R E C E N Z JE
807 M im o tyoh usterek w in terp retacji, ja k rów n ież n iepełn ego w yk orzysta n ia m a teriału ź r ó d ło w e g o p ra ca Ż abie ki eg o je s t dla· h istory k a p o z y cją w artościow ą, p rzy d a t ną w ba dan ia ch nad id e olog ią la t 1864·—75 w k ra ju , .poszerzającą naszą w ied zę o ten d e n cja c h n a r o d o w o -w y z w o le ń c z y ch p o u padku pow stan ia sty czn io w e g o oraz o e w o lu c ji n ie k tóry ch cze rw o n y ch w latach p o p o w sta n io w e j reak cji.
K rzy sz tof G ron iow sk i
M aria J a n i o n , L u cja n Siem ień ski — poeta rom an ty czn y , P a ń stw o w y In stytu t W y d aw n iczy, W arszaw a 1955, s. 315.
O m aw iana praca zw iązana je st ściśle z szerszym i badan iam i Janion nad poezją k ra jo w ą lat 1831— 63. T a pierw sza obszerna próba ocen y S iem ień skiego napisana z p o z y c ji m ark sistow skich, p rzeciw sta w ion a in terp retacji stań czyk ow sk iej, sz czeg ól n ie in teresu je h isto ry k ów ze w zg lęd u na działa ln ość p o lity czn ą S iem ień sk iego oraz zw iązek m iędzy je g o działalnością i tw órczością. Z am yk a się ona w o b rę b ie pól w iek u : od lat d w u d ziesty ch d o siedem dziesią tych w iek u X I X , w iąże się z dziejam i k on spiracji' g a lic y jsk ich lat trzydziestych , em igracyjn ego, T D P , a późn iej, po .przejś ciu S iem ień sk iego do ob ozu rea k cji, z je j ak tyw n ością, zw łaszcza na g ru n cie G alicji. Siem ień sk i stan ow i dla au torki „u d e rza ją cy p rzyk ła d dram atu p ok o len ia n ie d o szłej r e w o lu c ji“ lat czterdziestych , i „tra giczn y d ok u m en t k ap erow an ia przez rea k c ję pisarsk ich ta len tów “ . Janion zw ra ca g łó w n ą u w agę na w czesn y ok res je g o tw ó r czości, g d y Siemieński· zw iązan y je s t z ob ozem dem okratyczn ym .
Z a w o d o w y pisarz, w y w o d zą cy się ze środ ow isk a n iep osia d a ją cej szlachty, u czest n ik pow stan ia listop a d ow ego, S iem ień sk i p o u w oln ien iu z n iew oli i p o w ro c ie do G a licji w iąże się z r u ch e m k on sp ira cy jn y m . B ierze udział w „Z w ią zk u 21“ , późn iej, ja k św ia d czy list do A. B ielo w sk ieg o z m a ja 1833 roku, jest u czestn ikiem w y p ra w y Z aliw sk iego, w reszcie w iąże się z SLP.
W latach trzy dziesty ch i czterdziesty ch rom an tyzm g a licy jsk i to przede w szy st k im grupa „ Z ie w o n ji“ . Ó w czesna atm osfera p o lity czn a G a licji, ja k stw ierdza a u tor ka, w sp osób d e c y d u ją cy w p ły n ęła na d o jrz a ło ść id eow ą tej literatury, kształtow an ej przez k adrę re w o lu c jo n is tó w (m iędzy in n ym i G oszczyńsk i i C ięglew icz). W latach 1835— 36 p o w sta ją o p u b lik o w a n e w ro k u 1838 „D u m k i“ Siem ień skiego. T rzy z nich „N a rze czo n y “ , „C z e rn ia w a “ i „N a p iersk i“ są orygin aln e, w y różn ia ją się d o jrza ło ścią ideow ą, p o d e jm u ją p ro b le m a ty k ę an ty feu d a ln y ch w a lk ch łop sk ich . „N a rzeczo n y “ , p o d ob n ie ja k op ow ia d a n ie z r o k u 1835 „W ieś S e rb y “ , n a w ią zu je do w alk u kra iń sk ich c h ło p ó w w d ru g iej p o ło w ie X V I I I w iek u. W e „W si S e r b y “ , 'której sam a nazw a p r z y pom in a ła m ie jsce w ystąp ień ch łop sk ich , uderza w y czu cie n ie p rzejed n a n ego· an ta go nizm u k la sow ego, w yraźn a je s t postać, p rzed staw ion ego ja k o lu d ow eg o bohatera G on ty, c h o ć — ja k stw ierdza Janion, w op ow iad an iu przew aża nastrój rezyg n a cji i pesym izm u . T o n aw iązan ie do an ty feu d a ln y ch w a lk ch ło p sk ich X V III w ie k u jest ró w n o le g łe do ó w czesn e g o w ystąp ien ia G ro m a d L u du P olsk iego. „N a p iersk i“ p o r u sza p rob le m a ty k ę w a lk p o ls k ich c h ło p ó w w X V I I w iek u, „C ze rn ia w a “ je s t id e ow y m p od su m ow a n ié m „D u m e k “ . W rok u 1838 S iem ień sk i p u b lik u je też „D w a p o ś w ię c e nia się“ , p r z e p o jo n e realia m i z p a rtyza n k i op o w ia d a n ie o w y p ra w ie Z aliw sk iego. B oh ater utw oru, Z a liw szczyk , ostro p otęp ia o b o ję tn y stosu n ek szlachty d o ruchu n a r o d o w o -w y z w o le ń c z e g o . Siem ień sk i nie ocen ia je d n a k k ry ty czn ie zaliw szczyzn y z p o z y c ji SLP.
T em u ok reso w i życia S iem ień sk iego au torka p o św ię ca rozd zia ły: „U źród e ł r o m antyzm u w G a lic ji“ , „D em ok rata i Z ie w o ń c z y k “ , „U k rain a pa sja m ło d o ści“ , oraz P r z e g lą d H is t o r y c z n y — 13
c z ę ś ć rozdzia łu „N ow e listy k a rom an ty k a i realisty “ , na tych rozd zia łach s p o cz y w a p u n k t ciężk ości książki Janion.
Z astrzeżenia n a su w a je d n a k p rze p ro w a d zon a p rzez au tork ę ocen a sp isk ów g a li cy jsk ich . N ie w ą tp liw ie G a licja w p ie rw szy m o k resie p rzo d ow a ła w stosu nku d o in n ych za b o ró w , ale trak tow a n ie G a licji ja k o „k u źn i n o w y ch k o n c e p c ji r e w o lu c y j n y c h “ , g d zie „d o k o n u ją się p ie rw sze w p o ls k im ru ch u r e w o lu c y jn y m p r ó b y p rze zw yciężen ia starych założeń r e w o lu c ji s z la ch e ck ie j“ je s t n iep orozu m ien iem . A u to rk a ch y b a zakłada, że czyteln ik zna d o b rze d z ie je e m ig ra cji, gdzie nie ty lk o w rok u 1832 p ow sta ło T D P , ale w p rzem ó w ien iu K rę p o w ie c k ie g o za ry so w a ły się w id o c z n e zalążki re w o lu c y jn e g o dem okratyzm u . R ó w n o cze ś n ie k reśląc h ip otetyczn y obraz r o z w o ju S iem ień sk iego, g d y b y p ozosta ł on w k ra ju , au torka nie w spom in a o p ó ź n iejszy m k ry zy sie i rozb iciu k o n sp ira cji g a licy jsk ich . Z b y t u p roszczon a w y d a je się rów n ież ch a ra k terystyk a p o c z ą tk ó w g a lic y jsk ie g o rom an ty zm u w la tach d w u d zie stych, zw iązan ego, zdaniem autorki, z w p ły w e m tw ó rczo ś ci D o łę g i-C h o d a k o w sk ie g o v p ow stan iem d ek a b ry stów i k ółk a m i m łod zieżo w y m i, zw łaszcza na u n iw ersy tecie lw ow sk im .
Siem ień ski w rok u 1838 op u ścił G a licję i zn alazłszy się n a e m ig r a c ji w stę p u je d o se k c ji strasburskiej T D P . W la ta ch 1839-42 b ie rz e a k ty w n y u dział w p racach T D P . W ygłasza p rze m ó w ie n ie na ob ch od zie ku cz ci S zym on a K on a rsk ieg o (k w iecień 1839 roku ), b ron ią c go p rzed atakam i p ra sy cza rtory szcz y k o w sk iej, p rze d sta w ia ją c go· ja k o je d n e g o z n a jw y b itn ie jsz y c h b o h a te ró w w a lk n a r o d o w o -w y z w o le ń c z y ch , ja k o d em okratę, zw olen n ik a b ez p ośre d n iej a g ita cji na w si. T en sąd został zm ien ion y przez G oszczy ń sk iego ja k o redak tora w op ow ia d a n iu S iem ień sk iego „P o b y t na L it w ie i ostatnie c h w ile S zym on a K o n a rs k ie g o “ (.1842), w d u ch u ja k o b y K on a rsk i p r z e k on ał się o n iem ożn ości b e z p ośre d n iej a g ita cji w śród ludu. W zid en ty fik o w a n y ch przez Janion a rty k u łach w „P s z o n ce “ Siem ień ski atak u je ab óz C zartorysk iego, w sk a zu je na je g o w steczn ictw o. N a o b ch od zie se k c ji strasburskiej 29 listopada 1839 rok u S iem ień sk i stw ierdza, że je d y n ie w m o c y lu du je s t w y z w o le n ie kra ju , w y stę p u je też z tezą o k on ie czn ej p rzem ia n ie w śród szlachty. R ów n ocze śn ie, zda n iem autorki, S iem ień sk i dostrzega sp rzeczn ość w id eolo g ii T D P , k tó re g o em isariu sze w k ra ju k ieru ją się przede w szy stk im d o d w oru . Siem ień ski m a szereg zastrzeżeń w o b e c C en tralizacji, za rów n o w sensie id e o lo g iczn y m ja k i fo r m orga n iza cyjn y ch . P oczą tk i ty ch zastrzeżeń d a tu ją się od zatargu S iem ień sk iego z re d a k cją „P s zo n k i“ . A k ty w n o ś ć S iem ień sk iego na e m ig ra cji au torka om a w ia w p ie rw sze j części rozd zia łu „O d «P an a i ch ło p a » d o « W ie c z o r ó w p o d lip ą » “ , śled ząc p oczą w szy od za lą ż k ó w p roces od ch od z e n ia S ie m ień sk iego z p o z y c y ji d em o k ra ty czn y ch . „P a n i c h ło p “ („T y g od n ik L itera ck i“ 1840) to je d e n z n a jra d y k a ln ie jsz y ch u tw o r ó w Siem ień sk iego, w y raźnie p rzed sta w ia ją cy an tagon izm d w ó ch klas sp o łeczn y ch , za ry so w u ją cy p ostać lu d o w e g o boh atera, z k tó ry m au tor się solid a ry zu je. Ś ro d ow isk u o fic ja lis tó w p o ś w ię co n e b y ło op ow ia d a n ie „E k o n o m “ za m ieszczon e ró w n ie ż na ła m a ch „T y g o d n i k a L ite ra ck ie g o“ . O statnia z „T r z e c h w ie szczb “ (1841) za w iera rejestr k rz y w d p a ń szczyźn ian ego ch łop a , je s t ostrzeżeniem szlach ty p r z e d zb liża ją cą się rew o lu c ją chłopsk ą, rów n ocześn ie zakłada, ż e w a ru n k iem od rodzen ia P olsk i je s t so ju s z m iędzy szlachtą a ch łop em .
W roku 1842 S iem ień ski staje się tow ia ń czy k iem , w k ró tce p otem zostaje usu nięty z T D P . T ow iań szczy zn a ostateczn ie rozła d ow a ła je g o dem okratyzm . P o p o w ro c ie d o k ra ju ro zp o cz y n a w sp ółp ra cę z org a n em pozn ań sk iej r e a k cji „O r ę d o w n i k iem N a u k o w y m “ , rozlu źn iają się je g o k o n ta k ty z prasą dem okratyczn ą. „P o m y s ły o h arm on ii s p o łe cz n e j“ lansują tezę o lu d zie p o d p orzą d k o w a n y m „m asie m y ślą c e j“ , za w iera ją ju ż zrąb p óźn ie jszy ch k o n c e p c ji id e o w y ch S iem ień sk iego. W rok u
1845-R E C E N Z JE 809 w y ch od zi d e d y k ow a n e M ielży ń sk iem u p ie rw sze w y d a n ie „W ie cz o r ó w pod' lip ą “ . P ra cę tę autorka ch a ra k tery zu je ja k o je d n ą z b a rd zie j r e a k cy jn y ch p r ó b p o p u la ry za cji h istorii P olsk i, gd zie le g en d a szla ch eck a i k a tolick a w ią że się z so lid a r y - styczn ą k o n c e p c ją d zie jó w , m im o że w p ie rw szy m w y d a n iu są je s z c z e w p ły w y teorii L ele w ela , a n a rra torem je s t ch łop — żołn ie rz K ościu szk i.
W y d a je się jed n a k , że analiza „W ie c z o r ó w p od lip ą “ je s t w p ra cy Ja n ion zb yt og óln ik ow a . M ają on e zn aczen ie dla o c e n y u k ształtow ania się p o g lą d ó w h istory cz n ych ob o z u ofoszarniczego w la tach czterdziestych , ch ocia ż u autora w id a ć jeszcze p ew n e p ozosta łości k o n c e p c ji b u rżu a zy jn eg o dem ok raty. Z a ch o d zą p e w n e p o d o b ie ń stwa· m iędzy „W ie czo ra m i p o d lip ą “ a w y d a n ą trzy lata p óźn iej „J a k ą d a w n iej b y ła P olsk a “ K a l i n k i . S iem ień sk i p rzedstaw ia ru ch a n ty fe u d a ln y w X I I w iek u w y łą czn ie ja k o r e a k cję pogań ską, g en ezę za leżn ości ch łop a w id zi w w y o d rę b n ie n iu się rycerstw a w zw iązk u z fu n k c ją obron ną, p otęp ia r e fo rm a cję , p rzep row a d za a p o - log ię k o n fe d e ra cji b a rs k ie j. W p rze ciw ie ń s tw ie do u tw o ró w z la t trzy d ziesty ch S ie m ieński w „W ie cz o r a c h p o d lip ą “ z d e c y d o w a n ie p otęp ia w ystąp ien ia c h ło p ó w u k ra iń sk ich sp row a d z a ją c je do n iek oń czą ceg o się pasm a ok ru cień stw . P o z y ty w n ie o c e nia p o w sta n ie k ościu szk ow sk ie, r ó w n ocz eśn ie p rzep row a d za k ry ty k ę leg en d y n a p o leoń sk iej i 'scep ty czn ie u stosu n k ow u je się' do k on gresu w ied eń sk ieg o *.
P o w y d a len iu z W ielk op olsk i S iem ień sk i p rzeb y w a w B ru kseli, a zr y w a ją c z t o - w iań szczyzn ą w iąże się z ob o z em C zartorysk iego. T ak w ięc p rze łom id e o w y u S ie m ieńsk iego sięga p o czą tk u la t czterdziestych .
O statniem u o k resow i d zia ła ln ości S iem ień sk iego Janion p ośw ięciła rozdział „K r a k o w sk i H o ra cy “ . O d 3 X 1 1 8 4 8 do 5 V 1849 S iem ień sk i je st o d p o w ied zia ln y m red a k torem „C zasu “ . A r ty k u ł S iem ień sk iego „L u d “ (11 X I 1848) za w iera ostre ataki na ob óz d em o k ra ty czn y . P óźn ie j Siem ień sk i je s t red a k torem działu litera ck ie g o e w e n tu a ln ie d o d a tk u litera ck ieg o w „C za sie “ , cora z b a rd ziej zbliża się d o g a lic y j sk iej k on serw y . Jak o k ry ty k arty styczn y „C zasu “ ostro zw a lcza sztukę rea listy cz ną. C h arak tery styczn y je s t stosu nek S iem ień sk iego do w ła sn y ch u tw o ró w z p o p rzed n iego ok resu ; p o m ija n e są o n e prziy zb io ro w y ch w yd a n ia ch , w p row a d za n e są liczn e zm iany, ja k im u le g ł na p rzyk ła d w iersz „N a p iersk i“ . Ja n ion b liżej an alizu je p o g lą d y S iem ie ń sk ie go n a h istorię litera tu ry, om a w ia je g o atak na O św iecen ie, r e h a b ilita cję p se u d ok la sy cy zm u zw iązan ą z in teresam i g a licy jsk ie j k on serw y , u dział w tw orzen iu r e lig ijn e j leg e n d y m ick ie w ic z o w sk ie j. Zwraca· też u w a gę na w ro g i sto su n ek S iem ień sk iego d o p ow stan ia sty czn io w e g o i K o m u n y P a ry sk ie j, na p oszu k i w an ie w ży ciu H oracego, k tó ry z obozu re p u b lik a ń sk iego p rzeszed ł d o ce za ria ń sk ie - go, p otw ierd zen ia w łasn ej d rogi, na zw alcza n ie teorii D arw ina.
Z ag a d n ien ia te u jm u je je d n a k au torka b a rd zo szk icow o, w sp osób, z pu nk tu w id zen ia h istoryka, w y m a g a ją cy u zupełnień. S zereg p r o b le m ó w zw ią za n ych z p o gląda m i (historycznym i S iem ień sk iego, zw łaszcza na ru ch y n a r o d o w o -w y z w o le ń c z e , n ie został przez au tork ę w o g ó le p od ję ty .
P o g lą d y S iem ień sk iego na tw ó rczo ś ć i d ziała ln ość M ick ie w icza au torka r e fe r u je w yłą cz n ie na p o d s ta w ie „R e lig ijn o ś c i i m isty k i11' z rok u 1871, w y ra źn iej jed n a k te n - .d e n c je S iem ień sk iego w yra ża w sp om n ien ie o M ick iew iczu z rok u 1856, gdzie au tor przem ilcza całą r e w o lu c y jn ą d zia ła ln ość M ick iew icza w czasie r e w o lu c ji 1848 roku . W „R e lig ijn o ś c i i m isty c e " S iem iń sk i przypisuje: M ick ie w ic z o w i sąd, że P o ls ce n ie p rzyn iosą ża d n eg o p oży tk u p ra ce em igra cji, a rów n ocze śn ie u ry w a opis na p o czą t ku lat czterdziestych . W p r a c y „O ży ciu i" p ism a ch H ora cyu sza “ z roku 1889 S ie m ień ski p o d e jm u je atak na litera tu rę rom an tyczn ą , na „p o e ty c z n y k od ek s lite w
1 W ieczory p o d lipą p rzez G rzegorza z p o d R a cła w ic, P ozn a ń 1845, s. 39, 56, 13β,
sk iego m istrza“ , w sk azu je na u jem n e p o lity czn e następstw a od d ziały w an ia litera tu ry r o m a n ty c z n e j2.
W re ce n zji z „D z ie jó w K sięstw a W a rszaw sk ieg o'' S k a r b k a Siem ień sk i z a jm o w a ł się ok resem u padku K sięstw a W a rszaw sk iego i u tw orzen ia K rólestw a K o n g r e sow eg o, m ó w ił o w ie lk ich n a d zie ja ch ja k ie w iąza n o z. p a n ow a n iem A leksan dra I.
W roku 1863, w czasie pow stan ia sty czn iow ego, S iem ień sk i w y d a je a p o lo g e ty c z - n ą p ra cę V i e l - C a s t e l a o księciu A d a m ie C zartoryskim , za op atru ją c ją p r z e d m ow ą, stan ow iącą od b itk ę z felieton u „C za su “ . A k tu a ln e zn aczen ie polity czn e w zw iązk u z a k cją H otelu L a m b ert m iało zw róce n ie u w agi na zn aczen ie d y p lom a cji, na „k ilk u ludzi rep rezen tu ją cy ch O jc z y z n ę “ . „D ru g a b o w ie m w o jn a ... toczą ca się m ię d zy czterem a ścianam i gabin etu ... przew aża często szalę w y g ra n e j...“ — pisał S ie m ie ń s k i5.
U padek pow stan ia sty czn iow eg o p o w o d u je ostre na nie ataki ze stron y ca łeg o ob ozu re a k cji. W latach tych rów n ie ż S iem ień sk i r e w id u je w p e w n e j m ierze sw e p o g lą d y na ru ch y n a r o d o w o -w y z w o le ń c z e . W p r a c y o W ężyk u za jm u je się ok resem pow stan ia listop a d ow ego, p o d e jm u je o b ron ę S k rzy n e ck ieg o ja k o n a czeln e g o w od za, zarzuca le w icy , ż e p rzy czy n ia ją c się d o u su nięcia S k rzy n eck ieg o zadała „osta teczn y cios sp ra w ie n a rod u “ 4. W e w sp om n ien iu o K oźm ia n ie S iem ień sk i p otęp ia d e tro n i z a cję cara w czasie pow stan ia lis top a d ow ego, m ó w i o n iej ja k o o p osu n ię ciu „u tru d n ia ją cy m p ołoż en ie szczególn ie w o b e c za g ra n icy “ , pow ta rza atak na le w icę . W p o w staniu sty c z n io w y m S iem ień ski p otęp ia ł zam ach y na gen. L ü dersa i W . Ks. K o n stantego, w y b u c h pow stan ia n a zy w a ł w trą cen ie m n arodu w p rzep aść; p rzyzn a w a ł fia sk o a k c ji d y p lom a ty czn ej i n adziei na N ap oleon a III, d a w a ł do zrozum ien ia, że przystą p ien ie B ia ły ch do .powstania b y ło n astępstw em zm ian y zdania fra n cu sk ich m ęż ów s ta n u 5. W skazanie na 'ban k ru ctw o k o n ce p c ji B ia ły ch b y ło dla S iem ień sk ie go d o w o d e m , że je d y n ą d rogą m ożliw ą d o p r z y ję cia je s t ugoda.
W rok u 1866 S iem ień sk i w y d a je „Ż y w o t T adeusza K o ściu szk i“ . R e d u k c ję w ojsk a w przed d zień pow stan ia k ościu szk ow sk ie go p o r ó w n u je z bran k ą w roku 1863, w usta Z a ją czk a w k ła d a słow a, że „b e z żołn ierzy i arm at tru dn o ro b ić p ow sta n ia “ . K ośc iu sz c e p r z y p isu je n e g a ty w n y stosu n ek d o w yb u ch u pow stan ia w tym term in ie: „K o ściu sz k o ź le p r z y ją ł w ia d o m o ść o p o r w a n iu się M ad a liń sk ieg o «Jeżeli tyle czasu w y trzy m y w a ł, m ó g ł je s z c z e p oczek ać. G orą czk o w o ść zaw sze nas g u b i»“ 6. Janion m y li się, g d y tw ierd zi za В e ł c i k o w s к im , że. Siem ień ski n ig d y n ie w ró c ił ju ż d o ’b io g ra fii K ościu szk i, ze w zględ u na n ie o d p o w ia d a ją ce m u p o g lą d y K ościu szk i w czasie p ow stan ia. W y d a n e w roku 1877 „L isty K ościu szk i do J en era ła M o k r o n ow sk ie g o i in n y ch o só b “ m a ją b o w ie m ch a ra k ter k on ty n u a cji p r a c y sp rzed 11 lat, w ó w cza s d o p ro w a d zon ej je d y n ie do c h w ili w y b u ch u pow stan ia. Siem ień sk i p rze p row a d za w e w stęp ie d o „L istó w K o ściu szk i“ ap oteozę gen erała M ok ron ow sk ieg o, je d n e g o z działa czy pow sta ń cze j p ra w icy , ostro natom iast atak u je Jasińskiego, p r z y p is u je m u b łę d y w o js k o w e i b u d zą ce n ie za d ow olen ie p o s tę p ow a n ie w czasie d zia ła ln ości n a L itw ie 7.
2 L. S i e m i e ń s k i , A d a m M ick iew icz, K ra k ó w 1856, tenże, O ży ciu i pism ach
H oracyu sza, K r a k ó w 1869, s. L V I— L V II.
* D yplom ata P olsk i z X I X w ie k u (książę A d a m C zartorysk i), K r a k ó w 1863,
s. V I— V II.
4 L. S i e m i e ń s k i , W spom n ien ie o ży ciu i pism a ch F ran ciszka W ężyka, K r a k ó w 1865, s. 27.
5 L. S i e m i e ń s k i , W spom n ien ie o A n d rze ju E dw ardzie K oźm ia m e, L w ó w 1865, s. 13-14, 32-34, 36.
6 L. S i e m i e ń s k i , Ż y w o t T adeusza K ościu szk i, K r a k ó w 1866, s. 177-8. 7 L isty K ościu szk i do Jen erała M ok ro n o w sk ieg o ...zebrał i w stęp em op a trzył L u
R E C E N Z JE 811 W roku 1867 w y ch o d zi „Ż y w o t F ran ciszka M o ra w s k ie g o “ . S iem ień sk i ostro p o tępia ru ch ch łop sk i w G a licji. U w ła szczen ie w G a licji w rok u 1848, op ie ra ją c się na są dach K alin k i, ocen ia ja k o p og w a łce n ie p ra w a w łasn ości·8. P o d e jm u ją c p r o b le m a tyk ę p ow stan ia sty czn iow eg o ocen ia m a n ifesta cje w arsza w sk ie ja k o szu k a n ie sp ra w ie d liw o ś ci u stóp ołtarzy, n ie p od ob n e w n iczym do zw y k ły ch r u c h ó w r e w o lu c y jn y c h 8.
O cen ie pow stan ia sty czn iow eg o p o ś w ię co n e je s t je d n a k g łó w n ie w sp ółczesn e p ra w ie z teką Stań czyka op o w ia d a n ie S iem ień sk iego „D w a j Ju liu sze“ . P ow stan ie, zd a niem. autora, b y ło b e z o w o cn ą w alką, r o k o w a ło je d y n ie w ą tp liw e k orzyści, n ie m ó w ią c ju ż o rozlew ie k rw i i zn iszczen iu k ra ju . „M isty fik a cy a na w ielk ą skalę, czasem udana ja k a ś otucha, często n ieu d an a p ło ch o ść, b y ły form a ln ą epid em ią , co za w ra ca ją c g ło w y , za m ącając p o ję cia , n ied ozw a la ła trzeźw o sądzić o w y p a d k a c h “ —■ pisał S iem ieński. „T y lk o n oty d y p lo m a ty cz n e trzech g a b in etów i stosu n k i z e m igra cyą p o d trzy m y w a ły gasn ące n a d zieje“ . P ow sta n ie sta n ow i w ię c, zdaniem S iem ień sk iego, „sm u tn ą tr a d y c ję “ je s t „p rzy tom n e m u p om n ie n ie m “ dla n a stępn ych p o k o le ń 10.
W rok u 1872 S iem ień sk i za jm u je się, w k ilk a la t p o K a lin ce, k o ń c o w y m o k r e sem p a n o w a n ia Stan isław a A u gusta P on iatow sk ieg o. C hcąc w y k a za ć n ieuzasadn ion e p o w o ły w a n ie sie( d e m o k ra tów na p og lą d y K ołłą ta ja , Siem ień sk i ogran icza się d o- om ó w ien ia akcesu K o łłą ta ja do T a r g o w icy w o d erw a n iu od in n y ch o k re s ó w je g o życia, stara się w ten sposób p o d w a ż y ć sądy książki „O u stan ow ien iu i u padku K on s ty tu cji 3 m a ja “ , w yk a zać, że dla in teresów osob isty ch K ołłą ta j g o tó w b y ł •przejść do obozu p rze ciw n eg o, dla m a ją tk u re zy g n ow a ć ze sw y ch p r z e k o n a ń 11.
W y d a n y rów n ież w rok u 1872 p o e m a t S iem ień sk iego „W G iu listan ie“ b y ł ja k się w y d a je, nie tylk o p olem ik ą z D arw in em , ale p rze d e w szy stk im z w a rsza w sk im p o zytyw izm em .
P ra ca M arii Ja n ion posiada w ię c duże zn aczen ie p rzy oce n ie d ziała ln ości i tw ó r czo ści S iem ień sk iego w . latach trzy d ziesty ch i p oczątk u lat czterdziesty ch . N atom iast z b y t sz k ico w o om a w ia p p g lą d y S iem ień skiego p oczą w szy od rok u 1850, nie u w zg lęd n ia ją c zw łaszcza są d ów w y ra żo n y ch w w ielu p r a ca ch o w a lk a ch n a -rod o w o-w y zw o - leń czych . P o d o b n e ten d e n cje w id o c z n e są w w y b o r z e p ism Siem ień skiego. W y d o b y w a ją c szereg za pom n ian y ch arty k u łów , op ow ia d a ń i w ierszy Siem ień sk iego, b a rd zo istotn y ch dla ocen y je g o tw ó rczo ś ci w latach trzy d ziesty ch i czterdziestych , Janion p r a w ie w ca le n ie u w zg lęd n iła p óźn iejszej tw órczości tego autora 12.
K rzy sztof G ron iow sk i
O czerk i iz isto rii d w iże n ija diek a bristow . S b orn ik statiej, p o d red.
N. M. D r u ż i n i n a i B. E. S y r o j e c z k o w s k i e g o , M osk w a 1954.
Z b ió r rozp ra w d o ty c z ą c y c h ruchu d ek a b ry stów p om y śla n y został ja k o e d y cja ju b ileu szow a zw iązana ze 125 roczn icą pow stan ia d ek ab ry stów . P r a c e n ad p oszcze g ó ln y m i artyku łam i p rze cią g n ęły się i książka ukazała się d o p iero w rok u 1954. 8 L. S i e m i e ń s k i , Ż y w o t F ran ciszk a M ora w sk iego, P ozn ań 1867, s. 217 i 225· я Tam że, s. 357.
10 L. S i e m i e ń s k i , 1831— 1863. D w a j Juliusze, K ra k ó w 1869, s. 149-152, 154, 175, 189, 19)1.
11 L isty H u gon a K ołłą ta j a pisan e z e m ig ra cji w r. 1792, 1793 i 1794 ze b ra ł L u
c ja n S i e m i e ń s k i , P ozn ań 1872, s. X— III.
>- L. S i e m i e ń s k i , O grod y i p oeci. W y b ó r pism , w y b o ru dokon ała M aria J a - n i o n, W arszaw a 1955.
