Józef M. Dołęga
"Australopitekalna koncepcja
antropogenezy- studium
historyczno-krytyczne", Bernard
Hałaczek, Warszawa 1982 :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/2, 241-242
n ie ń słu ż ą p r z e jr z y s ty u k ła d tr e ś c i, s p o r y m a t e r i a ł ilu s tr u ją c y , in t e r e su j ą c e f o to g ra fie i sc h e m a ty . Z p e w n o ś c ią ro z w a ż a n ia A. U n so ld a b ę d ą in s p iro w a ć n ie ty lk o p r z y r o d n ik ó w a le i filo z o fó w d o p o d e jm o w a n ia g łęb szy ch a n a liz n a d z a g a d n ie n ie m (szero k o ro z u m ia n e j) e w o lu c ji.
K a z im e r z K lo s k o w s k i
B e r n a r d H a ła c z e k , A u s tr a lo p ite k a ln a k o n c e p c ja a n tr o p o g e n e z y — S t u
d iu m h is to r y c z n o - k r y ty c z n e , A T K , W a rs z a w a 1982.
Z a g a d n ie n ie a n tr o p o g e n e z y je s t c e n tr a ln y m p ro b le m e m z a ró w n o w a n tro p o lo g ii p r z y r o d n ic z e j j a k i w a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j. P r a c a B. H a ła e z k a je s t o b sz e rn y m s tu d iu m h is to r y c z n o - k r y ty c z n y m z a g a d n ie n ia p o c h o d z e n ia c z ło w ie k a ro z w ią z y w a n y m w p ła s z c z y ź n ie p o z n a n ia p rz y ro d n ic z e g o .
1. P o z y c ja t a p o z a w p ro w a d z e n ie m (3—6), z a k o ń c z e n ie m (126— 128), b ib lio g r a fią (129— 150), o b s z e rn y m s tre s z c z e n ie m w ję z y k u n ie m ie c k im p t.: D ie A u s tr a lo p ith e c u s - F r a g e d e r M e n s c h lic h e n A b s ta m m u n g s le h r e —
E in e h is to r is c h -k r itis c h e U n te r s u c h u n g (151— 170) s k ła d a się z c z te re c h
części lo g ic z n ie z e s o b ą z w ią z a n y c h . H is to ry c z n e z a c z ą tk i a u s t r a l o p ite k a ln e j k o n c e p c ji a n tro p o g e n e z y są p rz e d m io te m a n a liz w p ie rw s z e j części, w k tó r e j a u to r o m a w ia o d k ry cie z T a u n g w in t e r p r e t a c j i R a y m o n d a D a r ta (7— 14), ta k s a n o m ic z n o - -f ilo g e n e ty c z n ą k o n tr o w e r s ję w o k ó ł A u s tr a lo p ith e c u s a fr ic a n u s D a r t z u w z g lę d n ie n ie m o ce n y z w o le n n ik ó w D a r ta j a k i k r y ty k ó w D a r ta (14—31) o ra z k r y ty c z n ie o c e n ia o d k ry c ie z T a u n g w k o n te k ś c ie w s p ó ł c z e sn y c h m u p o g lą d ó w a n tro p o g e n e ty c z n y c h .
W d ru g ie j części a u to r z a jm u je się re c e p c ją i a f ir m a c ją a u s tr a lo p ite - k a ln e j k o n c e p c ji a n tr o p o g e n e z y w la ta c h 1940— 1960 (37—67) i a n a liz u je p ie rw s z e w y k o p a lis k o w e p o tw ie r d z e n ia D a rto w s k ie j in t e r p r e t a c j i a u s - tr a lo p ite k a , s y g n a liz u je w z ro s t w ie d z y o p o łu d n io w o a f ry k a ń s k ic h
A u s tr a lo p ith e c in a e (S te rk fo n te in , K ro m d r a a i, M a k a p a n s g a t, S w a r t- k ra n s ), u s t a la h o m in id a ln y s ta tu s A u s tr a lo p ith e c in a e (h o m in id a ln e u z ę b ie n ie , d w u n o ż n o ść , lu d z k a r e o r g a n iz a c ja m ó zg u ) o ra z s ta w ia p r o b le m , że A u s tr a lo p ith e c u s je s t filo g e n e ty c z n y m z a c z ą tk ie m czło w ie k a. T rz e c ia część z a w ie ra d y s k u s ję w o k ó ł a u s tr a lo p ite k a ln e j k o n c e p c ji a n tr o p o g e n e z y n a tl e d a n y c h w y k o p a lis k o w y c h l a t 6 0 -ty c h i 7 0 -ty ch (68—94). P r o b le m y tu t a j p o d ję te p rz e z a u to r a to : c h ro n o lo g ia p lio - c e ń sk o -p le jisto c e ń sk a o z ło w ie k o w a ty c h A f r y k i (c h ro n o lo g ia k o p a ln y c h h o m in id ó w z T a n z a n ii, K en ii, E tio p ii i z A fry k i P o łu d n io w e j) o raz c z a s o p r z e s tr z e n n a k o e g z y s te n c ja A u s tr a lo p ith e c in a e i H o m in in a e n a p rz y k ła d z ie A u s tr a lo p ith e c u s i H o m o h a b ilis z O ld u v a i, A u s tr a lo p i
th e c u s i H o m o w K oobi F o ra , A u s tr a lo p ith e c u s i H o m o w S w a r tk r a n s i S te rik fc n te in . A u s tr a lo p ite k a ln a k o n c e p c ja a n tr o p o g e n e z y w k o n te k ś c ie w sp ó łc z e s n e j w ie d z y p a le o a n tro p o lo g ic z n e j je s t p rz e d m io te m b a d a ń a u to r a z a w a r ty c h w części c z w a r te j (95— 125). P r o b le m filo g e n e ty c z n e j p o z y c ji A u s tr a lo p ith e c in a e w r a m a c h r o d z in y H o m in id a e z a w ie ra d y s k u s ję w o k ó ł trz e c h p y ta ń : czy A u s tr a lo p ith e c u s je s t filo g e n e ty c z n ą k o n ty n u a c ją g ig a in to p ite k a ; czy A u s tr a lo p ith e c u s je s t filo g e n e ty c z n ą k o n ty n u a c ją r a m a p ite k a ; czy A u s tr a lo p ith e c u s je s t p rz o d k ie m c z ło w ie k a . 16 — S t u d i a P h i l o s o p h i a e C h r i s t i a n a e 2/83
Z a g a d n ie n ie d o k tr y n a ln y c h i m e to d o lo g ic z n y c h u w a r u n k o w a ń p r z y ro d n ic z e j k o n c e p c ji a n tr o p o g e n e z y z a m y k a a n a liz y cz ę śc i c z w a rte j, w k tó r e j a u to r p o d k re ś lił n ie p e łn o ś ć p a le o a n tro p o lo g ic z n e j d e fin ic ji g a tu n k u , n ie o s tro ś ć p a le o a n tro p o lo g ic z n y c h p o ję ć ta k s o n o m ic z n y c h o raz h ip o te ty c z n o ś ć r e k o n s tr u k c j i lu d z k ie j p rzeszło ści.
2
. P r o b le m p o c h o d z e n ia c z ło w ie k a w p ła s z c z y ź n ie p o z n a n ia p r z y ro d n ic z e g o je s t w y ja ś n ia n y p rz e z k ilk a m o d eli. A u s tr a lo p ite k a ln a k o n c e p c ja lu b a u s tr a lo p ite k a ln y m o d e l s łu ż ą do w y ja ś n ie n ia p r o b le m u h o m in iz a c ji p rz y jm u ją c , że ro d z a j A u s tr a lo p ith e c u s je s t z a c z ą tk ie m filo g e n e ty c z n e g o w y o d rę b n ie n ia od P o n g id a e lin ii e w o lu c y jn e j c z ło w ie k a . T a k o n c e p c ja z o s ta ła p o d w a ż o n a w p o ło w ie l a t 7 0 -ty ch . D la te g o p o w s ta ło n a te r e n ie a n tr o p o g e n e z y p y ta n ie : „czy a u s t r a lo p i te k a ln a k o n c e p c ja a n tr o p o g e n e z y je s t ju ż h is to ry c z n ie w y słu ż o n ą , czy te ż n a d a l m o ż liw ą i p o p ra w n ą , z f a k ta m i w y k o p a lis k o w y m i n ie - sp rz e c z n ą i n t e r p r e t a c ją lu d z k ie j p rz e s z ło śc i” (3). P o s ta w io n e p y ta n ie i z n a le z ie n ie n a n ie o d p o w ie d z i je s t ce le m i z a d a n ie m p o d ję ty m w p r a c y B. H a ła c z k a . T e m a t p r a c y o ra z p o szczeg ó ln e z a g a d n ie n ia b y ły d y s k u to w a n e z n a s tę p u ją c y m i p ro f e s o ra m i: A d o lf H a n s S c h u ltz , Jó z e f B ie g e rt, E lw y n S im o n s, Phil'Lip T o b ias, K a z im ie rz K łó sa k , E d o u a rd B oné, T a d e u sz B ielick i, T a d e u s z D z ie rż y k ra y -R o g a ls k i.D o ro z w ią z a n ia p o d ję te g o z a g a d n ie n ia a u to r w y k o r z y s ta ł w ła s n e b a d a n ia o ra z b o g a tą li te r a tu r ę p rz e d m io tu (p rz y to c z o n a li te r a tu r a lic z y 358 pozycji). D la te g o c z y te ln ik z n a jd z ie w p re z e n to w a n e j p ra c y b o g a ty m a te r ia ł fa k ty c z n y i te o r e ty c z n y . M a te r ia ł t e n z o sta ł w p r a c y lo g iczn ie u p o rz ą d k o w a n y i s ta n o w i h a r m o n ijn ą o raz s p ó jn ą całość. C ało ść t a je s t w y ra ż o n a ję z y k ie m p re c y z y jn y m i zw ięzły m .
S tu d iu m z o sta ło w y d a n e w W y d a w n ic tw ie A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j i m oże b y ć w y k o rz y s ta n e ja k o p o z y c ja w e d u k a c ji s tu d e n tó w filo z o fii p rz y ro d y , zw ła sz c z a ty c h , k tó r z y in te r e s u ją się p r o b le m a t y k ą czło w ie k a.
J ó z e f M. D ołęga
B o ry s G. K u zn ieco w , W a r to ść p o zn a n ia — S z k ic e z w sp ó łc z e s n e j teo rii
n a u k i, tłu m . W . M a r ty n a , O sso lin e u m , W ro c ła w 1982, ss. 162.
R e c e n z o w a n a p r a c a s k u p ia u w a g ę c z y te ln ik a n a p ro b le m a ty c e z z a k r e s u filo z o fii n a u k i w a s p e k c ie g n o se o lo g ic z n y m i a k sjo lo g ic z n y m .
P o n o c ie w p ro w a d z a ją c e j (5— 6), w ła ś c iw y m w s tę p e m j e s t szkic z a ty tu ło w a n y W y jś c io w a id e a fiz y c z n a (7— 14), w k tó r y m a u to r s y g n a liz u je p o d ję tą p ro b le m a ty k ę , a z w ła sz c z a p ro b le m ro z w o ju n a u k i z ilu s tr o w a n y n a p rz y k ła d z ie fiz y k i o raz k r y te r ia w a rto ś c iu ją c e w s p ó ł c z e sn ą n a u k ę , k tó r e z a w s z e w y s tę p o w a ły w je j h is to rii i in s p iro w a ły d z ia ła ln o ś ć czło w ie k a. B y t i lo g ik a (14—31) z a w ie ra r o z w a ż a n ia p r o b le m a ty k i w a rto ś c i p o z n a n ia n a u k o w e g o , od k tó r e j u z a le ż n ia a u t o r lo s y c y w iliz a c ji, p o n ie w a ż w s p ó łc z e s n a n a u k a w y z w o liła g ig a n ty c z n e m o ż liw o śc i n a u k o w o -te c h n ic z n e , k tó r e „ p o w in n y łą c z y ć się z r a c jo n a ln y m e k o n o m ic z n y m i e k o lo g ic z n y m w y ra c h o w a n ie m , z d ą ż e n ie m d o z a c h o w a n ia r ó w n o w a g i sp o łe c z n e j i z p o s tę p e m sa m o św ia d o m o ś c i m o r a ln e j” (14).
