć m i l i o d w s i K a m i e n i a l e ż y n a p o l u o k r u t n i e w i e l k i k a m i e ń , k t ó r y t a k s i ę t a m d o s t a ł : J e ­ d e n o w c z a r z , k t ó r y p r z y S z c z e c i n k u w P o m ó r z c e m u s i a ł g n a ć o w c e n a p a s t w i s z c z e n a o k o ł o t u t e j s z e g o j e z i o r a , j e d n e g o w i e ­ c z o r a t a k s a m d o s i e b i e p o w i e d z i a ł : „ D a ł b y m n i e w i e m c o ż e b y m m ó g ł o w c e p r o s t o p r z e z j e z i o r o p r z e g n a ć " . S k o r o t e s ł o ­ w a w y m ó w i ł , s t a n ą ł p r z e d n i m d i a b e ł i p o w i e d z i a ł : „ J e ż e l i m i s i ę z a p i s z e s z , t o d o w i t i a 2) r a n o , z a n i m k u r z a p i e j e , t a m a px*zez j e z i o r o b ę d z i e g o t o w a i o w c e b ę d z i e s z m ó g ł p r z e g a n i a ć " . O w ­ c z a r z m y ś l i : d i a b ł u s i ę z a p i s a ć t o r z e c z b a r d z o n i e b e z p i e c z n a , a l e w r e s z c i e d a j e m u r ę k ę n a z g o d ę .

l) ż o n y s) j u t r a

18

(21)

N i e z m i e r n i e u c i e s z o n y n y k a i ) o w c e d o d o m u i w n e t w r a c a , a b y s i ę p r z e k o n a ć , c o d i a b e ł r o b i i j a k i m s p o s o b e m t a m ę w y ­ s t a w i . Z b l i ż y ł s i ę d o j e z i o r a i z p o d z i w e m - p a t r z y ł , j a k d i a b l i z e w s z y s t k i c h “ s t r o n o g r o m n e k a m i e n i e p o w i e t r z e m z n o s i l i i w j e z i o r o w r z u c a l i , a p a n U r i a s z t a m ę p r o s t o w a ł , k t ó r e j c o c h w i l a k a w a ł e k p r z y b y w a ł o , ' a t a k ł a d n e j j a k b y s z o s a . N i e d a ­ l e k o j u ż b y ł o d o d r u g i e j s t r o n y i t a m a b y ł a b y g o t o w a . O w c z a r z w s t r a c h u , ż e b ę d z i e m u s i a ł d i a b ł u d u s z ę z a p i s a ć , l e c i c i c h u t k o d o p o b l i s k i e j w s i i b u d z i k u r a k l a s z c z ą c w r ę c e . A t a m a b y ł a p r a w d ę g o t o w a , j e s z c z e t y l k o j e d e n w i e l k i k a m i e ń b y ł p o t r z e b n y ! W t e m k u r z a c z ą ł p i a ć i d i a b e ł , c o t e n k a m i e ń n i ó s ł , m u s i a ł g o r z u c i ć w t y m m i e j s c u , g d z i e j e s z c z e p o d z i ś d z i e ń l e ż y . Ó d t e g o k a m i e n i a w i e ś w z i ę ł a s w ą n a z w ę , a o w c z a r z j u ż n i e p o t r z e b o w a ł g o n i ć o w i e c n a o k o ł o j e z i o r a , t a m a b y ł a t a k b l i s k o b r z e g u d o ­ p r o w a d z o n a , ż e m ó g ł l e k k o p r z e s k o c z y ć n a d r u g ą s t r o n ę .

T a t a m a j e s z c z e d o d z i s i e j s z e g o d n i a z n a j d u j e s i ę w S z c z e ­ c i ń s k i m J e z i o r z e , a l e p r z e z t y l e l a t t a k o s i a d ł ą , ż e j ą w d d a ć t y l k o p r z y j a s n e j p o g o d z i e i c i c h e j w o d z i e .

3 .

Najświętsza Maria Panna Swarzewska

D o s t a r e g o h e l s k i e g o k o ś c i o ł a n a l e ż a ł t e ż B ó r . O p r ó c z p a r u N i e m c ó w m i e s z k a l i t a m s a m i k a t o l i c y i c i p o s t a w i l i w h e l s k i m k o ś c i e l e o ł t a r z N a j ś w . M a r i i P a n n y . K i e d y j e d n a k w i ę k s z o ś ć B o r o w i a n , n p . r o d z i n a T u r o w a i B y r k o w a , p r z e s z ł a d o n i e m i e c ­ k i e g o k o ś c i o ł a , a r e s z t a B o r o w i a n w c a l e o k o ś c i ó ł n i e d b a ł a , u l e c i a ł a M a t k a B o s k a d o S w a r z e w a p a j e d n ą g ó r k ę n a d m o ­ r z e m l e ż ą c ą i t a m n a d s t u d z i e n k ą u s i a d ł a . S w ra r z e w i a n i e p o ­ b u d o w a l i J e j t u k a p l i c z k ę , g d z i e n a N a j ś w i ę t s z ą M . B . S z k a ­ p l e r z n ą z a w Ts z e k a z a n i a b y w a j ą .

4. Oliwa i Pelplin

W s t a r o d a w n y c h c z a s a c h , j a k w n a s z y c h k r a j a c h z a c z ę ł o s i ę s z e r z y ć c h r z e ś c i j a ń s t w o , b y ł o d w u b u d o w n i c z y c h : o j c i e c

0 pQ tlzi, g n a

1 9

(22)

i s y n . O j c i e c w y b u d o w a ł j e d e n k l a s z t o r , a s y n d r u g i . J a k o j c i e c o g l ą d a ł r o b o t ę s y n a , t o p o w i e d z i a ł : „ S y n u , c o t u t a k p o p e p l a ł e ś , z o b a c z m o j ą r o b o t ę , t o j a k b y u l a ł “ . Z t e j g a d k i p o s z ł y n a z w y k l a s z t o r ó w : O l i w a i P e l p l i n .

5.

ś w i ę t y W o j c i e c h k o ł o G d a ń s k a

J e d e n C z e c h i m i e n i e m W o j c i e c h b y l w P r a d z e b i s k u p e m . P r z y s z e d ł o n t u w n a s z e s t r o n y , a p o t e m u d a ł s i ę ' d o S t a r y c h - P r u s , a b y t a m t e j s z y c h N i e m c ó w p r z y c i ą g n ą ć d o w i a r y c h r z e ­ ś c i j a ń s k i e j . B y l i o n i b a r d z o o p o r n i , a j a k n i e p r z e s t a w a ł i c h w i a r y s t a r o d a w n e j g a n i ć i n i s z c z y ć , t o g o z a b i l i i g ł o w ę m u o d c i ę l i . P . B ó g j e d n a k d a ł t y m z w ł o k o m t y l e m o c y , ż e r ę c e g ł o ­ w ę o d c i ę t ą c h w y c i ł y , n o g i z a c z ę ł y s i ę r u s z a ć i z P r u s u c i e k a ć . — A g ł o w a p r z e z c a ł ą d r o g ę p i ę k n e , n a b o ż n e p i e ś n i ś p i e w a ł a . T a k p r z e s z ł o t o c i a ł o W o j c i e c h a , p ó ź n i e j p r z e z p a p i e ż a ś w i ę t y m z r o ­ b i o n e g o , a ż n a t e n m o l *) g d z i e p r z e d m i e ś c i e G d a ń s k a — k t ó r e s t ą d s w ą n a z w ę — ś w . W o j c i e c h — d o s t a ł o .

6

. Z a k l ę t y z a m e k

N a d ż a r n o w i e c k i m J e z i o r e m j e s t w i e l k a g ó r a , a n a t e j g ó r z e z a k l ę t y z a m e k . S z e d ł r a z t a m t ę d y k o ś c i e l n y p o c h r u s t i z a b ł ą d z i ł , w t e d y z j a w i ł a s i ę p r z e d n i m c z a r n o u b r a n a p a n n a , k t ó r a p r o s i ł a , a b y z a n i ó s ł j ą d o k o ś c i o ł a , a l e p r z y t y m a b y a n i s ł o w a d o n i e j n i e z a g a d a ł , t o i o n a , i c a ł y z a m e k b ę d ą w y b a ­ w i o n e . P r z y o b i e c a ł j e j t o z r o b i ć w i t r o , d z i ś n i e c h d a m u s p o ­ k ó j — z g u b i ł w c h r u ś c i e s i e k i e r ę i t y l e s i ę j e j n a s z u k a ł , ż e z m ę ­ c z o n y b a r d z o i j u ż s i ę t e ż m r o c z y . N a d r u g i d z i e ń p o s ł a ł s w o ­ j e g o b r a t a , c z ł o w i e k a b a r d z o o d w a ż n e g o , a b y m u s i e k i e r y p o ­ s z u k a ł . J a k t e n b r a t m i a ł j u ż d o d o m u w r a c a ć , p r z y s z ł a d o n i e ­ g o t a s a m a p a n n a z w s p o m n i a n ą p r o ś b ą , a b y ł o j u ż p ó ź n o . C h ł o p , o d w a ż n y i m o c n y , w z i ą ł j ą n a p l e c y i n i ó s ł ś c i e ż y n k ą a ż d o s t r u g i , g d z i e s i ę w o d ę b i e r z e . J a k c h c i a ł d a l e j i ś ć p o d g ó ­ r ę d o w s i , d o ż a r n o w c a , t o n a r a z z r o b i ł s i ę t a k i s z u m , t a k i

') m ie j s c e

2 0

(23)

ś w i s t , t y l e s t r a s z y d e ł w p o w i e t r z u s i ę u k a z a ł o , ż e c h ł o p s i ę u l ą k ł , u p a d ł i z a w o ł a ł : O J e z u ! Z a r a z t ę b i e d n ą p a n n ę p o r w a ł y p o ­ w i e t r z n e s t r a s z y d ł a , a z a m e k , c o j u ż n a w i e r z c h u g ó r y s i ę p o k a ­ z y w a ł , r a z e m z p a n n ą j e s z c z e g ł ę b i e j s i ę z a p a d ł i d z i ś j u ż t y l k o c z ę ś ć k o m i n a c z y w i e ż y c z t e r o r o g a t e j w i d a ć . K a ż d y c i e k a w y w ł a s n y m i o c z y m a m o ż e s i ę o t y m p r z e k ę n a ć .

7.

H e l s k i e d z w o n y

K i e d y H e l s t a ł n a s w y m d a w n y m m i e j s c u , t o j e s t n a s t a ­ r y m h a k u 1) , t o t a m w k o ś c i e l e b y ł o s i e d e m d z w o n ó w . J a k s i ę s p a l i ł , p o b u d o w a l i s i ę g o s p o d a r z e t r o c h ę d a l e j n a w y s p i e , w y ­ b u d o w a l i t e ż n o w y k o ś c i ó ł i d z w o n n i c ę , d o k t ó r e j w z i ę l i t e s i e ­ d e m d z w o n ó w . U c i e k ł y i m t e d z w o n y n a m i e j s c e s t a r e g o k o ­ ś c i o ł a , j a k z a c z ę l i k r a ś ć o w c e z l a s u i t o w a r z o k r ę t ó w . S i e d e m i c h b y ł o i c o s i e d e m l a t s i ę p o k a z u j ą .

T r a f i ł o s i ę j e d n e g o r a z u , ż e d z i e w c z y n a s z ł a z m a s ł e m n a H e l i z o b a c z y ł a n a s t a r y m h a k u t e s i e d e m d z w o n ó w , d w a d u ż e i p i ę ć m a ł y c h . U m y ś l i ł a s o b i e , a b y n a j m n i e j s z y d z w o n z a b r a ć , j a k b ę d z i e s z ł a d o d o m u , a j a k g o d ź w i g a ł a , o d e z w a ł s i ę d o n i e j t e n n a j w i ę k s z y d z w o n : „ G d y b y ś t y z a m n i e c h w y c i ł a , t o b y t e s z e ś ć i n n y c h p o s z ł o z a m n ą , a t a k n i e d o s t a n i e s z ż a d n e g o “ . I t e n d z w o n u s z e k z r o b i ł s i ę t a k i c i ę ż k i , ż e g o n i j a k u n i e ś ć n i e m o g ł a .

') m i e l i z n a , ł a w i c a p i a s k o w a

(24)
(25)

B A Ś N I

(26)

> •- ' 'y . ; :

.

(27)

8

. O C z e s z k o w s k i m a l b o C z e s z k u

W n o w o m i e j s k i m ‘ ) o k r ę g u l e ż ą w s i e : D o m a t o w o , . M e c h o - w o i S t a r z y n o . M i ę d z y t y m i w s i a m i j e s t w i e l k i l a s d ę b o w y i b u k o w y , a d ę b y w n i m s t a r e n a t y s i ą c l a t . W ś r o d k u t e g o l a s u j e s t j e d e n m o l , n a z y w a s i ę C h l e w i s z c z a . N a t r z y t y s i ą c e k r a c z a j ó w 2) o d t e g o m o l a s ą w y o r a n e z a g o n y , n a k t ó r y c h w y ­ r o s ł y w i e l k i e , j u ż z e s t a r z a ł e d ę b y , a m i ę d z y t y m i d ę b a m i s ą m a l u t y ń k i e o g r ó d k i o b ł o ż o n e w o k o ł o k a m i e n i a m i . W t y m k a ­ m i e n i s t y m p ł o c i e w i e l u l u d z i z n a l a z ł o g a r n k i z p o p i o ł e m , a w n i m p i e r ś c i e n i e i w s z e l k i e i n n e . r z e c z y . O j c i e c m i o p o w i a d a ł , ż e n a t y m m o l u z a d a w n y c h c z a s ó w s t a ł a w i e ś , k t ó r a n a z y w a ł a s i ę C z e s z k o w o , i ż e o j c a o j c o w i e u e z e s z k o w s l n c h p a n ó w z a s ł u g i b y l i i s t ą d t a t r a d y c j a w n a s z y m r o d z i e s i ę z a c h o w a ł a .

C i C z e s z k o w s c y p a n o w i e p o c h o d z i l i z C z e c h ó w , b o , j a k o j c i e c m i g a d a ł , p r z y s z e d ł t u w t e s t r o n y p r z e d p i ę t n a s t u s t a m i l a t j e d e n b a r d z o b o g a t y p a n z C z e c h , p o s t a w i ł s o b i e z a m e k i n a z w a ł g o C z e s z k , p o w o l i p r z y t y m z a m k u z n a l a z ł y s i ę c h a ­ ł u p y , n o i t a w i e l k a w i e ś , c o s i ę n a z y w a C z e s z k o w o .

J e d e n z t y c h C z e s z k o w s k i c h p a n ó w n i e m i a ł d z i e c i i p r o s i ł s w e g o b o ż k a , a b y s p r a w i ł , ż e b y m u s i ę d z i e c k o u r o d z i ł o . N i e t r w a ł o d ł u g o , j a k j e g o b i a ł k a 3) u r o d z i ł a p a r k ę : c h ł o p c a i d z i e w ­ c z y n k ę . T o s i ę d o p i e r o s t a r y C z e s z k o w s k i c i e s z y ł , ż e z a m i a s t j e d n e g o u r o d z i ł o m u s i ę d w o j e d z i e c i : a z c h ł o p c a n a j b a r d z i e j , b o t o b y ł t ę g i h u l t a j . D z i e w u s o d r a z u z a p o w i a d a ł s i ę b u j n i e , a j a k w y r o s ł a , t o z r o b i ł a s i ę z n i e j c a l a s o b a k a .

’) w e j h e r o w s k ii n s) k r o k ó w s) ż o n a , k o b ie t a

(28)

W p i ę ć l a t p o u r o d z e n i u t y c h d z i e c i p o j e c h a ł s t a r y C z e s z - k o w s k i n a d z i k i i s p o t k a ł p r z y B l o k s b a r s k i e j G ó r z e s t a r ą b a b ę . B y ł o t o - w w i l i ę ś w . J a n a , a w t e n w i e c z ó r w s z y s t k i e c z a r o w n i c e n a t ę g ó r ę c h o d z i ł y . B a b a m u p o w i e d z i a ł a , ż e z a p ó ł r o k u p r z y j ­ d z i e ż e l a z n y w i l k i z a b i e r z e m u o b o j e d z i e c i . C z e s z k o w s k i b a r d z o s i ę z m a r t w i ł , k a z a ł z b u d o w a ć k a m i e n n e d o m y i t a m d z i e c i t r z y m a ł . D o m y t e o b s t a w i ł c z t e r e m a s z e r e g a m i c h ł o p ó w z e s t r z e l b a m i i s i e k i e r a m i . W p ó ł r o k u w i d z ą , ż e i d z i e o d l a s u z a ­ m o k ł e w i l c z y s z c z e i i d z i e p r o s t o d o t e g o k a m i e n n e g o d o m u . J a k d o s z ł o d o t y c h c h ł o p c ó w s t o j ą c y c h n a w a r c i e , t o u s z a m i i c a ł y m s o b ą t a k z a t r z ę s ł o , ż e i m w s z y s t k i m o c z y i p y s k i z a c h i l n ę ł o 1 ) , a p o t e m r ż n ę ł o j e d n e g o , d r u g i e g o , t r z e c i e g o i c z w a r t e g o s w o j ą ł a p ą , o d s u n ę ł o n a s t r o n ę , z r o b i ł o s o b i e p r z e j ś c i e , t r z a s n ę ł o w d ź w i e r z e , a ż s i ę r o z l e c i a ł y , w e s z ł o d o d o m u , s c h w y c i ł o o b o j e d z i e c i , w r z u c i ł o j e s o b i e n a g r z b i e t i d a l e j z n i m i , d a l e j i d a l e j a ż n a j e d n ą ł ą k ę w W e r b l i ń s k i m b ł o c i e , k t ó r a d o d z i ś d n i a n a ­ z y w a s i ę C z e s z k o w s k ą , a n a l e ż y d o S t a r z y ń s k i c h — g o s p o d a r z y . T u w i l k s i ę p o ł o ż y ł , z a c z ą ł ż u ż a ć 2) , a d z i e c i o m k a z a ł s i ę i s k a ć . O n s p a ł , d z i e c i g o i s k a ł y , a ż t u p r z y l e c i a ł o k a z a ł y b y k i p o c i c h u m ó w i d o d z i e c i : „ C h o d ź c i e z e m n ą , j a w a s w y b a w i ę “ . P o r w a ł d z i e c i n a s i e b i e , o k r u t n i e c a ł e m i e j s c e w o k ó ł w i l k a z a n i e c z y ś c i ł i h a j d a w n o g i . N i e t r w a ł o d ł u g o , j a k w i l k s i ę o b u d z i ł , z o b a ­ c z y ł , ż e d z i e c i n i e m a , b e z n a m y s ł u w s k o c z y ł w t o ś m i e r d z ą c e k o ł o , z t e g o s m r o d u s i ę o t r z ą s n ą ł i d a l e j z a n i m i w M r z e ź n i c ę , m i ę d z y W e r b l i n i ę i S t a r z y n o , D o g o n i ł i c h , b y c z k a z j a d ł , a d z i e c i t e ż c h c i a ł , a l e ż e b a r d z o p r o s i ł y , w i ę c i m j e s z c z e t e n r a z ż y c i e d a r o w a ł . S t r a s z ą o n e p o d z i ś d z i e ń n a t y m m o l u . S t ą d p o s z e d ł w i l k R o b o s z k o w ą d r o g ą a ż n a C z e s z k o w s k ą ł ą c z k ę w l e s i e , m i ę ­ d z y D o m o t o w o i S t a r z y n o , k t ó r a s i ę o d t ą d n a z y w a C z e s z k o w ­ s k ą . T u n a C z e s z k o w s k i e j ł ą c z c e w i l k z n ó w o d p o c z y w a ł , a d z i e c i g o i s k a ł y , n a t o p r z y l e c i a ł o k a z a ł y s i w e k — - m r o z e k , n a m ó w i ł d z i e c i , b y z n i ł n p o j e c h a ł y . B a ł y s i ę b a r d z o , a l e d a ł y s i ę n a ­ m ó w i ć . K o n i k z r o b i ł w i l k o w i t o s a m o , c o i b y k . D z i e w c z ę s i a -

') p r y s n ą ć w ó d ą , c h la p n ą ć 2) s p a ć

i

2 6

(29)

d ł o n a p r z o d z i e k o n i a , g ę b ą d o g ł o w y , c h ł o p a k p o ś r o d k u , g ę b ą d o o g o n a . K o ń d a ł c h ł o p c u z g r z e b ł o , s z c z o t k ę i d e r k ę i p o w i e ­ d z i a ł : „ W i l k w n e t b ę d z i e k o ł o n a s , j a k c i p o w i e m , t a k b ę d z i e s z r o b i ł “ . N i e t r w a ł o d ł u g o , a w i l k b y ł j a k b l i s k o n i c h , ż e c h c i a ł k o n i a z a o g o n z ł a p a ć , j u ż p y s k o d m y k a ł , w t e d y m r o z e k z a w o ł a ł :

„ R z u ć z g r z e b ł o ! “ C h ł o p a k r z u c i ł z g r z e b ł o m i ę d z y w i l k a i k o ń ­ s k i o g o n . N a t y m m o l u s t a ł a s i ę w i e l k a g ó r a : w i l k n a j e d n e j , a k o ń z d z i e ć m i n a d r u g i e j s t r o n i e g ó r y . T a g ó r a s i ę n a z y w a . W y s z c z y g ó f a , b o w i l k j ą z e z ł o ś c i . . . T a g ó r a b y ł a b a r d z o

w i e l k a , w i l k n i e m ó g ł p r z e z n i ą p r z e j ś ć , m u s i a ł j ą p r z e g r y ź ć . T y m c z a s e m k o ń k a w a ł d o b r y u j e c h a ł i w i l k n i e m ó g ł g o p r ę ­ d z e j d o g o n i ć a ż n a t y m m o l u , g d z i e d z i ś C z e c h y s t o j ą . J u ż m i a ł . k o n i a z a o g o n c h w y c i ć , a l e k o ń z a w o ł a ł , c h ł o p i e c r z u c i ł s z c z o t k ę i s t a ł s i ę o k r u t n i e g ę s t y l a s . K o ń p o j e d n e j s t r o n i e a w i l k p o d r u g i e j s t r o n i e l a s u , k t ó r y p o d z i ś d z i e ń n a z y w a s i ę P l o s y , ż e t o w i l k a ż p l o s ę 1) z p y s k a p u ś c i ł z e z ł o ś c i , ż e b y ł t a l i i g ę s t y . N i c n i e p o m o g ł o , m u s i a ł s i ę p r z e z t e n l a s p r z e d r z e ć , T y m c z a s e m k o ń u b i e g ł z n ó w k a w a ł e k d r o g i , a j a k i c h w i l k d o g a n i a ł , t o c h ł o ­ p i e c r z u c i ł d e r k ę i z a r a z s t a ł o s i ę j e z i o r o o k r u t n i e g ł ę b o k i e . N a j e d n e j s t r o n i e j e z i o r a b y ł k o ń z d z i e ć m i , n a d r u g i e j w i l k , a ż e w i l k ' b y ł ż e l a z n y , n i e m ó g ł p r z e p ł y n ą ć . T y m r a z e m b y ł y d z i e c i C i e s z k o w s k i e g o w y b a w i o n e i d l a t e g o j e z i o r o n a z y w a s i ę D o b r e J e z i o r o .

K o ń z w r ó c i ł s i ę d o c h ł o p c a i p o w i e d z i a ł : „ U t n i j m i g ł o w ę ! “ C h c ą c n i e c h c ą c c h ł o p i e c m u s i a ł t o z r o b i ć . J a k m u g ł o w ę u c i ą ł , t o z t e j g ł o w y s t a ł s i ę m a ł y , a z t e j r e s z t y w i e l k i p i e s , t e n w i e l k i p i l n o w a ł c h i c z y 2) , a m a ł y c h o d z i ł z K r y k i e m n a p o l o w a n i e . B o c h ł o p c u b y ł o K r y k . K r y k c z ę s t o n a p o l o w a n i e c h o d z i ł , w d o m u b y w a ł m a ł o . J e g o s i o s t r a , k t ó r a s i ę n a z y w a ł a N i n i a , c h o d z i ł a c z ę s t o b r z e g i ś m j e z i o r a n a s p a c e r i k a ż d e g o d n i a p o d r u g i e j s t r o n i e j e z i o r a w i d z i a ł a w s p a n i a ł e g o m ł o k o s a . T o m i e j s c e , g d z i e o n a b y w a ł a , t o t a m , g d z i e t e r a z B ó l o w i e m i e s z k a j ą , a t o , g d z i e

•) p ia n ę

')

c h a t y

(30)

t e n m ł o k o s — t o k o ł o ś w i ę c i n a , b o t e m u m ł o k o s o w i b a r d z o s i ę o c z y ś w i e c i ł y i d l a t e g o t o m i e j s c e n a z y w a s i ę ś w i ę c i n o . T e n m ł o k o s t o b y ł ż e l a z n y w i l k . W t y m m i e j s c u , g d z i e d z i ś R a k a r n i a s t o i , t o w i l k p o ż e r a ł c a ł y d o b y t e k , z w i e r z ę t a i l u d z i i d l a t e g o t o m i e j s c e n a z y w a s i ę R a k a r n i a .

J e d n e g o d n i a s z e d ł K r y k n a p o l o w a n i e i c h c i a ł z a j ą c a z a ­ s t r z e l i ć , a l e t e n g o p r o s i ł : „ D a r u j m i ż y c i e , a p r z y j d ę c i n a p o ­ m o c “ . K r y k d a r o w a ł m u ż y c i e . T o s a m o b y ł o z l i s e m , d z i k i e m , j e l e n i e m , n i e d ź w i e d z i e m i s a m ą . K r y k i m w s z y s t k i m ż y c i e d a ­ r o w a ł i w s z y s c y p o s z l i z n i m d o d o m u . W t y m c z a s i e N i l u a b y ł a n a b r z e g u j e z i o r a i p a t r z y ł a n a o w e g o m ł o k o s a i o n k i w a ł n a n i ą . A b y ł a o n a w t y c h l a t a c h , k i e d y d z i e w c z ę t a b y w a j ą n a j w i ę c e j z a k o c h a n e , a ż ę o d u r o d z e n i a b y ł a b u j n a , t o b a r d z o j ą d o n i e g o c i ą g n ę ł o . K r y k m i a ł m a ł e , ł a d n e c z ó ł n o , s i a d ł a i p o j e c h a ł a n a d r u g ą s t r o n ę . Z a r a z t e n p i ę k n y m ł o k o s z a c z ą ł j ą w z r u s z a ć , s i a d ł z n i ą d o c z ó ł n a i j e c h a l i o b o j e n a t ę s t r o n ę , g d z i e K r y k m i e s z k a ł .

T y m c z a s e m K r y k b y ł j u ż k o ł o d o m u i w i e l k i p i e s m ó w i ł m u , c o s i ę s t a ł o . K r y k p o w i e d z i a ł z w i e r z ę t o m , k t ó r e z n i m p r z y s z ł y : „ D a j c i e m i t e r a z r a d ę , j a k t e g o w i l k a z a b i ć “ . W s z y s t ­ k i e n a r a z z a w r z e s z c z a ł y : „ M y c i w i e r n i e p o m o ż e m y !“ K r y k d r z w i o d e m k n ą ł , z a j ą c s k o c z y ł w k o m i n , t o b y ł o j u ż w i e c z o r e m , i z a d m u c h a ł c h u t k o 1) o g i e ń , a l e t e n ż e l a z n y n i e b y l n i k 2) n i e b y ł t a k g ł u p i — s t a ł s i ę s z p i l k ą i w l a z ł z a l u s t r o , a t u m ó j z a j - c z u r a z r o b i ł s u s a z a l u s t r o i z i - z u c i ł s z p i l k ę n a z i e m i ę i z a r a z z r o b i ł s i ę z n i e j w i l k , l i s w s k o c z y ł m u n a k a r k , d z i k z n i e d ź w i e ­ d z i e m o d p r z o d u , a j e l e ń z s a r n ą o d t y ł u , w z i ę l i g o w o b r o t y , K r y k w i e r n i e i m p o m a g a ł i t a k g o d o b i l i . N i n i a o d t e g o c z a s u w i e l k i g ó r z 3) p o w z i ę ł a d o b r a t a i n i e m o g l i s i ę p o g o d z i ć . K r y k o d s z e d ł o d n i e j b l i ż e j m o r z a , z b u d o w a ł s o b i e z a m e k i n a z w a ł g o K r y k o w a , d z i ś n a z w a s i ę o n K r o k o w o i o d n i e g o p o c h o d z ą w s z y s c y K r o k o w i c e . C i o d H o l e n d r ó w m i e s z k a j ą n a w s z y s t k i c h

') p rę d k o -

®) h u l t a j J) g n i e w

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nawiązując do tego święta oraz zachęcając dzieci do rozwijania swoich zdolności oraz wyobraźni plastycznej Przedszkole Publiczne Bajeczny Zakątek w Rogowie

Zestaw ilustracji z przykładami dzieł (do których możemy mieć prawa) z różnych dziedzin sztuki. Materiały

Papież nam przypomina [...], ze miłość domaga się zaangażowania intelektu, a nie tylko ofiarnego serca [...], że uczyć się tego musimy na różnych poziomach

Nadszedł, co krzywo patrzył; śmiał się; nadszedł [stary, I ten się śmiał, włożywszy na nos okulary, Przyszedł nakoniec jeden z dobrze patrzających, Żałował i wyśmianych

Wiem, że moja choroba jest śmiertelna, jednak udało mi się ją zatrzymać, mogę żyć i być szczęśliwy.. We Wspólnocie nikt mnie nie pyta, kim jestem, jaki mam za- wód, co

Walczyła wszędzie do ostatniego tchnienia rewolucji bio- rąc udział wszędzie, gdzie toczyła się walka przeciw re­. akcji, przeciw świętemu

Dru- ga fala będzie gorsza – nie dlatego, że może być więcej zakażeń, ale dlatego, że jesteśmy wszyscy bardzo zmę- czeni, bo już drugi raz nie będzie tej energii

Po odmówieniu pielgrzymiego psalmu podeszły w latach Następca Piotra zszedł z mównicy i wspierając się na lasce, zbliżył się do ocalałych szczątków świątynnego muru, aby