Seria: T R A N SPO R T z. 47 N r kol. 1586
Z ofia B R Y N IA R S K A 1, W iesław ST A R O W IC Z 2
STRUKTURA PRZEJAZDÓW PASAŻERÓW WEDŁUG RODZAJÓW BILETÓW W RÓŻNYCH MIASTACH POLSKI
S treszczen ie. W artykule przedstaw iono w yniki ankietow ych badań struktury przejazdów pasażerów w g rodzajów biletów (jednorazow e i okresow e, ulgow e i norm alne) oraz struktury przejazdów bezpłatnych w trzynastu m iastach Polski. P o zw alają one n a szacow anie liczby pasażerów korzystających z różnych rodzajów ulg i zw olnień, a tym sam ym oszacow anie strat przew oźników w w yniku stosow ania ulg i praw a do bezpłatnych przejazdów .
THE STRUCTURE OF PASSENGER TRAVELS ACCORDING TO TYPES OF TICKETS IN SEVERAL POLISH TOWNS
S u m m a ry . The results o f inquiry on passenger travel structure according to types o f tickets (single and period, cheap and regular) and structure o f free travel in thirteen P olish tow ns are p resented in the paper. T hey allow s to estim ate the value o f passengers using various form s o f reductions and the sam e w ay to estim ate the value o f loss for carrier as a result o f application o f reductions and rights to free travels.
W PR O W A D Z E N IE
Z najom ość struktury przejazdów pasażerów w edług rodzajów biletó w oraz struktury przejazdów bezpłatnych m o g ą służyć zarządcom transportu zbiorow ego do:
p row adzenia określonej polityki taryfow ej,
szacow ania w pływ ów na podstaw ie określenia liczby przew ożonych pasażerów , oceny opłacalności przew ozów ,
oceny strat przew oźników w w yniku stosow ania ulg i praw a do bezpłatnych przejazdów . B adania te prow adzone s ą często ja k o uzupełniające w pracach n ad racjo n alizacją lub op ty m alizacją sieci kom unikacyjnych m iast [2] lub ja k o niezależne badania nad ru ch liw o ścią pasażerów w środkach kom unikacji m iejskiej [3]. Z aprezentow ane w artykule w yniki u zyskano ja k o rezultat badań w 13 różnych m iastach Polski. B adania prow adził ten sam zespół badaw czy, co je s t gw aran cją jednolitości m etodologicznej i p o d staw ą do p rzeprow adzenia porów nań.
1 Zakład Organizacji i Ekonomiki Transportu, Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Lądowej, ul.W arszawska 24, 31-155 Kraków, tel. 12-628 32 90,' e-mail z_bryn@ mech.pk.edu.pl
2 Zakład Organizacji i Ekonomiki Transportu, Politechnika Krakowska, Wydział Inżynierii Lądowej, ul.W arszawska 24, 31 -155 Kraków, tel. 12-628 32 90, e-mail wstar@mech.pk.edu.pl
1. M E T O D A PR Z E PR O W A D Z A N IA B A D A Ń
B ad an ia przeprow adzono m eto d ą ankietow ania pasażerów . P asażeró w ankietow ano w losow o w ybieranych autobusach lub tram w ajach kursujących n a sieci kom unikacji m iejskiej. W ybierano zarów no pojazdy kursujące w szczycie kom unikacyjnym , ja k i p oza szczytam i. W celu określenia struktury rodzajow ej biletów ankietow anym pasażerom zadaw ano pytanie o rodzaj posiadanego biletu lub upraw nienia do bezpłatnego przejazdu.
W p rzypadku g dy p asażer posługiw ał się biletem okresow ym , pytano dodatkow o o liczbę p rzejazd ó w zrealizow anych z a p o m o c ą posiadanego biletu w dn iu p oprzedzającym badanie (aby określić ruchliw ości posiadaczy biletów okresow ych, tzn. liczbę przejazdów realizow anych za p o m o c ą tego biletu w okresie je g o obow iązyw ania). D odatkow o w p rzypadku biletu ulgow ego notow ano przyczynę posiadania ulgi. M im o że badanie ankietow e było dla pasażerów całkow icie dobrow olne, odm ow a udziału w ankiecie była sporadyczna, co oznacza, że i liczba zaobserw ow anych przejazdów bez w ażnego b iletu je s t w iarygodna. S tosow ano je d e n w zór ankiety, który pozw alał na zanotow anie w szystkich m ożliw ych odpow iedzi na pytania ankietow e.
B ad an ia prow adzono w latach 1996 - 2003 w 13 m iastach: W ałbrzych (1996), T arnów (dw ukrotnie 1997, 1999), Przem yśl (1997), T om aszów M azow iecki (1997), W łocław ek (1997), G orzów W ielkopolski (dw ukrotnie 1997, 1998), Jastrzębie Zdrój (1999), W odzisław Śląski (1999), Ż ory (1999), Z aw iercie (dw ukrotnie 1999, 2000), O strów W ielkopolski (2002), Ł ó d ź (2002), K rak ó w (czterokrotnie 1998, 1999, 2000, 2003). B adania prow adzono w trzech grupach miast:
m ały ch o liczbie m ieszkańców 56 - 100 tys., średnich o liczbie m ieszkańców 1 0 0 - 150 tys., dużych o liczbie m ieszkańców pow yżej 700 tys.
C harakterystykę liczby w ykonanych ankiet w poszczególnych m iastach zestaw iono w tab licy 1. L iczb a ta w ynikała często z w arunków przetargow ych, a nie z zasad określających reprezentatyw ność pró b y statystycznej. Z leceniodaw cy narzucali d u ż ą liczbę w ykonyw anych ankiet, nie biorąc p od uw agę ocen W ykonaw cy w tym zakresie, lecz w idząc w ty m m etodę na zw iększenie dokładności w yników . A tym czasem błąd szacow ania rzędu 3 -5 % generuje p otrzebę w yk o n an ia ankiet na próbie 2 -5 % liczby realizow anych podró ży w m ałych i średnich m iastach, a 0 ,5 -2 % w dużych m iastach.
Jak w idać z tablicy, w m ałych m iastach p ró b a w ynosiła od 2,5% (Ż ory) do 13,5%
(O strów W ielkopolski, Przem yśl) liczby m ieszkańców , w średnich od 2,9% (Jastrzębie Z drój) do 8,8% (T arnów - 1997) liczby m ieszkańców , a w dużych 0 ,5 -7 ,6 % liczby m ieszkańców .
T ablica 1 L iczba w ykonanych ankiet
Lp. Miasto Rok
badań
Liczba miesz
kańców (tys.)*
Liczba wykonanych ankiet
Procentowy udział wykonanych
ankiet w stosunku do
liczby mieszkańców
Na liniach miejskich Naliniach zamiej skich Łącznie
M iasta m ałe
1 Z a w i e r c i e 1999
56 2088 2746 4834 8,6
2000 2150 2450 4600 8,2
2 Ż o r y 1999 66 1160 465 1625 2,5
3 W o d z i s ł a w Ś L 1999 69 1117 774 1891 2,7
4 P r z e m y ś l 1997 69 4298 4985 9283 13,5
5 T o m a s z ó w
M a z - 1997 70 2253 2388 4641 6,6
6 O s tr ó w W lk p . 2002 74 10052 - 10052 13,5
M iasta średnie 7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 104 1384 1636 3020 2,9
8 T a r n ó w
1997 122 4350 6365 10715 8,8
1999 4434 5741 10175 8,3
9 W ł o c ł a w e k 1997 123 1916 2198 4114 3,3
10 G o r z ó w W lk p . 1997
125 3297 1636 4933 3,9
1998 6389 3916 10305 8,2
11 W a łb r z y c h 1996 140 3661 1464 5125 3,7
M iasta duże
12 K r a k ó w
1998
744
3856 - 3856 0,5
1999 15018 - 15018 2,0
2000 7250 - 7250 1,0
2003 56477 - 56477 7,6
13 Ł ó d i 2002 838 39312 - 39312 4,7
* - dane wg Nowej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 1997.
Źródło: Opracowanie własne
2. S T R U K TU R A P R Z E JA Z D Ó W W E D Ł U G U P R A W N IE Ń PA S A Ż E R Ó W
2.1. P rzejazdy ogółem
W tablicy 2 zestaw iono w yniki badań struktury przejazdów w g upraw nień pasażerów z podziałem na p rzejazdy w g biletó w norm alnych i ulgow ych, przejazdy bezpłatne i przejazdy b ez w ażnego biletu.
T ablica 2 Struktura przejazdów w edług upraw nień
U d ział procentow y
Lp. Miasto Rok badań
Bilety normalne Bilety ulgowe Przejazdy bezpłatne Przejazdy bez biletów (gapowicze)
Razem
M iasta m ałe
1 Z a w i e r c i e 1999 39,0 47,3 11,7 2,0 100
2 0 0 0 29,9 56,0 12,8 1,3 100
2 Ż o r y 1999 41,8 48,7 7,9 1,6 100
3 W o d z is ła w Ś l. 1999 46,0 41,5 11,8 0,7 100
4 P r z e m y ś l 1997 32,5 49,0 16,3 2,2 100
5 T o m a s z ó w
M a z . 1997 35,6 49,1 12,8 2,5 100
6 O s tr ó w W lp k . 20 0 2 31,3 48,3 19,1 1,3 100
M iasta średnie 7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 41,8 48,7 8,7 0,8 100
8 T a r n ó w 1997 40,6 45,9 12,4 1,1 100
1999 40,4 47,7 11,4 0,5 100
9 W ł o c ł a w e k 1997 31,7 43,5 24,3 0,5 100
10 G o r z ó w W lk p . 1997 46,0 42,4 9,5 2,1 100
1998 35,3 51,6 12,3 0,8 100
11 W a łb r z y c h 1996 35,9 49,1 12,1 2,9 100
M iasta duże
12 K r a k ó w
1998 42,9 46,1 10,6 0,4 100
1999 43,2 45,6 10,6 0,6 100
2 0 0 0 35,4 48,1 15,7 0,8 100
2003 37,5 42,9 15,2 4,4 100
13 Ł ó d ź 2 0 0 2 35,9 38,6 12,9 12,6 100
Źródło: Opracowanie własne
Jak w idać, w m iastach m ałych udział w e w szystkich przejazdach pasażerów z praw em do ulgi w ynosi od 41,5% (W odzisław Śląski) do 56,0% (Z aw iercie, 2000). Z praw a do bezpłatnych przejazdów korzysta od 7,9% (Żory) do 19,1% (O strów W lkp.). P rzejazdy bez w ażnego biletu stan o w ią od 0,7% (W odzisław Śląski) do 2,5 % (T om aszów M azow iecki).
W m iastach średnich odpow iednie w ielkości w ynoszą:
przejazdy ulgow e: od 42,4% (G orzów W ielkopolski - 1997) do 51,6% (G orzów W ielkopolski - 1998),
- przejazdy bezpłatne: od 8,7% (Jastrzębie Z drój) do 24,3% (W łocław ek),
- przejazdy bez biletu: od 0,5% (W łocław ek, T arnów - 1997) do 2,9% (W ałbrzych).
W dużych m iastach przejazdy ulgow e stan o w ią 38,6 - 48,1% , przejazdy bezpłatne 10,6 - 15,7% , a przejazdy bez biletu 0,4-12,6% .
Jak w idać, nie m a dużego zróżnicow ania m iędzy m iastam i (i nie zależy ono od w ielkości m iasta) w zakresie realizow anych przejazdów n a podstaw ie biletów ulgow ych i bezpłatnych przejazdów , ja k rów nież przejazdów bez w ażnego biletu. N ajw iększy udział przejazdów bez w ażnego biletu w Łodzi (12,6% ) to w ynik bardzo dużego bezrobocia w tym m ieście. Z analizy tych w ielkości w m iastach, w których badania w ykonyw ano dw ukrotnie, w idać, że m aleje udział w przejazdach na podstaw ie biletó w norm alnych i rośnie udział w p rzejazdach n a podstaw ie biletów okresow ych.
2.2. P rzejazdy na podstaw ie biletów jednorazow ych i okresow ych
W tablicy 3 zestaw iono w yniki badań struktury przejazdów pasażerów n a podstaw ie b iletó w jednorazow ych oraz okresow ych uw zględniając podział na bilety norm alne i ulgow e.
T ablica 3 S truktura przejazdów w edług rodzajów biletó w (bilety jednorazow e i okresow e)
U dział procentow y w ogólnej liczbie przejazdów B ilety jednorazow e B ilety okresow e
Lp. M iasto Rok
badań e
4>
B
Ulgowe
E e
Ulgowe
•o E 'O E
O o
Z %
wszystkich
%
jed n o razow ych
O o
Z %
w szystkich
%
okresow ych
M iasta m ałe
1 Z a w i e r c i e 1999 51,8 25,5 26,3 5 0 ,8 34,5 13,5 21,0 6 0 ,9
2000 37,0 16,3 20,7 5 5 ,9 48,9 13,6 35,3 72,2
2 Ż o r y 1999 60,7 33,7 27,0 4 4 ,5 29,8 8,1 21,7 72,8
3 W o d z is ła w S I. 1999 50,0 36,5 13,5 2 7 ,0 37,5 9,5 28,0 7 4,7
4 P r z e m y ś l 1997 41,8 17,9 23,9 5 7 ,1 39,7 14,6 25,1 63,2
5 T o m a s z ó w
M a z . 1997 60,9 28,4 32,5 5 3 ,3 23,8 7,2 16,6 6 9 ,7
6 O s tr ó w W lk p . 2002 59,0 26,1 32,9 5 5 ,8 20,6 5,2 15,4 74,8
cd. tablicy 3 M iasta średnie
7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 49,9 30,3 19,6 3 9 ,3 40,6 11,5 29,1 71,7
8 T a r n ó w 1997 70,0 33,8 36,2 5 1 .7 16,5 6,8 9,7 58,8
1999 66,5 32,9 33,6 5 0 ,5 21,6 7,5 14,1 62,3
9 W ł o c ł a w e k 1997 63,5 27,1 36,4 5 7 ,3 11,7 4,6 7,1 60,7
10 G o r z ó w W lk p . 1997 28,8 15,0 13,8 4 7 ,9 59,6 31,0 28,6 48,0
1998 35,0 17,4 17,6 5 0 ,3 51,9 17,9 34,0 65,5
11 W a ł b r z y c h 1996 61,2 27,2 34,0 5 5 ,5 23,8 8,7 15,1 63,4
M iasta duże
12 K r a k ó w
1998 25,7 13,8 11,9 4 6 ,3 63,3 29,1 34,2 54,0
1999 24,2 12,3 11,9 4 9 ,2 64,6 30,9 33,7 52,2
2000 32,1 15,1 17,0 5 3 ,0 51,4 20,3 31,1 60,5
2003 28,0 13,4 14,6 5 2 ,1 52,4 28,3 24,1 46,0
13 Ł ó d ź 2002 35,0 18,2 16,8 4 8 ,0 39,5 17,7 21,8 52,2
Źródło: Opracowanie własne
Jak w idać, w m iastach m ałych przejazdy n a podstaw ie biletów jed n o razo w y ch stan o w ią od 37,0% (Z aw iercie 2000) do 60,9% (T om aszów M azow iecki) w szystkich przejazdów . U dział w p rzejazdach n a podstaw ie biletów jed n o razo w y ch pasażerów z praw em do ulgi w ynosi od 13,5% (W odzisław Śląski) do 32,9% (O strów W lkp.) w szystkich przejazdów . Z kolei ud ział ten w stosunku do w szystkich p rzejazd ó w n a podstaw ie biletów je d n o razo w y ch zm ienia się od 44,5% (Żory) do 57,1% (Przem yśl) z w yjątkiem W odzisław ia Śląskiego, gdzie ud ział ten w ynosił tylko 27,0% przy bardzo w ysokim udziale przejazd ó w n a p o d staw ie u lgow ych b iletó w okresow ych (aż 74,7% ) - o znacza to, że w iększość pasażerów posiadających praw o do ulgi m a w ykupiony b ilet okresow y.
Z kolei przejazdy n a podstaw ie biletów okresow ych stan o w ią od 20,6% (O strów W lkp.) do 48,9% (Z aw iercie 2000) w szystkich przejazdów . U d ział w przejazdach na p o d staw ie b iletó w okresow ych pasażerów z praw em do ulgi w ynosi od 15,4% (O strów W lkp.) do 35,3% (Z aw iercie 2000) w szystkich przejazdów . U d ział ten odniesiony do p rzejazd ó w n a podstaw ie biletó w okresow ych w ah a się od 63,2% (Przem yśl) do 74,8%
(W odzisław Śląski, O strów W lkp.).
W m iastach średnich odpow iednie w ielkości w ynoszą:
p rzejazdy n a podstaw ie biletów jednorazow ych: od 28,8% (G orzów W ielkopolski 1997) do 70,0% (T a m ó w l9 9 7 ) w szystkich przejazdów ,
- p rzejazdy n a podstaw ie biletów jed n o razo w y ch ulgow ych: od 13,8% (G orzów W lkp.
1997) do 36,2% (T om aszów M az.) w szystkich przejazdów oraz od 39,3% (G orzów W ielkopolski) do 57,3% (W łocław ek) przejazdów na podstaw ie biletó w jednorazow ych, p rzejazd y n a podstaw ie biletów okresow ych: od 11,7% (W łocław ek) do 59,6% (G orzów W ielkopolski) w szystkich przejazdów ,
- przejazd y n a p odstaw ie biletów okresow ych ulgow ych: od 7,1% (W łocław ek) do 34,0%
(G orzów W lkp. 2000) w szystkich przejazdów oraz od 48,0 % (G orzów W ielkopolski) do 71,7% (Jastrzębie Z drój) przejazdów podstaw ie biletów okresow ych.
W m iastach dużych przejazdy n a podstaw ie biletów jednorazow ych stan o w ią tylko 2 4 .2 -3 5 ,0 % w szystkich przejazdów , w tym ulgow ych 1 2 ,3-18,2% (odpow iada to udziałow i 46.3-53,0% przejazdów n a te bilety). T ak niski udział przejazdów n a podstaw ie biletów jednorazow ych to w ynik stosow ania w tych m iastach bardzo bogatej i elastycznej oferty biletow ej.
Jak w idać, w y stęp u ją duże zróżnicow ania w udziale w przejazdach na podstaw ie biletów ulgow ych zarów no w grupie biletów jednorazow ych, ja k i okresow ych. M ożna z tego w yciągnąć w niosek, że udział ten nie zależy od w ielkości m iasta, ale od stosow anej w tym m ieście taryfy biletow ej. Z analizy tych w ielkości w m iastach, w których b ad an ia w ykonano dw ukrotnie, w idać, że w zrasta udział przejazdów ulgow ych na podstaw ie biletów okresowych.
2.3. Przejazdy na podstaw ie biletów norm alnych i ulgow ych
W tablicy 4 zestaw iono w yniki badań struktury przejazdów pasażerów na podstaw ie biletów norm alnych i ulgow ych uw zględniając podział n a bilety jed n o razo w e oraz okresow e.
T ab lica 4 Struktura przejazdów w edług rodzajów biletów (bilety norm alne i ulgow e)
U dział procentow y w ogólnej liczbie przejazdów Bilety norm alne B ilety ulgow e
Lp. M iasto Rok
badań
O kresow e O k resow e
Ogółem Je d n o ra z . %
w szyst
kich
%
n o rm a l
nych
Ogółem Je d n o ra z . %
w szyst
kich
%
ulgowych
M iasta m ałe
1 Z a w i e r c i e 1999 39,0 25,5 13,5 3 4 ,6 47,3 26,3 21,0 44 ,4
2000 29,9 16,3 13,6 4 5 ,5 56,0 20,7 35,3 6 3 ,0
2 Ż o r y 1999 41,8 33,7 8,1 1 9 ,4 48,7 27,0 21,7 4 4,6
3 W o d z is ła w
Ś l. 1999 46,0 36,5 9,5 2 0 ,6 41,5 13,5 28,0 6 7,5
4 P r z e m y ś l 1997 32,5 17,9 14,6 4 4 ,9 49,0 23,9 25,1 5 1,2
5 T o m a s z ó w
M a z . 1997 35,6 28,4 7,2 2 0 ,2 49,1 32,5 16,6 3 3 ,8
6 O s tr ó w W lk p . 2002 31,3 26,1 5,2 1 6 ,6 48,3 32,9 15,4 3 1 ,9
M iasta średnie 7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 41,8 30,3 11,5 2 7 ,5 48,7 19,6 29,1 5 9 ,8
8 T a r n ó w 1997 40,6 33,8 6,8 1 6 ,7 45,9 36,2 9,7 2 1,1
1999 40,4 32,9 7,5 1 8 ,6 47,7 33,6 14,1 2 9,6
9 W ł o c ł a w e k 1997 31,7 27,1 4,6 1 4 ,5 43,5 36,4 7,1 16,3
10 G o r z ó w 1997 46,0 15,0 31,0 6 7 ,4 42,4 13,8 28,6 6 7 ,5
W lk p . 1998 35,3 17,4 17,9 5 0 ,7 51,6 17,6 34,0 6 5 ,9
11 W a łb r z y c h 1996 35,9 27,2 8,7 2 4 ,2 49,1 34,0 15,1 3 0 ,8
cd. tablicy 4 M iasta duże
1998 42,9 13,8 29,1 67,8 46,1 11,9 34,2 74,2
12 K ra kó w 1999 43,2 12,3 30,9 71,5 45,6 11,9 33,7 73,9
2000 35,4 15,1 20,3 57,3 48,1 17,0 31,1 64,7
2003 37,5 13,4 28,3 75,5 42,9 14,6 24,1 56,2
13 Ł ó d ź 2002 35,9 18,2 17,7 49,3 38,6 16,8 21,8 56,5
Źródło: Opracowanie własne
Jak w idać, w m iastach m ałych przejazdy na podstaw ie biletów norm alnych stanow ią od 29,9% (Z aw iercie 2000) do 46,0% (W odzisław Śl.) w szystkich przejazdów . U dział w przejazdach n a p odstaw ie biletów norm alnych okresow ych w ynosi o d 5,2% (O strów W lkp.) do 14,6% (Przem yśl) w szystkich przejazdów . Z kolei udział ten w stosunku do w szystkich p rzejazd ó w n a podstaw ie biletów n orm alnych zm ienia się od 16,6% (O strów W lkp.) do 45,5% (Z aw iercie 2000).
Z kolei p rzejazdy n a podstaw ie biletów ulgow ych stan o w ią od 41,5% (W odzisław Śl.) do 56,0% (Z aw iercie 2000) w szystkich przejazdów . U dział w p rzejazdach na podstaw ie b iletó w ulgow ych okresow ych w ynosi od 15,4% (O strów W lkp.) do 35,3% (Z aw iercie 2000) w szystkich przejazdów . U dział ten odniesiony do przejazdów n a podstaw ie biletó w ulgow ych w aha się od 31,9% (O strów W lkp.) do 67,5% (W odzisław Śl.).
W m iastach średnich odpow iednie w ielkości w ynoszą:
- p rzejazdy n a podstaw ie biletów norm alnych: od 31,7% (W łocław ek) do 46,0% (G orzów W lkp. 1997) w szystkich przejazdów ,
p rzejazdy n a podstaw ie biletów norm alnych okresow ych: od 4,6% (W łocław ek) do 31,0%
(G orzów W lkp. 1997) w szystkich przejazdów oraz od 14,5 % (W łocław ek) do 67,5%
(G orzów W lkp. 1997) przejazdów n a podstaw ie biletów norm alnych,
- przejazdy na podstaw ie biletów ulgow ych: od 42,4% (G orzów W lkp. 1997) do 51,6%
(G orzów W lkp. 1998) w szystkich przejazdów ,
- przejazdy n a podstaw ie biletów ulgow ych okresow ych: od 7,1% (W łocław ek) do 34,0%
(G orzów W lkp. 1998.) w szystkich przejazdów oraz od 16,3% (W łocław ek) do 67,5%
(G orzów W lkp. 1997) przejazd ó w podstaw ie biletó w ulgow ych.
W m iastach dużych przejazdy n a podstaw ie biletów norm alnych sta n o w ią tylko 35,4 - 43,2% w szy stk ich przejazdów , w tym okresow ych 1 7,7-30,9% (odpow iada to udziałow i 49,3-71,5% przejazdów na te bilety).
Jak w idać z tablicy 4, w y stęp u ją duże zróżnicow ania w udziale w przejazdach na podstaw ie biletów norm alnych i ulgow ych zarów no w grupie biletów jednorazow ych, ja k i okresow ych. M ożna z tego w yciągnąć w niosek, że i w tym podziale udział ten nie zależy od w ielkości m iasta, ale od stosow anej w tym m ieście taryfy biletow ej W grupie biletów n orm alnych zaskakuje m ały udział biletów okresow ych (jedynie w G orzow ie W lkp. i K rakow ie p rzek racza on 50% ). W grupie biletów ulgow ych zaskakuje m ały ud ział biletów okresow ych w niektórych m iastach (w e W łocław ku i T arnow ie poniżej 30% ).
3. ST R U K TU R A PR ZE JA Z D Ó W W R A M A C H B IL ET Ó W U LG O W Y C H W E D Ł U G G R U P U PR A W N IO N Y C H PA SA Ż E R Ó W
W tablicy 5 zestaw iono w yniki badań struktury przejazdów pasażerów n a podstaw ie biletów ulgow ych w g grup upraw nionych pasażerów . R ozróżniano bilety jednorazow e i ulgow e. D la przejazdów na podstaw ie biletów jednorazow ych uw zględniano cztery głów ne
T ablica 5 Struktura przejazdów w ram ach biletów ulgow ych (w edług grup upraw nionych pasażerów )
U dział procentow y
B ilety jednorazow e B ilety okresow e
Lp. M iasto R ok
badań
Studenci Uczniowie Emeryci Dzieci4 - 7 lat
Ce
Razem jednorazowe Studenci Uczniowie Emeryci
aa Razem okresowe
M iasta małe
1 Z a w i e r c i e 1999 5,9 36,4 53,4 2,0 2,3 100 7,2 74,8 15,7 2,3 100
2000 5,0 32,3 55,8 2,8 4,1 100 1,5 86,3 8,2 4,0 100
2 Ż o r y 1999 1,1 73,0 25,6 0,2 0,1 100 1,1 94,6 4,2 0,1 100
3 W o d z is ła w S I. 1999 0,2 47,5 49,9 2,4 0,0 100 2,6 91,8 5,5 0,1 100
4 P r z e m y ś l 1997 7,7 44,9 44,7 1,3 1,4 100 2,7 76,4 20,4 0,5 100
5 T o m a s z ó w
M a z . 1997 47,9 50,6 * 1,5 100 77,5 22,1 0,4 100
6 O s tr ó w W lk p . 2002 10,0 47,0 28,9 2,9 11,2 100 4,1 83,1 8,3 4,5 100
M iasta średnie 7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 6,0 46,1 44,4 3,4 0,1 100 5,3 88,2 5,7 0,8 100
8 T a r n ó w
1997 8,4 47,6 42,5 1,5 0,0 100 5,3 84,4 10,3 0,0 100 1999 8,4 52,2 38,0 0,8 0,6 100 11,4 82,9 5,7 0,0 100
9 W ł o c ł a w e k 1997 63,8 33,3 * 2,9 100 N ie badano
10 G o r z ó w W lk p . 1997 61,6 31,3 7,1 0,0 100 72,8 25,5 1,7 100
1998 43,2 44,4 9,3 3,1 100 73,1 25,6 1,3 100
11 W a łb r z y c h 1996 N ie badano
t !• i ' " M iasta duże
1998 17,9 26,0 53,8 1,6 0,7 100 43,9 31,5 24,4 0,2 100
12 K r a k ó w 1999 34,2 38,6 25,6 1,6 0,0 100 42,4 42,4 15,1 0,1 100
2000 32,9 34,1 20,9 3,4 8,7 100 24,3 54,5 19,5 1,7 100 2003 31,7 38,2 21,0 3,7 5,4 100 49,5 35,7 11,6 3,2 100
13 Ł ó d ź 2002 26,7 35,5 32,4 1,8 4,6 100 47,7 32,0 18,1 3,0 100
* nie badano
Źródło: Opracowanie własne
grupy upraw nień (studenci, uczniow ie, em eryci i dzieci od 4 do 7 lat), a d la przejazdów na podstaw ie biletó w okresow ych trzy głów ne grupy upraw nień (studenci, uczniow ie i em eryci).
U stalony cel b adań w pierw szych latach (1996 - 1997) nie uw zględniał szczegółow ych p o d ziałó w na grupy upraw nień, stąd w tablicy niektóre p o la s ą niew ypełnione.
Jak w idać, w m iastach m ałych i średnich w p rzejazdach n a podstaw ie ulgow ych b iletó w jed n o razo w y ch przew ażającym i grupam i s ą em eryci - od 28,9% (O strów W lkp.) do 55,8% (Z aw iercie 2000) i uczniow ie - od 32,3% (Z aw iercie 2000) do 73,0% (Żory), natom iast w dużych m iastach em eryci sta n o w ią 2 0 ,9 -4 3 ,8 % , uczniow ie - 2 6 ,0 -3 8 ,6 % i studenci - 17,9-34,2% .
W przejazd ach n a podstaw ie ulgow ych b iletó w okresow ych w m iastach m ałych i średnich w ystępuje tylko je d n a istotna grupa upraw nionych, m ianow icie uczniow ie - od 74,5% (Z aw iercie 1999) do 94,6% (Żory). Stosunkow o m ały udział stan o w ią em eryci - od 4,2% (Ż ory) do 25,6% (G orzów W lkp. 1998). W dużych m iastach nato m iast s ą dw ie istotne grupy, tzn. uczniow ie - 31,5 - 54,5% i studenci - 24,3^17,7% . Em eryci sta n o w ią tylko 11,6 - 24,4% . W ystępująca w K rakow ie skokow a ró żn ica w przejazdach n a podstaw ie biletów jed n o razo w y ch i ulgow ych po roku 1998 w ynikała ze zlikw idow ania atrakcyjnego biletu
sem estralnego.
4. S T R U K T U R A PR Z E JA Z D Ó W B EZ PŁ A T N Y C H W E D Ł U G G RU P U P R A W N IO N Y C H P A S A Ż E R Ó W
W tablicy 6 zestaw iono w yniki b adań struktury p rzejazd ó w p asażeró w posiadających p raw o do bezpłatnych przejazdów . U w zględniono sześć podstaw ow ych grup upraw nień (inw alidzi, osoby pow yżej 75 roku żucia, upośledzeni, honorow i daw cy krw i, pracow nicy M PK i ich rodziny oraz dzieci do lat 4), choć nie w szystkie z badanych m iast w zestaw ie u praw nień m a ją w ym ienione grupy (np. honorow i daw cy krw i). R ów nież niektóre m iasta obniżały w iek u p raw nionych do bezpłatnych p rzejazd ó w (Przem yśl, K raków , Ł ódź) poniżej ustaw ow ego (zaznaczono to w ów czas w przypisie). N ie w e w szystkich m iastach badano ró w n ież pełny zestaw grup upraw nień.
T ab lica 6 S truktura przejazdów bezpłatnych (w edług grup u praw nionych pasażerów )
U d ział procentow y
Lp. Miasto Rok badań
Inwalidzi Osoby w wieku powyżej 75lat Upośledzeni Honorowi dawcy krwi PracownicyMPK i ich rodziny Dzieci dolat 4
‘Ss
Razem
M iasta małe
1 Z a w iercie 1999 26,6 32,6 1,7 - 16,4 5,3 17,4 100
2000 30,3 41,5 5,3 - 14,6 5,9 2,4 100
2 Ż o ry 1999 6,1 63,3 5,1 - 6,1 19,3 0,1 100
3 W odzisław Śl. 1999 15,4 56,1 9,2 - 9,3 10,0 0,0 100
4 P rzem yśl 1997 4,7 47,3 1 4,1 13,8 14,9 9,5 5,7 100
cd. tablicy 6 5 T o m a s z ó w
M a z . 1997 34,8 30,8 * * 16,1 * 18,3 100
6 O s tr ó w W lk p . 2002 11.2 72,5 2,2 - 4,9 5,5 3,7 100
M iasta średnie 7 J a s t r z ę b i e
Z d r ó j 1999 11,0 32,1 10,1 - 26,9 19,7 0,2 100
8 T a r n ó w
1997 38,0 17,2 9,4 6,4 18,3 6,2 4,5 100
1999 36,1 30,8 3,4 6,7 15,6 3,9 3,5 100
9 W ł o c ł a w e k 1997 * * * * 13,6 * 86,4 100
10 G o r z ó w W lk p .
1997 12,4 38,9 2,3 - 21,4 5,5 19,5 100
1998 17,2 42,1 2,5 - 17,6 6,1 14,5 100
11 W a łb r z y c h 1996 75,1 * 5,7 * 14,4 * 4,8 100
M iasta duże
1998 56,5 2 1 ,4 2 2,2 1.3 11,3 4,1 3,2 100
12 K r a k ó w
1999 44,7 34,4 1 2,5 1.8 8,7 5,0 2,9 100
2000 35,6 ©
2,1 1.7 7,4 9,3 3,4 100
2003 26,4 54,0' 3,3 0,7 8,6 6,5 0,5 100
13 Ł ó d ź 2002 14,8 59,9' 5,6 - 12,9 4,6 2,2 100
ł - nie badano - - brak ulgi
1 - dla osób w wieku powyżej 70 lat 2 - dla osób w wieku powyżej 72 lat Źródło: Opracowanie własne
Trudno dokonyw ać pełne porów nania ze w zględu n a niejednorodność tablicy. W yniki s ą bardzo zróżnicow ane w e w szystkich grupach m iast. G rupy pasażerów najczęściej korzystające ze sw ego praw a to inw alidzi - od 6,1% (Ż ory) do 75,1% (W ałbrzych) i osoby w starszym w ieku - od 17,2% (T arnów 1997) do 72,5% (O strów W lkp.). Jak w p ły w a obniżenie w ieku upraw niającego do bezpłatnych przejazdów , w idać w K rakow ie, gdzie w 1999 roku obniżono w iek z 72 do 70 lat. Spow odow ało to w zrost udziału tej grupy w przejazdach z 21,4% do 34,4% , a aktualnie w ynosi 59,9% .
PO D SU M O W A N IE
Przeprow adzone badania struktury przejazdów pasażerów w edług rodzajów biletó w w sześciu m ałych m iastach zam ieszkałych przez 56 - 100 tys. m ieszkańców (Z aw iercie, Żory, W odzisław SI., Przem yśl, T om aszów M az., O strów W ielkopolski), w pięciu m iastach średnich o liczbie m ieszkańców 100 - 150 tys. (Jastrzębie Z drój, T arnów , W łocław ek, G orzów W lkp., W ałbrzych) oraz dw óch m iastach dużych pow yżej 700 tysięcy m ieszkańców (Ł ódź, K raków ) pozw oliły n a analizę zm ienności przejazdów n a podstaw ie biletów n orm alnych i ulgow ych, jednorazow ych i okresow ych oraz przejazdów bezpłatnych.
W yniki s ą bardzo zróżnicow ane, nie z a le ż ą od w ielkości m iasta, ale od stosow anej taryfy biletow ej. Z kolei badania struktury przejazdów w g rupach pasażerów posiadających p raw o do ulgi lub bezpłatnych przejazdów pozw oliły n a określenie ro zm iarów p roblem u w polskich m iastach. W m iastach m ałych i średnich głów nym i grupam i pasażerów k orzystających z ulg s ą uczniow ie i em eryci, w m iastach dużych studenci i uczniow ie.
W p rzypadku przejazdów bezpłatnych n a jw ięk szą g ru p ą n iezależnie od w ielkości m iasta są osoby w starszym w ieku.
L iteratura
1. R ozkw italska C.: P oziom odpłatności usług przew ozow ych przez p asażeró w w m iastach i n a obszarach zurbanizow anych. T ransport M iejski 2000, n r 10, s. 2 - 10.
2. Starow icz W . z zespołem : W yniki badań n ad racjo n alizacją lub o p ty m alizacją sieci kom unikacji m iejskiej w W ałbrzychu (1996), T om aszow ie M azow ieckim (1997), G orzow ie W ielkopolskim (1997), Z aw ierciu (1999), Ż orach (1999), W odzisław iu Śląskim (1999), Jastrzębiu Z dro ju (1999),O strow ie W ielkopolskim (2002) i K rakow ie (1998, 2000).
3. S tarow icz W . z zespołem : W yniki badań ruchliw ości kom unikacyjnej m ieszkańców dla o szacow ania struktury przejazdów bezpłatnych i ulgow ych w P rzem yślu (1997), T arnow ie (1997,1999), G orzow ie W ielkopolskim (1998), Z aw ierciu (2000), Ł odzi (2002) i K rakow ie (1999, 2003).
A bstract
The investigation on p assenger travel structure according to ty p es o f tickets carried out in six sm all tow ns o f about 56 - 100 thousands o f inhabitants (Z aw iercie, Ż ory, W odzisław Śląski, Przem yśl, T om aszów M azow iecki, O strów W ielkopolski), in five m edium tow ns o f ab o u t 100 -150 thousands inhabitants (Jastrzębie Z drój, T arnów , W łocław ek, G orzów W ielkopolski, W ałbrzych) and tw o b ig tow ns w here the n um ber o f inhabitants is ov er 700 thousands (Ł ódź, K raków ) perm it to analyse the variability o f travels fares basing on norm al and half-price, single and period as w ell as free o f charge travels. T he results are included in po in t 2 o f the paper. N ext, the investigation on travel structure am ong the groups o f passengers ow ning the rights to half-price or free o f charge travels p erm it to determ ine the dim ensions o f the problem in P olish tow ns.
