Z E S Z Y T Y N A U K O W E PO LITEC H N IK I ŚLĄSKIEJ Seria: A R C H ITEK TU R A z. 35
________1996 N r kol. 1353
K rzysztof M. RO STA Ń SK I
STAN B A D A Ń N AD PRZEK SZTAŁCA N IEM ZIELENI M IEJSK IEJ ZE SZC ZEG Ó LN YM UW ZG LĘD NIEN IEM M IAST GOP
Streszczenie. Artykuł omawia publikacje związane z tem atem przekształcania zieleni miejskiej. Podano krótką charakterystykę poszczególnych publikacji oraz wnioski wynikające z analizy tych publikacji.
ON A STATU S OF R ESEA RCH ES O N TRA N SFORM A TION S OF M U N ICIPA L V EN D U R E W IT H A SPECIAL A TTEN TIO N PA ID TO G O P’S CITIES
Sum m ary. The paper reviews the bibliography related to the subject o f transform ation o f municipal vendure. A brief characteristic o f particular bibliographic positions has been given.
1. W stęp
G ros literatury dotyczącej zieleni miejskiej odnosi się do prac projektow ych związanych z zakładaniem elem entów czy zespołów zieleni. Problem przekształcania zieleni ju ż istniejącej w ym aga w ciąż szerszego omówienia, zw łaszcza w stosunku do w arunków panujących w mia
stach G órnego Śląska. Tu istnienie, ochrona i kształt zieleni nabiera szczególnego w ymiaru ze względu na poziom skażeń i uciążliwości życia mieszkańców. Przekształcanie zieleni wiąże się rów nież z usuw aniem drzew, a to powinno być w tych w arunkach bardzo ostrożne. W niniej
szym artykule przedstaw iono w sposób szkicowy pojawiające się zagadnienia, odnoszące się w sposób mniej lub bardziej bezpośredni do poruszonego problemu. Część tych zagadnień sta
nowi jedynie tło rozw ażań, jest ono tu jednak bardzo istotne. Tak przedstaw ione zagadnienie m a um ożliw ić określenie luk w opracow aniach omawiających problem.
2. M odernizacja zieleni miejskiej
M odernizacja zieleni miejskiej jest jednym z tem atów opracow ań Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej. W ybrane publikacje prezentują zakres problemów, jakich dotyczą.
• M. O strow ska i M. Sitarski w pracy pt.: M etoda oceny degradacji gleb i osiedli miesz
kaniow ych oraz określenie zasad przebudowy istniejącej szaty roślinnej w dostosow aniu do w arunków glebowych [38] proponują metodę przekształcania zieleni miejskiej pod kątem zmiany składu gatunkow ego i rozmieszczenia roślinności na podstawie doboru u- w zględniającego rodzaj gleb miejskich i dostosowania projektu zieleni do infrastruktury technicznej. W omawianej pracy przedstawiono w tabeli dokładną klasyfikację gleb miej
skich z ich charakterystyką i podano tabelę drzew i krzew ów z ich preferencjami. Decy
zje projektow e podejm uje się porównując te tabele. Podaw ane jest, że starsze osiedla m ają 20-30% powierzchni ogólnej nadającej się do nasadzeń. Tereny te to pola pomię
dzy ścieżkami i ulicami z wyłączeniem pasów wzdłuż budynków i ponad instalacjami podziemnymi.
Proponow ana tu m etoda projektow a wymaga wykonania wielu odkrywek i w ykopów w celu określenia rozmieszczenia poszczególnych rodzajów gleb. W spom niana tabela o- kreśląjąca preferencje glebowe zawiera jedynie 67 drzew, należałoby j ą uzupełnić. Pro
je k t opracow yw any tą m etodą byłby wysoce pracochłonny i wymagałby dużych nakła
dów. D obór jest skomplikowany, m ożna by go uprościć opracow ując odpow iedni pro
gram kom puterowy.
• P raca P.W olskiego pt.: Zasady oceny przyrodniczych cech układów terenów otw ar
tych i terenów zieleni miejskiej na potrzeby ich modernizacji [59] omawia m etodę oceny struktury tych układów. M etoda wykorzystuje program kom puterow y p t.: M odel funk
cjonow ania przyrodniczego krajobrazu. S ą tu analizowane cechy przyrodnicze: położe
nie, m orfom etria, ekspozycja, grunt, w oda, gleba-siedlisko^, pokrycie terenu roślinno
ścią, topoklim at. Analizowane są rów nież procesy i zjawiska występujące na terenach badanych, związane z funkcjami klimatycznymi, hydrologicznymi., glebochronnymi, biologicznymi i geochemicznymi. Rozw ażane są wzajemne relacje i wpływy cech przy
rodniczych i procesów. Wynikiem są wnioski ogólne co do koniecznych zmian w arun-
1 Siedlisko - zespól czynników nieożywionych - abiotycznych panujących w określonym miejscu na ziemi.
(Szweykowscy A. i J.(red.):Słownik botaniczny. Wiedza Powszechna. Warszawa 1993)
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 59
ków określających cechy przyrodnicze, jak również co do podejm ow ania kroków dla kontroli najbardziej konfliktowych z procesów tu zachodzących.
M etoda ta wydaje się cenna na etapie określania kierunku przekształceń terenów otw ar
tych i terenów zieleni.
• J.Grysiewicz, E.K rzyw ańska i K .Pioruńska w pozycji pt.: Zasady modernizacji terenów zieleni miejskiej [17] analizują przydatność zieleni miejskiej dla funkcji rekreacyjnych.
D otyczy to obiektów o zróżnicowanych wielkościach, lecz głów nie w terenie otwartym.
Analizy przeprow adzane są na podstawie następujących kryteriów: lokalizacji, kom uni
kacji, zróżnicow ania programu, izochrony, zalecanych wskaźników powierzchniowych, zaspokajania potrzeb rekreacyjnych w g subiektywnego odbioru użytkow ników . Praca ta pozostaw ia na uboczu rekreację w najbliższym sąsiedztwie dom ów mieszkalnych.
P o za publikacjami IGPiK problematykę przekształcania zieleni m ożna odnaleźć rów nież w innych źródłach.
• A .Lipińska [26] rozpatruje w pracy pt.: Rola zieleni w osiedlu mieszkaniowym, tereny w arszaw skich osiedli mieszkaniowych pod względem funkcji biologiczno-zdrow otnej, przestrzenno-plastycznej i dydaktyczno-wychowawczej. Przy czym świadom ie przece
niana jest rola produkcji tlenu, a odsunięte na plan dalszy funkcje: wypoczynkowa, izola
cyjna, przestrzenno-plastyczna. Podaw ane są pewne propozycje korekty drzew ostanu w celu zw iększenia izolacji przed skażeniami wywoływanymi ruchem drogow ym - szybko rosnące gatunki drzew, żywopłoty. Tereny zieleni brutto w badanych osiedlach zajm ują od 32 do 55% , pow ierzchnia zadrzew iona terenów brutto wynosi 13 do 47%. W bada
nych tu osiedlach występow ało 26 gatunków drzew liściastych i 49 gatunków krzew ów liściastych. D rzew a iglaste były reprezentow ane przez 9 gatunków.
Nacisk na produkcję tlenu jako najważniejszą funkcję zieleni m oże prow adzić do nie
właściwych rozwiązań. D rzew a o najwyższej zdolności produkcji tlenu często pow odują rów nocześnie najwięcej uciążliwości.
• M .Siew niak i J.G ędzior poddają głębokiej analizie rolę topól w miastach. W pracy:
T opole w mieście [46] om aw iają ich cechy pozytywne i negatywne w różnych aspek
tach. Proponow ane są tu metody wymiany zadrzewień topolowych na inne, szczególnie dotyczy to drzew przyulicznych (rys. 1.). W skazywane są rów nież zabiegi pielęgnacyjne w łaściwe w przypadku topól w różnym wieku.
• H.Zim ny w pracy pt. : Zastosowanie ekologii miasta w rozwiązywaniu funkcjonalności środow isk zurbanizowanych[64] zw raca uwagę na zwiększenie udziału żyw opłotów w
zieleni miejskiej ze względu
N -P-
na ich zalety. Zatrzym ują w znacznym stopniu zanieczyszczenia komunikacyjne - do 80%, stanowią bariery o- chronne dla przechodniów , w razie w ypadków drogow ych służąjako am o rty zato ry .
• J.Grysiewicz postuluje w pozycji: Form y realizacji u- rządzania i pielęgnowania miejskich założeń ogrodo
wych oraz kierunki dalszego ich rozw oju [18] pow ołanie w miastach Zarządów Zieleni Rys. 1. Metody wymiany przyulicznych zadrzewień ale- Miejskiej koordynujących
jowych. wszystkie działania związane
A. Stopniowa wymiana przy dobrych warunkach
oświetlenia. z gospodarowaniem zielenią.
B, C. Stopniowa wymiana przy złych warunkach oświetlenia.
R- Drzewa docelowo redukowane, (źródło [46] str. 14.) Fig. 1. Transformation methods of the tree avenue
A. Gradual exchange under good light conditions B,C. Gradual exchange under bad light conditions.
R. Trees destined to cut out
3. W ybrane zagadnienia przekształcania zieleni zabytkowej2 a zieleń miejska
Zakresem przekształcania zieleni zajmują się głównie, jak do tej pory, prace dotyczące traktow ania zieleni zabytkowej (przykładow o prace: L.Majdeckego [31],[32]; M .Siewniaka i A.Kulińskiej [45] i M .Siewniaka [47]). Przekształcenia te zmierzają zwykle do odtw arzania
2 Zieleń zabytkowa, w rozumieniu autora, to zieleń objęta ochroną konserwatorską i taka, która się do takiej ochrony kwalifikuje.
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 61
historycznych form i kompozycji. W arto wspomnieć tu także o wielkiej roli prof. G. Ciołka, o jego wielkim zam iłow aniu do polskiej sztuki ogrodowej i ogromnym wpływie, jaki w ciąż wy
w ierają jeg o prace na projektantów zajmujących się rewaloryzacją historycznych parków i o- grodów .
Niniejszy artykuł nie m a na celu analizowania problem ów ochrony i konserwacji zie
leni zabytkowej. Wiele jednak w niosków tu występujących m ożna zaadaptow ać do sposobu traktow ania zieleni miejskiej i m ają one bezpośredni zw iązek z przedm iotem niniejszej pracy.
Pod tym też kątem om ów iono poniższe źródła.
• W pracach L.M ajdeckiego - "Historia ogrodów" [31] i "O chrona i konserw acja zabyt
kow ych założeń ogrodow ych" [32] om ówione są sposoby oceny drzew ostanów, ich re
w aloryzacji, przekształcania ich elementów. Omów ione są także przyczyny deformacji układu przestrzennego drzewostanu. W ymieniono tu przyczyny naturalne, zaniedbania pielęgnacyjne, zmiany poglądów artystycznych i zmiany sposobu użytkowania. (S ą one wszystkie w mniejszym lub większym stopniu reprezentow ane rów nież w terenach zie
leni miejskiej -uw aga autora). Przyczynami naturalnymi są przejawy selekcji osobniczej potęgow ane przez zróżnicowanie gatunkow e roślin rodzimych i introdukow anych, róż
nice ich wym agań w stosunku do otoczenia, ich właściwości w zrostu i rozw oju oraz wzajem nej konkurencyjności. Przejawy zaniedbań pielęgnacyjnych to: m asow e wystę
pow anie samosiewów, zagłuszanie roślin słabszych, a nierzadko cenniejszych, zatracanie form ciętych i powstawanie nadmiernych ubytków. N atom iast zmiany sposobu użytko
w ania uw idaczniają się głów nie przejawami rozw oju komunikacji. Zw racana je st uw aga na konieczność rozgęszczania drzew ostanów ulegających z wiekiem przegęszczeniom . W spom niana jest rów nież kontrola rozw oju samosiewów trzebieżą selekcyjną.
Rewaloryzacja elem entów kompozycyjnych, np.alei przedstaw iona jest jak o stopnio
w y proces wymiany drzew. Sposób wymiany zależy od rodzaju ubytków - bieżące czy zastarzałe. Omów iony jest sposób traktow ania drzew w zależności od ich wieku, stanu zdrow otnego czy roli w kompozycji. Zwraca się rów nież uw agę na problem kolizji in
frastruktury komunalnej z systemami korzeniowymi drzew czy ich koronam i. Postulo
w ane jest utrzymywanie stref ochronnych w okół systemów korzeniowych. Jest tu do
kładny opis rewaloryzacji żyw opłotów , szpalerów, grup drzewiastych.
Rys.2. Sposób rewaloryzacji alei przez uzupełnianie ubytków drzew: A - forma wyjściowa, B - rodzaj ubytków, C - uzupełnianie ubytków bieżących, D - ubytki pojedyncze dawne, E - uzupełnianie ubytków zastarza
łych, dawnych, F - całkowita wymiana lub odtworzenie (źródło [32] str.242)
Fig.2. M anner o f transformation o f the avenue by the filling up with a trees: A - starting form, B - kind o f le
aks, C - filling up the present leaks, D - old leaks, E - filling up old leaks, F - entire exchange or re
construction
W spom niane tu zmiany poglądów artystycznych mają w tej pracy mniejsze zna
czenie jak o że zieleń terenów mieszkaniowych z lat 50 i 60 pow staw ała często w sposób cha
otyczny. B ył to okres tzw. czynów społecznych, które często nie były w sposób fachowy ko
ordynow ane. Z cennych przykładów założeń zieleni z tego czasu należy wspomnieć W oje
w ódzki Park K ultury i W ypoczynku w Chorzowie, mający bogaty drzewostan i ciekawą kom
pozycję podporządkow aną ideom socrealizmu.
• W yjątki z publikacji M.Siewniaka pt..G ospodarka drzewostanem w założeniach par- kow o-ogrodow ych. (źródło [47], str.34) stanowią dalszy przykład, który m ożna przyjąć na potrzeby tej pracy w brzmieniu oryginalnym: "Należy utrzymać albo przywrócić pię- trow ość drzew ostanu. Osiągnąć to m ożna przez regulowanie zwarcia koron. D rzew a należy przy tym podzielić na drzew a pozostające i drzew a do usunięcia. D rzew a pozo
stające to drzew a przyszłościowe i pom ocne w pielęgnowaniu innych drzew. (...) P o
w inny to być drzew a następujące: -oryginalne drzewa parkowe; -drzew a o charakterze pom nikowym ; -drzew a pożądanych gatunków; -drzewa o dobrze wykształconej koronie i pniu; -drzew a dorodne i witalne (...); -drzew a nie zagrażające deformacją innych drzew elitarnych. D rzew a pom ocne w pielęgnowaniu drzew przyszłościowych to przede wszystkim drzew a niższego piętra drzew ostanu.(...) Powinny spełniać one następujące w arunki: -reprezentow ać pożądane gatunki; -być w olne od chorób i szkodników; -
Stan badań nad przekształcaniem zieleni.. 63
warunki: -reprezentow ać pożądane gatunki; -być w olne od chorób i szkodników; - w ykazywać popraw ną konstrukcję pnia i korony (ewentualnie dopuszczalna korekta po
kroju lub usunięcie konkurencyjnego przewodnika); -nie mieć uszkodzeń pnia; - odznaczać się silnym w zrostem (...); -nie kolidować i nie zagrażać drzew om w arstwy poprzedniej; - nadaw ać się do zastąpienia (w przewidywanym czasie) wypadających drzew z w arstw y poprzedniej; -m ieć korzystne właściwości biocenotyczne^ i fitomelio- racyjne."
4. Ekologiczne podstaw y ochrony i kształtowania zieleni miejskiej
W iele pozycji odnosi się do ekologicznych zagadnień ochrony i kształtow ania zieleni miejskiej. O m ów iono tu niektóre z nich.
• Już w latach 30 w Poznaniu zw rócono uw agę na system przyrodniczy miasta i w pro
w adzono w życie koncepcję tzw. klinowego systemu zieleni opracow anego przez G łów nego A rchitekta m.Poznania prof. W .Czam eckiego i popieranego przez prof.
A.W odziczkę. K oncepcja ta wykorzystywała naturalne elementy zieleni i łączyła je w ciągły system planowymi nasadzeniami. Podstaw ą systemu były kliny zieleni w zdłuż cie
k ów rzecznych Warty, Cybiny i Bogdanki, uzupełnione pierścieniem od E dw ardow a i M arcelina do Junikowa. W ybudow ano w tedy szereg parków miejskich i zieleńców ([22],[30],[42]).
• W pracy pt.: W pływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego. [51] w skazywana je st konieczność ujm owania terenów zieleni w kategoriach biocenozy. W ażne tu są za
rów no rośliny, jak i zwierzęta. Im obiekt zieleni będzie lepiej funkcjonow ać pod w zglę
dem ekologicznym, tym większa będzie efektywność jego oddziaływania na środowisko miejskie. K onieczne jest zwiększenie efektywności biologicznej zieleni miejskiej.
• W wielu swoich pracach (np. [48],[49],[50]) Z.Stała proponuje metody analizy miasta pod w zględem możliwości kształtowania ekosystemów. Analizy te pow inny dotyczyć w arunków przyrodniczych, biotycznych i abiotycznych, zagospodarow ania terenu i pro
cesów tu zachodzących. Powinny być opracowywane jeszcze przed procesam i inwesty-
3 Biocenoza - naturalny zespół organizmów żywych danego środowiska wzajemnie uzależnionych od siebie i od określonych czynników ekologicznych, tworzących organiczną całość, który podlega samoregulacji i rozmnaża
jąc się utrzymuje się trwale w przyrodzie w stanie dynamicznej równowagi. (Szweykowscy A. i J.(red.):Słownik botaniczny. W iedza Powszechna,Warszawa 1993)
cyjnymi, tak aby m ożna było zachow ać procesy funkcjonowania środowiska przyrodni
czego. T e analizy stanow ią podstawę opracow ania modelu struktury przyrodniczej, a ten w inien być punktem wyjścia do planów ogólnych i w konsekwencji rów nież projektów zieleni. Takie analizy opracow ano dla Białej Podlaskiej, Białegostoku i Radomia. Jako głów ne zasady kształtowania systemu przyrodniczego miasta podaw ane jest:
"zachow anie bogactw a przyrody, utrzymanie różnorodności nisz ekologicznych, zacho
w anie ciągłości w czasie oraz ciągłości przestrzennej obszarów aktywnych biologicznie, zapew nienie adekwatności przyrody żywej do istniejących w arunków abiotycz
nych."(źródło [48], str. 13).
• Podobnym opracowaniem jest rów nież 'Waloryzacja przyrodnicza miasta Katowice- '[55] w ykonana w 1994 roku i związany z nią 'Projekt zmian w miejscowym planie ogól
nym zagospodarow ania przestrzennego miasta Katowice' [23], oparty na Projekcie Sys
tem u O bszarów Chronionych dla woj. katowickiego z roku 1992.
• R. Andrzejewski [1] omawia propozycje projektowanych na zasadach ekologicznych osiedli, ja k np. B iałołęka Dworska. U kład przestrzenny ma zachowywać tu ciągłość eko
systemów, różnorodność nisz ekologicznych i zgodność w arunków abiotycznych z tw o
rzonym i systemami ekologicznymi. W ażne jest zwrócenie uwagi na dbałość o zachow a
nie bogatej morfologii terenu i unikanie nagminnych niwelacji.
• W źródłach ([2],[14]) zw raca się również uwagę na celowość wykorzystania map geobotanicznych, które wskazywałyby obszary do bezwzględnego zachow ania ze w zględu na ich znaczenie dla funkcjonowania ekosystemu. Wskazywane powinny być też tereny o zróżnicowanej podatności na realizacje różnych celów planowania. Sugero
w ane są sposoby postępow ania w celu zachowania stabilności i zdolności regeneracyjnej ekosystem ów .
• L.M ajdecki [33] porusza problem zgodności kształtowanych terenów zieleni z miej
scowymi właściwościami środowiska przyrodniczego. Im bardziej przekształcony teren w stosunku do pierwotnego, tym mniejsza jego stabilność i tym większe nakłady na jego utrzymanie. Proponuje wprowadzenie kategorii ekologicznego systemu miejskich tere
nów zieleni i krajobrazu, który w raz ze strefą ochronną stanowiłby integralny element m iejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W ymaga to uregulowań praw nych, które dodatkow o dawałyby priorytet temu systemowi w obec działań inwestycyj
nych w mieście.
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 65
Prof. L.M ajdecki postuluje również, w swoich częstych wypowiedziach, uregulowanie praw ne zapew niające rezerwow anie miejsca w zdłuż ulic dla zieleni, tak aby była trakto
w ana na równi z instalacjami.
• E.Joseph Tomaszewska i J.Szczepańska [23] omawiają opracow any dla K atow ic spo
sób realizacji systemu obszarów chronionych. Postulują w prow adzenie odpow iednich zmian w planie zagospodarow ania przestrzennego. M a to być system ekologiczny speł
niający funkcje zarów no ekologiczne, klimatyczne, jak i społeczne. N a jeg o strukturę m ają składać się. system zasilania i odnowy zasobów przyrody; system regeneracji, zasi
lania i wymiany powietrza; system rekreacji i wypoczynku. Podaw ane są tu zasady, jakie m uszą być spełniane przez każdy z elem entów systemu, ciągłość w przestrzeni i czasie, m aksymalna różnorodność życia, zgodność życia z elementami abiotycznymi. W skazy
w ane są kryteria klimatyczne oceny systemu ekologicznego: sw obodny przepływ pow ie
trza; zasilanie miasta w świeże powietrze z terenów otaczających; sam ooczyszczanie się m as pow ietrza przy przepływie przez tereny pokryte roślinnością; m ożliwość tw orzenia lokalnych cyrkulacji pow ietrza sprzyjających samooczyszczaniu; w zbogacanie pow ietrza w tlen; łagodzenie niedosytu wilgotności; zmiana w arunków w iatrowych i dostępu bez
pośredniego prom ieniowania słonecznego.
• Ź ró d ła ([22],[52], [64]) wskazują na w artość roślinności synantropijnej^, jej cenne w a
lory estetyczne. Tereny silnie przekształcone m ogą stać się ostoją naw et dla gatunków ginących, które znajdują swoje miejsce obok synantropijnych. W nioskuje się prow adze
nie działalności zmierzającej nie tylko do zachowania, ale rów nież w zbogacania flory najbardziej zurbanizowanych stref miasta. Przykładem takich działań jest N atur-park Sudelande w Berlinie. [35], Założono tu park na terenie dawnych bocznic kolejowych, które przy podziale Berlina znalazły się w strefie międzygranicznej. Zupełny brak inge
rencji ludzkiej, trwający od powstania Berlina Zachodniego do "upadku muru", spow o
dow ał nieskrępow aną sukcesję roślin synantropijnych. Pow stało na tyle ciekawe zbio
row isko roślinne, że zdecydow ano się na ochronę tego terenu. U czestnikom w arsztatów ekologicznych zorganizowanych w 1993 r. w Sudelande pokazyw ano przykłady wyko
rzystywania pospolitych roślin synantropijnych do obsadzania zielonych dachów czy bal
4Roślinność synantropijna - rośliny towarzyszące człowiekowi, żyjące głównie na miejscach, na których czło
wiek zniszczył uprzednio naturalną szatę roślinną. (Szweykowscy A. i J.(red.):Slownik botaniczny. Wiedza Powszechna, Warszawa 1993)
konów . Efekty osiągane przy takich zabiegach dorów nują swym pięknem kompozycjom z roślin szlachetnych.
• H .Zim ny [64] podaje, że roślinność naczyniowa polskich miast kształtuje się w grani
cach 1000 gatunków . Zimny podaje za Olaczkiem, Sudnik-W ójcikową i Jackowiakiem, że w Łodzi są to 983 gatunki, podobne wielkości występują rów nież w W arszawie, Po
znaniu i innych miastach. Zw raca uwagę na to, iż produkcja biomasy jest w warunkach miejskich 2 do 10 razy mniejsza niż na łąkach. Ekosystem^ miasta charakteryzuje się u- bogim poziom em producentów, bogatym konsum entów i stosunkow o słabym reducen- tów , a to pow oduje, że nie jest samowystarczalny i wymaga stałego dopływu energii z zewnątrz.
• P.W itosław ski w pracy pt.: W pływ urbanizacji na ekologiczne zróżnicowanie flory roślin naczyniowych Łodzi [58] podaje, że w kierunku do w ewnątrz miasta w zrasta u- dział gatunków światłorządnych, termofilnych, nitrofilnych, kontynentalnych, a zmniej
sza acidofilnych i wymagających siedlisk wilgotnych.
Jest to pew ną w skazów ką dla projektantów zieleni miejskiej, jakie preferencje środowi
skow e należy brać szczególnie pod uwagę przy doborach roślin.
P odobne treści jak wyżej wzmiankowane m ożna znaleźć również w wielu innych pra
cach. Literatura dotycząca ekologii miast jest stosunkowo bogata. (Przykładowo:
[3],[4],[8],[13],[21],[36],[37], [42],[49],[53],[54],[60],[62],[63]).
5. Problem doboru roślinności
L iteratura dotycząca doboru dendroflory jest dość obszerna. Są tu pozycje podające dobór dla różnych wymagań ([5],[10],[19],[34],[44]), są też prace prezentujące dobór związa
ny z określonymi wymaganiami. Są to wymagania: klimatyczne [6], dotyczące wytrzymałości
5 Ekosystem - dynamiczno-funkcjonalny układ ekologiczny złożony z nieożywionych elementów środowiska (siedlisko) i z odpowiadających im elementów żywych (biocenoza). W skład e. wchodzą 3 ożywione składniki:
producenci, konsumenci i reducenci. Producentami są organizmy samożywne, korzystające z energii świetlnej i budujące materię organiczną ze związków mineralnych i dwutlenku węgla (głównie rośliny zielone). Konsu
menci to organizmy cudzożywne, odżywiające się materią organiczną wyprodukowaną przez grupę poprzednią i budujące swe własne skomplikowane związki organiczne (przede wszystkim zwierzęta roślino- i mięsożerne).
Do reducentów, organizmów rozkładających substancje organiczne wytworzone przez obie poprzednie grupy, należą przede wszystkim bakterie i grzyby. (Szweykowscy A. i J.(red.):Slownik botaniczny. Wiedza Powszech
na, Warszawa 1993)
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 67
na skażenia środow iska ([11],[56],[57],[61]), środowiska miejskiego ([7],[9],[12],[20],[29]), czy w ym agania dotyczące szczególnych właściwości fitoterapełtycznych ([24],[43]).
• H. Chylarecki w pozycji p t.: U prawa drzew i krzew ów iglastych w w arunkach środo
w iska miejskiego [12] w skazuje na potrzebę przekształcania zieleni miejskiej i w zboga
cenia jej składu gatunkow ego. B ogactw o gatunkow e roślin przyczynia się do podw yż
szenia poziom u rów now agi ekologicznej biocenozy. Tym samym do zabezpieczenia przed gradacją szkodników, zakłóceń klimatycznych i in. Postulow ana jest konieczność w iększego zróżnicow ania pod względem rytmiki sezonow ego rozw oju i atrakcyjności cech m orfologicznych. Należy zwiększać udział roślin iglastych w zieleni miejskiej.
W ażne jest to, że m ają znacznie dłuższy okres wegetacyjny od liściastych i ozdobne są przez cały rok. M ają stosunkow o wolny wzrost. Gęstość igliwia i zw artość koron przy
czynia się do większej niż liściastych efektywności tłumienia hałasu, zatrzymywania py
łów , łagodzenia, szczególnie zimą, prędkości wiatru, m askowania przez cały rok nieeste
tycznych obiektów. W ybrane gatunki i odmiany jałow ców , żywotników, świerków, jodeł i daglezji w ydzielają fitoncydy toksyczne dla bakterii, grzybów i pierwotniaków. C echują się d użą różnorodnością efektów plastycznych. Wiele z nich, mających form y karłowe, nadaje się do sadzenia w pojemnikach ustawianych na ulicach. Problem y upraw y iglaków w miastach w iążą się z doborem , który musi uwzględniać jedynie iglaki najlepiej rosnące w w arunkach miejskich, a jednocześnie oferować możliwie urozm aicony zestaw odmian, form i typów. Zw raca się uw agę na konieczność powiększenia asortym entu iglaków w szkółkach zieleni miejskiej o rozm nażane wegetatywnie sadzonki z okazów matecznych, któ re najbardziej się sprawdziły w w arunkach miejskich oraz o now e odmiany o zw ięk
szonej odporności na zimno, susze i choroby.
6. R ola fauny miejskiej
W iele pozycji kładzie nacisk na rolę fauny miejskiej i warunki jej rozwoju. Odniesiono się tu do kilku wybranych.
• H .Chylarecki [12] wskazuje, że korytarze ekologiczne6 prow adzące w zdłuż dolin rzecznych i cieków w odnych, łączące peryferia z zielenią śródmieścia, um ożliw iają cyr
6 Korytarze ekologiczne - drobnoprzestrzenne elementy liniowe, ze względu na naturalne predyspozycje, na kształt tych terenów stanowią lub powinny stać się łącznikami poszczególnych elementów systemu przyrodni-
kulację mas powietrza, transfer diaspor roślin, migrację fauny i zachow anie rów now agi zoocenotycznej.
• Z oocenozy^ miejskie w g B.Pisarskiego [41] charakteryzują się mniejszą różnorodno
ścią, ale w iększą liczebnością w porów naniu z zoocenozam i potencjalnymi. Częsta jest dom inacja jednego gatunku. Zwraca tu szczególną uwagę na zespół zwierzęcy zwany e d a f o n e m ^ w skład którego w chodzą pierwotniaki, wrotki, nicienie, w azonkow ce, dżdżow nice, pajęczaki, ślimaki, równonogi, wije, larwy i postaci dojrzałe owadów, ssaki ow adożerne i in. Edafon jest dynamicznym, wielostopniowym układem samoregulują
cym. Zachwianie rów nowagi zoocenozy prowadzi do jałowienia gleby i gradacji szkod
ników. W mieście zaburzony jest stosunek ilości zwierząt mięsożernych do roślinożer
nych, procentow y udział tych ostatnich wzrasta wraz ze stopniem antropopresji. Pisarski w skazuje na konieczność istnienia połączeń pomiędzy większymi i mniejszymi terenami zieleni. Tereny te powinny być osłonięte od strony ulic ekranami żywopłotów, szpalerów drzew i kęp drzew i krzewów. Korzystne jest w prowadzanie jak największej liczby w arstw roślinności, co zwiększa liczbę nisz ekologicznych^.
• B.Pisarski i P.Trojan ([39],[40]) podkreślają wpływ urbanizacji na ubożenie różnorod
ności gatunkow ej entomofauny, czyli owadów, w zrasta natomiast liczebność nielicznych gatunków dominujących, zwłaszcza k s e r o f i l n y c h ' ^ j ciepłolubnych (termofilnych) .
• M .L uniak [28] zw raca uw agę na konieczność uwzględniania obecności awifauny, czyli ptaków przy urządzaniu, użytkowaniu i pielęgnowaniu zieleni miejskiej. Pełny zestaw gatunków nadrzew nych w ytw arza się na terenach, gdzie drzew a osiągnęły wiek ponad 50 lat i jednocześnie wystąpiły zaniedbania pielęgnacyjne (dziuple). Stosowanie właści
w ego pod w zględem ilości i rodzaju zestawu skrzynek lęgowych umożliwia kształtow a
nie stanu awifauny i przyspieszenie jej formowania. Dla ptaków nie ma znaczenia usytu
ow anie terenu w odległości od centrum miasta i peryferii. Nie m a rów nież istotnego
czego, głównie elementów wielkoprzestrzennych pomiędzy sobą, jak również elementów wielkoprzestrzennych i drobnoprzestrzennych. (źródło [48] str.34).
7Zoocenoza - wielogatunkowa jednostka umowna zespołowego życia zwierząt zasiedlających określone środowi
sko. (M ała encyklopedia leśna. PWN, Warszawa 1991).
8Edafon - wszystkie organizmy glebowe, niezależnie od trwałości ich związku z glebą, a ponadto żyjące w śro
dowiskach glebopodobnych. (Mala encyklopedia leśna. PWN, Warszawa 1991).
9 Nisza ekologiczna - funkcja organizmu lub populacji w zespole, lub w ekosystemie określa rolę organizmu wynikającą ze sposobu odżywiania się. (Mała encyklopedia leśna. PWN, Warszawa 1991).
10Kserofile - organizmy przystosowane do życia w suchych środowiskach. (Mala encyklopedia leśna.
PWN, W arszawa 1991).
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 69
wpływ u obecność ruchliwych tras komunikacyjnych i skażenie środow iska ze źródeł po- zakomunikacyjnych.
• Podaw ane jest przez H.Zimnego [64], że w dużych miastach stwierdzono w ystępow a
nie 150-200 gatunków ptaków. N a obszarach zurbanizowanych żyje 30-50 gatunków ssaków, a ow adów w samej W arszawie 1300-2000 gatunków. Zanikanie ekosystem ów naturalnych na korzyść zurbanizowanych stwarza konieczność adaptacji coraz większej ilości zwierząt.
7. M ikroklim at
D uże znaczenie dla pracy mają rów nież źródła omawiające zagadnienia klimatyczne m iasta (przykładow o: [25], [27], [51], [58]).
• M odyfikatorami mikroklimatu są w g J.Fortini-Morawskiej ([15],[16]): układ budyn
ków i ich rozmiary, rodzaj podłoża, struktura zieleni, pogoda. K ształtują go przede wszystkim właściwości podłoża - pochłanianie energii słonecznej, emisja energii cieplnej, rzeźba terenu, roślinność, wody, powierzchnie zabrudzone. Dom inacja jednego z czyn
ników decyduje o charakterze mikroklimatu.
• H.Chylarecki [12] charakteryzuje warunki miejskie w następujący sposób: podw yższe
nie minimalnych i średnich miesięcznych tem peratur w stosunku do terenów pozam iej
skich, a różnice te dochodzą do 7°C; w zrost zachm urzenia i opadów w yw ołany konden
sacją pary wodnej na zawiesinach emisji gazow ych i pyłu. W przypadku inwersji tem pe
ratur przyczynia się to do powstawania zw iązków o dużej toksyczności; zmniejszone prom ieniow anie słoneczne głów nie w zakresach promieni ultrafioletowych i fal krótkich bardzo efektywnych biologicznie; nadm ierne nagrzew anie drzew i ich uszkodzenia spo
w odow ane wypromieniowywaniem dużych ilości ciepła z pow ierzchni asfaltowych i be
tonow ych; suchość powietrza; skażenie związkami siarki, tlenkami w ęgla i azotu, w ę
glow odoram i, związkami ołow iu i in. Do tego A .K rzym owska-K ostrowicka [24] dodaje spadek szybkości wiatru, w zrost udziału jonów ciężkich i o znaku dodatnim, przekształ
canie pokryw y roślinnej poprzez eliminowanie gatunków wrażliwszych, ja k i na drodze zmiany param etrów chemicznych gleb.
8. W nioski
1. O gólnie rzecz biorąc, ilość opracow ań omawiających szczegółowe sposoby prze
kształcania zieleni miejskiej nie jest duża. Aczkolwiek literatura omawiająca środowisko miej
skie jest znaczna, pośw ięcona jest jednak głównie opisom stanu istniejącego, ochronie jego w artościow ych elem entów i w nioskom dla działań wielkoskalowych.
2. Stan badań w tym zakresie, dokumentowany zebraną literaturą jest niewystarczający, szczególnie w odniesieniu do terenu GOP. Znaczące są jedynie opracow ania w skali regionu i poszczególnych miast jak o całości.
3. Najbardziej szczegółow e uwagi do sposobów traktow ania zieleni urządzonej odnoszą się do zieleni zabytkowej.
4. Szczególnie bogata jest literatura dotycząca ekologicznych podstaw ochrony i kształ
tow ania zieleni miejskiej. Najważniejszymi wnioskami z niej płynącymi są: konieczność trak
tow ania zieleni miejskiej jako ciągłego ekosystemu związanego z terenami pozamiejskimi;
w artość różnorodności roślinnej; w artość różnorodności świata zwierzęcego.
5. Podkreślana jest konieczność właściwego kształtowania zieleni ze w zględu na jej rolę dla mikroklimatu.
6. Problem doboru roślinności dla terenów miejskich wymaga dalszych badań, zwłaszcza w zagadnieniu preferencji lokalnych (różnice zależne od poszczególnych ośrodków miejskich), ja k i odporności poszczególnych taksonów na różne rodzaje skażeń (różnice lokalne, czynniki rekom pensujące).
L ITER A TU R A
1. A ndrzejew ski R.: Założenia i zasady tw orzenia ekofizjograficznych podstaw osiedla miesz
kaniow ego na przykładzie zespołu osiedli mieszkaniowych w Białołęce Dworskiej.
C złow iek i Środow isko 6/3-4, 1982: ss. 275-288.
2. A ndrzejew ski R.: Ekologia a planowanie przestrzenne. Wiad. Ekol., 31.3 1985: ss. 253- 273.
3. A ndrzejewski R.,W eigle A.: Polskie studium różnorodności biologicznej. NFOŚ, W arszawa 1993.
4. B artkow ski T.: K ształtow anie i ochrona środowiska. PW N, W arszawa 1981.
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 71
5. Białobok S.(red): Drzewoznaw stwo. PWRiL, W arszawa 1955.
6. B ojarczuk T .,B ugała W .,Chylarecki H. :Zrejonizowany dobór drzew i krzew ów do upraw y w Polsce. A rboretum K órnickie X X V 1980: ss. 329-375.
7. Brzyw czy-Kunińska Z.: Racjonalne rozmieszczenie drzew i krzew ów przy arteriach kom u
nikacyjnych oraz ich dobór. IGK, W arszawa 1971.
8. B uchwald K.: K ształtow anie krajobrazu a ochrona przyrody. PW RiL, W arszaw a 1975.
9. B ugała W ., Chylarecki H., Bojarczuk T.: D obór drzew i krzew ów do obsadzania ulic i placów w miastach z uwzględnieniem kryteriów rejonizacji. A rboretum K órnickie XXIX:
ss. 35-62, PW N , W arszaw a-Poznań 1984.
10.B ugała W .:D rzew ai krzew y dla terenów zieleni. PWRiL, W arszawa 1991.
11.Cabała S., Stępień B.: Rozwój szaty roślinnej na wybranych zw ałow iskach kopalń w ęgla kam iennego GOP. Archiwum Ochrony Środow iska 3-4/1987: ss. 169-184.
12.Chylarecki H .:U praw a drzew i krzew ów iglastych w w arunkach środow iska miejskiego.
A rboretum K órnickie XXX: ss. 201-224, PW N, W arszawa-Poznań 1986.
13.Ciborow ski A.: W spółczesne rozw iązania urbanistyczne aglomeracji miejskich a kształto
w anie środowiska. Ekologiczne problemy miasta. SGGW AR., W arszawa 1976.
14.Falinski J.B.: K artografia G eobotaniczna 3. PPW K, W arszaw a-W rocław 1991.
15.Fortini-M oraw ska J.: R aport z wyników modelowych badań przew ietrzania i terenowych badań klimatologicznych osiedla mieszkaniowego. IGPiK, W arszawa 1987 - maszynopis.
ló.Fortini-M oraw ska J.: Zasady kształtowania w arunków mikroklimatycznych i aerosanitar- nych w osiedlach mieszkaniowych dużych miast - materiały pom ocnicze do projektowania.
IGPiK, W arszaw a 1990 - maszynopis.
17.Grysiewicz J., Krzywańska E., Pioruńska K.: Zasady modernizacji terenów zieleni miejskiej.
IGPiK, W arszaw a 1990-maszynopis.
18.Grysiewicz J.: Form y realizacji urządzania i pielęgnowania miejskich założeń ogrodow ych oraz kierunki dalszego ich rozwoju. w :Przyroda, ogród i krajobraz w życiu miasta.
Z G SITO , K atedra Urządzania i Pielęgnowania Krajobrazu SGGW. W arszaw a 1993.
19.H auptkatalog L orenz V on Ehren 1987/88. Hamburg.
20.H ellw ig Z., Szymanowski T.: D obory drzew, wytyczne do projektow ania zadrzew ień ulic w miastach. Prace IGK R .I., z. 1, W arszawa 1954.
21.H orbert M ., Blum e H .P., Elvers H., Sukopp H.; Ecological contributions to urban planning, w: U rban ecology. Blackwell Scientific Publications. Oxford 1982: ss. 255-275.
22.Jackow iak B : A ntropogeniczne przemiany flory roślin naczyniowych Poznania. Wyd.
Nauk. UAM , Poznań 1990.
23.Joseph-Tom aszew ska E., Szczepańska J.: Projekt zmian w miejscowym planie ogólnym zagospodarow ania przestrzennego miasta Katowice: Konkretyzacja przestrzenna i sposób realizacji ekologicznego systemu obszarów chronionych. T.U.P. Zakład Planow ania Prze
strzennego, K atow ice 1994.
24.K rzym ow ska-K ostrow icka A.: Zarys geoekologii rekreacji. AKAPIT-DTP sp.z o.o. W ar
szaw a 1991.
25.Lew ińska J., Bartosik J., W iatrak W.: Uwarunkowania klimatyczne kształtowania prze
strzeni miejskiej na przykładzie Łodzi -synteza. IGPiK, K raków 1990-maszynopis.
26.Lipińska A.: R ola zieleni w osiedlu mieszkaniowym. PWN, W arszawa 1977.
27.Lisiak B.: Bioklim atyczne cechy układu przestrzennego zieleni w Poznaniu. W: Zagadnie
nia klimatu i w arunków higienicznych na obszarze Poznania i strefy podmiejskiej. PTPN nr 3, Poznań 1968, ss. 87-95.
28.Luniak M.: Najważniejsze wnioski z badań nad awifauną terenów zieleni w Warszawie, w;
W pływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego, pod red. W. Suchorzewskiego, PW N, W arszaw a 1984.
29.Łukasiew icz A.: D obór d rz e w , krzew ów i bylin dla w arunków miasta Poznania. W iadom o
ści B otaniczne 17 4,1973: ss. 252-264; 18.3,1974: ss. 201-215.
30.Łukasiew icz A.: K ryteria praw idłow ego rozw oju zieleni w aglomeracjach miejskich na przkładzie miasta Poznania. Wyd. Nauk. UAM, Seria Biologia, 21: ss. 1-61, Poznań 1982.
31.M ajdecki L.: H istoria ogrodów . PW N, W arszawa 1978.
32.M ajdecki L .:O chrona i konserwacja zabytkowych założeń ogrodowych. PWN, W arszawa 1993.
33 M ajdecki L.: Zagrożenia i ochrona w kształtowaniu środowiska przyrodniczego, krajobrazu i miejskich założeń ogrodow ych na obszarach zurbanizowanych, w: Przyroda, ogród i krajobraz w życiu miasta. ZGSITO K atedra U rządzania i Pielęgnowania K rajobrazu SGGW . W arszaw a 1993.
34.M eyer F.H ., Blauermel G., Hennebo D., Koch W., Miess M., Rugę U.: Bäum e in der Stadt. V erlag Eugen Ulmer. Stuttgart 1982.
35.N atur-park Südelände. Green Strategies for towns and cities. -materiały z w arsztatów , Ber
lin 1993.
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 73
36.Niemirski W .: M odel współczesnych układów terenów zieleni w strukturach miejskich jako czynnik wpływ ający na ochronę środowiska przyrodniczego. Ekologiczne problem y mia
sta. SG GW -A R, W arszawa 1976.
37.O laczek R.: Roślinność w planow aniu i użytkowaniu terenów turystycznych. Folia Sozolo- gica z. 1: ss. 3-35. Wyd. Uniw. Łódzkiego. Ł ódź 1983.
38.O strow ska M ., Sitarski M.: M etoda oceny degradacji gleb i osiedli mieszkaniowych oraz określenie zasad przebudow y istniejącej szaty roślinnej w dostosow aniu do w arunków gle
bowych. IGPiK, W arszaw a 1990- maszynopis.
39.Pisarski B., Trojan P.. Rola zoocenoz w środowisku zurbanizowanym. W iadom ości E ko
logiczne, 1976.
40.Pisarski B., Trojan P.: W pływ urbanizacji na entomofaunę. Entom ologia a ochrona środo
wiska. PW N , W arszawa 1976: ss. 65-75.
41.Pisarski B et al. : R ola fauny na terenach zieleni miast na przykładzie W arszawy, w:
W pływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego, pod red. W. Suchorzewskiego.
PW N , W arszaw a 1984
42.Problem y ochrony środow iska człow ieka w m. Poznaniu. Poznań 1972.
4 3.R oszkow ska B.: D obór gatunków roślin o wybitnych w artościach fitoterapełtycznych oraz m ożliwości tw orzenia układów roślinnych dla celów wypoczynku, profilaktyki i lecznic
tw a w przestrzeni otwartej. IKTZiOS, W arszawa 1979.
44.S eneta W.: Dendrologia. PW N, W arszawa 1987.
45,Siew niak M ., Kulińska A.: N ow a m etoda określania w artości drzew i zakresu ich pielę
gnacji. K om unikaty dendrologiczne 5/87. Zarząd Ochrony i Konserwacji Z espołów Pała- cow o-O grodow ych. W arszawa 1987.
46.Siew niak M ., G ędzior J.: Topole w mieście. Komunikaty dendrologiczne 6/87. Zarząd O chrony i Konserw acji Z espołów Pałacow o-O grodow ych. W arszawa 1987.
47.Siew niak M. : G ospodarka drzew ostanem w założeniach parkow o-ogrodow ych. K om uni
katy dendrologiczne 16/90. Zarząd ochrony i konserwacji zespołów pałacow o- ogrodow ych. W arszaw a 1990.
4 8 .Stała Z.: Zasady określania przyrodniczych predyspozycji struktury przestrzennej miast.
IGPiK, W arszaw a 1987.
4 9 .Stała Z., Kaftan }.: Przyrodniczy model struktury przestrzennej miast. Synteza badań.
IGPiK, W arszaw a 1989 - maszynopis.
50.Stala Z.: R aport w sprawie badań oraz w drożeń dotyczących kształtowania ekosystemów miast. IGPiK, W arszawa 1990 -maszynopis.
51.Suchorzew ski W .(red.) : W pływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego. PWN, W arszawa 1984.
52.Sukopp H., Elvers H., Runge M ., Schneider Ch.,: N aturschutz in der G roßstadt, w: N atur
schutz und Landschaftspflege in Berlin (West), 2:ssl-24. Folgentreff & Goebel KG, Berlin 1980.
53.Szczepanow ska H B.: W pływ zieleni na kształtowanie środowiska miejskiego. IKS PW N, W arszaw a 1984.
54.Tokarska-G uzik B ., Rostański A.: Wykorzystanie badań botanicznych w planow aniu prze
strzennym na przykładzie dzielnicy Katowice-W ełnowiec. w: K ształtow anie środowiska geogr. i ochrona przyrody na obszarach uprzemysłowionych i zurbanizowanych, 3. pod red. T. Skrzypka i S.Wiki. WBiOŚ, W NoZ UŚ. Katowice-Sosnowiec 1991.
55.Tokarska-G uzik B., Rostański A., Cempulik P., Gorczyca J., Betleja J., Rostański K.M., R ostańska K.: W aloryzacja przyrodnicza miasta Katowice. Biuro Rozwoju M iasta K atow i
ce, K atow ice 1994.
56.U rbanowicz-O ppenheim D.: Zieleń w przemyśle. O pracowanie Biura Studiów i Projek
tów Typow ych B udow nictw a Przemysłowego, -maszynopis.
57.W itkow ska B : D obór drzew i krzew ów dla założeń zieleni w Górnośląskim Okręgu Przem ysłowym. A cta Biologica Silesiana 2(19). Katowice 1986: ss. 133-151.
58.W itosławski P.: W pływ urbanizacji na ekologiczne zróżnicowanie flory roślin naczynio
wych Łodzi. U Ł W ydz.Biol.i N auk o Ziemi. Łódź 1993- maszynopis.
59 Wolski P.: Zasady oceny przyrodniczych cech układów terenów otw artych i terenów zieleni miejskiej na potrzeby ich modernizacji. IGPiK, W arszawa 1990 -maszynopis.
60.W ysocki C., Mędrzycki M.: Funkcje ekologicznych układów zieleni w w arunkach wielkiej aglomeracji miejskiej. Ekologiczne problemy miasta. SGGW AR, W arszawa 1976.
ó l.Z ałęsk a-Z ło m an o ff M ., Dzięgielewski T , Obarska M.: Kształtowanie terenów zieleni w zakładach przemysłowych. Komitet Redakcyjny Poradnika Projektanta Przem ysłow ego, W arszaw a 1978.
62.Z aręba P .(red) : Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym silnie uprzem ysłow io
nych aglomeracji. PW N, W arszawa - Poznań 1979.
63 Zim ny H.: M iasto jako układ ekologiczny. Wiadomości ekologiczne, 1976.
Stan badań nad przekształcaniem zieleni. 75
64.Zim ny H.: Zastosow anie ekologii miasta w rozwiązywaniu funkcjonalności środowisk zur
banizow anych. w:Przyroda, ogród i krajobraz w życiu miasta. ZG SITO , K atedra U rządza
nia i Pielęgnowania Krajobrazu SGGW AR, W arszawa 1993.
A bstract
T he paper contains analysis o f a number o f publications to the problem o f transform ations o f existing vendure, w ith a special attention paid to the municipal vendure. R eferences has been m ade to the following subjects: the modernization o f municipal vendure; the selected problem s o f transform ation o f vendure o f historical value; the ecological foundations o f ven
dure preservation and o f vendure architecture; the problem o f selection o f plants; the im por
tance o f municipal fauna; the microclimate. The thematic scope, defined above, comprises the w hole fundam ental set o f questions influencing planning the transformations. Conclusions state th at the bibliography related directly to the methods o f municipal vendure transform ations is very limited. This is especially true for terrains exposed to the stress resulting from the human impact, and th at are continuously exposed to the pollution.
