Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej XVIII i XIX w.

(1)

Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej XVIII i XIX w.

(2)

Ważne daty

1810‑1849 – lata życia Fryderyka Chopina 1814‑1890 – lata życia Oskara Kolberga 1819‑1872 – lata życia Stanisława Moniuszki 1837‑1921 – lata życia Władysława Żeleńskiego 1846‑1909 – lata życia Zygmunta Noskowskiego Scenariusz lekcji dla nauczyciela

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

7. Romantyzm. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:

d) dostrzega wątki narodowe w muzyce, 2) omawia cechy wybranych form muzycznych:

a) wielkie (sonata, symfonia, opera, dramat muzyczny, poemat symfoniczny, koncert), b) małe (liryka instrumentalna: pieśń bez słów, scherzo, nokturn, preludium, etiuda, bagatela, impromptu, moment musical, rapsodia, fantazja, ballada i in.), pieśń, rondo klasyczne a rondo romantyczne;

5) charakteryzuje polską muzykę romantyczną i jej reprezentantów (Fryderyk Chopin, Henryk Wieniawski, Stanisław Moniuszko, Ignacy Jan Paderewski, Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski);

6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.

Nauczysz się

przedstawiać nurt muzyki narodowej w twórczości kompozytorów europejskich;

omawiać cechy polskiej muzyki narodowej na przykładzie twórczości F. Chopina, S. Moniuszki, Z.

Noskowskiego i W. Żeleńskiego;

przedstawiać źródła inspiracji kompozytorów;

Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej

XVIII i XIX w.

(3)

przedstawiać postać i dorobek Oskara Kolberga.

Odrębności narodowe

Świadomość odmienności narodowej przejawiała się już we wcześniejszych epokach, pojęcie

narodowości zostało jednak zdeﬁniowane na przełomie wieku XVIII i XIX. W czasie tym szkoły narodowe rozwijały się z największą siłą w krajach walczących o niepodległość, podczas walk

narodowo‑wyzwoleńczych.

Mapa Europy w XIX w., online skills, CC BY 3.0

Do XIX w. muzyka była sztuką bardziej uniwersalną, a kompozytorzy twórcami międzynarodowymi i ponadnarodowymi (np. Haendel, Gluck, Mozart czy Beethoven). W muzyce romantycznej natomiast coraz mocniej zaczęły uwypuklać się różnice narodowościowe. Przejawiało się to akcentowaniem odrębności narodowych, zarówno w treści, tematyce utworów, jak i w wykorzystanych środkach muzycznych. Wymienić tu można kult pieśni ludowej, wykorzystanie tańców narodowych, odwoływanie się do wątków historii ojczystej, literatury narodowej, czy obrazowanie rodzimych pejzaży. Wśród szkół narodowych działających w XIX w. znaczenie zyskała także muzyka polska z twórczością Fryderyka Chopina na czele.

Twórcy związani z nurtem muzyki narodowej

Louis-Auguste Bisson (fot.), Fryderyk Chopin, 1849, wikipedia.org, domena publiczna

Aleksander Regulski, Franciszek Tegazzo (autorzy), Oskar Kolberg, 1867, [w:] Widacka, „Katalog portretów”, poz. 2273 , polona.pl, domena publiczna

Tytus Maleszewski, Stanisław Moniuszko 1865, Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna

Jacek Malczewski, „Portret Władysława Żeleńskiego”, 1908, Muzeum Narodowe w Warszawie, wikimedia.org, domena publiczna

Jan Mieczkowski, Zygmunt Noskowski, 1882, Biblioteka Narodowa, Warszawa, polona.pl, domena publiczna

Fryderyk Chopin 1810–1849

(4)

Ary Scheﬀer, Portret Fryderyka Chopina, 1847, Muzeum Narodowe w Warszawie, wydarzenia.o.pl, CC BY 3.0

Fryderyk Chopin stworzył w okresie romantyzmu polski styl muzyczny, w którym odwoływał się do polskiego folkloru.

Muzyka ludowa nie była jednak dla Chopina źródłem, z którego czerpał bezpośrednie cytaty. Poza krakowiakiem, kolędą w Scherzu i melodiami kilku mazurków, próżno szukać dosłownych nawiązań.

Elementami mającymi wpływ na twórczość kompozytora, były kształty melodii, postacie współbrzmień i ich wiązania, również zarys budowy, szkice formy. Twórca czerpał zatem z niezwykłego bogactwa harmonicznego, fakturalnego czy formalnego muzyki ludowej. Najpełniej przedstawione jest to w mazurkach, które Chopin komponował przez całe życie.

Wysłuchajmy jednego z mazurków najwybitniejszego polskiego kompozytora.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Fryderyk Chopin, „Mazurek B-dur” op. 7 nr 1, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin, Mazurek B-dur op. 7 nr 1. Kompozycja posiada szybkie tempo.

Cechuje się żywiołowym charakterem.

Fryderyk Chopin czerpiąc z pełnego bogactwa muzyki ludowej i łącząc jej elementy z różnorodnymi inspiracjami oraz uniwersalnym językiem muzycznym, stworzył nową jakość muzyczną docenianą i rozumianą w całej Europie. Kontynuatorem tradycji chopinowskiej był Stanisław Moniuszko.

Stanisław Moniuszko 1819–1872

(5)

Stanisław Moniuszko, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Twórczość Moniuszki jest jednolita stylistycznie, choć można w niej wyróżnić dwa okresy: wileński (do 1858 r.) i warszawski (1858–1871). W obu kompozytor preferował pieśń, muzykę sceniczną i religijną. To w tych utworach patriotyczny charakter twórczości Moniuszki jest najbardziej widoczny wtapiając się tym samym w nurt twórczości artystów polskich tworzących ku pokrzepieniu serc.

Sam Moniuszko wyraźnie ukazywał swą rolę jako krzewiciela kultury narodowej:

…to, co jest narodowe, krajowe, miejscowe, co jest echem dziecinnych naszych przypomnień, nigdy mieszkańcom ziemi, na której się urodzili i wzrośli, podobać się nie przestanie.

Do cech narodowych jakie odnaleźć można w operach Moniuszki należą: umiejscowienie akcji w środowisku polskim reprezentowanym przez bohaterów z określonych warstw społecznych (zwłaszcza szlachty i ludu) czy prezentowanie szczegółów obyczajowych, konﬂiktów społecznych.

Moniuszko odwoływał się także do rytmiki tańców narodowych, w szczególności poloneza, mazura, krakowiaka, wykorzystywał też cytaty melodii ludowych, np. w Hrabinie – piosenka myśliwska Pojedziemy na łów, w Strasznym dworze – piosenka myśliwska Siedzi sobie zając.

Folklor był przez Stanisława Moniuszkę traktowany jako źródło inspiracji, historyzm zaś, sprowadzony był jedynie do przypominania nieodległej przeszłości, pełnił rolę aluzji, a nie polegał na bezpośrednim czerpaniu tematów z historii. Ważną postacią muzyki i kultury polskiej XIX w. był także Oskar Kolberg.

Oskar Kolberg 1814–1890

(6)

Oskar Kolberg, opoczno.zhp.pl, CC BY 3.0

Oskar Kolberg był dziewiętnastowiecznym etnografem, folklorystą i kompozytorem. Urodzony w Przysusze, twórca przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy do oﬁcyny Pałacu Kazimierzowskiego, gdzie jego sąsiadem był m.in. Fryderyk Chopin.

Od najmłodszych lat Kolberg łączył swoją karierę z muzyką. Jako 16‑latek podjął pracę księgowego w kantorze bankowym Samuela Fraenkla i jednocześnie kontynuował studia muzyczne pod

kierunkiem Józefa Elsnera, Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, a później także Karla Friedricha Girschnera i Karla Friedricha Rungenhagena w Berlinie.

Początkowo wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską, jednak jego debiut w 1836 r. przeszedł bez echa. Pod koniec lat 30. zaczął przejawiać zainteresowanie folklorem. Podczas wypraw w gronie

przyjaciół notował pieśni i melodie ludowe, które opublikował w zbiorze Pieśni ludu polskiego. Od 1845 r. przez 12 lat pracował jako urzędnik w zarządzie kolei żelaznej warszawsko‑wiedeńskiej.

Jednocześnie podjął systematyczne badania terenowe, początkowo na Mazowszu, z czasem objął nimi cały obszar dawnej Rzeczpospolitej.

W 1865 r. ukazał się I tom dzieła pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria I. Sandomierskie. Odtąd realizował tę nową koncepcję poprzez cykle monograﬁi regionalnych, tworzących obraz XIX‑wiecznej kultury ludowej.

Oskar Kolberg jako pierwszy badacz zebrał i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. Jego badania i publikacje etnograﬁczne przyczyniły się do rozwoju tej dziedziny nauki i zainspirowania młodych twórców kulturą ludową ojczyzny. Nurt muzyki narodowej był także

kontynuowany przez kompozytorów młodszego pokolenia, m.in. Władysława Żeleńskiego czy Zygmunta Noskowskiego.

Etnograﬁczna mapa Polski, naludowo.pl, CC BY 3.0

Władysław Żeleński 1837–1921

(7)

Jeden z głównych przedstawicieli neoromantyzmu w muzyce polskiej i najwybitniejszy po Stanisławie Moniuszce twórca oper i pieśni.

Studiował w Krakowie u Franciszka Mireckiego (kompozycja), w Pradze u Alexandra Dreyschocka (fortepian) i J. Krejčiego (organy, kontrapunkt), a także w Paryżu u Bertholda Damckego

i Napoleona‑Henriego Rebera (kompozycja).

Główną dziedziną jego twórczości była muzyka wokalna, a głównymi uprawianymi gatunkami pieśń solowa (ponad 100), pieśń chóralna i opera (Konrad Wallenrod, Goplana, Stara Baśń). Opery Żeleńskiego mają charakter liryczny, podobnie jak jego pieśni solowe, w których nawiązywał do tradycji Moniuszki.

Żeleński uprawiał też muzykę instrumentalną, w której łączył tradycje muzyki klasycznej z elementami polskiego folkloru. Jest także autorem 2 symfonii, uwertur (W Tatrach, Echa leśne) czy Suity tańców polskich.

Zygmunt Noskowski 1846–1909

Kompozytor, pedagog, dyrygent i publicysta.

Kształcił się początkowo u Jana Hornziela (skrzypce), następnie w latach 1864–1867 w Instytucie Muzycznym w Warszawie u Apolinarego Kątskiego (skrzypce), Stanisława Moniuszki (harmonia) i Franciszka Ciaffeiego (śpiew). W latach 1872–1875 kontynuował naukę u Fryderyka Kiela (kompozycja)

(8)



i Richarda Wüersta (instrumentacja) w Berlinie.

Mimo że Zygmunt Noskowski zostawił po sobie pokaźną spuściznę, w praktyce koncertowej pozostaje przede wszystkim twórcą muzyki symfonicznej, kontynuatorem linii Stanisława Moniuszki (którego był studentem) i Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego. Idąc śladami swoich poprzedników, kładł szczególny nacisk na eksponowanie w swojej twórczości przede wszystkim melodii. Pisał melodie piękne, chwytające za serce i wpadające w ucho.

Noskowski jest twórcą pierwszego polskiego poematu symfonicznego, formy wynalezionej przez Liszta, który doceniał twórczość polskiego kompozytora. Step powstały w 1896 r. to pod względem budowy tradycyjne allegro sonatowe z dwoma kontrastującymi tematami opartymi na motywach zaczerpniętych z folkloru polskiego i ukraińskiego. Dzięki kompozytorom polskim działającym w XIX w. polska kultura miała szansę przetrwać i rozwinąć się, jednocześnie kompozytorzy natchnęli młodsze pokolenia twórców do spojrzenia na muzykę ludową w nowy, oryginalny sposób.

Zadania

Ćwiczenie 1

Zaznacz nazwisko kompozytora, który jest określany jako największy kontynuator tradycji chopinowskiej w XIX w.

Karol Szymanowski Mieczysław Karłowicz Stanisław Moniuszko

Michał Kleofas Ogiński, „Pożegnanie ojczyzny”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Michał Kleofas Ogiński „Pożegnanie ojczyzny”. Kompozycja posiada szybkie tempo.

Ćwiczenie 2

Wysłuchaj nagranie. Do którego z tańców polskich nawiązał kompozytor?

Mazura Kujawiaka Poloneza Inna wersja zadania

(9)

Ćwiczenie 3

Zaznacz nazwiska kompozytorów tworzących w nurcie muzyki narodowej XIX w.

Wojciech Kilar Eugeniusz Rudnik Zygmunt Noskowski Stanisław Moniuszko

Ćwiczenie 4

Zaznacz tytuły utworów napisanych w nurcie muzyki narodowej XIX w.

Requiem Polskie Straszny dwór W Tatrach Ćwiczenie 5

Który z utworów oparty jest na folklorze Polski oraz Ukrainy?

Goplana Step W Tatrach Ćwiczenie 6

Zaznacz czynniki, które miały wpływ na powstanie szkół narodowych.

Chęć stworzenia czegoś nowego.

Walka o niepodległość.

Chęć podkreślenia różnic narodowych.

Fryderyk Chopin, „Nokturn cis-moll” op. posth., AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin „Nokturn cis-moll op. Posth.” Kompozycja posiada spokojne tempo.

(10)



Fryderyk Chopin, „Preludium c–moll” op. 28 nr 20, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin „Preludium c–moll op. 28 nr 20”. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

Fryderyk Chopin, „Mazurek cis-moll” op. 6 nr 2, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin „Mazurek cis-moll op. 6 nr 2”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Ćwiczenie 7

Wysłuchaj trzech fragmentów. Zaznacz, w którym z nich usłyszeć można odwołania do polskiej muzyki ludowej.

Fryderyk Chopin – Mazurek cis-moll op. 6 nr 2 Fryderyk Chopin – Nokturn cis-moll op. posth.

Fryderyk Chopin – Preludium c–moll op. 28 nr 20 Inna wersja zadania

Polecenie 1

Wybierz jeden z mazurków Fryderyka Chopina i na podstawie odpowiednich fragmentów przedstaw, w jaki sposób kompozytor wykorzystał elementy charakterystyczne dla muzyki ludowej.

Słownik pojeć

Folklor

termin wprowadzony przez brytyjskiego pisarza Williama Thomsa w 1846 r., określający najstarsze składniki kultury, takie jak: pradawne zwyczaje, obyczaje, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia itp.

Mitologia

zbiór mitów opowiadanych w danej społeczności lub literacko uporządkowany zbiór opowieści o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych.

Romantyzm

epoka w historii sztuki i historii literatury trwająca od lat 90. XVIII w. do lat 40. XIX w. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce.

Szkoły narodowe

grupy kompozytorów powstające w połowie XIX w. w wielu krajach europejskich i tworzące pod wpływem rosnącego poczucia odrębności narodowej; w utworach kompozytorzy nawiązywali do

(11)

rodzimego folkloru, tradycji muzycznych oraz tematyki historycznej.

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

   ^ ^



Galeria dzieł sztuki

Mapa Europy w XIX w., online skills, CC BY 3.0

Ary Scheﬀer, Portret Fryderyka Chopina, 1847, Muzeum Narodowe w Warszawie, wydarzenia.o.pl, CC BY 3.0

(12)

Stanisław Moniuszko, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Oskar Kolberg, opoczno.zhp.pl, CC BY 3.0

 



 



(13)

Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej XVIII i XIX w.

Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej XVIII i XIX w.

Ważne daty

Cechy i ewolucja stylu narodowego na przykładzie muzyki polskiej

XVIII i XIX w.

Odrębności narodowe

Fryderyk Chopin 1810–1849

Stanisław Moniuszko 1819–1872

Oskar Kolberg 1814–1890

Władysław Żeleński 1837–1921

Zygmunt Noskowski 1846–1909



Zadania



Słownik pojeć

Biblioteka muzyczna

    



Galeria dzieł sztuki

 



 



   ^ ^