Irena Maciejewska
W odpowiedzi na list pani Haliny
Ostrowskiej-Grabskiej
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 67/1, 363-364
YI.
D Y S K U S J E — K O R E S P O N D E N C J A
P a m ię tn ik L ite ra c k i L X V II, 1976, z. 1
W ODPOWIEDZI NA LIST PANI HALINY OSTROWSKIEJ-GRABSKIEJ S zanow ny Panie Redaktorze
Czuję się zobowiązana do w yjaśnień w związku z listem pani Haliny O strow- skiej-G rabskiej do Redakcji „Pamiętnika Literackiego” (1975, z. 2).
Pragnę najgoręcej przeprosić Autorkę listu za zm ianę nazwiska i w yjaśnić, jak do tego doszło: zbierając m ateriały do biografii Leopolda S taffa dostałam, od czło w ieka dziś już nieżyjącego, telefon i nazwisko córki Bronisław y Ostrowskiej — w brzmieniu: Halina Rudnicka; zadzwoniłam, zapytałam, czy m ów ię z córką B ro nisław y Ostrowskiej — realia się zgadzały. Nie dojdę dziś, jak i w czyjej, mojej czy m ojego informatora, świadom ości nazwisko uległo zmianie. Odbyłam z panią Haliną de dom o Ostrowską dwie rozm owy telefoniczne (w r. 1969), w czasie których Pani poinform owała mnie, że mimo chorób próbuje przygotować do druku w spo mnienia dotyczące interesującej mnie epoki, że odtwarza rozmaite fakty jej doty czące. W rozm owach tych potwierdziła m oje przypuszczenia, że S taff wracał z Char kowa do W arszawy wiosną 1918 roku, co było dla m nie istotne, bo funkcjonowała w druku w ersja, jakoby wrócił jesienią tegoż roku. Co do tego, czy powrót ten odbył się bezpośrednio czy też via Lwów. Z rozmów z braćmi poety Franciszkiem i A lfre dem Staffam i w ynikało, że bezpośrednio (tak wracał m. in. F. Staff). W każdym razie dom i biblioteka, o których pisze w swoim liście p. Halina Grabska, traktując je jako argum ent przem aw iający za powrotem Staffa do Lwowa, już w tedy n ie istniały, spłonęły bow iem w r. 1915 w czasie przem arszu w ojsk rosyjskich. We L w ow ie mieszkała tylko siostra Staffa Adela R ehorowska z m ężem i z nią m atka poety. D o kum enty (drukowane wspom nienia oraz inform acje z prasy ówczesnej) pozw alają z całą pew nością m ówić o pobycie Staffa w W arszawie w lipcu 1918 roku. Czy przy jazd ten odbył się bezpośrednio, czy też via L w ów — to, wobec doświadczanej n ie ustannie zawodności i zm ienności ludzkiej pamięci, ustalić trudno. Można tylko, korzystając z okazji prosić ludzi, którzy coś w tej m ierze wiedzą, o dodatkowe informacje, zdając sobie sprawę, z jaką ostrożnością przyjm ować trzeba fakty rekonstruow ane po przeszło półwieczu. Dodam, że ustalenia te nie budziły za strzeżeń braci poety, którzy byli pierwszym i czytelnikam i kolejnych biograficznych rozdziałów m ojej książki.
Co do sprostowania: „Nie byłam nigdy »w bliskich, przyjacielskich stosunkach« ze S ta ffem ”, które podaje w sw oim liście p. Grabska — dziwi m nie ono, gdyż w rozmowach tak sprawa była przedstawiana i Autorka listu opowiadała, jak to S taff będąc częstym gościem jej rodziców układał i recytow ał w iersze dla niej. W ydawało się to tym bardziej przekonywające, że istnieje w cześniejszy, drukowany w iersz Lalki, dedykow any „Halince O strow skiej”, i że wiadomo, jak n iezw yk le rzadko i tylko najbliższym przyjaciołom poeta dedykow ał sw oje wiersze. Ze spro stow ania tego można w ięc jedynie wyciągnąć w niosek, że była to przyjaźń jedno stronna.
I w reszcie kwestia: dlaczego nie opieram się na Pism ach Bronisławy Ostrow skiej, które ukazały się w latach 1932— 1933 w w ydaw nictw ie Jakuba Mortkowicza. Otóż P ism a te nie są ani pełne (wycinkowo i przy okazji zwracałam na tę sprawę uwagę w przypisie na s. 32 m ojej książki), ani krytyczne. W Pism ach pominięte
364 D Y S K U S J E — K O R E S P O N D E N C J A
zostały — trudno tu dociekać, dlaczego — tytu ły niektórych wierszy Bronisław y Ostrowskiej: stąd sięgnęłam do wydania w cześniejszego, konkretnie do Tartaku
słonecznego, z którego pochodzi tytu ł W alka ze złu d ą , a sięgnęłam , bo tytu ł to
n iew ątpliw ie znaczący i istotny w rozum ieniu postaw y poetki, choć pominięty w Pism ach. Tytuł Obrona złu d y jest błędem ,1 w ynikłym z umieszczenia w cudzy słowach m ojego w łasn ego sform ułowania dotyczącego utworu, o którym mowa w yżej — i dziękuję bardzo za sprostow anie w tej mierze.
W reszcie sprawa owych paralel m iędzy poezją Ostrowskiej i Staffa: nie cho dziło m i — i tekst na to chyba wyraźnie w skazuje — o dosłowne podjęcie wątku, ale o ow e dialogi m yśli i obrazów, które podejm owane świadom ie lub nie, toczą się zaw sze w kulturze i tworzą jej ciągłość. Sądzę, że dialog taki można m iędzy poezją B ronisław y Ostrowskiej i Leopolda Staffa śledzić, bo fronty i m iejsca zamieszkania nie mają w iększego w pływ u na takie, zaszyfrowane obrazami, rozmowy poetów.
P ozostaję z szacunkiem
