z w ła sz c z a ic h le g e n d , p o zw o liło A u to ro w i w e w ła ś c iw y sp o só b o ś w ie tlić n a s ta w ie n ie re lig ijn e , d y n a s ty c z n e i p o lity c z n e z a ró w n o C e z a ra , ja k A u g u s ta . M a s z k in z w ró c ił p o n a d to u w a g ę n a n ie k tó r e n ie d o ś ć d o ty c h c z a s w y z y s k a n e ź ró d ła h isto rio g ra-ficzn e (zw łaszcza u r y w k i d z ie ła M ik o ła ja z D a m a sz k u ).
M a s z k in w y k o rz y s ta ł ró w n ie ż w p e łn i d o ro b e k h is to r io g r a f ii n o w o ż y tn e j. P r a c a je g o z a w ie ra s to s u n k o w o d o k ła d n e o m ó w ie n ie o p ra c o w a ń h is to ry c z n y c h o p r y n c y - p a c ie od c z a só w n a jd a w n ie js z y c h do c h w ili o b e c n e j, p rz y c z e m A u to r z d e m a s k o w a ł w z n a c z n y m s to p n iu r e a k c y jn y c h a r a k t e r w sp ó łc z e s n e j l i t e r a t u r y o A u g u śc ie , n a to m ia s t z w ró c ił u w a g ę n a sz e re g p o z y ty w n y c h r e z u lta tó w n a u k o w y c h w n ie s io n y c h p rz e z w c z e śn ie jsz e o p ra c o w a n ia . S łu s z n e j e s t p o d k re ś le n ie p rz e z a u to r a r o li le k c e w a ż o n y c h n a z a c h o d z ie p r a c r o s y js k ic h h is to ry k ó w p rz e d r e w o lu c y jn y c h , k tó r z y r e p r e z e n to w a li n a ogół s to s u n k o w o p o s tę p o w y k ie r u n e k n a u k i. O m ó w ie n ie o p ra c o w a ń h is to r y k ó w ra d z ie c k ic h (ra c z e j b a rd z ie j o g ó ln y ch ) o b ra z u je d o ty c h c z a so w y w k ła d n a u k i m a r k s is to w s k ie j do z a g a d n ie n ia g e n e z y p ry n c y p a tu . A u to r n ie p o p rz e s ta je n a o m ó w ie n iu o p ra c o w a ń w s p e c ja ln ie p o św ię c o n y c h te m u ro z d z ia ła c h , a le w to k u c a łe j p r a c y s ta le się n a n ie p o w o łu je p rz e p r o w a d z a ją c p o le m ik ę lu b p r z e jm u j ą c p e w n e w n io s k i od in n y c h a u to ró w . N a u w a g ę z a s łu g u je c z ę ste p o w o ły w a n ie się n a s z e re g w a rto ś c io w y c h p r a c h is to r y k ó w X I X w ie k u , k tó r e p r z e w a ż n ie n ie są w c a le u w z g lę d n ia n e w e w sp ó łc z e s n y c h o p ra c o w a n ia c h .
K s ią ż k a M a s z k in a z a w ie ra w a rto ś c io w e a n e k s y (s. 611—681), sz k o d a ty lk o , że A u to r n ie d a ł z e s ta w ie n ia b ib lio g r a fii. B e z sp rz e c z n ą z a le tą p ra c y je s t je j p r z e jr z y s ty u k ła d i ja s n o ś ć ję z y k a . „ P r in c ip á t A w g u s ta “ je s t je d n ą z n a jw a ż n ie js z y c h m o n o g r a fii ra d z ie c k ic h p o św ię c o n y c h d z ie jo m a n ty c z n y m . P rz e p r o w a d z a ją c je d n o c z e ś n ie w n ik liw ą a n a liz ę p e w n y c h z a g a d n ie ń szczeg ó ło w y ch A u to r d a ł p ie r w s z ą m a r k s is to w s k ą s y n te z ę w y ja ś n ia ją c ą p o w s ta n ie i c h a r a k t e r p r y n c y p a tu . P r a c a M a s z k in a o tw ie r a tw ó rc z y e ta p s tu d ió w n a d s c h y łk ie m r e p u b lik i rz y m s k ie j i n a d d z ie ja m i w c z e sn e g o c e s a r s tw a . N ie s te ty p rz e d w c z e s n a śm ie rć p r z e r w a ła d a ls z e b a d a n ia A u to r a i n ie p o z w o liła m u p o k ie ro w a ć p r a c ą ty c h h is to ry k ó w , k tó r z y c h c ie lib y k o n ty n u o w a ć je g o dzieło. M . J a c z y n o w s k a \'ii~ I z a " B i e ż u ń s k a — M a ł o w i s t : P o g lą d y n o b ilita s o k re s u N e ro n a i ic h p o d ło ż e g o sp o d a rc z o -sp o łe c z n e . P r a c e I n s ty tu t u H is to ry c z n e g o U. W. W a rs z a w a 1952, s. 136. B a d a n ia n a d id e o lo g ią n a le ż ą b e z s p rz e c z n ie do n a jtr u d n ie js z y c h . C h o ciaż d y s p o n u je m y d ziś w te j d z ie d z in ie n ie z w y k le c e n n y m n a rz ę d z ie m m e to d o lo g ic z n y m , p o s u w a ją się o n e b a rd z o w o ln o n a p rz ó d i z a n ie d b a n ia w te j d z ie d z in ie m a r k s is to w sk ie j n a u k i h is to ry c z n e j są w c ią ż w ie lk ie . T o te ż z u z n a n ie m p o w ita ć n a le ż y ju ż n a w s tę p ie in ic ja ty w ę a u to r k i, k tó r a p o s ta w iła so b ie za z a d a n ie , choć n a o g ra n ic z o n y m o d c in k u c z aso w y m , p o d ją ć b a d a n ia n a d id e o lo g ią . Z a p rz e d m io t w y b r a ła czasy p a n o w a n ia N e ro n a , p o g lą d y S e n e k i, L u k a n a , P e r s ju s z a , P lin iu s z a S ta rsz e g o , w y ra ż a ją c e p o s ta w ę id e o lo g ic z n ą a r y s to k r a c j i ita ls k ie j ty c h czasó w . P o k r ó t k im p r z e g lą d z ie lite r a tu r y , zw ła sz c z a n a jn o w s z e j, a u to r k a s tw ie rd z iła n ie d o s ta te c z n o ś ć d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń , ic h w a d liw o ś ć m e to d o lo g ic z n ą , w s k a z a ła n a tr u d n o ś c i b a
d aw cze s tu d ió w p rz e z n ią p o d ję ty c h . W ro z d z ia le p ie r w s z y m z a n a liz o w a ła s y tu a c ję g o s p o d a rc z o -sp o łe c z n ą i p o lity c z n ą n o b ilita s w o k re s ie w c z e sn e g o p ry n c y p a tu . W zgodzie z p o g lą d a m i d ziś u s ta lo n y m i w s k a z a ła , j a k z a ła m a ły się p o d s ta w y p r o s p e r ity te j w a r s tw y po w o jn a c h d o m o w y c h . A u to r k a ro z w a ż y ła , d la c z e g o n ie w ró ciła o n a ju ż do ró w n o w a g i p o m im o ro z k w itu g o sp o d a rc z e g o w e w c z e s n y m c e s a r stw ie. P rz y c z y n y te g łó w n ie s p r o w a d z iła do: k r y z y s u n ie w o ln ic tw a ( n ie w y d a j- ność p ra c y n ie w o ln ik ó w i w y s o k a ic h cen a), k o n k u r e n c ji p r o d u k c ji r o z w ija ją c e j się w m a ją tk a c h p ro w in c jo n a ln y c h , a ta k ż e o d s u n ię c ia n o b ile s od ź ró d e ł e k s p lo a ta c ji im p e riu m , n a s k u te k p o lity k i c e sa rz ó w , k tó r z y o p a rli się n a é q u ité s i n a a r y s to k r a c ji p r o w in c jo n a ln e j. W te j s y tu a c ji n o b ile s n ie p o tr a f ili s ta w ić < zo ła g ro żącej im ru in ie , n ie u m ie li p rz e s ta w ić sw e j g o s p o d a r k i czy te ż u c ie c się do in n y c h ź ró d e ł z y sk ó w . T r a c ili s to p n io w o s w e p rz o d u ją c e sta n o w is k o , n ie p o d e jm u ją c w a lk i o je g o o d z y sk a n ie , z p o g a rd ą o d n o sili się do z a ję ć g o s p o d a rc z y c h ; ic h o p o z y c ja p o lity c z n a h a m o w a n a b y ła s tr a c h e m p rz e d m a s a m i lu d o w y m i, n ie b y ła in t e g r a l n a, k ie r o w a ła się je d y n ie p rz e c iw k o p o sz c z e g ó ln y m cesa rz o m . O d w o łu ją c się do słó w a u to r k i: „ N obiles e p o k i S e n e k i to w a r s tw a z a p a tr z o n a w m in io n ą s w ą św ie tn o ść , n ie z d o ln a do je j u tr z y m a n ia , lecz i n ie z d o ln a do r o z s ta n ia się z je j p o z o ra m i. T o są lu d z ie syci, a le o b a w ia ją c y się g ło d u , k tó r e g o jesz c z e n ie z a z n a li, lu d z ie , k tó r z y z d a ją so b ie s p r a w ę , że r a z s tra c iw s z y m a j ą te k n ie z d o ła ją go o d b u d o w a ć . J e s t to w a r s tw a p o s ia d a ją c a jeszcze z n a c z n e w p ły w y p o lity c z n e , o b a w ia ją c a się je d n a k ic h u t r a ty , ż y ją c a z p o k a ź n y c h r e s z te k sw e j p rz e s z ło śc i, p o z b a w io n a je d n a k in i c ja ty w y i e n e rg ii, n ie m a ją c a w id o k ó w n a ro z w ó j, s t a r a ją c a się je d y n ie p o w s tr z y m a ć te m p o sw e g o u p a d k u “ (s. 46). B liższe u z a s a d n ie n ie te j te z y z n a jd u je m y w d r u g im ro z d z ia le p ra c y , g d z ie a u to r k a a n a liz u je w y p o w ie d z i p is a rz y z w ią z a n y c h ze ś r o d o w is k ie m n o b ile s i d la n ic h p isz ą c y c h . M a m y t u s k r z ę tn ie z e b r a n y m a te r ia ł do w o d o w y . A u to r k a w s k a z u je n a ic h e lita r y z m in te le k tu a ln y , o b ro n ę p rz y w ile ju o p a rte g o n a z a s łu g a c h p rz o d k ó w , p o c z u c ie n ie p e w n o ś c i j u t r a , s tr a c h p rz e d z m ie n n o śc ią lo su , g łę b o k i p e sy m iz m ·— w y ro s łe n ie ty lk o n a tle te r r o r y z m u c e s a r sk ieg o , j a k to się z a z w y c z a j p rz e d s ta w ia , a le n a g ru n c ie z a c h w ia n e j s y tu a c ji go sp o d a rc z e j n o b ilita s. W y m ie n ie n i p is a rz e n ie p r o p a g u ją p r o g r a m u a k ty w n e g o p rz e c iw d z ia ła n ia p a n u ją c y m s to s u n k o m , n ie w s k a z u ją p e r s p e k ty w p o p ra w y s y tu a c ji g o s p o d a rc z e j i p o lity c z n e j. Ic h filo z o fia ż y c io w a s p r o w a d z a się do p e w n e g o ro d z a ju s y s te m u a s e k u r a c ji in d y w id u a ln e j n o b ile s, n a w y p a d e k u t r a ty te g o co p o s ia d a ją . A se k u r a c ję tę o sią g n ą ć m a ją p rz e z w y rz e c z e n ie się n a d m ie r n y c h b o g a c tw , p rz e z u z b r a ja n ie się w z n o sz e n iu p rz e c iw ie ń s tw la e to a n im o , p rz e z ć w ic z e n ie w so b ie h a r t u w e w n ę trz n e g o . Id e o lo g ia , k tó r ą r e p r e z e n tu ją , n ie z a w ie ra p ro g r a m u d la całe j k la s y , lecz w s k a z u je d ro g ę o c a le n ia in d y w id u a ln e g o . „ L u d z ie ś ro d o w is k a S e n e k i n ie w id z ą p rz e d so b ą p rz y sz ło śc i, c h c ą za w s z e lk ą c e n ę z a c h o w a ć to co m a ją , a le je d n o c z e ś n ie z a b e z p ie c z y ć się m o r a ln ie n a w y p a d e k z m ia n y “ (s. 66). W tr z e c im ro z d z ia le , b y ć m o że n a jo r y g in a ln ie js z y m , a u to r k a ro z w a ż a s to s u n e k a n a liz o w a n y c h p is a rz y do p rz e sz ło śc i, t r a f n ie w y k a z u ją c , j a k z p e s y m is ty c z n e j o ce n y w sp ó łc z e s n o śc i w y n ik a , iż s ta li się o n i la u d a to re s te m p o r is a cti. Ic h id e a ły o p ty m a c k o - a r y s to k r a ty c z n e o d b ija ją się t u ja k w z w ie rc ia d le t a k sam o , g d y s ła w ią w o ln o śc i re p u b lik a ń s k ie za c z a só w rz ą d ó w s e n a tu , g d y p o c h w a la ją K a to n a M łodszego, czy g d y p o tę p ia ją M a r iu s z a b ą d ź C e z a ra . W u w ie lb ia n iu p rz e s z ło śc i z n a jd u je m y r ó w n ie ż e le m e n ty u to p ii a n ty c z n e j, le g e n d ę „zło teg o w ie k u “ .
Z cało ści p r a c y w y n ik a r e a lis ty c z n y o b ra z s y tu a c ji g o s p o d a rc z e j n o b ilita s w o k re s ie w c z e sn e g o p r y n c y p a tu i n ie w ą tp liw e p o w ią z a n ie w ie lu e le m e n tó w id e olo g ii r e p r e z e n to w a n e j p rz e z p is a rz y czasó w N e ro n a z s y tu a c ją s p o łe c z n o -g o sp o d a rc z ą n o b ilita s. P rz e k o n y w a ją c o a u to r k a p o w ią z a ła s tr a c h p rz e d d e k la s a c ją , ro z lu ź n ie n ie w ięzi sp o łe c z n y c h w w a r s tw ie n o b ilita s , g łę b o k i p e s y m iz m itd ., z o d e r w a n ie m się nobilesr od p r o d u k c ji i z a g ro ż o n ą ic h p o z y c ją u p rz y w ile jo w a n e j k la s y . Z p o w o d z e n ie m z ilu s tr o w a ła a u to r k a p ło d n o ś ć n o w e j m e to d o lo g ii i u z a s a d n iła p o tr z e b ę p ro w a d z e n ia z je j p o m o c ą b a d a ń n a d id e o lo g ią ś w ia ta sta ro ż y tn e g o . N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że p o d e jm u ją c je ś w ia d o m a b y ła w ie lk ic h tr u d n o ś c i. Z d a w a ła so b ie .sp ra w ę z n ie m o ż liw o ś c i f o r m u ło w a n ia o s ta te c z n y c h w n io sk ó w , z w ła sz c z a p rz e d w y n ik a m i a n a lo g ic z n y c h b a d a ń n a d id e o lo g ią n o b ilita s w e w c z e ś n ie js z y m i p ó ź n ie jsz y m o k re s ie n iż to u c z y n iła . „ Z b liż o n e do sie b ie p o g lą d y i id e o lo g ie w y s tę p u ją w ró ż n y c h o k re s a c h , d la is to tn ie n a u k o w e g o s tw ie rd z e n ia ja k i m w a r u n k o m sp o łeczn o - g o s p o d a rc z y m o d p o w ia d a d a n a id e o lo g ia n a le ż a ło b y z b a d a ć p o d ło że sp o łe c z n o - g o s p o d a rc z e z b liż o n y c h d o n ie j p o g lą d ó w g ło sz o n y c h w in n y c h o k r e sach . P ó k i te g o ro d z a ju sz e ro k ie b a d a n ia n ie z o s ta n ą p rz e p r o w a d z o n e p o z o s ta je z a w sz e m o żliw o ść b łę d n e g o w ią z a n ia p o sz c z e g ó ln y c h p o g lą d ó w z p o d ło ż e m g o sp o d a rc z o - sp o łe c z n y m , d la te g o te ż i te z y w y ło ż o n e w n in ie js z e j p r a c y do c z a su p r z e p ro w a d z e n ia d o k ła d n ie js z y c h b a d a ń c h o c ia ż b y n a d u w a r u n k o w a n ie m sp o łe c z n y m sto ic y z m u i w in n y c h o k r e s a c h s ta ro ż y tn o ś c i n o sić b ę d ą c h a r a k t e r h ip o te ty c z n y “ (str. 13— 14). W te n sp o só b a u to r k a u p rz e d z iła g łó w n e z a s trz e ż e n ie ja k i e b u d z ić m o g ą je j w y w o d y . N ie m n ie j w y d a je się, że sa m o o g ra n ic z e n ie się a u to r k i (zro z u m ia łe ze w z g lę d u n a k o n ie c z n o ść w y c z e rp a n ia b a z y ź ró d ło w e j) p o s u n ię te j e s t c z a sa m i z b y t d a le k o . M o ż n a b y w y ra z ić p e w ie n ż a l, że z b y t ry g o r y s ty c z n ie tr z y m a ła się z a k re ś lo n y c h ra m . C zy n ie n a le ż a ło w o p a rc iu o is tn ie ją c ą l i te r a t u r ę w p e w n e j m ie rz e u w z g lę d n ić r z u c a ją c e się w oczy a n a lo g ie z n ie k tó r y m i e le m e n ta m i id e o lo g ic z n y m i u p is a r z y w c z e ś n ie js z y c h i p ó ź n ie jsz y c h . T y m b a rd z ie j, że p a n o w a n ie N e ro n a — n ie s łu s z n ie p rz e z a u to r k ę n a z w a n e „ o k re s e m “ , n a w e t „ e p o k ą “ N e ro n a — n ie s ta n o w i ż a d n e j z a m k n ię te j cało ści w p ro c e s ie ro z w o jo w y m t e j id e o logii, a n i te ż ja k ie g o ś z w ro tn e g o p u n k tu . T o te ż o b ra z p rz e d s ta w io n y je s t w p e w n y m s to p n iu s ta ty c z n y , co u tr u d n ia u c h w y c e n ie p ra w id ło w o ś c i w w y s tę p o w a n iu ta k ic h czy in n y c h e le m e n tó w b a d a n e j id e o lo g ii. P o z o s ta ją o tw a r te p y ta n ia , d la c z e go n ie k tó r e z n ic h w y s tę p u ją ju ż z a c z a só w C y c e ro n a , a p ó ź n ie j u M a r k a A u r e - lego, czy te ż je s z c z e p ó ź n ie j u B o e c ju sz a . W ja k im s to p n iu te o r ia z m ie n n o śc i lo su, k tó r a p rz e c ie ż p r z e w ija się p rz e z c a łą s ta ro ż y tn o ś ć , m o że w y ra ż a ć id eo lo g ię n a je d n y m ty lk o z e ta p ó w je j ro z w o ju ? A lb o z n ó w ów p e sy m iz m , k tó r y p rz e c ie ż p rz e n ik a p iś m ie n n ic tw o rz y m s k ie co n a jm n ie j p rz e z d łu g i o k re s p ó ź n e g o c e s a r s tw a ? S ło w e m ch o d zi o to, czy n ie d a ło b y się h ip o te ty c z n ie z ró ż n ic o w a ć p e w n y c h tr w a ły c h p o g lą d ó w w y ra ż a ją c y c h d łu g ie p ro c e s y d z ie jo w e , n p . k ry z y s f o r m a c ji n ie w o ln ic z e j od s p e c y fic z n y c h p o g lą d ó w w y ro s ły c h n a tle s y tu a c ji n a ró ż n y c h e ta p a c h ro z w o ju teg o k ry z y s u . W y d a je się p rz y ty m , że n ie k tó r e z a n a liz o w a n y c h e le m e n tó w id e olo g ii n o b ilita s, a w ła ś c iw ie ic h w y ra z ic ie li n ie s łu s z n ie z o s ta ły p o m in ię te , że w sp o m n ę ty lk o te o r ię „ p r a w a n a t u r y “, że in n e z n ó w j a k n p . u to p ia „zło teg o w ie k u “ p o tr a k to w a n e z o s ta ły z b y t je d n o p ła sz c z y z n o w o ze s ła w ie n ie m p rz e s z ło śc i r e p u b l i k a ń s k o - a ry s to k r a ty c z n e j. Z ró ż n ic o w a n ie ta k ie w y d a je się k o n ie c z n e , z u w a g i n a n ie z w y k łą zło żo n o ść o d d z ia ły w a n ia b a z y n a id e o lo g ię p o p rz e z ró ż n e s k ła d n ik i n a d b u d o w y , p o p rz e z z a s ta n y k r ą g id ei, p o ję ć tr a d y c y jn y c h , n ie r a z sp rz e c z n y c h
ze so b ą i z ró ż n y c h p ły n ą c y c h ź ró d e ł k la s o w y c h , a n a w e t z ró ż n y c h e p o k h is to ry c z n y c h . W o c e n ie li te r a t u r y h is to ry c z n e j e p o k i k a p ita lis ty c z n e j, A u to r k a w p r a w d zie tr a f n ie w y k a z a ła m e to d o lo g ic z n ą w a d liw o ś ć je j b a d a ń , n ie w y ja ś n iła je d n a k ź ró d e ł id e o lo g ic z n y c h , p o k r e w ie ń s tw a s y tu a c ji k la s s c h y łk o w y c h , k tó r e tł u m a czyć m o g ą p rz e jm o w a n ie , id e a liz o w a n ie i a d a p to w a n ie n ie k tó r y c h e le m e n tó w id e o lo g iczn y ch p o c h o d z ą c y c h z f o r m a c ji n ie w o ln ic z e j.
N a z a k o ń c z e n ie m o ż n a b y p o w ie d z ie ć , że p r a c a I. B ie ż u ń s k ie j - M a ło w isto w e j p ło d n a i p io n ie rs k a , w d u ż y m s to p n iu ro z b u d z iła a p e ty ty b a d a w c z e , w y s u n ę ła w ie le n o w y c h p ro b le m ó w , a le n ie m o g ła ic h z n a t u r y rz e c z y w p e łn i ro z w ią z a ć . R e z u lta t d o ty c h c z a s o w y c h w y w o d ó w , j a k teg o A u to r k a je s t św ia d o m a , m u s i m ieć c h a r a k t e r h ip o te ty c z n y i f r a g m e n ta ry c z n y . N iczego in n e g o ży czy ć so b ie n ie n a le ż y , ja k ty lk o , b y w d a ls z y c h t a k o w o c n ie z a p o c z ą tk o w a n y c h s tu d ia c h m o g ła w p e łn i z a sp o k o ić n a s z e ro z b u d z o n e a p e ty ty .
M. H . S e r e js k i
J i ř i Č á r e k : R o m a ń s k a P r a h a . P r a h a 1947, s. 487 *
Z a in te re s o w a n ie p rz e s z ło śc ią P r a g i w d o b ie r o m a ń s k ie j w y p ły w a o b e c n ie z f a k tu , iż p ra c e w y k o p a lis k o w e p ro w a d z o n e n a je j o b sz a rz e w c ią g u o s ta tn ic h l a t u d o s tę p n iły i n a d a l u d o s tę p n ia ją o b fity m a t e r i a ł d o ty c h c z a s n ie w y k o rz y s ty w a n y . Z a b y tk i r o m a ń s k ie P r a g i b y ły ju ż w u b ie g ły m s tu le c iu p rz e d m io te m b a d a ń — p o św ię c ił im su m ie n n ą p r a c ę V. T o m e k (1850, 2 w y d . 1892), o p ie r a ją c się ty lk o n a ź ró d ła c h p i sa n y c h . W 1923 r . p o ja w iła się r o z p r a w a V. B i r n b a u m a, d a ją c a z n a c z n ie p e ł n ie js z y o b ra z d z ię k i ro z p o c z ę ty m ju ż p ra c o m w y k o p a lis k o w y m . N ie w y k o rz y s ta ła o n a je d n a k m o żliw o ści, ja k ie d a ją b a d a n ia n a d z a b y tk a m i u k s z ta łto w a n ia p r z e s trz e n n e g o P r a g i w c z e sn o śre d n io w ie c z n e j. P o łą c z e n ie m e to d w ła ś c iw y c h a rc h e o lo g ii, h is to r ii i h is to r ii s z tu k i z a n a liz ą k s z ta łtó w p r z e s tr z e n n y c h P r a g i s ta ło się n a to m ia s t z a ło ż e n ie m m e to d y c z n y m J . Č a r к a w je g o p r a c y o r o z w o ju ro m a ń s k ie j P ra g i. P ie r w s z y ro z d z ia ł z a w ie r a w ia d o m o ś c i d o ty c z ą c e g o g ró d u p ra s k ie g o w e d łu g s ta n u b a d a ń K . F i a l i i K. G u t h a (1933 ·— 4), p rz y u w z g lę d n ie n iu d ro b n y c h m o n o g r a f ii p o sz c z e g ó ln y c h b u d o w li g ro d u , a z w ła sz c z a je g o k o ścio łó w . T e z ą C a r k a co do p o w s ta n ia g ro d u p ra s k ie g o j e s t tw ie r d z e n ie , iż d o p ie ro w k o ń c u I X w . s ta ł się on s ie d z ib ą k s ią ż ę c ą , b ę d ą c p o p rz e d n io g ro d e m o c h a r a k te r z e w o js k o w o -s tra ż n ic z y m . Je sz c z e b o w ie m B o rz y w ó j w p ie rw s z e j, p r z e d c h r z e ś c ija ń s k ie j fa z ie sw y c h rz ą d ó w m ia ł za s ie d z ib ę L e v ý H ra d e c , g d z ie te ż p o w s ta ła p ie r w s z a ś w ią ty n ia c h rz e ś c ija ń s k a . T eza ta , n ie a k t u a ln a co do sw e j p o d s ta w y ź ró d ło w e j w s k u te k b a d a ń І. В о г к о v s k i e g o n a L e v y m H r a d c u i n a H ra d c z a n a c h , sła b o się te ż tr z y m a , je ś li id zie o p ro c e s fe u d a liz a c ji ziem c z e sk ic h i je j w y r a z w g ro d a c h I X ■— X w . (por. F rz e g l. Z a c h . 1951 3/4, s. 386 — 7).
P o n a k r e ś le n iu o g ó ln eg o r z u t u g ro d u , p r z y s tę p u je a u to r do w n ik liw e j a n a liz y p o szczeg ó ln y ch b u d o w li św ie c k ic h i k o ś c ie ln y c h (7 k o śc io łó w i k a p lic ). Z w ła sz c z a c ie k a w y je s t w y w ó d d o ty c z ą c y c h ro n o lo g ii p o w s ta w a n ia tr z e c h b r a m g ro d u p ra s k ie g o . * M im o sto s u n k o w o d łu g ie g o o k re s u c zasu , j a k i u p ły n ą ł od w y d a n ia k s ią ż k i R e d a k c ja z d e c y d o w a ła się n a o g ło sz e n ie p o n iż sz e j re c e n z ji, p o n ie w a ż p r a c a Č. p óźno do n a s d o ta r ła i n ie b y ła jesz c z e w c z a so p ism a c h p o ls k ic h o m a w ia n a .
