Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Ślqska
R A P O R T Y
O P I N I E
2
WYDAWCA
CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA
Projekt okładki i serii wydawniczej Katarzyna Czemer-Wieczorek
ISSN 1427-9142
DRUK Introwid - Katowice
1997
COPYRIGHT BY
CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY
GÓRNEGO ŚLĄSKA
CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA
RAPORTY OPINIE TOM 2
1. Czerwona Lista Wątrobowców Górnego Śląska
2. Czerwona Lista Mchów Górnego Śląska
3. Czerwona Lista Zbiorowisk Roślinnych Górnego Śląska
str. 7
str. 18
str. 38
Redaktor tomu: Jerzy B. Parusel
KATOWICE 1997
UPPER SILESIAN NATURĘ HERITAGE CENTRE
REPORTS OPINIONS YOLUME 2
p. 7
p. 18
p. 38 1. Red List of Upper Silesian Liverworts
2. Red List of Upper Silesian Mosses
3. Red List of Upper Silesian Plant Communities
Editor: Jerzy B. Parusel
KATOWICE 1997
Od Redaktora
Oddajemy do rąk Czytelników drugi tom Raportów Opinii Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w Katowicach. W tomie tym zamieszczono kolejne czerwone listy, obrazujące stopień zagrożenia gatunków wątrobowców i mchów oraz zbiorowisk roślinnych Górnego Śląska w granicach województw: bielskiego, częstochowskiego, katowickiego i opol
skiego. Listy te powstały zbiorowym wysiłkiem botaników śląskich oraz przyrodników badających Górny Śląsk.
Analiza zagrożenia flory mszaków ujawniła ogrom strat, jakie poniosła ta mało znana społeczeństwu grupa roślin zarodnikowych w wyniku uprzemysłowienia omawianego terenu. W granicach województwa katowickiego wyginęło prawdopodobnie 25 gatunków wątrobowców i 84 gatunki mchów. W sumie na czerwonych listach znalazło się 94%
wszystkich znanych dotychczas gatunków wątrobowców i 74% mchów. Jeśli degradacja przy
rody (chemizacja siedlisk, melioracje osuszające, leśnictwo, rolnictwo, urbanizacja, komu
nikacja) nie zostanie powstrzymana, ogromnej liczbie gatunków mszaków grozi ekstermi
nacja (Jędrzejko 1997 a,b).
Współczesna działalność człowieka zagraża nie tylko poszczególnym gatunkom, ale także całym, złożonym z wielu gatunków, zbiorowiskom roślinnym (Fijałkowski 1982, Kor- naś 1990). Pierwsza próba analizy zagrożenia zbiorowisk roślinnych Górnego Śląska wykazała, że wyginęły prawdopodobnie 2 zbiorowiska, a 24 zostały uznane za wymierające.
W sumie na czerwonej liście znalazło się 63% wszystkich opisanych dotychczas zbiorowisk roślinnych. Zagrożenie to jest podobne, jak w przypadku Wielkopolski - 68% (Brzeg, Wojterska 1996) i całej Polski niżowej - 66% (Piotrowska 1986).
Zamieszczone w tym tomie czerwone listy wątrobowców, mchów i zbiorowisk roślin
nych Górnego Śląska adresowane są do administratorów, zarządców i użytkowników przestrzeni przyrodniczej omawianego terenu. Przedstawione w tych listach statusy zagrożenia poszczególnych gatunków i zbiorowisk roślinnych dają naukowe podstawy ich ochrony lokalnej. Najnowsza ustawa o ochronie przyrody nakłada bowiem obowiązek zachowania bogactwa gatunkowego oraz daje również możliwości ochrony tego bogactwa poprzez obej
mowanie ochroną prawną gatunków i całych obszarów w granicach województw. Apeluje
my więc do wojewodów, burmistrzów, prezydentów i wójtów gmin, których pieczy powie
rzona jest przyroda Górnego Śląska, o ochronę w pierwszej kolejności gatunków oraz
zbiorowisk wymierających. Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę całych zbiorowisk roślinnych, która najbardziej skutecznie warunkuje przetrwanie zagrożonych gatunków.
Nieodzowne wydaje się wprowadzenie prawnych regulacji ochronnych, analogicznie jak dla gatunków roślin i zwierząt (Fijałkowski 1982).
Opublikowane dotychczas w Raportach Opiniach czerwone listy są niezbędną pomocą w waloryzacji przyrodniczej gmin, obiektów chronionych lub proponowanych do ochrony, w planowaniu przestrzennym oraz w lokalnej ochronie gatunkowej roślin i zwierząt oraz zbiorowisk roślinnych. Do ich powszechnego stosowania zachęcam przyrodników oraz wojewódzkie i gminne służby ochrony środowiska i przyrody. Wyrażam również nadzieję, że publikowane listy będą podstawą opracowania czerwonych ksiąg gatunków i zbiorowisk oraz budowania programu ich ochrony.
Będę wdzięczny Czytelnikom za wszelkie uwagi i uzupełnienia, które mogą przy
czynić się do aktualizacji statusu zagrożenia gatunków i zbiorowisk roślinnych.
Jerzy B. Parusel Dyrektor
Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska
Dziećkowice, lipiec 1997
Piśm iennictw o:
Brzeg A., W ojterska M. 1996. P rzegląd system atyczny zbiorow isk roślinnych W ielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., ser. B - Botanika, 45: 7-40.
Fijałkowski D. 1982. O konieczności wprowadzenia ochrony rzadkich zespołów roślinnych, Chrońmy przyr. ojcz. 38, 1-2: 13-17.
Jędrz.ejko K. 1997a. Zagrożenie i problem ochrony mszaków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. I. Ginące m szaki na Górnym Śląsku. Arch. Ochr. Środ. 23, 1-2: 193-200.
Jędrzejko K. 1997b. Zagrożenie i problem ochrony msz.aków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. II. M szaki proponow ane do ochrony regionalnej. Arch. Ochr. Środ. 23, 1-2: 201-211.
Kornaś J. 1990. Jak i dlaczego giną nasze zespoły roślinne. Wiad. bot. 34, 2: 7-16.
Piotrowska H. 1986. G efahrdungssituation der Pflanzengesellschaften der planaren und kollinen Stufe Polens (Erste Fassung). Schriftenreihe f. Vegetationskunde, Bonn-Bad Godesberg, 18: 19-27.
6
CZERWONA LISTA WĄTROBOWCÓW GÓRNEGO ŚLĄSKA
RED LIST OF UPPER SILESIAN LI VER W ORTS
Krzysztof Jędrzejko
(Śląska Akademia Medyczna, Katowice-Sosnowiec)
1. Wstęp
Czerwona lista powstała z inicjatywy Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w Katowicach. Celem listy jest określenie kategorii zagrożenia gatunków, będących składnikami hepatikoflory Górnego Śląska, jako podstawy budowania programu ich ochrony.
Prezentowana lista jest kolejną próbą analizy zagrożenia flory wątrobowców Górnego Śląska w przyjętych granicach opracowania. Zestawiono ją w oparciu o wcześniejsze opracowania autora dotyczące Wyżyny Śląskiej (Jędrzejko 1985, 1986) oraz Makroregionu Południowego Polski (Jędrzejko 1997a, b; Jędrzejko i in. 1996). Pierwszą czerwoną listę wątrobowców, zawierającą 37 taksonów, sporządził autor dla Wyżyny Śląskiej (Jędrzejko 1985, 1986, 1990). Zaproponowano także (Jędrzejko 1997b) do ochrony lokalnej ponad 107 gatunków wątrobowców.
2. Zasięg terytorialny
W niniejszym opracowaniu przyjęto granice Górnego Śląska, określone wcześniej przez autorów czerwonej listy roślin naczyniowych (Parusel, Wika, Bula 1996), które obej
mują województwa: bielskie, częstochowskie, katowickie i opolskie. W tym wydaniu czer
wona lista ogranicza się tylko do polskiej części Górnego Śląska. W następnym wydaniu wskazane byłoby, przy współpracy briologów czeskich, rozszerzenie opracowania o teren czeskiej części Górnego Śląska. Wówczas uzyskalibyśmy obraz zagrożenia wątrobowców wys
tępujących w bezpośrednim sąsiedztwie województw: bielskiego, katowickiego i opolskiego.
3. Dobór gatunków
Analizie poddano całą poznana dotychczas florę wątrobowców Górnego Śląska.
0 doborze gatunków do czerwonej listy zadecydowały: liczba znanych stanowisk, wielkość 1 tempo zanikania populacji, tempo zanikania siedlisk, ogólna wielkość i tempo kurczenia się areału występowania oraz stopień zagrożenia w skali globalnej, stopień osłabienia i narażenia populacji granicznie lub wyspowo położonych, właściwości biologiczne i eko
logiczne (w tym wrażliwość i odporność na antropopresję), a także uwzględnienie gatunku w czerwonych listach krajowych i zagranicznych.
Lista obejmuje gatunki rodzime, rosnące w XIX i XX wieku w obecnych granicach czterech województw.
4. Układ i nazewnictwo
W liście gatunki i niższe jednostki taksonomiczne (odmiany) uszeregowano
w porządku alfabetycznym. Nazewnictwo łacińskie przyjęto za Grolle (1976, 1983). Nie zamieszczono nazewnictwa polskiego, gdyż brak naukowych nazw polskich dla całej flory wątrobowców.
5. Kategorie zagrożenia
Stopień zagrożenia gatunków podano w formie symboli literowych, wprowa
dzonych przez M iędzynarodową Unię Ochrony Przyrody - IUCN (Olaczek 1985):
Ex - wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - wymierające, V - narażone, R - rzadkie, I - o nieokreślonym zagrożeniu. Gatunki nie zagrożone oznaczono skrótem “nt”. Statusy zagrożenia gatunków w Polsce przyjęto za Szweykowskim (1992). Miejsca puste w liście oznaczają brak informacji o występowaniu gatunku lub statusie jego zagrożenia.
6. Źródła informacji
Do sporządzenia listy gatunków wykorzystano informacje zawarte w piśmien
nictwie briologicznym, dane niepublikowane i zielnikowe oraz wyniki bieżących badań terenowych autora i współpracowników (H. Klama, A. Stebel, J. Żarnowiec). Informacje te były również przydatne przy określaniu kategorii zagrożenia gatunków oraz stwierdzaniu fak
tów ich wymarcia całkowitego lub prawdopodobnego. Wykorzystane piśmiennictwo zostanie zamieszczone w planowanej do opracowania czerwonej księdze mszaków.
Gromadzenie materiałów do listy zakończono w kwietniu 1997 roku.
7. Zagrożenie flory wątrobowców Górnego Śląska
Prezentowana lista zawiera 154 gatunki i 8 odmian wątrobowców Górnego Śląska, dla których określono kategorie zagrożenia. Ogółem przeanalizowano 168 gatunków i od
mian. Zestawienie wyników analizy statusu zagrożenia poszczególnych gatunków na oma
wianym terenie zawiera poniższa tabela.
Kategorie zagrożenia Razem
zagrożonych
% zagrożenia
flory
Ex E V R I
bielskie • 0 10 7 99 12 128 ca 78
częstochowskie 0 7 10 12 17 46 78
katowickie 25 19 16 10 15 85 94
opolskie 4 6 15 6 38 69 76
Gómy Śląsk 3 IB 43 59 35 158 94
POLSKA* 0 26 5 14 5 50 20
* wg Szweykowskiego (1992)
Piśm iennictw o:
Grolle R. 1976. Verzeichnis der Leberm oose Europas und benachbarter Gebiete. Fedd. Rep. 87, 3-4:
171-279.
Grolle R. 1983. Nomina generica Hepaticorum; references, types andsynonim ies. A cta Bot. Ferm., 121:
1-62.
Jędrzejko K. 1985. Wątrobowce (H epaticopsida) G órnośląskiego Okręgu Przem ysłowego i Leśnego Pasa Ochronnego na Wyżynie Śląskiej wobec antropopresji. Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Katowice - Sosnowiec, ss. 174.
Jędrzejko K. 1986. The “R ed List " o fth e Bryophytes on Silesian Upland areci in Poland. W: V Meet- ing o f bryologistfrom socialist countries. 25th-29 August. Biol. G esellschaft der D DR - Sect. Geobot.
und Phytotaxonomie. Karl-M arx Univ., Leipzig, s. 3.
Jędrz.ejko K. 1997a. Zagrożenie i problem ochrony mszaków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. / . Ginące m szaki na Górnym Śląsku. Arch. Ochr. Środ. 23, 1-2: 193-200.
Jędrz.ejko K. 1997b. Zagrożenie i problem ochrony mszaków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. II. M szaki proponow ane do ochrony regionalnej. Arch. Ochr. Srod. 23, 1-2: 201-211.
Jędrzejko K. i in. 1996. W aloryzacja briologiczna środowiska przyrodniczego G órnego Śląska i jeg o obrzeży w obrębie M akroregionu Południowego Polski. W: Przestrzeń i Wartość. Studia i M ateriały Fundacji Przestrzeni Górnego Śląska w Katowicach (w druku).
Olaczek R. 1985. Kategorie zagrożenia gatunków roślin i zwierząt opracowane przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i je j Zasobów. Chrońmy przyr. ojcz. 41, 6: 5-21.
Parusel J.B., Wika S., Bula R. (red.) 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych G órnego Śląska.
W: Raporty Opinie, Centrum D ziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w Katowicach, 1: 8-42.
Szweykowski J. 1992. Czerwona lista wątrobowców zagrożonych w Polsce, s.: 75-78. W: Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red.) Lista roślin zagrożonych w Polsce. IB i IOP PA N w Krakowie, Kraków, wyd. 2, ss. 98.
Summary
The “Red list” of Upper Silesian liverworts comprises 154 species and 8 varieties amounting to ca 95% of the Upper Silesian flora. Of these, 3 species are considered to be extinct or probably extinct, 18 endangered, 43 vulnerable, 59 rare, and 35 indeterminate.
10
WYKAZ GATUNKÓW
Gatunek Status zagrożenia
B C K 0 G.Ś1. RP
A nastrepta orcadensis (Hook.) Schiffn. in Engler et Prantl R R
A nastrophyllum m ichauxii (F. W eb.) Buch R R
A neura pin gu is (L.) Dum. I I I nt 1
A n th elia juratzJcana (Limpr. in Cohn) Trev. R R
A nthoceros agrestis Paton E E E I E E
A nthoceros p u n cta tu s L. E E E E E E
A p o m etzg eria p u b escen s (Schrank.) Kuwah. V V V V
B arbilopliozia barbata (Schmid. ex Schreb.) Loeske nt V E I V
B arbilophozia flo e rk e i (Web. & M ohr) Loeske R R
B arbilophozia hatcheri (Evans) Loeske R E V
B arbilophozia lycopodioides (W allr.) Loeske R R
B azzania tricrenata (W ahlenb.) Lindb. in Broth. R R
B azzania trilobata (L.) S. Gray nt R E I V
B lasia p u silla L. I I I I l
B lepharostom a trichophyllum (L.) Dum. I I Ex V V
Calypogeia azurea Stotler et Crotz nt nt I nt nt
C alypogeia fis s a (L.) Raddi R R I R
C alypogeia integristipula Steph. nt R R nt R
C alypogeia m uelleriana (Schiffn.) K. Miill nt V nt V
Calypogeia neesiana (Mass. et Carest.) K. Miill in Loeske R R R I R Calypogeia sphagnicola (H. Arii. et J. Perss. in H. Arn.)
W arnst et Loeske
E V E
Calypogeia suecica (H. Arn. et J. Perss. in H. A m.) K. Miill R V V Cephalozia bicuspidata (L.) Dum. var. lam m ersiana (Hub.)
Hub. Carring in Lees
R R V I V
C ephalozia catenulata (Hub.) Lindb. R Ex Ex E
C ephalozia connivens (Dicks.) Lindb. V V R nt V
C ephalozia lacinulata Jack et Spruce R R R
C ephalozia leucantha Spruce R R
C ephalozia lunulifolia (Dum.) Dum. V R V V
C ephalozia m edia Lindb. I I
C ephaloziapleniceps (Aust.) Lindb. R R
Cephaloziella elachista (Jack ex Gott. et Rabenh.) Schiffn. R R R
Cephaloziella ham peana (Nees) Schiffn. R I I
Cephaloziella intergerrim a (Lindb.) Warnst. R R
Cephaloziella lim prichtii Wamst. R R
Cephaloziella rubella (Nees) Warnst. R R R I R
C ephaloziella stelulifera (Tayl. ex Spruce) Schiffn. R R
Chiloscyphus pallescens (Ehrh. ex Hoffm.) Dum. R R E nt I
Chiloscyphus polyanthos (L.) Corda nt I I I I
Chiloscyphus polyanthos var. rivularis (Schrad.) Gott. et al. nt V V
Cladopodiella flu itan s (Nees) Buch V E R V V
Cladopodiella fran ciscii (Hook.) Buch Ex Ex E
Cololejeunea rosettiana (Mass.) Schiffn. R R R
Conocephalum conicum (L.) Undrew. nt nt I nt nt
D iplophyllum albicans (L.) Dum. I I I
D iplophyllum obtusifolium (Hook.) Dum. R Ex I V
D iplophyllum taxifolium (Wahlenb.) Dum. nt V I
Fossom bronia foveolata Lindb. E E E E E
F ossom bronia wondraczekii (Corda) Lindb. I E E I E E
Frullania dilatata (L.) Dum. E I E I E
12
Frullania tam arisci (L.) Dum. V V E
Geocalyx graveolens (Schrad.) Nees V E V V
Gymnocolea inflata (Huds.) Dum. R E E I E
Gymnocolea inflata var. hercynica Hubner Ex Ex
Gymnomitrion coccinatum (Lightf.) Corda R R
Haplomitrium hookeri (Sm.) Nees R R R
Harpanthus flotovian u s (Nees) Nees R R
Harpantlius scutatus (Web. et Mohr) Spruce R R
Jam esoniella autum nalis (DC.) Steph. R Ex I V
Jungerm annia atrovirens Dum. R R
Jungerm annia caespiticia Lindenb. R Ex V V
Jungerm annia confertissim a Nees R R
Jungerm annia gracillim a Sm. I I I 1
Jungerm annia hyalina Lyell R Ex V V
Jungerm annia leiantha Grolle I R Ex I V
Jungerm annia obovata Nees R R
Jungerm annia pu m ila With. R Ex I
Jungerm annia sphaerocarpa Hook R R
Jungerm annia subelliptica (Lindb. et Kaal.) Levier R R
Kurzia pauciflora (Dicks.) Grolle R Ex I
Lejeunea cavifolia (Ehrh.) Lindb. emend. Buch nt V I
Lepidozia reptans (L.) Dum. I nt I nt I
Lophocolea bidentata (L.) Dum. nt nt I nt nt
L ophocolea cuspidata (Nees) Limpr. R R I nt R
Lophocolea m inor Nees R I V R V
Lophozia alpestris (Schleich) Evans R R
Lophozia ascendens (Warnst.) Schust. V V
Lophozia badensis (Gott. in Rabenh.) Joerg. R Ex V R
Lophozia bantriensis (Hook.) Steph. R R
Lophozia bicrenata (Schimd. ex Hoffm.) Dum. R Ex I V
Lophozia capitata (Hook.) Macoun R R V R E
Lophozia collaris (Nees in Mart.) Dum. R R V R
Lophozia excisa (Dicks.) Dum. R V E nt R
Lophozia guttulata (Lindb. et H. Am.) Evans R R
Lophozia heterocolpos (Thed. in Hartm.) Howe R R
Lophozia incisa (Schrad.) Dum. R E I 1
Lophozia longidens (Lindb.) Macoun R R
Lophozia obtusa (Lindb.) Evans R R
Lophozia sifoicola Buch R R
Lophozia sudetica (Nees in Hub.) Grolle R R
Lophozia ventricosa (Dicks.) Dum. nt V I V
Lophozia wenzelii (Nees) Steph. R R
M archanda aąuatica (Nees) Burgeff nt I I I I
M arsupella em arginata (Ehrh.) Dum. I I V
M arsupella fu n ck ii (Web. et Mohr) Dum. R Ex I
M arsupella sprucei (Limpr.) H. Bemet R R V
M etzgeria conjugata Lindb. I I
M etzgeria fu rca ta (L.) Dum. R E E I V
M etzgeria fu rcata var. ulvula Nees R R
M ylia anom ala (Hook.) S. Gray R V Ex I V
M ylia taylorii (Hook.) S. Gray nt Ex V
N ardia geoscyphus (De Not.) Lindb. nt I V I I
14
Nardia scalaris S. Gray nt V V V
Nowellia curvifolia (Dicks.) Mitt. in Godman R V I
Odontoschisma denudatum (Nees in Mart.) Dum. R Ex I V
Pallavicinia lyelli (Hook.) Carruth. R Ex V E E
Pedinophyllum interruptum (Nees) Kaal. R R
Pellia endiviifolia (Dicks.) Dum. nt I V I I
Pellia epiphylla (L.) Corda in Opiz nt nt 1 nt nt
Pellia neesiana (Gott.) Limpr. nt I Ex I
Phaeoceros carolinianus (Michx.) Prosk. E I E E
Phaeoceros laevis (L.) Prosk. E E Ex E
Plagiochila asplenioides (L. emend. Tayl.) Dum. nt nt I V 1
P lagiochilaporelloides (Torrey ex Nees) Lindenb. R nt E I V
Porella arboris-vitae (With.) Grolle R E Ex V
Porella baueri (Schiffn.) C. Jens. E R E E
Porella cordaeana (Hueb.) Moore E E
Porella platyphylla (L.) Pfeiff. E V E I E
Preissia ąuadrata (Scop.) Nees nt I I I
Ptilidium ciliare (L.) Hampe R I V nt V
Ptilidium pulcherrim um (G. Web.) Vainio nt nt I nt I
Radula com planata (L.) Dum. nt V E I V
Radula lindenbergiana Gott. ex C. Hartm. R Ex V
Riccardia cham aedryfolia (With.) Grolle R V V E E E
Riccardia incurvata Lindb. R V V
Riccardia latifrons (Lindb.) Lindb. R V nt V
Riccardia multifida (L.) S. Gray R E I E
Riccardia palm ata (Hedw.) Carruth R R Ex E
Riccia bifurca Hoffm. R R I I
Riccia canaliculata Hoffm. R R V V
Riccia cavernosa Hoffm. R R I I
Riccia ciliata Hoffm. R Ex I E E
Riccia crystallina L. emend. Raddi R Ex I
Riccia glauca L. R I V I I
Riccia huebeneriana Lindenb. R E V E
Riccia sorocarpa Bisch. nt nt I I I
Riccia warnstorfii Limpr. in Warnst. R R
Ricciocarpus natans (L.) Corda I V V V
Scapania aeąuiloba (Schwaegr.) Dum. R I I
Scapania aspera H. Bernet R R
Scapania carinthiaca Jack ex Lindb. R Ex V
Scapania curta (Mart.) Dum. nt I V I I
Scapania curta var. geniculata Mass. R R
Scapania curta var. rosacea Ex Ex
Scapania cuspidułigera (Nees) K. Muell. R R
Scapania h eh etica Gott. in Gott. et Rabenh. R R
Scapania irrigua (Nees) Nees in Gott. et al. nt V I I
Scapania m ucronata Buch R R
Scapania nem orea (L.) Grolle nt E R V
Scapania nem orea var. alata K. M. R R
Scapania paludosa (K. Muell.) K. Muell. R R
Scapania parvifolia Warnst. R R
Scapania scapanioides (Mass.) Grolle R R
Scapania subalpina (Nees in Lindenb.) Dum. R R
16
Scapania um brosa (Schrad.) Dum. R R
Scapania undulata (L.) Dum. nt I V R 1
Scapania undulata var. dentata nt I
Sphenolobus hellerianus (Nees in Lindenb.) Steph. R R
Sphenolobus m inutus (Schreb. in Cranz) Berggr. R R
Trichocolea tom etella (Ehrh.) Dum. nt E V
Tritomaria exsecta (Schmid. ex Schrad.) Schiffn. ex Loeske R Ex V
Tritomaria exsectiform is (Breidl.) Schiffn. ex Loeske R R
Tritomaria quinquedentata (Hudes.) Buch. R R
Objaśnienia: Ex - gatunki wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - gatunki wymierające, V - gatunki narażone, R - gatunki rzadkie, I - gatunki o nieokreślonym zagrożeniu, nt - gatunki niezagrożone, woje
wództwa: B - bielskie, C - częstochowskie, K - katowickie, O - opolskie, G.Sl. - G órny Śląsk, R P - Rzecz
pospolita Polska. Miejsca puste oznaczają brak informacji o występowaniu gatunku lub statusie zagrożenia.
CZERWONA LISTA MCHÓW GÓRNEGO ŚLĄSKA
RED LIST OF UPPER SILESIAN MOSSES
Krzysztof Jędrzejko
(Śląska Akademia Medyczna, Katowice-Sosnowiec)
1. Wstęp
Czerwona lista powstała z inicjatywy Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska w Katowicach. Celem listy jest określenie kategorii zagrożenia gatunków, będących składnikami muskoflory Górnego Śląska, jako podstawy budowania programu ich ochrony.
Prezentowana lista jest kolejną próbą analizy zagrożenia flory mchów Górnego Śląska w przyjętych granicach opracowania. Zestawiono ją w oparciu o wcześniejsze opracowania autora dotyczące Wyżyny Śląskiej (Jędrzejko 1986,1990) oraz Makroregionu Południowego Polski (Jędrzejko 1997a, b; Jędrzejko i in. 1996). Pierwszą czerwoną listę mchów, zawie
rającą 136 taksonów, sporządził autor dla Wyżyny Śląskiej (Jędrzejko 1986, 1990). Zapro
ponowano także (Jędrzejko 1997b) do ochrony lokalnej ponad 112 gatunków mchów.
2. Zasięg terytorialny
W niniejszym opracowaniu przyjęto granice Górnego Śląska, określone wcześniej przez autorów czerwonej listy roślin naczyniowych (Parusel, Wika, Buła 1996), które obej
mują województwa: bielskie, częstochowskie, katowickie i opolskie. W tym wydaniu czer
wona lista ogranicza się tylko do polskiej części Górnego Śląska. W następnym wydaniu wskazane byłoby, przy współpracy briologów czeskich, rozszerzenie opracowania o teren czeskiej części Górnego Śląska. Wówczas uzyskalibyśmy obraz zagrożenia mchów wys
tępujących w bezpośrednim sąsiedztwie województw: bielskiego, katowickiego i opol
skiego.
3. Dobór gatunków
Analizie poddano całą poznana dotychczas florę mchów Górnego Śląska. O doborze gatunków do czerwonej listy zadecydowały: liczba znanych stanowisk, wielkość i tempo zanikania populacji, tempo zanikania siedlisk, ogólna wielkość i tempo kurczenia się areału występowania oraz stopień zagrożenia w skali globalnej, stopień osłabienia i narażenia pop
ulacji granicznie lub wyspowo położonych, właściwości biologiczne i ekologiczne (w tym wrażliwość i odporność na antropopresję), a także uwzględnienie gatunku w czerwonych lis
tach krajowych i zagranicznych.
Lista obejmuje gatunki rodzime, rosnące w XIX i XX wieku w obecnych granicach czterech województw.
4. Układ i nazewnictwo
W liście gatunki i niższe jednostki taksonomiczne (odmiany) uszeregowano
w porządku alfabetycznym. Nazewnictwo łacińskie przyjęto za Ochyrą, Szmajdą i Bednarek -Ochyrą (1992). Nie zamieszczono nazewnictwa polskiego, gdyż brak naukowych nazw pol
skich dla całej flory mchów.
5. Kategorie zagrożenia
Stopień zagrożenia gatunków podano w formie symboli literowych, wprowa
dzonych przez M iędzynarodową Unię Ochrony Przyrody - IUCN (Olaczek 1985):
E x- wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - wymierające, V - narażone, R - rzadkie, I - o nieokreślonym zagrożeniu. Gatunki nie zagrożone oznaczono skrótem “nt”. Statusy zagrożenia gatunków w Polsce przyjęto za Ochyrą (1992). Miejsca puste w liście oznaczają brak informacji o występowaniu gatunku lub statusie jego zagrożenia.
6. Źródła informacji
Do sporządzenia listy gatunków wykorzystano informacje zawarte w piśmien
nictwie briologicznym, dane niepublikowane i zielnikowe oraz wyniki bieżących badań terenowych autora i współpracowników (H. Klama, A. Stebel, J. Żarnowiec). Informacje te były również przydatne przy określaniu kategorii zagrożenia gatunków oraz stwierdzaniu fak
tów ich wymarcia całkowitego lub prawdopodobnego. Wykorzystane piśmiennictwo zostanie zamieszczone w planowanej do opracowania czerwonej księdze mszaków.
Gromadzenie materiałów do listy zakończono w kwietniu 1997 roku.
7. Zagrożenie flory mchów Górnego Śląska
Prezentowana lista zawiera 398 gatunków i 12 odmian mchów Górnego Śląska, dla których określono kategorie zagrożenia. Ogółem przeanalizowano około 540 gatunków i odmi
an. Zestawienie wyników analizy statusu zagrożenia poszczególnych gatunków na oma
wianym terenie zawiera poniższa tabela.
Kategorie zagrożenia Razem
zagrożonych
% zagrożenia
flory
Ex E V R I
bielskie 1 6 8 170 52 237 ca 70
częstochowskie 11 38 16 133 39 23 78
katowickie 84 48 45 96 21 294 82
opolskie 33 43 10 144 27 257 77
Górny Śląsk 27 66 97 157 52 399 74
POLSKA* 4 17 45 29 42 137 20
* wg Ochyry (1992)
20
Piśm iennictw o:
Jędrzejko K. 1986. The “R ed List " o fth e Biyophytes on Silesian Upland area in Poland. W: V Meet- ing o f bryologist fro m socialist countries. 25th-29 August. Biol. G esellschaft der DDR-Sect. Geobot.
und Phytotaxonomie, K arl-M arx Univ., Leipzig, s. 3.
Jędrzejko K. 1990. M chy (Bryopsida) Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i Leśnego Pasa O chron
nego wobec antropopresji. Prace i Studia IPIŚ P AN w Zabrzu, 39. Zakład N arodow y im. O ssolińs
kich, Wrocław, Warszawa, Kraków, ss. 264.
Jędrzejko K. 1997a. Zagrożenie i problem ochrony m szaków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. I. Ginące m szaki na Górnym Śląsku. Arch. Ochr. Środ. 23, 1-2: 193-200.
Jędrzejko K. 1997b. Zagrożenie i problem ochrony m szaków w M akroregionie Południowym Polski.
Cz. 11. M szaki proponow ane do ochrony regionalnej. Arch. Ochr. Środ. 23, 1-2: 201-211.
Jędrzejko K. i in. 1996. Waloryzacja briologiczna środowiska przyrodniczego G órnego Śląska i je g o obrzeży w obrębie M akroregionu Południowego Polski. W: Przestrzeń i Wartość. Studia i M ateriały Fundacji Przestrzeni Górnego Śląska w Katowicach (w druku).
O chyra R. 1992. Czerwona lista m chów zagrożonych w Polsce, s.: 79-85. W: Zarzycki K., Wojewoda W., H einrich Z. (red.) Lista roślin zagrożonych w Polsce. IB i IO P P A N w Krakowie, Kraków, wyd.
2, ss. 98.
Ochyra R., Szmajda P., Bednarek-O chyra H. 1992. List o fm o sses to b ep u b lish ed inA TM O S. A tlas o f geographical distribution o fm o sses in Poland, 8: 9-14.
Olaczek R. 1985. Kategorie zagrożenia gatunków roślin i zwierząt opracowane przez M iędzynarodową Unię Ochrony Przyrody i je j Zasobów. C hrońm y przyr. ojcz. 41, 6: 5-21.
Parusel J.B., Wika S., Bula R. (red.) 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych Górnego Śląska.
W: Raporty Opinie, Centrum D ziedzictwa Przyrody G órnego Śląska w Katowicach, 1: 8-42.
Summary
The “Red list” of Upper Silesian mosses comprises 398 species and 12 varieties
amounting to ca 86% of the Upper Silesian flora. Of these, 27 species are considered to be
extinct or probably extinct, 66 endangered, 297 vulnerable, 157 rare, and 52 indeterminate.
WYKAZ GATUNKÓW
Gatunek Status zagrożenia
B C K O G.S1. R P
A caulon m uticum (Hedw.) C. Muell. R Ex Ex E I
A loin a aloides (K. F. Schultz) Kindb. E R I I
A loin a am bigua (B., S. & G.) Limpr. R Ex E
A loin a rigida (Hedw.) Limpr. R R R R
A m blystegium ju ra tzk a n u m Schimp. R nt R nt R
A m blystegium saxatile Schimp. R R R
A m blystegium rarium (Hedw.) Moenk. R R R R R
A m phidium m ougeottii (B., S. & G.) Schimp. I. R R
A n acam ptodon splachnoides (Brid.) Brid. R R V E
A n dreaea rupestris Hedw. I E I
A nom odon attenuatus (Hedw.) Hueb. I E E R E
A nom odon longifolius (Brid.) Hartm. I E Ex Ex E
A nom odon rugelii (C. M uell.) Keissl. R E Ex E E
A nom odon viticulosus (Hedw.) Hook. & Tayl. R E Ex E E
A ntitrichia curtipendula (Hedw.) Brid. V V E
A rchidium alternifolium (Hedw.) Schimp. R I I
A stom um crispum (Hedw.) Hampe R Ex R V
A trich u m angustatum (Brid.) B., S. & G. R R V R R
A trichum fla visetu m Mitt. R R
A trichum tenellum (Roehl.) B., S. & G. R R R Ex R
A ulacom nium androgynum (Hedw.) Schwaegr. R R V R R
A ulacom nium p a lu stre (Hedw.) Schwaegr. I V E I V
B artram ia h alleriana Hedw. VIII I E V
B artram ia ithyphylla Brid. VIII I R Ex E V
22
B artram ia pom iform is Hedw. VIII R V R V
B lindia acuta (Hedw.) B., S. & G. R R
B rachythecium cam pestre (C. M uell.) B., S. & G. R R R R
B rachythecium geh eebii M ilde.I R R R
B rachythecium glareosum (Spruce) B., S. & G. nt nt I I I
B rachythecium m ildeanum (Schim p.) Schimp. R V E R V
B rachythecium plu m osu m (Hedw.) B., S. & G. R E Ex E E B rach yth eciu m popu leu m (Hedw.) B., S. & G. nt V V V V B rachythecium reflexum (Starkę) B., S. & G. I R E Ex V
B rachythecium rivulare B., S. & G. nt V V V V
B rachythecium starkei (Brid.) B., S. & G. R R R R R
B ryoerythrophyllum ferru gin ascen s (Stirt.) Giac. R R I I
B ryoerythrophyllum recuryirostre (Hedw.) Chen nt nt nt R nt
Bryum algovicum C. Muell. R Ex Ex E
Bryum alpinum With. R R Ex V
Bryum argenteum Hedw. var. lanatum (P. Beauv.) B., S. & G. nt R R R
Bryum badium (Brid.) Schimp. Ex E E
Bryum bicolor Dicks. R Ex R V
B ryum calophyllum R. Brown E E V
B ryum creberrim um Tayl. R E R V
B ryum elegans Nees R R R R R
B ryum fla ccid u m Brid. nt nt R nt nt
B ryum fu n c k ii Schw aegr. R R R R
B ryum im bricatum (Schwaegr.) B., S. & G. R R R
B ryum interm edium (Brid.) Bland. R R R
Bryum klin ggraeffii Schimp. R R R
Bryum neodam ense Itzig. Ex Ex V
Bryum neodam ense var. ovatum Lindb. et Am. E E
Bryum pallen s Sw. R R R R R
Bryum pallescen s Schwaegr. nt V R R
Bryum pseudotriąuetrum (Hedw.) Gaertn., M eyer & Scherb. nt I I I I Bryum pseudotriąuetrum subsp. bim um (Brid.) Hartm. R E R E
Bryum rubens Mitt. R R R R
Bryum ruderale Crundw. et Nuh. R R R
B ryum schleicheri Lam. & DC R R R
Bryum subapiculatum Hampe R R R R R
Bryum subneodam ense Kindb. V V V
Bryum turbinatum (Brid.) Tum. R Ex R V
Bryum uliginosum (Brid.) B., S. & G. Ex Ex
B ryum warneum (Roehl.) Brid. Ex Ex
Bryum w eigelii Spreng. R R R R
B ryum riolaceum Crundw. & Nyh. R R R
B uxbaum ia aphylla Hedw. Ex E V
B uxbaum ia viridis (DC.) Moug. & Nestl. VII E E Ex E E V
Callicladium haldanianum (Grev.) Crum nt I I I I
Calliergon cordifolium (Hedw.) Kindb. nt I V I I
Calliergon giganteum (Schimp.) Kindb. R V V V V
Calliergon stram ineum (Brid.) Kindb. V E R V
Calliergon trifarium (Web. & M ohr) Kindb. E E E E
Cam pyliadelphus chrysophyllus (Brid.) Kanda R I nt nt R
Cam pyliadelphus elodes (Lindb.) Kanda Ex Ex I
C am pyliadelphuspolygam us (B., S. & G.) Kanda R R R R
24
C am pyliadelphus stellatus (Hedw.) Kanda nt I I nt I C am pyliadelphus stellatus var. proten su m (Brid.) Bryhn R I R I C am pyliośtelium saxicola (Web. & M ohr) B., S. & G. R R
C am pylium calcareum Crundw. & Nyh. I R R I
C am pylium som m erfeltii (Myr.) J. Lange R R R R
Cam pylopus flex u o su s (Hedw.) Brid. V V V
C am pylopus fra g ilis (Brid.) B., S. & G. V R V
C am pylopus p yriform is (K. F. Schultz) Brid. Ex Ex R E E
C am pylopus subulatus Schimp. R R
Cinclidium stygium SW. E E V
C inclidotus fo n tin a lo id es (Hedw.) P. Beauv. Ex Ex V
Cirriphyllum crassinervium (Tayl.) Loeske & Fleisch. IV R R
Cirriphyllum flo to via n u m (Sendtn.) Ochyra R R
Cirriphyllum piliferu m (Hedw.) G rout I I I I I
Cirriphyllum tom m asin ii (Sendtn. ex Boul.) G rout IV R R Ex E V
C ratoneuron filicin u m (Hedw.) Spruce I I V I I
Ctenidium m olluscum (Hedw.) Mitt. II I R Ex E E
Cynodontium polycarpón (Hedw.) Schimp. R R Ex V
Cynodontium strum iferum (Hedw.) Lindb. R Ex E E
Cynodontium tenellum (B., S. & G.) Limpr. R I I
D ichodontium pellu cidu m (Hedw.) Schimp. nt E R R R
D icranella cerviculata (Hedw.) Schimp. nt R R R R
D icranella crispa (Hedw.) Schimp. R R R R R
D icra n ella p a lu stris (Dicks.) Crundw. R R
D icranella rufescens (W ith.) Schimp. R R R
D icranella schreberiana (Hedw.) Dix. R R R R
D icranella staphylina W hitehouse R nt R
D icranella subulata (Hedw.) Schimp. R R Ex V
D icranella varia (Hedw.) Schimp. nt R R R R
D icranodontium denudatum (Brid.) Britt. nt Ex V
D icranow eisia cirrata (Hedw.) M ilde nt R R
D icranow eisia crispula (Hedw.) Milde R Ex V
D icranum bon jean i De Not. E Ex Ex E
D icranum elongatum Schwaegr. R R
D icranum fu scescen s Sm. R R
D icranum polysetu m Sm. I I V I I
D icranum spurium Hedw. R Ex R V
D icranum undulatum Brid. Ex Ex Ex V
D icranum viride (Sull. et Lasq.) Lindb. R E Ex E E
D idym odon acutus (Brid.) Saito Ex Ex
D idym odon fa lla x (Hedw.) Zand. nt nt R R R
D idym odon ferru gin eu s (Besch.) M. Hill. Ex Ex
D idym odon rigidulus Hedw. nt nt I R I
D idym odon spadiceus (M itt.) Limpr. R R R
D idym odon tophaceus (Brid.) Lisa R Ex V
D idym odon rinealis (Brid.) Zand. R Ex V
D iphyscium fo lio su m (Hedw.) M ohr V R Ex E E
D iscelium nudum (Dicks.) Brid. E Ex E E
D istichium capillaceum (Hedw.) B., S. & G. IV R E V
D itrichum flex ica u le (Schwaegr.) Hampe R R V R R
D itrichum heterom allum (Hedw.) Britt. R R Ex E E
D itrichum pallidu m (Hedw.) Hampe R R
26
D itrichum pu sillu m (Hedw.) Ham pe R Ex R V
D itrichum zonatum (Brid.) Braithw. R R
D repanocladus lycopodioides (Brid.) W arnst. E E E V
D repanocladus polycarpos (Voit) Warnst. R R R R R
D repanocladus sen dtn eri (Schimp.) Warnst. V R V
E ncalypta ciliata Hedw. Ex R V
E ncalypta rhabdocarpa Schwaegr. Ex Ex
E ncalypta streptocarpa Hedw. R nt I I I
E ncalypta vulgaris Hedw. R R R R R
E ntosthodon fa scicu la ris (Hedw.) C. Muell. R Ex R V R
E phem erum serratum (Hedw.) Hampe Ex R I I
E urhynchium angustirete (Broth.) T. Kop. nt I I I I
E urhynchium pu lch ellu m (Hedw.) Jenn. R R R R R
E urhynchium schleicherii (Hedw. f.) M ilde R R R R R
E urhynchium speciosum (Britt.) Jur. R R R Ex R
E urhynchium striatum (Hedw.) Schimp. R R R R
F issidens adianthoides Hedw. R I E R V
F issidens bryoides Hedw. nt R R nt R
F issidens crassipes Wils. R R R
F issidens dubius P. Beauv. R R R R R
F issidens exilis Hedw. R R R
F issidens gracillifolius Brugg., Nan. et Nyh. R R
F issidens gym nandrus (Buse) R uthe . R R R
F issidens incurvus Starkę ex Roehl. Ex E E
F issidens osm undoides Hedw. E E Ex E
F issid en sp u sillu s (W ils.) Milde R R R R R
F issidens viridulus (SW.) Wahlenb. R R R R
Fontinalis antipyretica Hedw. I E V I V
Fontinalis hypnoides Hartm. E E V
F unaria m icrostom a Schimp. R R
F unaria m uhlenbergii Turn. R R R
G rim m ia donniana Sm. R R R
G rim m ia h artm anii Schimp. R R I
G rim m ia incurva Schwaegr. R R
G rim m ia m ontana B., S. & G. R R
G rim m ia ovalis (Hedw.) Lindb. R R R
Grim m ia p u lvin a ta (Hedw.) Sm. nt I V R V
G rim m ia tergestina B., S. & G. Ex Ex Ex
G rim m ia trichophylla Grev. R R
G ym nostom um aeruginosum Sm. R R R
G ym nostom um calcareum Nees et Hornsh. Ex Ex Ex
G yrow eisia tenuis (Hedw.) Schimp. Ex Ex
H am atocaulis vernicosus (Lindb.) Heden. R E E E E
H edw igia ciliata (Hedw.) P. Beauv. IV R R Ex R V
H elodium blattdow ii (Web. & M ohr) Warnst. R E E E V
H eterocladium dim orphum (Brid.) B., S. & G. VI R Ex Ex E H eterocladium heteropterum (Brid.) B., S. & G. VI R R H om alia trichom anoides (Hedw.) B., S. & G. nt E E I E H om aloth eciu m ph ilippean u m (Spruce) B., S. & G. II R V E E V
H om om alium incurvatum (Britt.) Loeske R R Ex E E
H ookeria lucens (Hedw.) Sm. II Ex Ex
-
H ygroam blystegium flu ria tile (Hedw.) Loeske R E E V R
H ygroam blystegium tenax (Hedw.) Jenn. R E V R
H ygroam blystegium varium (Hedw.) Moenk. R R E V
H ygrohypnum dilatatum Loeske R R
H ygrohypnum luridum (Hedw.) Jenn. I R E R V
H ygrohypnum m olle (Hedw.) Loeske I I
H ygrohypnum ochraceum (W ils.) Loeske I R I
H ylocam iastrum um bratum (Hedw.) Fleisch VIII R R
H ym enostylium recurvirostre (Hedw.) Dix R R
H ypnum cupressiform e Hedw.var. mam illatum (Brid.) Nyl. et Sael. R R
H ypnum cupressiform e var. subjulaceum Mol. nt Ex V
H ypnum fe r tile Sendtn. R R
H ypnum ham ulosum B., S. & G. R R
H ypnum im ponens Hedw. R R
H ypnum ju tla n d icu m Holmen & W arncke I Ex R V
H ypnum lacunosum (Britt.) Britt. R R R R
H ypnum lindbergii Mitt. nt I R V I
H ypnum pallescen s (Hedw.) P. Beauv. I R R R R
H ypnum p ra ten se (Rabenh.) W. Koch. ex Hartm. R R V
Isopterygiopsis pu lch ella (Hedw.) Iwats. R R I
Isothecium alopecurioides (Dub.) Isov. I E V V V
Isothecium m yosuroides Britt. R I V R V
K in d b erg ia p ra elo n g a (Hedw.) Ochyra R E nt E V
Leptobryum p yriform e (Hedw.) Wils. nt R nt nt nt
Leptodictyum hum ile (P. Beauv.) Ochyra I R I R I I
L eptodictyum riparium (Hedw.) Warnst. nt I nt nt nt
L escurea m utabilis (Britt.) I. Hag. R R
L eskea p olycarpa (Hedw.) I I E R E
L eskella nervosa (Britt.) Loeske nt nt nt I nt
L eucodon sciuroides (Hedw.) Schwaegr. R E E E E
L im prichtia revolvens (Sw.) Loeske V V V
M essia longiseta Hedw. III Ex Ex V V
M essia triąuetra (Jolyc.) Angstr. III Ex Ex V
M essia uliginosa Hedw. III Ex Ex E
M nium m arginatum (W ith.) P. Beauv. I R R R R
M nium spinosum (Voit) Schwaegr. R R R
M nium spinulosum B., S. & G. R R R R
M nium stellare Hedw. R I R R R
M nium thom sonii Schimp. I I
N eckera com planata (Hedw.) Hueb. IV V E E R V
N eckera crispa Hedw. IV R E E R E
N eck era p en n a ta Hedw. R E Ex E
N eck era p u m ila Hedw. R E Ex E I
N eckera webbiana (Mont.) Duell IV E E
Octodiceras fon tan u m (B. Pyl.) Lindb. Ex E E
Oligotrichum hercynicum (Hedw.) Lam. & DC R R R R
Oncophorum virens (Hedw.) Brid. R R
O rthodicranum fla g ella re (Hedw.) Loeske R E E E E
O rthodicranum m ontanum (Hedw.) Loeske nt I I I I
Orthodicranum tauricum (Sapeg.) Z. Smirn. R R R R R
O rthothecium intricatum (Hartm.) B., S. & G. II R R Ex R
O rthotrichum affine Brid. I R Ex R V
O rthotrichum cupulatum Brid. I Ex R V
30
O rthotrichum diaphanum Brid. R I E I V
O rthotrichum fastigiatu m Brid. R Ex R V
O rthotrichum gym nostom um Brid. Ex Ex
O rthotrichum lyellii Hook & Tayl. R R Ex R V I
O rthotrichum obtusifolium Brid. R E E E E
O rthotrichum p a llen s Brid. R Ex V
O rthotrichum pu m ilu m Sw. R E E E E
O rthotrichum rupestre Schwaegr. R R I
O rthotrichum speciosum Nees I E E E E
O rthotrichum stram ineum Brid. I E Ex E
O rthotrichum striatum Hedw. R R Ex Ex V
O xystegus tenuirostris (Hook. et Tayl.) A. J. E. Smith R R Ex V
P aludella sguarossa (Hedw.) Brid. III E E E V
P alustriella com m utata (Hedw.) Ochyra nt V R V
P alustriella com m utata var. fa lca tu m (Brid.) Moenk. R R R P alustriella com m utata var. flu ctu a n s (B., S. & G.) Wijk R R R
P alustriella com m utata var. irrigatum Mnkm. R R
P alustriella decipiens (De Not.) Ochyra I I I
P araleucobryum longifolium (Hedw.) Loeske nt V I
P hascum cuspidatum (Hedw.) nt I I I I
Phascum cuvicolle Hedw. I Ex I I
Philonotis arn ellii Husn. R R V
P hilonotis caespitosa Jur. I Ex Ex E E V
P hilonotis calcarea (B., S. & G.) Schimp. I I Ex R V
P hilonotis fo n ta n a (Hedw.) Brid. nt I V I I
P hilonotis m archica (Hedw.) Brid. R Ex Ex E E V
P hilonotis seriata Mitt. R R
P h yscom itrellapaten s (Hedw.) B., S. & G. R Ex E E
Physcom itrium eurystom um Sendtn. R R R R
P h yscom itriu m pyriform e (Hedw.) B., S. & G. I R R R V
P hyscom itrium sphaericum (Hedw.) Brid. R Ex R E
Płagiom nium drum ondii (Buch et Schimp.) T. Kop. R R E V I
Plagiom nium elatum (B., S. & G.) T. Kop. nt 1 I I I
Płagiom nium ellipticum (Brid.) T. Kop. R R R R
Plagiom nium m edium (B., S. & G.) T. Kop. nt R R
Plagiom nium rostratum (Schrad.) T. Kop. nt nt I nt nt
Plagiopus oederiana (Sw.) Crum et Anderson I R Ex V
Plagiothecium cavifolium (Brid.) Iwats. I I R R I
Plagiothecium latebricola (Wils.) B., S. & G. R R R R
Plagiothecium nem orale (Mitt.) Jaeg. I I R I
Plagiothecium platyph yllu m Moenk. R R
Plagiothecium ru th ei Limpr. R R V E V
Plagiothecium succulentum (Wils.) Lindb. I R nt nt nt
Plagiothecium undulatum (Hedw.) B., S. & G. V nt Ex E V
Plasteurhynchium striatulum (Spruce) Kindb. R E Ex Ex E
Platydictya confervoides (Brid.) Crum R R Ex Ex V
Platydictya ju n germ an n ioides (Brid.) Crum R E E
Platydictya subtile (Hedw.) Crum I V I I
Platygyrium repens (Brid.) B., S. & G. nt V V I V
Platyhypnidium riparioides (Hedw.) Fleisch. nt V E R V
P leuridium acum inatum Lindb. R R
Pleuridium subulatum (Hedw.) Rabenh. R V R I V
32
P ogonatum aloides (Hedw.) P. Beauv. R R R R R
P ogonatum nanum (Hedw.) P. Beauv. R R R R R
P ogonatum urnigerum (Hedw.) P. Beauv. nt R R R R
P ohlia andalusica (Hoehnel) Broth. R R R R
Pohlia bulbifera (W arnst.) W arnst. R R R R
Pohlia cam ptotrachela (Ren. & Card.) Broth. R R R R R
Pohlia cruda (Hedw.) Lindb. R R R R R
Pohlia elongata Hedw. R R Ex R R
Pohlia filu m (Schim p.) Mart. R R R
Pohlia m elanodon (Brid.) J. Shaw. R R R R R
P o h lia p ro lig era (Kindb.) Lindb. R R R R
Pohlia sphagnicola (B., S. & G.) Lindb. & H. Am. E V E E
Pohlia w ahlenbergii (Web. & M ohr) Andrews I R V I I
Polytrichastrum longisetum (Brid.) G. L. Smith nt R R R R
Polytrichastrum pallidisetu m (Funck) G. L. Smith R R
P olytrichum strictum Brid. I E E R E
P olytrichum strictum var. alpestre (Hoppe) Rabenh. R R
P ottia bryoides (Dicks.) Mitt. R Ex R V
P ottia davalliana (Sm.) C. Jens. Ex Ex
P ottia interm edia (Turn.)Fuenr. R R V I V
P ottia lanceolata (Hedw.) C. Muell. R R V V V
P seudephem erum nitidum (Hedw.) Reim. R R R R
P seudobryum cinclidioides (Hueb.) T. Kop. E Ex V V
Pseudocalliergon turgescens (Th. Jens.) Loeske III Ex Ex Ex
P seudocrossidum hornschuchianum (K. F. Schultz) Zand. R R R R R
P seudocrossidum revolutum (Brid.) Zand. R R
P seudoleskella catenulata (Brid.) Kindb. R R R R
P seudolesella incurrata (Hedw.) Loeske R R
Pseudotaxiphyllum elegans (Brid.) Iwats. I R R R R
P terigynandrum filifo rm e Hedw. I E E E E
P terygoneurum ovatum (Hedw.) Dix R R R R
P tilium crista-castrensis (Hedw.) D e Not. I V E E E
P tychodium plicatu m (Web. & M ohr) Schimp. R R
P ylaisiella polyan th a (Hedw.) Grout nt I V I I
R acom itrium aciculare (Hedw.) Brid. V R R
R acom itrium aquaticum (Schrad.) Brid. V R R R
R acom itrium heterostichum (Hedw.) Brid. VI R R R R
R acom itrium lanuginosum (Hedw.) Brid.V R R R
R acom itrium m icrocarpon (Hedw.) Brid. VI R R R
R acom itrium sudeticum (Funck.) B., S. & G. I I
R habdow eisia crispata (With.) Lindb. R R I
R habdow eisia fu g a x (Hedw.) B., S. & G R Ex V I
R hizom nium m agnifolium (Horik.) T. Kop. nt V I
R hodobryum roseum (Hedw.) Limpr. II I V E E E
R hodobryum ontariense (Kindb.) Kindb. II R R
R hynchostegiella tenella (Dicks.) Limpr. Ex Ex
R hynchostegium m egapolitanum (Web. & Mohr) B., S. & G. R R R
R hynchostegium m urale (Hedw.) B., S. & G. R I V R I
R hytidiadelphus loreus (Hedw.) Warnst. nt R I
R hytidiadelphus sąuarrosus (Hedw.) Warnst. nt nt I nt nt
R hytidiadelphus subpinnatus (Lindb.) T. Kop. nt R
R hytidiadelphus triąuetrus (Hedw.) Warnst. nt I V V V
34
Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb. I R R E x V
Sanionia uncinata (Hedw.) Loeske nt I I nt I
Schistidium strictum (Turn.) Loeske ex Mart. nt R R R R
Schistostega p en n ata (Hedw.) Web. & M ohr IV R R
Scorpidium scorpioides (Hedw.) Limpr. III E E Ex E V
Seligeria calcarea (Hedw.) B., S. & G. II R R
Seligeria cam pylopoda Kindb. II Ex Ex
S elig eria p u silla (Hedw.) B., S. & G. R R Ex R I
Seligeria recu rvata (Hedw.) B., S. & G. R R R R
Sphagnum balticum (Russ.) C. Jens. Ex Ex
Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw. I R V R V
Sphagnum centrale C. Jens R R
Sphagnum com pactum Lam & DC V E V R V
Sphagnum contortum K. F. Schultz I E E E
Sphagnum cuspidatum Hoffm. I V R V
Sphagnum denticulatum Brid. E Ex E
Sphagnum fim b ra tu m Wils. in H ook f. I E V R V
Sphagnum flex u o su m Dozy et Molk. I I R I
Sphagnum flex u o su m var. tenue (Klinggr.) M. 0 . Hill R R R R
Sphagnum girgensohnii Russ. nt R V R R
Sphagnum im bricatum Russ. R R R V
Sphagnum m agellanicum Brid. I E V R V
Sphagnum m ajus (Russ.) C. Jens. R R
Sphagnum m olle Sull. V V V
Sphagnum obtusum Warnst. R R R
Sphagnum p alu stre L. nt I nt nt nt
Sphagnum papillosu m Lindb. R R Ex R V V
Sphagnum quinquefarium (Braithw.) W arnst. R V V
Sphagnum riparium Angstr. I V V
Sphagnum rubellum Wils. R R
Sphagnum russow ii Warnst. I R V V
Sphagnum squarrosum Crom nt I I » nt I
Sphagnum subnitens Russ. & Warnst. R R R
Sphagnum subsecundum Nees nt I I I I
Sphagnum tenellum (Brid.) Bory R V V V
Sphagnum teres (Schimp.) Angstr. R E V R V
Sphagnum w arnstorfii Russ. I V R V
Splachnum am pullaceum Hedw. Ex Ex V
Splachnum sphaericum Hedw. Ex Ex V
Sporledera p a lu stris (Bruch & Schimp.) Hampe R R R
Streblotrichum convolutum (Hedw.) P. Beauv. R nt nt nt nt
Syntrichia calcicolens (Kramer) Ochyra R V R R R
Syntrichia laevipila (Brid.) Schwaegr. I E I I
Syntrichia latifolia (Bruch ex Hartm .) Hueb. I R R I I
Syntrichia interm edia Brid. R R ,Ex R V
Syntrichia papillosa (W ils.) Jur. R R Ex R V I
Syntrichia virescens (De Not.) Ochyra R R E R V I
Taxiphyllum w issgrillii (Garov.) W ijk & Marg. R R R R
Tayloria serrata (Hedw.) B., S. & G. VII R R R
Tetradontium repandum (Funck) Schwaegr. Ex Ex
Tham nobryum alopecurum (Hedw.) Gang. V V E V
Thuidium erectum Dub. R I R R R
36
Thuidium p h ilib ertii Limpr. I I R R I
Thuidium recognitum (Hedw.) Lindb. R I R I I
Thuidium tam ariscinum (Hedw.) B., S. & G. nt I I nt I
Tim mia bararica Hessl. E E
Tom enthypnum nitens (Hedw.) Loeske III V E E E V
Tortella inclinata (Hedw. f.) Limpr. R E R R V
Tortula m ucronifolia Schwaegr. R R R
Tortula m uralis Hedw. var. aestiva Hedw. R R R R
Tortula subulata Hedw. I R Ex R V
Trem atodon am biguus (Hedw.) Hornsch. Ex Ex R
Trichodon cylindricus (Hedw.) Schimp. R R
Trichostom um crispulum Bruch Ex Ex
U lot a bruchii Brid. V Ex Ex E V
Ulota coarctata (P. Beauv.) Hamm. V Ex Ex E V
Ulota crispa (Hedw.) Brid. V Ex Ex E E V
W arnstorfia flu ita n s (Hedw.) Loeske R E V V V
W arnstorfia exannulata (B., S. & G.) Loeske I E R E
Weisia brachycarpa (Nees et Hornsch.) Jur. R R R R
W eisia controversa Hedw. R R R R R
W eisia rostellata (Brid.) Lindb. Ex Ex R
Zygodon viridissim us (Breidl. ex Jur.) Limpr. E Ex E R
O bjaśnienia: Ex - gatunki wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - gatunki wymierające, V - gatun
ki narażone, R - gatunki rzadkie, I - gatunki o nieokreślonym zagrożeniu, nt - gatunki niezagrożone, województwa: B - bielskie, C - częstochowskie, K - katowickie, O - opolskie, G.Śl. - G órny Śląsk, RP - Rzeczpospolita Polska. Miejsca puste oznaczają brak inform acji o występowaniu gatunku lub sta
tusie zagrożenia.
CZERWONA LISTA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH GÓRNEGO ŚLĄSKA
RED LIST OF UPPER SILESIAN PLANT COMMUNITIES
R e d a k to r z y (E d ito r s ) :
F lo ria n C e liń s k i, S ta n isła w W ik a , Je rz y B. P a ru s e l
R e d a k to r te c h n ic z n y ( T e c h n ic a l E d ito r ):
R e n a ta B u la
A u to r z y (A u to r s ):
B e a ta B a b c z y ń s k a -S e n d e k (U n iw e r s y te t Śląski, K a to w ic e )
R e n a ta B u la ( C en tru m D z ie d z ic tw a P r z y r o d y G ó rn e g o Śląska, K a to w ic e ) S ta n isła w C a b a ła (U n iw e r s y te t Śląski, K a to w ic e )
F lo ria n C e liń s k i ( W a r sza w a )
Ja n u s z H e re ź n ia k (U n iw e r s y te t Ł ódzki, Ł ó d ź)
E u g e n iu s z K u ź n ie w s k i (A k a d em ia M ed yczn a , W ro cła w )
Je rz y B. P a ru se l (C en tru m D zie d z ic tw a P r z y r o d y G ó rn e g o Śląska, K a to w ic e ) K rz y s z to f S p a łe k (U n iw e r s y te t O polski, O p o le )
S ta n isła w W ik a (U n iw e r s y te t Śląski, K a to w ic e ) Z b ig n ie w W ilc z e k (U n iw e r s y te t Śląski, K a to w ic e ) Z y g m u n t W n u k (W y ższa S zk o ła P e d a g o g ic zn a , R ze sz ó w )
1. Wstęp
C z e r w o n a lis ta p o w s ta ła w C e n tr u m D z ie d z i c tw a P r z y r o d y G ó r n e g o Ś lą s k a w K a to w ic a c h . O p ra c o w a ło j ą 11 g e o b o ta n ik ó w . C e le m lis ty j e s t o k r e ś le n ie k a te g o r ii z a g ro ż e n ia z b io ro w is k ro ś lin n y c h , b ę d ą c y c h s k ła d n ik a m i ro ś lin n o ś c i G ó rn e g o Ś lą s k a , ja k o p o d sta w y b u d o w a n ia p ro g ra m u ic h o c h ro n y . P re z e n to w a n a lis ta j e s t p ie r w s z ą p ró b ą a n a liz y z a g ro ż e n ia ro ś lin n o ś c i G ó rn e g o Ś lą s k a w p rz y ję ty c h g ra n ic a c h o p ra c o w a n ia .
P ro b le m z a g ro ż e n ia i o c h ro n y z b io ro w is k ro ś lin n y c h z o s ta ł d o s trz e ż o n y d o p ie ro n ie d a w n o . N a k o n ie c z n o ś ć o c h ro n y c a ły c h z b io r o w is k ro ś lin n y c h w P o ls c e z w ró c ił u w a g ę F ija łk o w sk i (1 9 8 2 ), k tó ry o p u b lik o w a ł p ie rw s z ą listę z b io ro w isk p ro p o n o w a n y c h d o o ch ro n y ścisłej i c z ę ścio w ej. N a stę p n ą an a liz ę z a g ro ż e n ia ro ślin n o śc i, o b e jm u ją c ą 2 8 0 z b io ro w isk P o l
ski n iż o w e j, o p u b lik o w a ła P io tro w s k a (1 9 8 6 ). P ie rw s z ą , lo k a ln ą c z e rw o n ą lis tę z b io r o w is k p u b lik u ją B rzeg i W o jte rsk a (1996), k tó rzy d o k o n ali an alizy zag ro ż e n ia 3 8 0 z b io ro w isk ro ś lin nych W ie lk o p o lsk i. A n a liz y te w y k a z a ły , ż e p o n a d 6 0 % z b io ro w is k je s t z a g ro ż o n y c h . W śró d g łó w n y c h p rz y c z y n ro z p a d u u s ta b iliz o w a n y c h d o ty c h c z a s z b io ro w is k ro ś lin n y c h , w y m ie n ia się ró ż n e fo rm y in g e re n c ji c z ło w ie k a - b e z p o ś r e d n ie n is z c z e n ie ro ś lin n o ś c i i r a d y k a ln e p rz e k s z ta łc e n ia w a ru n k ó w s ie d lis k o w y c h (o d w o d n ie n ie , sk a ż e n ie p o w ie trz a , w o d y i g le b y ) o raz z m ia n a d o ty c h c z a s o w y c h , s to s o w a n y c h o d d a w n a , sp o s o b ó w z a g o s p o d a r o w a n ia (K o r- n aś 1 9 9 0 ). Z o m a w ia n ą p r o b l e m a t y k ą z w ią z a n a j e s t a n a liz a r z a d k o ś c i w y s tę p o w a n ia z b io ro w is k ro ś lin n y c h (D e n is iu k i in. 1992), k tó ra b y ła je d n ą z p o d s ta w w y z n a c z a n ia k ra jo w e j sie c i e k o lo g ic z n e j E C O N E T - P O L S K A (L iro 1 9 9 5 ), słu ż ą c e j o c h ro n ie b io ró ż n o ro d -
n o ści sz a ty ro ś lin n e j P o lsk i.
D la p e łn ie js z e g o z o b ra z o w a n ia sta n u z a g ro ż e n ia z b io r o w is k ro ś lin n y c h u m ie s z c z o n y c h w liśc ie , p o d a n o sta tu sy ic h z a g ro ż e n ia w C z e c h a c h . N ie b y ło m o ż liw e p o d a n ie s ta tu s ó w z a g r o ż e n ia z b io r o w is k w P o ls c e , z u w a g i n a c a łk o w itą d e z a k tu a liz a c ję d a n y c h , b ę d ą c y c h p o d s ta w ą a n a liz y z a g ro ż e n ia ro ś lin n o ś c i P o ls k i w 1 9 8 6 ro k u (in fo rm a c ja lis to w na p ro f. H a n n y P io tro w sk ie j).
2. Zasięg terytorialny
W n in ie js z y m o p r a c o w a n iu p r z y ję to g r a n ic e G ó r n e g o Ś lą s k a , o k r e ś lo n e p r z e z a u to ró w c z e rw o n e j lis ty r o ś lin n a c z y n io w y c h (P a ru s e l, W ik a , B u la 1 9 9 6 ), k tó r e o b e jm u ją w o je w ó d z tw a : b ie ls k ie , c z ę s to c h o w s k ie , k a to w ic k ie i o p o ls k ie . W ty m w y d a n iu c z e rw o n a lis ta o g r a n i c z a s ię ty lk o d o p o ls k ie j c z ę ś c i G ó r n e g o Ś lą s k a . W n a s t ę p n y m w y d a n iu
p la n o w a n e je s t, p rzy w sp ó łp ra c y g e o b o ta n ik ó w c z e sk ic h , ro z s z e rz e n ie o p ra c o w a n ia o c z e sk ą c z ę ś ć G ó rn e g o Ś lą s k a . W ó w c z a s u z y s k a m y o b ra z z a g r o ż e n ia r o ś lin n o ś c i w b e z p o ś r e d n im s ą s ie d z tw ie w o je w ó d z tw : b ie ls k ie g o , k a to w ic k ie g o i o p o ls k ie g o .
3. Dobór zbiorowisk roślinnych
A n a liz ie p o d d a n o w s z y s tk ie p o z n a n e d o ty c h c z a s z b io r o w is k a ro ś lin n e . O d o b o rz e s y n ta k s o n ó w d o c z e rw o n e j lis ty z a d e c y d o w a ły : lic z b a m ie js c w y s tę p o w a n ia p ła tó w ty p o w o w y k s z ta łc o n y c h , w ie lk o ś ć z a jm o w a n e j p rz e z n ie p o w ie rz c h n i, te m p o z a n ik a n ia z b io ro w is k , o g ó ln a w ie lk o ś ć i te m p o k u rc z e n ia się a re a łu w y s tę p o w a n ia , sto p ie ń z a g ro ż e n ia w sk a li g lo b a ln e j, sto p ie ń o s ła b ie n ia i n a ra ż e n ia z b io ro w is k - g ra n ic z n ie lu b w y s p o w o p o ło ż o n y c h , w rażliw o ść i o d p o rn o ść n a an tropopresję, zd olność o p a n o w y w a n ia sied lisk an tro p o g en iczn y ch , uw zg lęd n ie n ie zb io ro w isk a w w y k azach k rajo w y ch o raz m ię d zy n aro d o w y ch , status zag ro żen ia g a tu n k ó w c h a ra k te ry s ty c z n y c h z b io r o w is k a o ra z w n im w y s tę p u ją c y c h . L is ta o b e jm u je z b io r o w is k a ro ś lin n a c z y n io w y c h je d n o z n a c z n ie o k re ś lo n y c h s y n ta k s o n o m ic z n ie - r o d z i
m y c h , n a tu ra ln y c h i p ó łn a tu ra ln y c h o ra z s y n a n tro p ijn y c h , trw a le w y k sz ta łc o n y c h . U w z g lę d n io n o w n iej sy n ta k s o n y , k tó ry c h w y s tę p o w a n ie w g ra n ic a c h c z te re c h w o je w ó d z tw d o k u m e n to w a n e j e s t o d p o n a d 7 0 lat. N ie u m ie s z c z o n o w liśc ie w ię k s z o ś c i je d n o s te k r o ś lin n y c h , o p is y w a n y c h b a rd z o c z ę s to ja k o z b io r o w is k a z lo k a ln ie d o m in u ją c y m i g a tu n k a m i, w z w ią z k u z b ra k ie m in fo rm a c ji o sto p n iu ic h ro z p o w s z e c h n ie n ia i p o w ta rz a ln o ś c i s tru k tu ry flo ry s ty c z n e j w o b rę b ie w ię k sz e g o a reału .
4. Układ i nazewnictwo
W liśc ie z b io ro w is k a u sz e re g o w a n o w p o rz ą d k u s y n ta k s o n o m ic z n y m , a w o b rę b ie k la s z b io r o w is k - w p o rz ą d k u a lf a b e ty c z n y m . N a z e w n ic tw o ła c iń s k ie p rz y ję to z a M a tu s z k ie w ic z e m (1 9 8 1 ), M o ra v c e m i in. (1 9 9 5 ) o ra z a u to ra m i p o s z c z e g ó ln y c h u ję ć sy n ta k so - n o m ic z n y c h . Z re z y g n o w a n o z p o d a w a n ia p o ls k ic h n a u k o w y c h n a z w z b io ro w isk , g d y ż b rak ich d la c a łe j ro ś lin n o ś c i w P o lsce.
L is tę u z u p e łn io n o p o n a d to o u w a g i d o ty c z ą c e w łą c z e n ia d o n iej in n y c h je d n o s te k sy n ta k s o n o m ic z n y c h w o b rę b ie n ie k tó ry c h k la s z b io ro w is k , u z n a n y c h z a r z a d k ie i g o d n e o c h ro n y w P o ls c e p rz e z a u to ró w sieci e k o lo g ic z n e j E C O N E T — P O L S K A (L iro 1995) o raz a u to ró w n in ie jsz e j listy .
5. Kategorie zagrożenia
S to p ień zag ro żen ia zb io ro w isk p o d an o w fo rm ie sy m b o li litero w y ch , w p ro w ad zo n y ch
40
